Tovar tasniflanishini asosiy turlari

Yuklangan vaqt:

06.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

826.888671875 KB

Ko'chirib olish

Tovar tasniflanishini asosiy turlari Reja: Kirish 1. Tovarlar va ularning tasnifi, assortimenti 2. Tibbiyot tovarlarini tasniflash 3. Tibbiyot tovarlarni yetkazib berish turlari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1

Kirish Tovarlarni tasniflash (klassifikatsiya 1) - bu ularni biror bir umumiy belgilariga bog’liq holda kategoriyalarga, darajalarga taqsimlab chiqishning mantiqiy jarayonidir. Tasniflash inson faoliyatining barcha sohalarida muhim ahamiyatga egadir. Fanda u tadqiqotlar natijalarini umumlashtiradi va tartibga soladi hamda ilmiy izlanuvchanlikning muhim vositasi hisoblanadi. Tovarshunoslikda tovarlar, ularning xususiyatlari, sifat ko’rsatkichlari kabilar tasniflanadi. Bugungi kunda bozorda o’n minglab nomdagi tovarlar mavjuddir, ilmiy-texnik taraqqiyot natijasida esa ularning nomenklatura 2 si yanada kengayib bormoqda. Ko’pdan-ko’p ashyolarni biron umumiy alomatiga ko’ra guruhlar, sinflar va boshqa bo’linmalarga taqsimlash tasniflash deyiladi. Mahsulotni birgina alomatiga ko’ra tartibga solish guruhlash deyiladi. Odatda tasnif lash oddiy guruhlashdan farq qiladi va o’zaro bog’langan bir necha taqsimot bosqichlari bo’ladi. Bir-biriga muayyan tarzda bo’ysinishgan bo’linmali mahsulotni tasniflash yo’li ierarxik tartibga solish deyiladi. Sanoat mahsulotlarining asosiy tasniflash alomatlari quyidagilardir: kelib chiqishi (qora metallurgiya, mashinasozliq kimyo sanoati, neftni qayta ishlash sanoati va hakazolar); ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvi (xom ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yoqilg’i hamda elektr energiyasi va boshqalar); vazifasi (flyuslar, dizel yoqilg’isi, sovutuvchi suyuqliklar, payvand elektrodlari va h.k.). Ishlab chiqarish-texnik ahamiyatidagi mahsulot shakli, kattaligi va boshqa alomatlardan iborat tabiiy holatiga ko’ra ham tasnif qilinadi. Mahsulot sarfini hamda mahsulot zahiralarini me’yorlashtirishda, moddiy texnika ta’minoti rejalarini ishlab chiqishda, milliy iqtisodiyotni moddiy resurslar bilan ta’minlash holatini nazorat etib turishda va boshqa ishlarda ana shu tasnifikatordan foydalaniladi. Kodlashtirish natijasida mahsulot nomlariga shartli belgilar (kodlar, shifrlar , nomenklatura nomeri) qo’yiladi, bu narsa murakkab nomlardan qochishga, iqtisodiy axborot ishlab chiqishni avtomatlashtirishga imkon beradi. 2

Assortiment- bu iste’mol, savdo yoki ishlab chiqarishdagi aniq bir belgilariga mos holda birlashtirilgan har xil ko’rinishdagi, turdagi tovarlarning majmuasidir. Assortiment tovarni tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan biri hisoblanadi. Sanoat va savdo assortimentlari farqlanadi. Sanoat assortimenti- bu alohida korxona, korxonalar uyushmasi yoki sanoat tarmog’i tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotlar nomenklaturasidir. Savdo assortimenti- bu ulgurji va chakana savdo sohasida, muomala sohasida mavjud bo’lgan tovarlar nomenklaturasidir. U sanoat assortimentiga bog’liq, ammo undan kengroq bo’ladi, chunki savdo assortimentiga import tovarlar ham kiradi. Savdo assortimenti o’z navbatida tovar guruhlari assortimenti va savdo korxonasi assortimentiga bo’linadi. Tovar guruhlari assortimenti- aniq bir belgilariga mos holda birlashtirilgan har xil ko’rinishdagi, turdagi tovarlarning majmuasidir; ko’pgina hollarda u turli sanoat tarmoqlari tovarlaridan tashkil topishi mumkin (attorlik, metall buyumlar, to’qimachilik, ko’nchilik, plastmassalar kabilar). Savdoda oddiy va murakkab assortiment li tovarlar farqlanadi. Oddiy assortimentli tovarlar ko’p bo’lmagan belgilar asosida tasniflanadi (o’quvchi daftari, bo’yoqlar kabilar). Murakkab assortimentli tovarlar vazifalari, ishlab chiqarilgan materiallari, ishlab chiqarish usullari, shakl-shamoyili bo’yicha va shu kabi belgilar bo’yicha bo’lib chiqiladi (kiyim-kechak, poyafzal , idish kabilar). Bunday assortimentda tovarlar turi ancha ko’p bo’ladi. 1. Tovarlar va ularning tasnifi Tovarlar belgilariga qarab bir qancha guruhlarga bo'linadi. Ularning orasida asosiysi bajaradigan vazifasidir. Vazifaga ko’ra, ular quyidagi turlarga boMinadi: — iste’mol tovarlari — yakka tartibdagi iste’molchilarning shaxsan foydalanishlariga mo’ljallangan turlari; — sanoat tovarlari — boshqa tovarlarni ishlab chiqarishga 3

