Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodidan foydalanish

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1175.91796875 KB

Ko'chirib olish

“ Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar ” mavzusini o’qitishda klaster metodidan foydalanish Mundar i ja: Kirish……………………………………………………………………..5-8 I-Bob. Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar 1. 1. Tuxum va tvorog xaqida ma’lumot……………………………………9-13 1.2.Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan s ovuq va issiq taomlar…………………………… ………………………………………… 14-26 1.3.Tuxum va tvorog taomlari sifatiga qo’yiladigan talab va ularni saqlash muddatlari………………………………………………………………26-41 II. bob “ Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodidan foydalanish ” 2. 1 . «Klaster» metodi haqida ma’lumot ……………………………………………43-44 2.2. “ Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodidan foydalanish ”.................................................. 45-56 III -Bob. Hayotiy faoliyat xavfsizligi 3.1 . Mehnat muhofazasini tashkil qilish tamoillari Xulosa………………………………………………………………………63 Adabiyotlar……………………………………………………………….64-65 1

KIRISH Mustaqil Respublikamizda yangi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar yuzaga kelishi va mehnat bozorining shakllanishi yoshlarni uzluksiz mehnat ta’limiga о‘rgatishning qator tizimini ishlab chiqarish va ilmiy asoslash zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu tizimning eng asosiy zvenosi, bilimlar sifati davlat standarlari asosida о‘quvchilarni mehnatga tayyorlashdir. Mehnat ta’limini sifati о‘quvchini olgan bilim meyori (tushunchalar- tizimi), qanchalik olgan bilimlari tufayli о‘rganilganligini, kasbini, mutaxassislikni egallash (uni ishlab chiqarishga tadbiq eta bilish, bevosita boshqara bilish kabi) darajasi о‘quvchini mustaqil fikrlashga oid makon va zamon taqozo qiluvchi meyorlardan biridir. Mehnat ta’limini maqsadi “Har tomonlama kamol topgan, qobilyatli, malakali, о‘z kasbini sevadigan, mulkka bо‘lgan munosabatni shakllantirishdan iboratdir”. Chunki mehnat qilgan inson poklik, xalollik, vijdonlik, mehrli, xis tuyg‘uli, did kabi fazilatlarni о‘zida mujassamlashtirib kamol topadi. Mamalakatimizda kadrlar tayyorlash milliy dasturining ishlab chiqilishi va uning amalga oshirilishi ta’lim-tarbiya jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Chuniki, milliy kadrlar tayyorlash va ularnini har tomonlama rivojlantirish yuqori malakali o‘qituvchi –pedagoglarni tayyorlash bilan birga, yosh avlodga ta’lim- tarbiya berish ham yuqori saviyada olib borish uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Insonga xamma vaqt ta’sir etuvchi tashqi muxit faktorlari ichida ovqatlanish juda muxim xisoblanadi. Ilmiy asoslar asosida kо‘rilgan ratsionli, balanlashtiruvchi ovqatlanish organizmning normal о‘sishi va rivojlanishini ta’minlaydi, inson salomatligini va mehnatga layoqatliligini saqlaydi. Umumiy ovqatlanish xalq xо‘jaligining bir sohasi bо‘lib, mamlakatimizda yetishtiriladigan oziq-ovqat mahsulotlardan oqilona foydalanishni amalga oshiradi. Maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturining asosiy tamoyillari va maqsadli vazifalari sifatida maktab ta’lim tizimini tubdan 2

yangilash; eng yuqori zamonaviy talablarga mos keladigan o‘quv-moddiy bazasi va ta’lim standartlarini shakllantirish; Yashash joyidan qat’iy nazar, qishloq va shahar maktablarining moddiy bazasi hamda ta’minlanish darajasidagi tafovutlararini bosqichma-bosqich bartaraf etish asosida bolalarni ta’lim olishi uchun tinch shart - sharoitlar yaratish; o‘qituvchilarning mehnatini har tomonlama rag‘batlantirish belgilab berilgan (modernizatsiya) Maktablarda o‘quvchilarning nazariy bilimlarini o‘zlashtirish, amaliy malaka va mahoratlarini shakllantirish, mustaqil va aqliy faoliyatga tayyorlashdagi o‘rnini hisobga olib, bitiruv malakaviy ishimiz mavzusini “ Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodidan foydalanish ” deb nomladik. Bitiruv malakaviy ishning obyekti : Kasb –hunar kollejlari va umumiy o’rta ta’lim maktablarida “Oziq-ovqat tovarshunosligi va ovqat tayyorlash jarayoni” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni tadbiqiga asoslangan o‘qitish tamoyillari va metodlarning o‘zaro aloqadorligini ta’minlashga yo‘naltirilgan o‘quv jarayonidir. Bitiruv malakaviy ishning predmeti : “Oziq-ovqat tovarshunosligi va ovqat tayyorlash jarayoni” fanini o‘qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish yo‘llariga bag‘ishlangan o‘quv materiallari mazmuni, shakli va tanlash tamoyillari. Bitiruv malakaviy ishimizning dolzarbligi Hozirgi kunning asosiy talabi – jamiyatimizda o`sib kеlayotgan yosh avloddan uning mantiqiy fikr yuritish ko`nikmalarini egallagan, erkin fikrlovchi, bukilmas pozitsiya va g`oyaga ega bo`lishni talab qiladi. Kasb-hunar kollеjlari va maktablarda zamonaviy ta'lim tеxnologiyalaridan foydalanish va bu orqali o’quv jarayonini takomillashtirish hamda o’qitishda samaradorlikka erishish hozirgi kunda dolzarb hisoblanadi. Yuqorida zikr qilinganlarga asosan, Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodini ishlab chiqish hamda bu 3

texnologiyani mehnat ta’limi darslarida qo‘llashga yo‘naltirilgan tavsiyalarni berish dolzarb masalalardan hisoblanib, muhim amaliy ahamiyatga egadir. Bitiruv malakaviy ishimizning maqsadi : Kasb-hunar kollеjlari va maktablarda “ Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda klaster metodi asosida o’qitish bo’yicha metodik tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat bo’ lib, bu maqsadga erishish uchun qo’yidagi vazifalarni amalga oshiriladi : - Tuxum va tvorog xaqida ma’lumot lar to’plash; - Tuxumdan va tvorogdan tayyorlanadigan sovuq va issiq taomlar haqida ma’lumotlarni aniqlash; - Tuxum va tvorog taomlari sifatiga qo’yiladigan talab va ularni saqlash muddatlarini taxlil qilish ; - Tvorog va tuxumdan taomlar tayyorlashni o'rgatish metodikasini taxlil qilish ; - « Klaster » metodi haqida ma’lumotlar to’plash; - Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar mavzusini o’qitishda « Klaster » mеtodini qo’llash bo’yicha metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Bitiruv malakaviy ishimizning amaliy ahmiyati shundan iboratki « Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar » mavzusini Klaster metodi asosida o’qitish metodikasi bo’yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar mehhat ta’limi o’qituvchilari, hamda kasb-hunar kollejlarining maxsus fan o’qituvchilari, o’quv ustalari, amaliyotchi talabalar va shu soha bo’yicha ilmiy tadqiqotchilarga foydalanish uchun imkoniyat yaratadi. Bitiruv malakaviy ishning ilmiy yangiligi : - Tuxum va t vorog ni olinish usullari , t uxum va tvorogdan t ayyorlanadigan taomlar , t uxum va tvorog taomlari va sifatiga qo’yiladigan talab va ularni saqlash muddatlari ni o’rgatish tadqiqini o’tkazish va mehnat ta’limi amaliy mashg’ulotlari jarayonida qo’llash ilmiy-uslubiy jihatdan asoslab berildi; 4

- mehnat ta’limi fanini o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalarni qo’llashning mazmuni, shakli va vositalari aniqlandi; - mehnat ta’limi fanini o’qitishda yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil qilingan, ta’lim samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi ilmiy- uslubiy tavsiyalar yaratildi. BMIning ilmiy-amaliy ahamiyati shundan iboratki, tadqiqot natijasida olingan ilmiy xulosalar, ishlab chiqilgan uslubiy tavsiyalar mehnat ta’limi fani o‘qituvchilariga, kasb-hunar kollejlarining maxsus fan o’qituvchilari, o‘quv ustalari va amaliyotchi talabalarga uslubiy yordam beradi. Ishning tuzilishi va hajmi : BMI kirish, 3 bob, xulosa, foydalailgan adabiyotlar ro‘yxati, ilovadan va 11744 so‘zdan iborat bo‘lib, uning umumiy hajmi 68 – sahifadan iborat. 5

