Ingliz tilida gap turlarining nazariy va amaliy asoslarini aniqlash va ularni qiyosiy tahlil etish - Ingliz tili - Diplom ishlar

Ingliz tilida gap turlarining nazariy va amaliy asoslarini aniqlash va ularni qiyosiy tahlil etish

Yuklangan vaqt:

26.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

122.5 KB

Ko'chirib olish

Mundarija: Kirish. I. Bob. Ingliz tili grammatikasida gaplar haqida umumiy ma`lumot . 1.1. Gaplarning maqsadga ko`ra turlari. 1.2. Gaplarning tuzilishiga ko`ra turlari. 1.3. Gapning belgilari va ahamiyati. II. Bob. Ingliz tili grammatikasida sodda va qo`shma gaplar. 2.1. Sodda gaplar va ularning qiyosiy tahlili. 2.2. Qo`shma gapning kategoriyalar va grammatik ma`nosi haqida. 2.3. Qo`shma gap turlari va ularning qiyosiy tahlili. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar . 1. Ilmiy adabiyotlar 2. Badiiy adabiyotlar 3. Lug`atlar 1

Kirish. Men bitiruv malakaviy ishimni kirish qismini boshlashdan oldin kelajagi buyuk Mamlakatimizda Yurtboshimiz Islom Karimov tashabbusi va bevosita rahnamoligida xalqimizning hech kimdan kam bo`lmasdan tinch- totuv yashashi va farovonligi yo`lida amalga oshirilayotgan oqilona va odilona siyosatidan g`urur va iftihorga to`lib, Prezident ko`rsatmalaridan saboq olish niyatida u kishining keyingi paytlardagi ma`ruza va nutqlari bo`yicha imkon darajasida yozishni maqsadga muvofiq deb topdim. Ushbu risolada O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 30 iyundagi “O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining o`n to`qqiz yillik bayramiga tayyorgarlik ko`rish va uni o`tkazish to`g`risida” gi PQ – 1358- son Qarori hamda mamlakatimizda istiqlol yillarida ijtimoiy – siyosiy, huquqiy, ma`naviy – ma`rifiy va iqtisodiy sohalarda qo`lga kiritilgan yutuqlar, ularning ko`lami, mazmun – mohiyati, istiqboli to`g`risida fikr yuritiladi. Unda bozor iqtisodiyoti sharoitida amalga oshirilayotgan tub islohotlar, ularning pirovard natijalari inson, uning qadr- qimmati, azizligi bilan belgilanishi va shu munosabat bilan mamlakatimizdagi tub o`zgarishlar, ularning xususiyatlariga, yayniqsa, globallashuv jarayonlarida barkamol avlod tarbiyasi bilan bog`liq jihatlarga e`tibor qaratilgan. Ma`lumki, har bir xalq erkin, farovon yashash xuquqiga ega va buni aziz deb biladi. Jumladan, har bir inson ham bunday huquqga ega. Zotan, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida inson va Fuqarolar huquqlari, erkinlik va burchlari kafolatlari belgilanib berilgan. Hozirgi paytda inson huquqlari bo`yicha 400 ga yaqin xalqaro hujjat mavjud. Mamlakatimiz qonunlarini inson huquqlari sohasidagi mazkur me`yor va andozalarga muvofiqlashtirish, bu sohada milliy harakat dasturini ishlab chiqish, inson huquqlarini himoya qiladigan muassasalarning yaxlit tizimini barpo etish inson huquqlariga oid xalqaro shartnomalar va hujjatlarga qo`shilishda davom etib, ular bo`yicha majburiyatlarni bajarishning mexanizmi yaratildi. 2