moMjallangan va uning xom ashyo va texnologik ta ’m inotini yaratuvchi turlari; — tashkiliy texnika tovarlari — m a’muriy-boshqaruv faoliyatini tashkil qilishni yaxshilashga moMjallangan turlari. Tovarlaming har bir turi turkumlarga boMinadi. Taqsimlash asosini tovarlaming vazifasi va ehtiyojlarni qondirish tashkil etadi. Tovarlar turkumi — ehtiyojlarning umumlashtirilgan guruh- larini qondiruvchi ko’plab tovarlardan iborat. Iste’mol tovarlarining turkumlaridan biri tibbiyot tovarlari turkumidir. Tibbiyot tovarlari t urkum i inson salomatligini ta ’minlashda ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishga moMjallangan, tashxis qo’yish, davolash va kasallikning oldini olishda qoMlaniladi, shuningdek shaxsiy gigiyena vositalari, bem orl ar ni parvarish qilish buyumlari sifatida, tez yordam ko'rsatish uchun foydalaniladi va hokazo. T u r k u m lar i s h l a t i l a y o t g a n xom as hy og a va f u n k s i o n a l vazifasiga ko'ra kichik turkumlar, guruhlar, turlar va xilma-xil turlarga boMinadi. Tovarlaming kichik turkumi deganda muayyan tafovutlarga ega boMgan ehtiyojlarning o’xshash guruhlarini qondiradigan ko’plab tovarlar tushuniladi. Tovarlar guruhi — ehtiyojlarning ancha o’ziga xos guruhlarini qondiruvchi kichik tovarlar guruhi bo’lib, ishlatilayotgan xomashyo tuzilishining xususiyatlariga bogMiqdir. Yuqorida bayon etilgan xulosaga 2 ta yirik guruh misol boMib xizmat qilishi mumkin: ashyo (material)lar va buyumlar. Ashyolar buyumlardan davolash-tashxis jarayonida qoMlanilganda takroran ishlatilishi mumkin emasligi bilan farq qiladi. Har bir ashyo bitta turdagi xomashyodan tayyorlanadi. Masalan, bogMash, choklash, plombalash ashyoiari. Buyumlar bir necha marta ishlatishga va imkon qadar uzoq xizmat qilishga moMjallangan. Shu sababdan, ular pishiq va mustahkam ashyolardan yasaladi. Masalan, tibbiy asboblar, rezina va lateks buyumlari. Tovarlaming kichik guruhi deyilganda bir guruh tovarlar bilan umumiy vazifaga ega boMgan ko’plab kichik, lekin boshqa kichik guruhga mansub 4