I-Bob. Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan taomlar 1.1. Tuxum va tvorog xaqida ma’lumot Asosan tovuq tuxumi sotishga chiqariladi. Tuxum muhi m ovqat mahsuloti, chunki' uning tarkibida t о ‘la qimmatli oqsillar, yog‘lar, mineral moddalar, suv, A , D, YE, V vitaminlari bor. Tovuq tuxumining og‘irligi 45 dan 75 g gacha b о ‘ladi. Tuxum p о ‘choqdan (tuxum massasining 12%), oqidan (56%) va sarig‘idan (32%) iborat. Tuxumning p о ‘chog‘i g‘ovak, tashqi tomoniga yupqa plyonka qoplangan, uning ichki yuzasida esa p о ‘choqosti plyonkasi va oqining plyonkasi orasida havoli b о ‘shlig‘i bor, g‘ovaklar orqali tuxum ichkarisiga havo, mikroorganizmlar kira oladi. Tuxum oqi tarkibida suv, oqsil moddalar, yog‘lar, uglevodlar va mineral moddalar bor. U uch qismdan iborat: tashqi va ichki qismlar — eng suyuq, о ‘rta qism — quyuqroq va mag‘izcha — eng‘ quyuq qismi. Shu mag‘izcha borligi sababli tuxum sarig‘i tuxumning о ‘rtasida turadi. Tuxum sarig‘ining‘ rangi sariq, ustida yupqa qobi-g‘i b о ‘ladi. Uning yuzasida kichkina pusht (zarodish) b о ‘ladi. Tu xum sarig‘i tarkibida suv 48,5%, oqsillar 16%, yog‘lar 32%, ug levodlar 1%, mineral moddalar, fermentlar, b о ‘yoq moddalar bor. Tuxum sarig‘i uning eng qimmatli qismi hisoblanadi. Oqsillar bilan yog‘larni kishi organizmi oson hazm qiladi. Tuxum sarig‘i ichaklar ishini yaxshilaydi. Saqlash usuli va muddati, sifati va massasi qandayligiga qarab tovuq tuxumi parhezbop va x о ‘raki b о ‘ladi. Massasi kamida 44 g, tovuq tuxum qilgan kundan tashqari 7 sutkadan kechikmay sotishga chiqarilgan, minusli temperaturada yoki ohak eritmasida saqlanmagan tuxum parhezbop deyiladi. Har bir parhezbop tuxumning p о ‘chog‘ida x о ‘jalikning yoki korxonaning nomi, tuxum qilingan oy, kun, tuxumning turi va katego-riyasi (D Dg) k о ‘rsatilgan shtamp bosilgan b о ‘ladi. Massasi 43 g (saqlangan muddatidan qat’i nazar), shuningdek massasi 44 g va undan ortiq b о ‘lsa ham q о ‘yilganidan keyin 7 sutka о ‘tib b о ‘lgan tuxum x о ‘raki 6

deyiladi. Bular yangi q о ‘yilgan, muzxonada turgan va ohaklangan tuxumlarga b о ‘linadi. Yangi q о ‘yilgan x о ‘raki tuxum — bu q о ‘yilgan kunidan beri— 1°S dan— 2°S gacha kupi bilan 30 sutka saqlangan tuxum. Muzxonada turgan tuxum — bu q о ‘yilgan kunidan boshlab — GS dan — 2°S gacha 30 sutkadan ortiq saqlangan tuxum. Ohaklangan tuxum — bu ohak eritmada saqlangan tuxum. Tuxumning sifat k о ‘rsatkichlari. Parhezbop tuxumlar massasiga binoan, x о ‘raki tuxumlar esa, shuningdek sifatiga qarab I va II kategoriyaga b о ‘linadi. Tuxumlarning kategoriyasi p о ‘chog‘ining, sarig‘ining, oqining, havo kamerasining, bitta tuxumning massasiga muvofiq belgilanadi. Bu k о ‘rsatkichlar tuxumlarni ovoskopda chiroqqa solib aniqlanadi. Parhezbop tuxumlarning I kategoriyasining massasi kamida 54 g, II kategoriyasining massa si esa kamida 44 g b о ‘lishi kerak. P о ‘chog‘i toza, sarig‘i pishiq, kam seziladigan, kam harakat va markaziy holatda turgan, oqi nurni yaxshi о ‘tkazadigan b о ‘lishi kerak. Havo kamerasining balandligi — ko’pi bilan 4 mm b о ‘ladi. Yangi q о ‘yilgan, muzxonada turgan va ohaklangan tuxumlarning I kategoriyasida p о ‘chog‘i butun, toza b о ‘lishi kerak, sarig‘ining markaz holatidan yealgina surilgan b о ‘lishi kerak. Tuxum 'oqi pi shiq, nur о ‘tkazadigan, havo kamerasi harakatchan, uning balandligi ko’pi bilan 7 mm b о ‘lishi kerak. Tuxumning massasi — ka mida 48 g. II kategoriyali tuxumlarda sarig‘i b о ‘shashganroq, aniq k о ‘rinib turadigan, osongina jiladigan b о ‘lishi, tuxum oqi b о ‘sh, suvsimon b о ‘lishi mumkin, havo kamerasi serharakatroq, uning balandligi kupi bilan 13 mm. Bitta tuxumning massasi kamida 43 g. Massasi 43 g dan kam, shuningdek iflos tuxumlarni sotuvga chiqishiga y о ‘l q о ‘yilmaydi. Nuqsonining turiga va uning rivojlanish darajasiga qarab tuxumlar ovqatbop not о ‘laqimmat va texnikaviy b о ‘ladi. Quyidagi nuqsonlari bor tuxumlar ovqatbop not о ‘laqimmat tuxum hisoblanadi: siniq (p о ‘chog‘i zararlanganu, lekin oqib chiqish belgilari y о ‘q, oqi bilan sarig‘i plyonkalaridan chiqib aralashgan), kichik dog‘p о ‘choq tagida umumiy 7

о ‘lchamli tuxum yuzasi hammasining 1/8 qismidan ortmaydigan harakatsiz dog‘i bor, tuxum sarig‘i p о ‘choqqa yopishib qolgan, shuningdek havo kamerasi - ning balandligi 13 mm dan oshmaydigan tuxumlar. Quyidagilar texnikaviy nuqsonlarga kiradi: p о ‘chog‘i sinib, ichi t о ‘la yoki qisman oqib chiqqan tuxum; krasyuk —tuxum sarig‘i ning qobig‘i yirtilib oqi bilan sarig‘i aralashib ketishi; qon izi (pushtni rivojlanishi natijasida hosil b о ‘ladi;) katta dog‘— о ‘lchami tuxum yuzasining 1/8 qismidan katta; sarob tuxum (pushti urchimagan inkubator tuxumi). Texnikaviy nuqsonlari bor tuxumlar texnikaviy maqsadlarga ishlatiladi. Tuxumlarni joylashtirish, tamg‘alash va saqlash. Tuxumlarni turi va kategoriyasiga qarab yog‘och yashiklarga 360, 720 tadan yoki maxsus karton idishlarga joylanadi. Yashiklarga tuxumni 4 qator qilib teriladi, qatorlar orasiga quruq qirindi solinadi. Kapton idishlarga tuxumni orasiga gofrirovka qilingan karton q о ‘yiladigan qator qilib teriladi. Parhezbop va x о ‘raki yangi tuxumlarni karton qutichalarga 10 donadan qilib joylashtiriladi. Har qaysi о ‘ram birligida yetkazib beruvchining nomi, saralovchining nomeri va saralash kuni k о ‘rsatilgan talon b о ‘lishi kerak. Qutichalarda tuxumning turi va kategoriyasi, chakana bahosi belgilab q о ‘yiladi. Idishning ikkala torets tomonida tu xumning turi va kategoriyasi, yetkazib beruvchining nomi, vazir-likning nomi yoki savdo markasi, idishning preyskurantdagi no meri, saralash kuni k о ‘rsatiladi. Tuxumning turi yashiklarda qisqacha belgilanadi: parhezbop (diyeticheskiy) —D, x о ‘raki yangi—S, muzxonada turgan—X, ohak langan—I; kategoriyasi I va II raqamlar bilan k о ‘rsatiladi. Agar tuxum p о ‘chog‘i iflosligicha kelgan b о ‘lsa, idish ustida «if los» deb k о ‘rsatiladi. Mayda tuxumlar alohida yashiklarga joy lashtiriladi, «mayda» deb k о ‘rsatib q о ‘yiladi. Magazinlarda tuxum—2°S dan—2,5°S da, nisbiy namligi— 85—88% b о ‘lgan havoda 1 maydan 1 sentabrgacha b о ‘lgan davrda kupi bilan 3 kun, 1 sentabrdan 30 aprelgacha esa kupi bilan 6 kun saqlanadi. 8