Umuman olganda, islohotlar markazida insonning oliy qadriyat sifatida baholanishi mamlakatimiz strategik vazifalariga hamohangdir. Xususan, bu boradagi barcha o`zgarishlarni mazmun - mohiyati ham inson va uning qadr- qimmatini ko`tarish bilan bog`liq. Vatan va inson manfaati - oliy maqsad. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov: “Bugun biz tarixiy davrda – xalqimiz o`z oldiga ezgu va ulug` maqsadlar qo`yib, tinch osoyishta xayot kechirayotgan, avvalambor, o`z kuch va imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyat qurish yo`lida ulkan natijalarni qo`lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz”, - degan edi. Avvalo, tarixan qisqa bu davr, bir o`spirin yoshiga teng vaqt davomida davlatimiz uchun siyosiy sohada, davlat va jamiyat qurilishi borasida har tomonlama rivojlanish va yuksalish davri bo`lganligi bugan hech kimga sir emas. O`zbekistonning mustaqilligi oson va o`z - o`zidan qo`lga kiritilmadi, balki Yurtboshimiz rahnamoligidagi halqimizning sobitqadam va sermashaqqat faoliyatining natijasi bo`ldi. Shu ma`noda istiqlol kimningdir in`omi emas, balki ko`plab kurashlar, muntazam hamda samarali faoliyat asosida qo`dga kiritilgan qonuniy natija, xalqimizning ulkan yutug`idir. Bugungi kunda xalqaro hamjamiyatning e`tirofiga ko`ra, Prezident Islom Karimov tomonidan asoslab berilgan jamiyat hayotini tubdan isloh qilish, jahonda moliyaviy – iqtisodiy inqiroz bo`lib turganiga qaramay, iqtisodiy rivojlanish va ijtimoiy hayotni erkinlashtirish, jamiyatni demokratlashtirish va bosqichma - bosqich modernizatsiyalash modeli amalda o`zini to`la oqlamoqda. Mustaqillik – xalqimizning ulkan yutug`idir. Zero, mamlakatimizda millatlararo va dinlararo ziddiyatlarni oldini olish, ichki va tashqi buzg`unchi kuchlarni bartaraf etish bo`yicha amalga oshirilgan keskin choralar va ularnig ahamiyati vaqi o`tibgina yanada qadrli bo`lmoqda. Mustaqillik – demokratik islohotlar kafolati. Prezident Islom Karimov asoslab berganidek, mamlakatni yangilash va modernizatsiyalash tadrijiylik va izchillikka erishish kafolat bo`lib xizmat qilishi mumkin. 3

Taraqqiyotning o`zbek modeli rivojlanish tamoyillarini to`g`ri tanlab olishda asos bo`lib xizmat qildi. Demokratik davlat qurish tamoyillari, ya`ni iqtisodning siyosatdan ustuvorligi, davlatning bosh islohotchilik faoliyati, qonun ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy himoyani amalga oshirish, bozor iqtisodiyotiga evolyutsion yo`l bilan bosqichma - bosqich o`tish O`zbekistonning strategik rivojlanish uchun asos bo`ldi. Mamlakatimizda milliy davlatchilikni barpo etilishi ham puxta reja asosida bordir. 1992 yilda Asosiy qonunimiz – O`zbekiston Respublikasining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi, davlat hokimiyatining qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud tarmoqlariga bo`linishi printsipining eng muhim tamoyil sifatida belgilanishi – bularning barchasi davlat qurilishining yo`nalishlarini belgilab berdi. Ijro hokimiyatining samarali tizimi va tuzilmalarini yaratish maqsadida tub ma`muriy islohotlar amalga oshirilishi bugungi kunda o`zining ijobiy natijalarini bermoqda. Viloyat, tuman va shaharlarda hokimlik instituti joriy etildi. Mahalliy o`zini - o`zi boshqarish organi tizimi, mahalla institutini rivojlantirish va mustahkamlash jarayonlari bosqichma- bosqich olib borildi. O`zbekistonda amalga oshirilgan ishlarda ayrim mamlakatlardagidek shoshma - shosharlikka yo`l qo`yilmadi. “Demokratiya oroli ” bo`lishga da`vo ham qilinmadi, chetdan tayyor demokratiya modelini ham kiritishga yo`l qo`yilmadi. Mamlakatimiz xalqaro hamjamiyat oldida turgan dolzarb muammolarni hal etish ishiga qo`shgan salmoqli hissasi, tashabbuslari evaziga, xalqaro tashkilotlar va tuzilmalar faoliyatidagi samarali ishtiroki orqali o`ziga obro` orttirmoqda. O`zbekiston – yuksak ma`naviyatni qadrlaydigan yurt. Mustaqillik yillarida aholi ong va tafakkurini o`zgartirishnig zarurligini hisobga olish doimo ustuvor bo`lib keldi. Yurtboshimizning: “Ong va tafakkur o`zgarmasa, hayot o`zgarmaydi”, - degan g`oyasi amalda o`z isbotini topmoqda. Yangicha hayotni eskicha ong va tafakkur. Qarashlar bilan qurib bo`lmasligini anglab etish odamlar dunyoqarashining o`zgarishiga olib keladi. 4