tovarlardan o’ziga xos belgilar bilan farqlanadigan ko’plab kichik tovarlar guruhi tushuniladi. Masalan, jarrohlik asboblari guruhi kichik guruhlarga — kesuvchi, qisqich, jarohat kengaytiruvchi va hokazo guruhlarga boMinadi. Tovarlar turi — yakka tartibda moMjallanganligi va o ‘xshash belgilar bilan bir-biridan farq qiladigan tovarlar yigMndisi. Masalan, quyidagi choklash ashyoiari: ichak ipi (ketgut), ipak, kapron, lavsan va boshqalar. Ko’pincha tovarlaming turi tashqi ko’rinishi, hidi, rangi, quyuq- suyuqligiga qarab aniqlanadi. Masalan, choklash ashyo turlari har xil ranglari bilan farqlanadi: jarrohlik ipagi — oq rangli, ketgut — oqish-sariqdan jigarranggacha, kapron iplar esa yashil rangda chiqariladi. Tovarlaming xilma-xilligi — qator o’ziga xos belgilar bilan farqlanadigan bitta turga mansub tovarlar yig’indisi. Masalan, o’tkir uchli va to’mtoq uchli, to’g’ri va egilgan uchlarga ega boMganjarrohlik qaychilari va hokazo. Tovarlaming har biriga nom berilib, o’sha nomga, asosan, uni boshqa tovarlardan farqlash mumkin. Tovarning nomi — muayyan turdagi, o’z nomi bilan shu turdagi tovarlardan va o’ziga xos xususiyatlari bilan farqlanadigan tovarlar yig’indisi. Masalan, Dalgren qisqichi, Jane shprisi, Lister qaychisi. Tovarlar tovarshunoslik faoliyatining obyektlari sifatida o'zlari- ning assortiment, sifat, miqdor tasniflariga ega. Ular tovarning iste’mol qiym atini yaratib, i nsonni ng haqqoni y ehti yojl ari (fiziologik, ijtimoiy, psixologik va hokazo) ni qondiradi. Tovarlaming iste’mol qiymati — ulami iste’mol qilish vaqtida namoyon bo'lib, asosiy tovarshunoslik tavsiflari orqali belgilanadi. Tovarlaming iste’mol qiymati vazifasiga ko’ra ularni ichki yoki tashqi maqsadlarda ishlatilishi uchun foydalanish yoki ishlatish yo’li bilan iste’mol qilish paytida namoyon boMadi. Tibbiyot tovarlaming iste’mol qiymati ularning asosiy tovarshunoslik tavsiflari orqali namoyon boMadi. Tasnif — predmet yoki hodisaning farqli xossalari, belgilari yig’indisi. Mazkur ta ’rifga asoslanib, tovarlaming asosiy tovar shunoslik 5

tavsiflarini ifodalash mumkin. Tovarlaming sifat tavsifi — turli xil ehtiyojlarni qondirish qobiliyatiga ega boMgan ichki turdosh iste’mol xossalar yig’indisi. Bu assortiment bilan uzviy bog’langan, chunki ularga umumiy xossa vazifa xosdir. Sifat tavsifida xavfsizlik va ekologik (atrof-muhitga nisbatan tozalik) xossasi muhim o ‘rin egallaydi. Tovarlaming assortiment tavsifi — tovarlaming funksional yoki ijtimoiy vazifasini aniqlovchi tovarlaming farqli tur xossalari va belgilari yig’indisi. Bunday tavsif guruh, kichik guruh, tur, xilma-xillik, nomi, savdo rusumini o ‘z ichiga olib, tovarning bitta turi yoki boshqa turi nomidan jiddiy tafovutlarni belgilaydi. M as al an , ti bbiy a n a t o m ik arra (birm u n c h a yum shoq suyaklarni arralashda ishlatiladi), romli arra (yirik suyaklar uchun) va pichoqli arra (barmoqlaming suyaklarini kesib tashlash — amputatsiya qilish uchun) bir- biridan funksional vazifalari bilan farq qiladi. Mazkur tafovutlar ularning sifat tavsiyalariga bogMiqdir. Assortiment tasnifi tovarlaming eng muhim tasniflaridan biri boMib, har xil turlar va nomlardagi tovarlar o’rtasidagi jiddiy tafovutlarni aniqlaydi. 6