Т uxumni qayta ishlash mahsulotlari Tuxum melanji, tuxum tolqoni va quruq quymoq tuxumni qayta ishlash mahsulotlari hisoblanadi. Tuxum melanji. Ishlatilgan xom ashyoga qarab muzlatilgan melanjni tuxum oqi bilan sarig‘ining aralashmasi tarzida, shu ningdek oqini alohida va sarig‘ini alohida qilib chiqariladi. Oqsil moddalar koagulyatsiyam (kolloid zarralari bir- biriga ilashib, oqsil moddalar quyuqlashib qolishi) oldini olish maq-sadida muzlatilgan melanjga stabilizatorlar (5—50% qand yoki 1,5% gacha osh tuzi) qо‘shiladi. Muzlatilgan melanj olish uchun ohaklangan va ovqatbop no-tо‘laqimmatli tuxum ishlatilmaydi. Melanj quyidagi tarzda tayyorlanadi: tuxumni saralapodi, dezinfeksiya qilinadi, sindiriladi, tuxum massa aralashtiriladi, suzgichdan о‘tkaziladi, 62—65°S da pasterizatsiya qilinadi, sovitiladi va hosil bо‘lgan massani oq tunuka bankalarga yoki gofrirovka qilingan kartondan yasab, ichiga polietilen plyonka solingai yashiklarga taqsimlab qо‘yiladi. Kyein tuxum massani (melanjni) —18. —20°S da banka ichidagi harorat—6°S b о ‘lguncha muzlatiladi. Melanj umumiy ovqatlanish tarmog‘ida ishlati ladi, sotuvga chiqarilmaydi. Melanj zarg‘aldoq rang, muzi tushgandan keyin esa och zarg‘al-doq rang b о ‘lishi kerak, konsistensiyasi qattiq, muzi tushgandan keyin suyuq, bir jinsli, begona ta’msie va begona hidsiz. Tuxum tolqoni . Qaysi xom ashyo ishlatilganiga qarab tuxum tolqoni (tuxum oqi bilan sarig‘ining aralashmasig), shuningdek tuxum oqi va sarig‘i chiqariladi. Tuxum tolqoni olish uchun tu xum massani melanj tayyorlanganidek tayyorlanad'i, lekin tuxum oqini va sarig‘ini plyonkali yoki purkash usulida quritiladi. Tuxum tolqonnning rangi och sariq, butun massa b о ‘ylab bir jinsli, ta’mi va hidi quritilgan tuxumga xos, begona ta’msiz va hidsiz, konsistensiyasi kukunsimon, dumaloqlarsiz b о ‘ladi. Eruvchanligi oliy navida kupi bilan 85% va 1-navida ko’pi bi lan 70%. Namligi ko’pi bilan 9%. Namiqqan mog‘orlagan, begona maza va hid aralashgan tuxum tolqon b о ‘lishiga y о ‘l q о ‘yilmaydi. 9

Quruq quymoq . Tuxum tolqondan farqi shundaki, bunga pasterizatsiya qilingan sof sut yoki yog‘i olingan sut q о ‘shiladi. Tuxum tolqon 100, 200 g dan briket qilib, faner barabanlarga 50 kg dan, germetik yopiladigan oq tunuka bankalarga esa og‘irligi 10 kg gacha qilib joylashtiriladi. Tuxum melanji—9°S dan yuqori b о ‘lmagan haroratda, nisbiy namligi 80—85% b о ‘lgan havoda 8 oygacha saqlanadi. /Tuxum tolqon +10°S dan —2°S gacha haroratda, nisbiy namligi 70% dan ortiq b о ‘lmagan havoda ger metik yopilmagan idishda 8 oygacha, germetik idishda esa 12 oy gacha saqlanadi. Tvorog. Bu oqsilli qatiq mahsulot. Unda t о ‘la qimmatli sut oqsillaridan tashqari, yana odam uchun muhim mineral moddalar ham bor. Tvorog keksa yoshli kishilarga (yog‘sizi), shuningdek о ‘rqa va suyak sili kasalliklariga, oshqozon, buyrak xastaliklariga duchor b о ‘lganlarga foydali b о ‘ladi. Ishlab chiqarilish usuliga k о ‘ra tvorog pasterizatsiya qilingan sutdan olingan kislota-shirdonli tvorog k о ‘p kislotali pas terizatsiya qilingan sof yoki yog‘i olingan sutdan olingan kislo tali tvorog, pasterizatsiya qilingan sutdan olingan atsidofil-achitqili tvorog b о ‘ladi. Pasterizatsiya qilingan sutdan olingan tvorogni bevosita tanovul qilaverish mumkin, pasterizatsiya qilinmagan sutdan esa yarim fabrikatlar ishlab chiqarilib, iste’mol etishdan oldin ularga termik ishlov beriladi. Kislota-shirdonli tvorog olishda sutni sof sut kislota bakteriyalar solib ivitiladi va shirdon fermenti q о ‘shiladi (shirdon fermenti q о ‘zilar, buzoqlar me’dasining bir b о ‘limidan— shirdonidan olinadi), oqsil moddasi ivigandan keyin zardobi ajratib olinadi. Kislotali tvorog ishlab chiqarilayotganda zar-dob ajralishini tezlatish uchun hosil b о ‘lgan quyuqlikni isitib turiladi. Atsidofil- achitqili tvorog faqat saryog‘ qilib chiqariladi, u sal surkaladigan konsistensiyali va achitqi hidi kelib turadigan b о ‘ladi. Tarkibidagi yog‘iga qarab seryog‘ tvorog—18% yog‘i, kam yog‘ tvo rog— 9% yog‘i bor va yog‘siz tvorog b о ‘ladi. Yumshoq parhezbop tvo rog yog‘i olingan sutga qaymoq q о ‘shib olinadi. Unda yog‘ 11% dan kam b о ‘lmaydi. 10

Krestyanskiy tvoroga ham yog‘siz sutga qaymoq q о ‘ shiladi. Unda yog‘ 5% dan kam b о ‘lmaydi. Xonaki pishloq yoki qaymoq aralash donador tvorog tarkibidagi oqsillari, yog‘i, namligi jihatidan kam yog‘ tvorogga yaqin b о ‘ladi, lekin tuzilishi donador b о ‘ladi. Tarkibida 8% yog‘i, 1% tuzi b о ‘ladi. Tvorogning sifat k о ‘rsatkichlari. Seryog‘, kamyog‘ va yog‘siz tvo rog oliy va 1-navlarga b о ‘linadi. Tvorogning boshqa turlari navlarga b о ‘linmaydi. Tvorog yumshoq b о ‘lishi kerak; konsistensiyasi bir xil b о ‘lmasligi mumkin, yog‘siz tvorog esa qumoq, oz-roq dona-dona tvorog b о ‘lishi, ozroq zardob ajralib turishi mumkin. Parhezbop tvorog konsistensiyasi salgina surtiladigan mayin, begona ta’msiz va hidsiz b о ‘lishi, 1- nav tvorogda sezilar-sezilmas yem-xashak ta’mi, idish mazasi kelib turishiga, sal gina achchiqlik b о ‘lishiga y о ‘l q о ‘yiladi. Tvorogning rangi oqsariqroq aralash oq yoki sal sarg‘ish b о ‘lishi kerak. Kislotaliligi quyidagidan iborat (°T hisobida, kupi bi-lan): seryog‘ida—210, kamyog‘ida — 225, yog‘sizida—250, yumshoq parhezbopida—210, krestyanskiyda—200, donadorida—150. Shilimshiqlangan, mog‘orlagan, konsistensiyasi ch о ‘ziluvchan va kirlangan tvorog sotuvga chiqarilmasligi kerak. Tvorogni joylashtirish, tamg‘alash saqlash. Tvorog sotuvga tortib sotiladigan va qadoqlangan tarzda chiqariladi. Seryog‘, kamyog‘ va yog‘siz tvorog g‘ о ‘la k о ‘rinishida pergamentga, podpergamentga, polimer qoplangan qog‘ozga asosan 250 g dan og‘irlikda, parhezbop donador tvorog esa paketdarga, polimer materiallardan yasalgan stakanchalarga 100, 200, 250 g dan qilib qadoqla-nadi. Tortib sotiladigan tvorog yog‘och bochkalarga 50 kg gacha, temir flyagalarga 35 kg dan, alyumin bitonlarga 10 kg gacha qilib joylanadi. Idishni og‘zigacha t о ‘ldiriladi, ustidan pergament yopiladi, qopqog‘ini zichlab yopiladi va tamg‘alanadi, qadoqlangan tvorog yog‘och va polimer yashiklarga yoki karton qutichalarga 12 kg dan qilib joylanadi, yog‘och va polimer yashiklar plombalanib, karton idishlarga esa qog‘oz lenta yopishtirib q о ‘yilishi kerak. Sovitilgan tvorog magazinlarda 8°S li haroratda ko’pi bilan 36 soat saqlanadi. 11