Bu yil barchamiz ona yurtimiz, O`zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug` sanalardan biri – Vatanimizning mustaqilligining 20 yillik shonli bayramini keng nishonlaymiz – dedi Mamlakatimiz Prezidenti. Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshirayotgan keng ko`lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq- ravshan belgilab olishni talab etadi. Ayni paytda biz o`z vaqtida tanlab olgan iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar to`g`ri ekanini va amalda o`zini to`la oqlaganini hayotning o`zi yana va yana tasdiqlab bermoqda. 1 Ushbu modelning tamoyillari asosida mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish bo`yicha har tomonlama va chuqur o`ylagan tadrijiy taraqqiyot dasturini izchil amalga oshirganimiz inqirozning, jahon bozoridagi keskin o`zgarish va beqarorlikning iqtisodiyotiimzga, moliya va bank tizimiga salbiy ta`sirini sezilarli darajada kamaytirish imkonini berdi. Bugun dunyo iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtsodiy inqirozi hali beri nihoyasiga etgani yo`q, deb aytishga barcha asoslarimiz bor. Dunyodagi taraqqiy topgan 20 ta davlat ishtirokida tashkil etilgan, “Katta yigirmalik” deb nom olgan guruh doirasida qabul qilinayotgan barcha chora - tadbirlarga qaramasdan, jahon iqtisodiyotida barqaror o`sish sur`atla- riga erishish yo`lida hozircha biron- bir jiddiy siljish ko`zga tashlanayotgani yo`q. Biz bugun 2010 yil yakunlarini baholar ekanmiz, avvalo, mamlakatimiz iqtisodiyotining yuqori barqaror o`sish sur`atlari va makroiqtisodiy mutanosibligi saqlanib qolayotganini qayd etishiz zarur. Shuni yana bir bor eslatib o`tmoqchimanki deb, ta`kidlaydi Prezidentimiz, yurtimizda yalpi ichki mahsulotning o`sish sur`atlari 2008 yilda 9 foiz, 2009 yilda 8,1 foiz, 2010 yilda esa 8,5 foizni tashkil etdi. Jahon moliya institutlarining xulosasiga ko`ra, bu dunyodagi eng yuqori ko`rsatkichlardan biri ekan albatta barchamizga mamnuniyat bag`ishlaydi. 1 Prezident Islom Karimovning 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlarga bag’ishlangan O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma'ruzasidan 5

Hozirgi kunda chet tillarni mukammal egallagan mutaxassislarga talab ortib bormoqda. Ayniqsa, ingliz tilini yaxshi bilgan yoshlarimizga ehtiyoj katta. Bu esa kelajak avlodning maktab partasidayoq ingliz tilini mukammal egallab borishni talab qiladi. O`quvchi matematika, tarix, adabiyot va shu kabi fanlarni chuqur o`rganish bilan birga, yaxshigina birorta chet tilida so`zlasha oladigan, fikrini bayon qila oladigan bo`lishi kerak. Hozirgi kunda Respublikamiz xalq ta`lim sohasida bo`lgan e`tabor ancha oshdi va kuchaydi desak yanglishmaymiz. Bundan 10 – 15 yillar ilgari kollejlarda chet tillariga talab deyarli yo`q edi, chunki o`zingizga malumki boshqa chet ellar bilan aloqalarga imkoniyatlar berilmagan. Mustaqilligimizning sharofati bilan bugunda chet ellar bilan aloqalar o`ta ko`ngilli uchun tilga ehtiyoj katta va kollejlarda ham ta`lim ilgarigidan boshqacha. Birinchidan darsga ajratilgan soatlar oshirildi, ikkinchidan zamon talabiga mos qilib yangi darsliklar ishlab chiqarildi va yangi standart dasturi ishlab chiqildi. Ingliz tili chuqurlashtirilib o`qitiladigan sinflar ochildi. Maxsus gimnaziya va letsiylar, kasb – hunar kollejlari ish boshladi. Albatta bularning barchasi hukumatimizning chet tillarga qaratgan e`tiboridir. Lekin bu bilan yuqorida aytilgan ishlar bilan ingliz tili yuqori ko`rsatkichda o`qitilyapti deb bo`lmaydi. Buning uchun avvalo davr talabiga mos yetuk malakali kadrlar ya`ni bilimli ingliz tili o`qituvchilari tayyorlash lozim. Bu sohada “Ignliz tili o`qitish metodikasi” fanining hissasi beqiyosdir. U ingliz tilining fonetika grammatika, leksika kabi qismlarga bo`lib, alohida – alohida o`rganadi. Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi ushbu tadqiqotning dolzarbligi shundaki, gap turlari ingliz tili grammatikasida muhim sintaktik – semantik struktura hisoblanadi. Ushbu mavzuda ko`pchilik olimlar ilmiy – tadqiqot ishlari olib borganlar. Ammo gap turlari va ularning ingliz tilida qiyosiy tahlili ilmiy jihatdan asoslanmagan va bu sohada birorta ham ilmiy – tadqiqot ishi yo`q. shuning uchun biz ushbu mavzuni tadqiqot sifatida tanladik. Tadqiqotning o`rganilganlik darajasi . Gap turlari haqida o`zbek tilshunoslaridan Abduraxmonov, A. G`ulomovlar ko`pgina qimmatli fikr – 6