Oddiy assortiment — eht iyoj lar ni ng c he kl an ga n sonini qondiradigan tovarlar guruhlari, turlari va nomlarining kam miqdorini bildiradigan tovarlar to'plami. Mazkur tovarlar to’plami kundalik talabli tibbiy tovarlarni sotuvchi dorixonalar va “Tibbiy texnika” do’konlariga xosdir. M u r a k k a b assortiment — t ovarl ar ga ni sbat an t url icha ehtiyojlarni qondiradigan tovarlaming katta miqdordagi guruhlari, turlari, xilma-xilligi va nomlarini bildiradigan bn turli tovarlar to'plami. Guruhli assortiment — belgilariga binoan umumiyligi bo’yicha birlashgan va shunga o'xshash ehtiyojlarni qondiradigan bir xil tovarlar to'plami. Turli assortiment — shunga o'xshash ehtiyojlarni qondiradigan har xil turlar va nomli tovarlar to'plami. Ushbu assortiment guruhli assortimentning ajralmas qismi. Rusumli assortiment — bir turdagi, rusumli noml ar yoki rusumli tovarlar guruhiga mansub tovarlar to'plam i. Bunday tovarlar fiziologik ehtiyojlarni qondirish bilan bir qat or da sezilarli darajada ijtimoiy va psixologik ehtiyojlarni qondirishga moMjallangan. Keng assortiment — ko'plab kichik guruhlar, turlar, xilma- xilligi, nom lari, shu jum ladan bir turlilar guruhiga mansub bo’lgan, lekin yakka tartibda o'ziga xos belgilari bilan ajralib turadigan rusumlarga tegishli tovarlar to'plami. Ko'makdosh assortiment — yordamchi vazifalami bajaradigan va ushbu tashkilot uchun asosiy assortimentga mansub bo'lmagan tovarlar to'plami. Aralash assortiment — vazifalariga ko'ra katta xilma-xilligi bilan farqlanadigan turli guruhlar, turlar, nomlarga ega bo'lgan tovarlar to 'p lam i. Aralash assort im ent tibbiy asbobl ar , a p p a r a t l a r , uskunalar va shu kabilar bilan savdo qiluvchi do'konlarga XGsdir. Ehtiyojlarni qondirish darajasiga ko'ra, tovarlar oqilona va mo'tadil assortimentlarga bo'linadi. Oqilona assortiment — ilm-fan, texnika va texnologiyalaming muayyan taraqqiyoti darajasida turmushning maksimal sifatini ta ’minlaydigan, hayotiy asoslangan ehtiyojlarni qondiradigan tovarlar to'plami. 8

$Mo't adil assortiment — loyihalashga, ishlab chiqarishni tayyorlashga va iste’molchiga yetkazishga kamxaij, foydali, samarali hayotiy ehtiyojlarni qondiradigan tovarlar to’plami. Tovarlaming mo’tadil assortimenti kuchli raqobatbardoshligi bilan farqlanadi. Tovarlaming oqilona va mo'tadil assortimenti, asosan, uning sifat jihatini tavsiflaydi. Assortiment xususiyatlari — assortimentni shakllantirishda namoyon bo’ladigan uning maxsus sifatlari. Assortiment ko ‘rsatkichlari — assortiment xususiyatlarining miqdor tomoni dan ifodalanishi bo’lib, ayni paytda tovarlaming turlari va nomlarining soni bilan o ‘lchanadi. Assortiment kengligi — bir turdagi va har xil guruhga mansub t ovar l am ing t ur l ar i , xilma-xilligi va nom larining mi qdori . Assortiment kengligi bozorni tovarlar bilan to’ldirishning bilvosita ko’rsatkichi bo’lib xizmat qilishi mumkin: qamrov qancha keng bo’lsa, b o z o r n i toMdirish ham s h u n c h a qamrovl i b o' l a di . Assortiment kengligi ko’rsatkichi bozorni to’Ialigiga, shuningdek talab holatiga bogMiq holda qo'llaniladi. Assortimentning to’laligi — bir turdagi tovarlar to ‘plamining bir xil ehtiyojlarni qondirish qobiliyati. ToMalik bir xil guruhga mansub tovarlaming turlari, xilma-xilligi va nomlarining miqdori bilan tavsiflanadi. Assortimentning barqarorligi — tovarlar to ‘plamining bir xil tovarlarga nisbatan talabni qondirish qobiliyati. Bunday tovarlaming alohida xususiyatlari — ularga barqaror talabning mavjudligidir. Yangilanish — tovarlar yig’indisiga o’zgargan talabni yangi tovarlar hisobidan qondirish qobiliyati. Yangilanish tashkilotning assortiment bo’yicha siyosati yo'nalishlaridan biri bo'lib, u qoidaga ko’ra to’ldirilgan bozor sharoitlarida amalga oshiriladi. Qondirilayotgan ehtiyojlarga qarab vazifa xususiyatlari kichik guruhlarga boMinadi: funksional, ijtimoiy, tasniflovchi va univer sal vazifa\ax (4-chizma). Funksional vazifa (funksional xossalar) tovarlaming asosiy, ya’ni 9$