Uzoq vaqt saqlash uchun tvorogni—25°S li haroratda muzlatib, harorat— 18°S b о ‘lgan joyda: qadoqlangan tvorog—4 oygacha, tortib sotiladigan tvorog —6 oygacha saqlanadi. Tvorogli mahsulotlar. Bu seryog‘, kamyog‘ va yog‘siz tvorogdan olingan oqsilli mahsulotlar b о ‘lib, pasterizatsiya qilingan sut dan qand, saryog‘, qaymoq, tuz, shuningdek ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar (sukatlar, mayiz, kakao tolqoni, vanilin va h. k.) q о ‘shib hosil qilinadi. Massalarning retsepturasi va ishlov berilishiga qarab ular sirki va massalarga, tortlar, kremlar, pastalarga b о ‘linadi. Sirki va tvorog massalar tvorogni maydalab va ta’m bera digan hamda xushb о ‘y t о ‘ldirgichlar bilan birga yaxshilab aralashtirib olinadi. Sirki shirin va sh о ‘r, yog‘i k о ‘paytirilgan (20 dan 40% gacha), seryog‘ (13 dan 17% gacha), qamyog‘ (5 dan 9% gacha) va yog‘siz qilib chiqariladi. Sotuvga quyidagi yog‘i k о ‘paytirilgan mahsulotlar chiqariladi: massa va Osobiye sirki, Detskiye sirki, Qoplamali sirki, Slavyanskiye sirki. Kremlar konsistensiyasining mayinroqligi bilan boshqa tvo rogli mahsulotlardan farq qiladi, ularning tarkibida ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar b о ‘ladi. Ular tarkibida 5 dan 18% gacha yog‘, kislotaliligi esa 160°T dan oshmaydigan b о ‘ladi. Tvorogli tortlar tarkibida 36% namlik qolguncha presslangan tvorogdan unga saryog‘, ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar q о ‘shish y о ‘li bilan olinadi. Tortlar yuzasi qaymoqli krem, su katlar, shokolad qoplamalar va h. k. bilan bezatiladi. Bezatilmagan mahsulot tarkibida yog‘ 21 dan 26% gacha b о ‘ladi. Kislotaligi 170° T dan oshmaydi. Tvorogli pastalar shirin va sh о ‘r qilib tayyorlanadi. Shirin pastalarga asal va boshqa t о ‘ldirgichlar q о ‘shiladi. Ular tarki bida kamida 25% yog‘ bor, kislotalilik shirin pastalarda— 120°T, sh о ‘r pastalarda—180°T. Tvorogli mahsulotlarning sifat k о ‘rsatkichlari. Bu mahsulotlarning shakli har xil b о ‘lishi mumkin. Konsistensiyasi— bir xil, mayin, bir meyorda quyuq, har qaysi mahsulotning о ‘ziga xos; sirkilar va sirkili massalarning seryog‘ligi, 12

kamyog‘li, yog‘sizlarining bir oz unsimon b о ‘lishiga, noyabrdan may oyigacha muzlatilgan tvorog ishlatiladigan davrda esa tvorog donasi bor b о ‘lishiga y о ‘l q о ‘yilishi mumkin. Ta’mi va hidi—sof, qatiqqa xos, q о ‘shilgan q о ‘shimchalar ta’mi va xushb о ‘yligi aniq sezilib turadigan, begona ta’m va hidsiz; sirkilar va sirki massalarning seryog‘i, kamyog‘i va yog‘sizlarida yem- xashak, ta’mi va idish ta’mi sal sezilib turishi, shuningdek noyabrdan may oyigacha b о ‘lgan davrda ozroqqina achchiqlik b о ‘lishi mumkin. Mahsulotning rangi oqsariq aralash sutdan oq, butun mas sa b о ‘ylab bir tekis b о ‘lishi kerak. Qoplamali sirkining ustiga shokolad qatlam bir tekis qoplangan b о ‘ladi. Sirkilarning ostki tomonidan tvorogli massaning rangi sezilib turishi mumkin. Qoplama joylanadigan materialiga yopishmasligi kerak. U zich, buzilmaydigan qilib joylanishi kerak. Tvorogli mahsulotlarni joylashtirish , tamg‘alash va saqlash. Tvorogli massa sotuvga tortib sotiladigan va qadoqlangan holda chiqariladi. Tortib sotiladigan massa ozoda yog‘och bochkalarda 50 kg gacha, temir flyagalarda 35 kg gacha, alyuminiy bidonlarda 10 kg gacha qilib chiqariladi. Idishni og‘zigacha tvorog solib t о ‘ldiriladi, ustiga pergament q о ‘yib, qopqog‘i zichlab yopiladi. Flyagalar rezina qistirmali va plombalangan b о ‘lishi kerak. Qadoqlangan tvorog yupqa pergamentga, yorliq yopishtirilgan alyumin folgaga sirkilar 50, 100 g dan, tvoroglar 250, 500 g dan qilib joylashtiriladi, keyin massasini 12 kg dan, balandligini uch qatordan oshirmay karton qutilarga, yog‘och yoki polimer yashiklarga taxlanadi.Yog’och va polimer yashiklar plombalanib, karton qutilarga esa qog‘oz lenta yopishtirib q о ‘yiladi. Tvorogli tortlar ichiga pergament solingan karton qutichalarga 25S, 500, 1000 va 2000 g qilib joylashtiriladi. Kremlar va pastasimon sirkilar shisha bankalarga, polimerdan qilingan karton stakanchalarga 50 dan 250 g gacha qilib qadoqlanadi. Keyin tayyorlagan korxonaning, mahsulotning nomi va yog‘lilik darajasi, sof og‘irligi, chiqarilgan kuni va boshqalar k о ‘rsatib tamg‘alanadi. Magazinlarda harorat 8°S da tvorogli mahsulotlar 36 soat, tvorogli tortlar esa 24 soat saqlanadi. 13

Tvorogli yarim fabrikatlar. Bunday yarim fabrikatlar tvo rog bilan undan ishlanadi. Iste’mol qilishdan oldin q о ‘shimcha qorib ishlanadi va termik ishlov beriladi. Yarim fabrikatlarning: sirniki qilinadigan xamir, sirniklar, vareniki qi- linadigan xamir va tvorogli vareniklar, yog‘siz tvorogli blinchiklar, mayizeiz va mayizli tovlab pishiriladigan turlari chiqariladi. Sirniklar silindrik yoki dumaloq shaklda: tvorogli vareniklar—varaqi shaklida tvorogli blinchiklar va qadoqlangan toblab pishiriladiganlar t о ‘g‘ri burchak shaklida b о ‘ladi. Sir niklar unga bulg‘alab olingan b о ‘lishi kerak. Hamma mahsulotlar yopishib qolmaydigan yoki ezilmagan, vareniklarning cheti esa yaxshilab bukib ishlangan b о ‘lishi kerak. Muzlatilgan varenik lar silkitilganda tiniq tovush chiqadi. Tvorogli yarim fabri katlar begona ta’msiz va hidsiz, toza b о ‘lishi kerak. Tvorogli yarim fabrikatlar pergamentga, polietilen plyonkaga, karton ichiga va paketlarga 250—-1000 g dan qilib joylanadi. Ularni 4—8°S li haroratda 36 soat mobaynida, muzla tilgan vareniklar 10°S dan oshmaydigan haroratda ko’pi bilan 15 sutka saqlanadi. 14

1.2. Tuxum va tvorogdan tayyorlanadigan sovuq va issiq taomlar . Tuxumdan tayyorlanadigan taomlar odamning ovqatlanishida katta ahamiyatga ega. Ularni ozuqaviy ahamiyati tarkibidagi oqsil, yog‘, A,. D, V V 2 darmondorilari kishi tanasi uchun zarur b о ‘lgan mineral moddalar — temir, fosfor, kalsiy, oltingugurt, shuningdek kishi tanasining yashovchanligini ta’minlovchi (nerv sistema faoliyatini tartibga soladigan, qon ishlab chiqaradigan) xolesterin va litsitinlarga boyligi bilan belgilanadi. Taom tayyorlashda tuxum turlaridan tovuq tuxumi, melanj va quritilgan tuxumlardan foydalaniladi. Tovuq tuxumlari о ‘z saqlanish muddatlariga qarab parhez, yangi, sovuqxonada saqlangan va ohaklanib saqlangan turlarga b о ‘linadi. Parhez va yangi tuxumlarning ozuqali ahamiyati yuqori hisoblanadi. Bu tuxumlar sarig‘i qotirilmay qovurilgan holda, pi shirilgan holda ishlatilganda tuxum sarig‘i о ‘z shaklini aniq saqlab qolish xususiyatiga ega b о ‘ladilar. Tuxum sarig‘ida oqiga nisbatan ozuqali ahamiyatga ega b о ‘lgan moddalar k о ‘p b о ‘ladi. O’rdak va g‘oz tuxumlari umumiy ovqatlanish korxonalarida ishlatilmaydi. Melanj tuxum oqi va sarig‘i aralashmasidan tashkil topgan. Ularni tayyorlashda, tuxum p о ‘chog‘idan ajratilib, elakdan suzib о ‘tkazilib maxsus metal idishlarga solinib, muzlatiladi. Melanjlar tuxum oqi va sarig‘i aralash holda ishlatish mumkin b о ‘lgan taomlarni tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin. Ulardan quymoqlar, tuxum b о ‘tqalari va boshqa taomlar tayyorlanadi. II darajali 1 dona tuxum о ‘rnida 40 gramm melanj ishlatilishi mumkin. Melanjlar tez buzilish xususiyatiga ega b о ‘lganligi sababli, ular muzlatilgan holda saqlanadi. Ular ishlatilishidan avval muzidan tushiriladi. Buning uchun taom uchun za rur miqdordagi melanj uy haroratida yoki 53idishga solingan holda 50°S li darajadagi suvda muzdan tu shiriladi. Muzdan tushirilgan melanj yaxshilab aralashtirilib, elakdan о ‘tkazib suziladi. Ishlatilguncha, 4—6°S li muzxonalarda saqlanadi. 15