mulohazalar berganlar. Buyuk rus grammatislari B. Ilshi, V. Kaushanskaya, Barxudarov kabi olimlar gap turlarini tahlil qilib, ularni ingliz tilida ishlatilishi to`g`risida fikrlarberganlar. Ammo gap turlarining ingliz tilidagi qiyosiy tahlili nazariy va amaliy jihatdan asoslangan. Shu bois biz ushbu mavzuni tadqiqot tarzida tanladik. Tadqiqotning maqsadi : ingliz tilida gap turlarining nazariy va amaliy asoslarini aniqlash va ularni qiyosiy tahlil etish. Tadqiqot obekti : gap turlari va ularning ingliz tilida ishlatilish jarayoni. Tadqiqot predmenti : badiiy adabiyotlardan olingan misollardan foydalanish. Tadqiqot vazifalari : ingliz tilida gap turlari va ularning qiyosiy tahlilini sintaktik muammo ekanligini nazariy – amaliy jihatdan asoslash. 1. Gap tularini ingliz tilida ishlatilishiga oid manbalarni aniqlash. 2. ushbu manbalardan foydalanib gap turlarini ingliz tilida qiyosiy tahlili to`g`risida rasvirlar ishlab chiqish. Tadqiqot metodlari : nazariy tahlil, adabiyotlardan misollar yig`ish va ularni nazariy va amaliy jihatdan asoslash. Tadqiqotning metodik asoslari : O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov asarlari, mavzuga oid ilmiy manbalar, badiiy adabiyotlar va o`quv metodik majmualar. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 1. Ingliz tilida gap turlari va ularning qiyosiy tahlili nazariy va amaliy asoslandi. 2. Ingliz tilida turlarning ishlatilishi haqidagi tarixiy manbalar o`rganib chiqildi va umumlashtirildi va ulardan foydalanish yo`llari ko`rsatildi Tadqiqotning ilmiy – amaliy ahamiyati : tadqiqot natijasida gap turlarining ingliz tilida qiyosiy tahlili nazariy va amaliy jihatdan asoslandi va ulardan foydalanish imkoniyatlari bilan boyitildi. Ushbu tadqiqot ishidan ingliz tili bo`limi talabalari, tadqiqotchilar va barcha ingliz tiliga qiziquvchilar foydalanishlari mumkin. 7