Quritilgan tuxum . Bunday tuxum tarkibida tuxum oqi va sarig‘i quritilgan holda bir xil aralashgan b о ‘ladi. Bir dona tuxum hisobiga (40 g) 11,2 g quritilgan tuxum ishlatiladi. Quritilgan tuxum mahsuloti melanjdan tayyorlanadigan taomlar uchun ishla tiladi. Quritilgan tuxum elanib, iliq yoki sovuq suv, yoki sutda (1:3,5 hisobida) aralashtirib 30 daqiqa da vomida b о ‘ktirib q о ‘yiladi va tayyor b о ‘lgan zahoti ishlatiladi. Tuxumlarning sifati ovoskop yordamida aniqlanadi. Ishlatishga yaroqli tuxum yuviladi yoki tuz bilan ishqalanadi. Tuxum p о ‘stlog‘i yorilib ketmasligi uchun qattiq sovitilgan tuxumni ma’lum vaqt uy harorati da saqlanadi. Tuxum tarkibidagi oqsil issiqlik ta’sirida quyuqlashadi. Bu hodisa koagulyatsiyalanish deyiladi. tuxumni pishirish uchun 1 l. suvga 50 g. sirka, 10 g. tuz solinadi. Qovurilgan non bilan tuxum va dudlangan ch о ‘chqa g о ‘shti. Tuxum «xaltacha k о ‘rinishida» pishirilib p о ‘chog‘i tozalanadi. Oq bulka non 1 sm qalinlikda kesilib ikki yoqlama sariyog‘da qovuriladi. Dudlangan ch о ‘chqa g о ‘shti yupqa kesilib qovurilib, qovurilgan non ustiga q о ‘yiladi, uning ustidan tayyorlangan tuxum q о ‘yib, ustidan tomatli oq sardak quyib beriladi. Tuxum b о ‘tqasi. Tuxum chaqilib, p о ‘chog‘idan ajratilib tuz, sut yoki suv, bir oz sariyog‘ q о ‘shib, yaxshilab aralashtiriladi. S о ‘ng kichikroq kastryulkaga solib olovga q о ‘yiladi. Qaynash darajasiga yetkazmay aralashtirib turiladi va quyuqlashguncha qizdiriladi. Isitilgan likobchaga uyub suzib atrofiga qovurilgan non yoki j о ‘xori bodrog‘i q о ‘yib yoki ustidan qirilgan pishloq sepib beriladi. Tuxum b о ‘tqasiga q о ‘shimcha holda yana qovurilgan g о ‘sht mahsulotlari (sosiska, dudlan gan ch о ‘chqa g о ‘shti, buyrak) yoki q о ‘ziqorin, k о ‘k n о ‘xat, pishirilgan gulkaramidan ham berish mumkin. Bu mahsulotlar b о ‘tqa ustidan q о ‘yib berilishi ham mum kin. Tuxum 2 dona yoki melanj 80 gr, sut 40 grd, sariyog‘ 5, qovu rilgan non 35 gr., yoki pishloq 15 gr. Sof rg‘irligi 140, 120 gr. Tuxumdan tayyorlanadigan taomlar. 16

Tuxumdan quyidagi taomlar tayyorlanadi: qaynatilgan tuxum, qaynatilgan tuxum pishloq bilan, qovurilgan tuxum, grenkali tuxum, tabiiy omlet, tuxumli bо‘tqa, pishloqli qо‘ymoq, pomidorli qо‘ymoq, tuxumli kotlet . Qaynatilgan tuxumli taomlar Tuxumli taomlar tayyorlashda turlicha issiqlik ishlovi beriladi. Tuxum ozgina qaynatib (vsmyatku), «xaltachada» va tula qaynatilgan holda iste’mol qilinadi. Tuxumni qaynatish uchun har xil idishlar (soteynik, kastryulya va xokazo) ishlatiladi. 10 dona tuxum uchun 2,5 – 3 litr suv ketadi. Qaynatilgan tuxumlarni olib ustidan sovuq suv solinadi, bunda tuxum sarig‘ining rangi о‘zgarmaydi va puchogi tezda ajraladi. Ilitilgan (vsmyatku) tuxum. Qaynatilgan idishga tuxum solinadi, elektr о‘chog‘ining chetiga qо‘yib qaynatmasdan 80-90 0 S haroratda 4-5 minut qizdiriladi. Ilitilgan tuxum likopchalarga solinib beriladi. «Xaltachada» xolatda pishiriladigan tuxum xuddi yuqoridagidek 7-8 minut qizdiriladi. Pishirilgan tuxum sh о ‘rvaga, grenki bilan sutli sardakka solib uzatiladi. T о ‘la qaynatilgan tuxum 12 minut qizdiriladi va sovuq suv bilan yuviladi . Salatlar, suyuq oshlar, sardaklar, qiyma tayyorlashda va alohida taom sifatida foydalaniladi. Xom tuxum ustiga sovuq suv q о ‘yib issiqlik ta’sirida qaynashgacha olib borib qaynamasdan 20-30 minut qizdiriladi. Qaynatilgan tuxum pishloq bilan. Qaynatilgan tuxum tozalanadi, maydalanadi, likopchaga solinadi, ustidan maydalangan pishloq va k о ‘kat sepib uzatiladi. Sutli sardakda grenkali tuxum . Qaynatilgan tuxum tozalanadi, idishga solinadi, ustiga sut, tuz, sariyog‘ solinib, yaxshilab aralashtiriladi. Bug‘doy nonining yumshok qismi olinib sarigyog‘da qovuriladi va likopchaga solinadi. Tuxum aylana shaklda kesiladi va ustiga issiq sutli sardak solinadi. Uzatishda ustida k о ‘kat sepiladi. 17

Tuxumli b о ‘tqa. Idishga tuxum (xom), sut, tuz, sariyog‘ solib yaxshilab aralashtiriladi. Tuxumli aralashma idishga solinadi, suv hammomida 20 minut aralashtirgan holda qaynatiladi (70 0 S haroratda). Tayyor b о ‘tqa quyuqroq konsistensiyali k о ‘rinishda b о ‘ladi. Isitilgan tovokchaga to g‘ cha shaklida tuxum b о ‘tqasi solinib, ustidan k о ‘kat, maydalangan pishloq sepiladi, atrofiga qovurilgan grenki (ok nondan) terib uzatiladi. Taomni k о ‘k n о ‘xat yoki qaynatilgan rangli karam bilan ham uzatish mumkin. Qovurilgan tuxumli taomlar Ko'zli tuxum (yaichnitsa glazunya). Qizdirilgan tovaga sariyog‘ solinadi, qizdiriladi va asta-syokin tuxum solinadi. Oqsil quyuq konsistensiyaga, sarig‘i esa – yarim suyuq konsistensiyaga ega b о ‘lguncha qovuriladi. Tayyor b о ‘lgan taom porsiyalarga b о ‘linadi, tarelkaga q о ‘yiladi, ustidan qizdirilgan yog‘ q о ‘yiladi. K о‘ zli tuxumni porsion tovalarda uzatiladi yoki buterbrodlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Bunday taomni tayyorlash uchun 1 dona tuxum, 5 gramm sarigyog‘ kerak b о ‘ladi Taomning chiqishi 40 grammni tashkil etad i. Grenkali tuxum . Oq yoki qora nonning qizartirib pishirilgan joyi olinadi, kubik shaklida kesiladi va sarigyog‘da qovuriladi. Ustidan tuxum q о ‘yiladi va qizdirish shkafida 3-4 minut toblab pishiriladi. Uzatishda «kuzli tuxum» day uzatiladi. Qovurilgan tuxumni oldindan qovurib yoki qaynatib k о ‘k n о ‘xat, pomidor, qovoqcha bilan uzatish mumkin. Tabiiy omlet . Idishga xom tuxum, sut, tuz solib yengilgina k о ‘pirtiriladi. Bunday aralashma tayyorlash uchun solinadigan sariyog‘ning bir qismini solish mumkin. Omlet protivenda yoki tovada qovuriladi. Idish yaxshilab qizdiriladi, yog‘ solinadi va aralashma q о ‘yiladi. Oldin omlet past haroratda, pichoq bilan aralashtirib, yuzi qizarguncha qovuriladi. Keyin 3-5 minut qovurish shkafida yana pishiriladi. 18

Uzatishda porsion b о ‘laklarga b о ‘linadi (har bir porsiyaga birta), ustiga yog‘ q о ‘yib k о ‘kat sepiladi. Pishloqkli q о ‘ymoq . Bu taomni yuqorida aytib о ‘tilgan omletdan farqi omlet tayyorlanadigan aralashmaga qirg‘ichdan о ‘tkazilgan pishloq solinadi. Tabiiy q о ‘ymoqday qovurib, uzatiladi. Pishloqli q о ‘ymoq ishlab chiqarish texnologik sxemasi quyidagicha. Pomidorli q о ‘ymoq . Pomidor yuvilib 4 b о ‘lakka b о ‘linadi va ozgina sarigyog‘da qovuriladi, ustiga q о ‘ymoq aralashmasi solinadi va quyulgunga qadar qovuriladi. Tayyor taom kes i ladi (1 porsiyaga 1b о ‘lak), ustidan yog‘ q о ‘yiladi va k о ‘kat sepib uzatiladi. Bunday taomni tayyorlash uchun 1 dona tuxum, 5 gramm sarigyog‘, 25 gramm sut, 50 gramm pomidor kerak b о ‘ladi Taomning chiqishi 70 grammni tashkil etadi . Tuxumli kotlet . Qaynatilgan tuxum yaxshilab maydalanadi, sovumagan mann о ‘y b о ‘tqasi bilan aralashtiriladi, shakl beriladi, non usho q lariga (su x ari) bulanadi va asosiy usul bilan ikki tomoni qovuriladi. Kotletlarni uzatishda (1 porsiyaga 1-2 dona) likopchaga q о ‘yib, ustidan qizdirilgan yog‘ q о ‘yiladi. Toblab, qizartirib pishiriladigan tuxumli taomlar.Sariyo g’ тuxum sut тuz Qirg’ichda n o’tkazilga n pishloq aralashtiriladi Аsosiy usul bilan qovuriladi Оysimon qilib bukiladi Uzatiladi 19

Tabiiy qizartirib pishiriladigan q о ‘ymoq . Tayyorlangan omlet aralashmasi yog‘langan protivenga solinadi va 160-180 0 S haroratda qizdirish shkafida pishiriladi, yuzi qizarib qatlam hosil b о ‘lgunga qadar qizartirib pishirilgan q о ‘ymoqday uzatiladi. Sabzili q о ‘ymoq . Tozalangan sabzi pishiriladi, eziladi va q о ‘ymoq aralashmasi bilan aralashtiriladi. Tabiiy qizartirib pishirilgan omletday tayyorlanib uzatiladi. Q о ‘ymoqni pishloq bilan ham tayyorlash mumkin. Bunday taomni tayyorlash uchun 1 dona tuxum, 3 gramm sarigyog‘, 30 gramm sut, 50 gramm sabzi kerak b о ‘ladi Taomning chiqishi 100 grammni tashkil etadi. Shpinatli q о ‘ymoq . Konservalangan shpinat – pyure yog‘ bilan aralashtiriladi, 3-5 minut isitiladi, keyin sovutiladi va q о ‘ymoq aralashmasiga q о ‘shiladi . Qovurish shkafida quyuqlashguncha pishiriladi. Tayyor q о ‘ymoq b о ‘laklarga kvadrat yoki uchburchak shaklda kesiladi va yog‘ bilan uzatiladi. Gurunch b о ‘tqasi bilan tayyorlangan q о ‘ymoq . Gurunch b о ‘tqasi pishiriladi, yog‘ solinadi, tayyorlangan protivenga solinadi va tayyorlangan q о ‘ymoq aralashmasi ustiga q о ‘yiladi, hammasi birgalikda aralashtiriladi, te k islanadi, qovurish shkafida pishiriladi. Tayyor q о ‘ymoq b о ‘laklarga b о ‘lib (1 porsiyaga 1 ta) ustidan qizdirilgan sarigyog‘ q о ‘yib uzatiladi. Drachena. Bug‘doy unini yog‘siz och-sarik ranggacha qizartiriladi, unga sut xom tuxum, tuz q о ‘shiladi va yaxshilab aralashtiriladi. Aralashma k о ‘pirtiriladi va tindiriladi. Aralashmaga smetana yoki sariyog‘ q о ‘shish mumkin. Chuyandan tayyorlangan tova yog‘ surtiladi, ustiga aralashma 1 sm qalinlikda q о ‘yiladi va qizdirish shkafida q о ‘ymoq yuzi qizarguncha pishiriladi. Tayyor drachena porsion b о ‘laklarga bulinadi va darhol uzatiladi, chunki u tez kotibi k о ‘rinishini uzgartiradi. Taomni shakar q о ‘shib yoki murabbo solib uzatish mumkin. Tuxumdan tayyorlangan sufle . О ‘rtacha quyuqlashgan sutli sardak tayyorlanadi va 50 0 S haroratgacha sovutiladi. Tuxum sarig‘i oqidan ajratib sutli sardakka q о ‘shiladi. Oqsilli turgun k о ‘pik hosil b о ‘lgunga qadar uriladi, tayyorlangan aralashmaga asta-syokin q о ‘shiladi. Tayyorlangan sufle aralashmasi 20

yog‘ surtilgan protivenga solinadi va qizdirish shkafida pishiriladi. Taomni suv hammomida ham pishirish mumkin. Tayyor sufle porsion b о ‘laklarga kesiladi, tarelkaga solinadi va uzatiladi. Bunday taomni tayyorlash uchun 1 dona tuxum, 7 gramm sarigyog‘, 50 gramm sut, 5 gramm bug‘doy uni kerak b о ‘ladi Taomning chiqishi 95 grammni tashkil etadi. Qovurilgan va yopilgan tuxumli taomlar Qovurilgan tuxum taomlariga sarig‘i qotirmay qo vurilgan tuxum, quimoqlar kiradi. Ularni tayyorlashda asosiy usulda qovurishdan foydalaniladi. Bu usulda qovurishda harorat 140—160°S bо‘ladi. Tuxumni yana 180°S li darajadagi k о ‘p yog‘da qovurish ham mum kin. K о ‘p tayyorlanadigan qovurilgan tuxum taomlariga sarig‘i qotirmay qovurilgan tuxum taomi kiradi. Bu taom sof holda yoki garnir bilan tayyorlanib tarqatiladi. Sof holda sarig‘I qotirilmay qovurilgan tuxum. Porsion tova yoki maxsus tuxum qovurishga m о ‘ljallangan tovaga sariyog‘ solinib, eritilib, bir oz qizdi riladi va ehtiyotlik bilan chaqilgan tuxum solinib (sarig‘i butun holda b о ‘lishi lozim), tuxum oqiga tuz sepib, quyuqlashguncha 2—3 daqiqa davomida qovurilib iste’molga tayyor holga keltiriladi. Tuxum qovurish uchun yana katta tovalar, chuqur temir tovalardan ham foydalanish mumkin. Bunda tuxum sarig‘i oz sezilarli darajagacha quyuqlashgan b о ‘lishi kerak. Agar tuz tuxum sarig‘iga sepilsa tuxum sarig‘I ustida dog‘lar hosil b о ‘lishi mumkin. Tuxumni qovurish jarayonida shishib qoladigan holatlardan saqlash uchun tuzning bir qismini yog‘ga svlinadi. Tuxum sarig‘iga bir oz murch sepish mumkin. Tarqatishda tayyorlangan porsiyali tovada yoki li kobchaga solib ustidan sariyog‘ q о ‘yib, k о ‘kat sepib beri ladi. Ular alohida taom sifatida, issiq gazak sifatida yoki g о ‘sht taomlariga q о ‘shimcha sifatida (tuxumli bifshteks yoki tuxumli antrekot), buterbrod sifatida beriladi. Sarig‘i qotirilmay qovurilgan tuxum garnir bilan. Qovurilgan tuxum uchun har xil garnir — kolbasa, so siska, sardelka, dudlangan ch о ‘chqa g о ‘shtlari, 21

ch о ‘chqa yog‘i, qora non, k о ‘k piyoz, qovoqcha, kartoshka, k о ‘k ' loviya, q о ‘ziqorin, k о ‘k n о ‘xat, pomidorlar ishlatiladi. G о ‘sht mahsulotlari kubik, tilim-tilim, somoncha yoki parrak-parrak shaklida t о ‘g‘ralib porsiyali tovada qovuriladi. K о ‘k loviya pishiriladi, konservalangan k о ‘k n о ‘xat isitiladi va eritilgan sariyog‘ bilan ara lashtiriladi. Qovoqcha, baqlajon, xom yoki pishirilgan kartoshka tilim-tilim shaklda t о ‘g‘raladi, pomidor esa parrak- parrak shaklida t о ‘g‘rab, qovuriladi. Qora non qobig‘i tozalanib kubik yoki tilim- tilim shaklda kesilib, qovuriladi. Tayyorlangan garnir yog‘ solingan porsiyali tovaga solinib, ustidan chaqilgan tuxumni-sarig‘i butun holda qilib solinib tuxum oqi quyuqlashguncha qovuriladi va tuxum oqiga tuz sepib iste’molga tayyor holga keltiriladi. Tarqatishda likobchaga solib k о ‘kat sepib beriladi. Agar pomidor bilan tayyorlana digan b о ‘lsa, qovurilgan tuxum ustidan, qovurilgan pomidor q о ‘yib berilishi ham mumkin. G о ‘sht mahsulotlari bilan sarig‘i qotirilmay qovu rilgan tuxum. Pishirilgan kolbasa, sosiska yoki dud langan ch о ‘chqa g о ‘shti tilim-tilim yoki parrak-parrak shaklda t о ‘g‘ralib, porsiyali tovada qizib turgan yog‘ga solib 2—3 daqiqa qovurilib, ustidan tuxum chaqib so linadi va yana 2—3 daqiqa oqi quyuqlashguncha qovurib, tuz sepiladi va iste’molga tayyor holga keltiriladi. Tarqatishda о ‘zi qovurilgan porsiyali tovada beriladi. Tuxum 2 dona, oshxona margarini 13 gr, sosiska yoki pishi- 299rilgan kolbasa yoki dudlangan ch о ‘chqa g о ‘shti 34 gr. Sof og‘irligi 105 gr., Quymoqlar. Quymoqlarny; qovurilgan tuxumlardan farqi shundaki, ularga sut, suv yoki qaymoq q о ‘shib tayerlanadi. Quymoqlar sof holda, aralash holda va qiyma tiqib tayerlanadi. Quymoqlar uchun tovuq tuxumi, melanj,' quritilgan tuxum uni ishlatiladi. Ishlovdan о ‘tib tayyorlangang tuxum sut, tuz bilan k о ‘pirarli darajada aralashti- riyaadi. Quymoq mahsulotiga bir oz eritilgan sariyog‘ q о ‘shish ham mumkin. 1 dona tuxum uchun 15 g. sut berilishi mumkin. Sof quymoq. Osti qalin ch о ‘yan tovaga yog‘ surtilib, tayyorlangan quymoq mahsuloti quyiladi. S о ‘ng pichoq bilan aralashtirilgan holda quyuqlashguncha 22

qovuriladi va chetlari bukilib g о ‘mma k о ‘rinishi berilib, likobchaga chokini pastga qilib q о ‘yiladi. Tarqatishda tayyorlangan quymoq ustiga sariyog‘ quyib yoki k о ‘kat sepib beriladi. Aralash quymoq n i xuddi sof quymoqqa о ‘xshash qovuriladi. Aralashtirib tayyorlangan quymoq mahsulotiga mayda t о ‘g‘ralgan sabzavot yoki q о ‘ziqorin, g о ‘sht mahsuloti yoki qirilgan pishloq solib aralashtiriladi va qovuriladi. Pishloqli quymoq. Qirilgan pishloq q о ‘shib tayyorlangan aralash quymoq mahsuloti xuddi sof quymoqqa о ‘xshash usulda qovuriladi. Tuxum 2 dona yoki melanj 80 gr. sut 30 gr, pishloq 16,5 gr, oshxona margarini 5 gr, sariyog‘ 5 gr. Sof og‘irligi 120 gr. Qiyma tiqilgan quymoq. Bunday quymoqlar g о ‘sht, sabzavot garnirlari yoki shirin garnir bilan tayer lanadi. Quymoq mahsuloti qizib turgan yog‘li tovaga solinib, quyuqlashguncha qovurilib, о ‘rtasiga tayyor langan qiyma solinib, chetlari buklanib g о ‘mma shakli beriladi va chokini pastga qilib q о ‘yiladi. Tarqatishda likobchaga solinib, ustidan sariyog‘ quyib beriladi. T о ‘sht mahsulotlaridan qiyma tayyorlash uchun ch о ‘chqa g о ‘shti (dudlangan), pishirilgan kolbasa, sosiskalar, pishirilgan buyrak, jigar va g о ‘sht mayda kubik yoki somoncha shaklida t о ‘g‘ralib, qovuriladi, qizil, tomatli oq yoki nordonroq qaymoq sardagida bir qaynatib olinadi. Sabzavotlar mayda kubik shaklida t о ‘g‘raladi. K о ‘k loviya, gulkaram pishiriladi, konservalangan k о ‘k n о ‘xat о ‘z suyuqligida isitiladi, sabzi va ismaloq dimlab pishiriladi, qovoqcha, q о ‘ziqorin qovuriladi. Tayyorlangan mahsulotni sut yoki nshrdonroq qaymoq sardagi bilan yoki nordonroq qaymoq bilan aralashtiriladi. Qiyma uchun ishlatiladigan garnir mahsulo ti bir yoki; bir necha xil mahsulotdan tashkil topishy mumkin. Shirin quymoq tayyorlashda limon mevasi maydalanib, shakar bilan ezilib, quymoq mahsulotiga (tuxum, sut, tuz) q о ‘shib: aralashtiriladi va sof quymoqqa о ‘x shash usulda, qovurilib о ‘rtasiga meva murabbosi, djemi yoki povidlosi g о ‘mma. 1 shaklida buklanib, likobchaga solinib ustidan shakar sepib beriladi. 23

Yepilgan tuxum taomlariga sof quymoq, aralash quy moq, sut sardagida yopilgan tuxum va boshqa taomlar kiradi. Ular 160—180°S haroratli qovurish shkaflarida yopib tayyorlanadi. Yopilgan sof quymoq. Quymoq mahsulotlari k о ‘pirarli darajada aralashtirilib, yog‘langan chuqur temir tovaga quyiladi ra qovurish shkafiga quyib quyuqlashib yuzida qobiq hosil b о ‘lguncha ushlanadi. Bunday usulda miqdori k о ‘proq quymoq tayerlanadi. Aslida quymoq bir porsiya hisobida tayyorlanadigan b о ‘lsa porsiyali tovada tayerlanadi. Iste’molga tayyor quymoq bir oz sovitilib t о ‘rtburchak, uchburchak shaklida kesiladi va likobchaga so lib chuqur temir tovada qovuriladi va ustidan quymoq- larni yopiq buterbrod tayyorlashda va tiniq qaynatmalar uchun ishlatiladi. Aralash yopilgan quymoq tayyorlashda qovurilgan kar toshka, dimlab pishirilgan sabzi yoki karam, donador guruch b о ‘tqasi, g о ‘sht,' g о ‘sht mahsulotlaridan iborat turli xil garnirlar ishlatiladi. Qovurilgan kartoshkali yopilgade quymoq. Ishlovdan о ‘tgan kartoshka kubik yoki tilim-tilim shaklida t о ‘g‘ra lib chuqur temir tovada qovuriladi va ustidan quymoq mahsuloti quyilib iste’molga tayyor b о ‘lguncha qo vurish shkafida yopiladi. Bir oz sovitilib, t о ‘rtburchak, uchburchak shaklida porsiyasiga 1 dona hisobida kesib likobchaga q о ‘yib ustidan sariyog‘ quyib beriladi. Tuxum 3 dona, sut 45 gr, kartoshka 100 gr, oshxona margarini 10 gr, sariyog‘ 5 gr. Sof og‘irligi 205 gr. Drachena. Quymoqdan farqi shundaki, tayyorlanishda un va nordonroq qaymoq q о ‘shib tayerlanadi., Ishlovdan о ‘tgan tuxum idishga chaqilib tuz, sut bilan aralashtirilib, ustidan elangan un (jazlangan undan foydalanish ham mumkin) q о ‘shib chilch о ‘p yordamida k о ‘pirarli darajada aralashtiriladi va elakdan о ‘tkaziladi. Tayyorlangan mahsulotga sariyog‘ yoki nordonroq qaymoq ham q о ‘shish mumkin. Chuqur temir tova yoki ch о ‘yan tovaga yog‘ surib 1 sm. gacha qalinlikda tayyorlangan mahsulotdan quyib, qovurish shkafiga q о ‘yib, yuzaki qizg‘ish qobiq hosil b о ‘lguncha yopiladi va shu zahoti iste’molge tarqatiladi. Buning uchun porsiyaga taqsimlab likobchaga solib ustidan sariyog‘ quyib 24

beriladi. Agar yopilgan drachena uzoqroq saqlansa tashqi k о ‘rinishi va mazasi yomonlashadi. Sut sardagida yopilgan tuxum . Oq bulka non kesib qovuriladi. Buning uchun non qobig‘idan tozalanib, t о ‘g‘ri t о ‘rtburchak shaklida kesilib, о ‘rtasi bir oz kesib tashlanib chuqurroq holga keltiriladi va sariyog‘da ikki yoqlama qovuriladi. Tuxum «xaltacha» usulida pishirilib, p о ‘chog‘i tozalanadi. Yog‘langan porsiyali tovaga qovurilgan non q о ‘yib, ustidan tuxum, uning us tidan о ‘rta quyuqlikdagi sut sardagi quyiladi, ustiga qirilgan pishloq sepilib, yog‘ purkaladi, qovurish shkafida sarg‘ish qobiq hosil b о ‘lguncha yopib iste’molge tayyor holga keltiriladi. Tarqatishda porsiyali tovada ustidan sariyog‘ quyib beriladi. Tuxum 2 dona, bug‘doy noni 20 gr, sariyog‘ 10 gr, sardak 100 gr, pishloq 6,5 gr. Sof og‘irligi 175 gr. Sovuq va issiq tvorog taomlari Tvorog taomlarining ovqatlanishda ahamiyati yuqori hisoblanadi, chunki tvorog tarkibida 16,6% oqsil, 18% gacha yog‘, kо‘p miqdorda kalsiy tuzlari (140%), A, YE va V guruhidagi darmondorilar bor. Tvorog tarkibidagi yuqori konsentratsiyali sut oqsili va yog‘, kam uchrovchi aminokislotalar, kalsiy, fos for tuzlari kishi tani hayot faoliyatini meyorida о‘tishida о‘z tasir kuchini kо‘rsatadi, bu bilan tvorog mahsulotining ahamiyatini yanada oshiradi. Tvorog taomlari bolalar va parhez taomlarida ko’b ishlatilishiga sabab, tvorog tarkibidagi oqsil davolash xususiyatiga ega ekanligi bilan birga kо‘p miqdorda mineral moddalarga ham egadir. Sanoatda tvoroglar tarkibida 20% gacha yog‘i bо‘lgan yog‘li 9—10% gacha yog‘i bо‘lgan yarim yog‘li va yog‘siz holda ishlab chiqariladi. Yog’li tvoroglar asosan sof holda tarqatish uchun tvorog massasi tayyorlashda ishlatiladi. Yog‘siz tvorog lar sirniklar, zapekankalar, vareniklar, tvorog qiymalariny tayyorlashda ishlatiladi. Tvorog taomlarini tayyorlashda sariyog‘ q о ‘shish mumkin. 25

Tv о roglardan taom tayyorlashdan avval, k о ‘zdan kechirilib, ozrog‘i elakdan о ‘tkaziladi yoki ezuvchi mashinadan о ‘tkazib eziladi. Bunda tvorog vaznining 2% ni y о ‘qotiladi. Agar tvorog suyuqroq holda b о ‘lsa, qalinroq gazmolga solib press ostida siqib suyuqligi kamaytiriladi. Tvoroglarning xushx о ‘rligini oshirish uchun qirg‘ichda qirilgan meva vanilinlar q о ‘shish mumkin. Tayyorlanadigan tvorog taomlari sovuq yoki issiq taomga b о ‘linadi. Tvoroglardan sovuq taom tayyorlash lozim b о ‘lsa, pasterizatsiyalangan tvoroglar ishlatiladi. Ishlatiladigan issiqlik usuliga qarab tvorog taomlar pishirilgan, qovurilgan va yopilgan taomlarga b о ‘linadi. Sut, qaymoq, nordonroq qaymoq yoki shakar bi lan aralashtirilgan tvorog. Sof holda tarqatish uchun ezilmagan yog‘li yoki yarim yog‘li tvoroglar ishlati ladi. Tvorog likobcha yoki salat idishiga tog‘ usulida solinib ustidan sovitilgan sut yoki qaymoq quyiladi.. Shakar yoki qand alohida idishda, shakar porsiyasiga 10 —25 gramm hisobida q о ‘shib beriladi. Sut va qaymoq alohida stakan yoki sut idishida beriladi. Agar tvorog nordonroq qaymoq bilan beriladigan b о ‘lsa, tvorog о ‘rtasi bir oz chuqurlashtarilib u yerga qaymoq quyib beriladi. Bundan tashqari, ustiga shakar sepib ham beriladi. Tvorogni qaymoq bilan q о ‘shib berishdan av val un i ezyladi. Ba’zi hollarda sof tvorog faqat shakar bilan beriladi. Tvorog massasi elak yoki ezuvchi mashinadan о ‘tkazilgan yog‘li yoki о ‘rtacha yog‘li tvorog shakar yoki shakar upasi, yumshatilgan sariyog‘, kishmish, vanilin, asal, yong‘oq, nordonroq qaymoq hamda tuz, tomat, murch aralashmalaridan iborat b о ‘ladi. Tvorog massalarini tayyorlash jarayonida sanitariya qoidalariga qat’iy rioya qilinishi lozimligi tufayli, ularni umumiy ovqatlanish korxonalarida tayyorlash man etiladi. Shu sababdan sanoatda ishlab chiqarilgan tvorog massasiga (tuzli yoki shirin) q о ‘shimcha mahsulotlar q о ‘shib korxonalarda ishlatiladi. Tayyor tvorog massasi likobcha yoki salat idishiga uyib solinib yoki qandolatchilik qopchig‘idan chiqarib idishga solib beriladi. Tarqatishda yangi 26

yoki konservalangan meva murabbo yoki salat q о ‘shib berila di. Tvorog massasidan yana buterbrod tayyorlashda yoki-alohida taom sifatida ham foydalaniladi. Kishmish yoki asal bilan aralashtirilgan tvorog. Kishmish sa- ralanib, yuvilib, suvi silqitiladi. Vanilin biroz issiq suvda eritiladi. Tayyorlangan mahsulotlar, asal, ezilgan tvorog massasiga q о ‘shib yaxshilab aralashtiriladi. Tarqatishda likobchaga uchburchak, konus yoki pi ramida shaklida solib (porsiyasiga 100—200 g. hiso bida) beriladi. Yong‘oqli tvorog massasi. Yong‘oq yoki danak chaqilyb, p о ‘chog‘i tozalanib, qaynab turgan suvga botirib olinadi va po’sti artilib maydalab chopiladi. Danakni duxovkada qizarguncha qovurib olinadi. Shirin tvorog massasi likobchaga solinib, ustidan nordonroq qaymoq quyiladi, maydalab chopilgan yong‘oq sepilib, pallacha shaklida Kesilgan apelsin yoki man darin bilan bezatiladi. Tvorog massasi nordonroq qaymoq bilan. Tuzli yoki shakarli tvorog massasi likobchaga uyib solinadi, о ‘r tasi bir oz chuqurlashtirilib, nordonroq qaymoq quyi ladi. Tuzli tvorog massasiga bir oz zira q о ‘shsa ham b о ‘ladi. Tvorog massasi 102, nordonroq qaymoq 25. Sof og‘irlik 125.. Pishirilgan ta o ml a r. Tvorogdan tayyorlanadigan pishirilgan taomlarga tvorog solingan chuchvara va bug‘da tayyorlangan pudinglar kiradi. Tvorog solingan chuchvara. Bu taomni tayyorlash xa mir tayyorlash, qiyma tayyorlash, chuchvara tugish, pishirishga tayyor mahsulotni sovuq joyda saqlash va pi shirish jarayonlarida amalga oshiriladi. Tvorogli chuchvara uchun xamir tayyor lash. Xuddi chuchvara uchun xamir tayyorlangandek tay yorlanadi. Sut yoki suvga tuxum solib aralashtiriladi va tuz, shakar solib eritiladi. S о ‘ng elangan un solib aralashtiriladi. O’rtacha qattiqlikdagi xamir qoriladi va usti h о ‘l mato bilan yopilib 40 daqiqa tindiriladi, bunda xamirning ch о ‘ziluvchanlik darajasi oshadi. Qiyma tayyorlash uchun tvorog elak yoki mashina yordamida eziladi va xom tuxum, shakar, tuz q о ‘shib yaxshilab aralashtiriladi va yumaloq yong‘oq shaklida qilib b о ‘linadi. Xamir 1,5—2 mm qalinlikda yoyilib, diametri 4—5 sm- 27

$doira shaklida kesiladi, о ‘rtasiga tvorog qiymasi solinib, xamir chetlariga xom tuxum surtiladi, qiyma usti berkitilgan holda yarim oy shakli berilib, xamir. Chetlari yopishtirib chiqiladi. Bundan tashqari tvorogli chuchvara tayyorlashda boshqacha usuldan ham foydalanish mumkin. Buning uchun xamir syilib, bir chiziqda xamir ustiga oralig‘ini 4—5 sm qilib sharcha shaklida tvorog qiymasi q о ‘yiladi, atrofidagi xamir yuziga tuxum surtilib, qiyma usti buklangan xamir bilan yopilib, maxsus kesuvchi asbobda yarim oy shaklida qiyma atrofidan xamir kesilib shakl beriladi. Chuchvaralarga shakl berib kesishda keng taxtakach yoki usti taxtali stollardan foydalaniladi. Tayyorlangan yarim tayyor mahsulotni pishirguncha patnis yoki lotoklarga un sepib bir qator terib; —6 dan 0° gacha sovuq xonalarda saqlanadi. Agar xona harorati iliq b о ‘lsa, 20 daqiqagacha vaqt jarayonida saqlash mum kin. Tvorogli chuchvaralar yuzasi keng idishga suv solib (1 kg mahsulotga 4 l. suv hisobida) qaynatib, meyorini ushlab tuz solinadi. Bir oz qaynagach tvorogli chuchvara solinib, olov balandlatiladi. Qaynab chiqqach olov pasaytirilib, 5— 8 daqiqa davomida qaynatib iste’molga tayyor holga keltiriladi. Suv yuziga sizib chiqqan chuchvaralar chovlida suzib, suyuqligi silqitilib\ isitilgan likobchaga solinib, ustidan erytilgan sariyog‘ yoki nordonroq qaymoq quyib beriladi. Nordonroq qaymoqni alohida idishda berish ham mumkin. Xamir uchun: bug‘doy uni 57, tuxum 1 dona, sut yoki suv 20, shakar 2, tuz 1; qiyma uchun: tvorog 87, tuxum 1 dona, shakar»8, bug‘doy uni 4, vanilin, 0,01, xom chuchvara og‘irligi 185, sariyog‘ yoki nordonroq qaymoq 25. Sof og‘irlygi 210, 225. «Dangasa» tvorogli chuchvarasi. Bu chuchvarani farqi tvorog xamirga о ‘ralmagan holda tayyorlanishidadir. Ezilgan tvorogga xom tuxum, shakar, tuz, m о ‘ljallangan unning 3/4 qismi q о ‘shib aralashtiriladi, urib pishitiladi. Qolgan 1/4qismdagi un stol ustiga sepilib, tayyor langan mahsulot 1 sm qalinlikda bir xil yoyilib, kengligi 2—2,5 sm qilib t о ‘rtburchak yoki romb shakli da kesib tayyorlanadi. Agar aralashma о ‘qlog‘ shaklida qilib tayyorlansa, u k о ‘ndalangiga yumaloq shaklida kesiladi. Agar chuchvarani saqlash lozim 28$