Bitiruv malakavoy ishim kirish, bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat. Ingliz – tili grammatikasida gaplar haqidagi ta`limot qanday shakldaligini aniqlab olish uchun uning rivojlanishidagi asosiy davrlar xususidagi to`xtalib o`tish lozim. Chunki gaplarning nazariy rivojlanishini o`rganish uning manbalarini – ba`zan nogrammatik bo`lgan manbalarni, ba`zan esa an`anaviy bo`lgan arda esa hattoki xato hisoblangan nazariy asoslarni manbalarni ochib berishda yordam beradi. Gaplar haqidagi ta`limotning rivojlanishi shakli dedaktive usulida amalga oshirilgan, buning ma`nosi shuki gap haqidagi umumiy tushunchadan qisman tushunchalar tomon yo`naladi. Qisman tushunchalar deganda quyidagilar tushuniladi: gapning bo`laklariga bo`linishi; gap bo`laklarining grammatik turlarini aniqlash; gap bo`laklari orasidagi grammatik aloqa turlarini aniqlash va boshqalar. Ingliz tili grammatikasining nazariy rivojlanishi. 4 – davrga bo`lib o`rganiladi: 1. Erta tasviriy grammatik davri, 16 – 18 asrlar. 2. Normativ grammatika XVIII asrning o`rtalariga kelib paydo bo`ldi. 3. Klassik ilmiy grammatika XIX asrning oxirlarida yuzaga keladi. 4. Struktual grammatika davri XX asrning elliginchi yillaridan boshlanadi. Ushbu davriy bo`linishning o`ziga xosligi shundaki, har bir yangi vujudga kelgan grammatik nazariya davri o`zidan oldingi faoliyat ko`rsatayotgan grammatik turlarining butunlay tildan yo`qolishi evaziga o`rnatilmaydi. Ba`zi grammatik qoidalar murakkablashadi, ba`zilarining shakllari o`zgaradi, yana bir xillari qisman ishlatilmay qo`yiladi. Grammatika nazariyasining mana shu davriy bo`linishi asosida gaplarni o`rganish ta`limotida 2 bosqich kuzatiladi. I – bosqich: gaplarning 2 turga bo`lib o`rganish (dixotomik klassifikatsiya); II – bosqich: gaplarni 3 turga bo`lib o`rganish (Tuxotomik klassifikasiya) I – bosqich dixotomik klassifikatsiya XVIII asrning boshlarida vujudga keladi. Bu – erta tasviriy grammatika davrining oxirlariga to`g`ri keladi. 8

Umuman ingliz tili grammatikasining paydo bo`lish sanasi XVI asrning oxirlariga kelib taqaladi. Chunki ilk ingliz tili grammatikasi o`rta asrlar antik va lotin grammatikasi namoyondalari gap haqida ta`limot yaratmaganlar, faqatgina mantiq ta`siri ostida tugallangan fikr ifodasi degan tushunchagina bo`lgan. Bullakaja tomonidan yaratilgan (1585) eng birinchi ingliz – tili grammatikasida holi sintaksis va pnktuatsiya bo`linmasi ham bo`lmagan. XVII asrning ikkinchi yarmiga kelibgina K. Kuner grammatikasida biz yangi tushunchaga duch kelamiz. Bu oddiy va qo`shma gaplardir. XVIII asrning ikkinchi yarmida grammatika sohasidagi yetakchi mutaxassis Loux o`zining birinchi marta 1762 yilda nashrdan chiqqan grammatikasida gapning umumiy login ifodasi bilan bir qatorda uning grammatik ma`nosini ham keltirdi: Gap – bu so`zlar guruhi (Assemplage) bo`lib, bu so`zlar tugallangan fikr (Complete) ni ifodalsh uchun mos shakl (Proper) ga ega va mos tartibda joylashgan. 1795 yilda esa Loux izdoshi amerikalik grammatist A. Murriy Louxning ta`rifini ixchamlashtirib, undagi grammatik belgilarni qisqartirdi. L. Murriy gapga shunday ta`rif beradi: “gap – bu tugallangan fikrni ifodalovchi so`zlar guruhi” va bu an`anaviy bo`lib qoladi. XVIII asrning boshlarida shunday qilib, gap ikkinchi yarmiga kelib, esa qo`shma gapga grammatik ta`rif keltiriladi. Bu I – bosqich dixotomik klassifikatsiya davri edi. Ilk tur demak oddiy va qo`shma gap. XIX asrning o`rtalariga kelib dixotomik klassifikatsiya o`z o`rnini trixolomik klassifikatsiyaga bo`shatib berdi. Bu davrga kelib “clouse” atamasi atamaga grammatikaga kirib keldi. Bu gapda “leading clouse” (bosh gap ) ajralib chiqdi va natijada qo`shma qism o`z navbatida bog`langan hamda ergashgan turlarga bo`lindi. Mana, trixotomik yani uch turdan iborat klassifikatsiya: oddiy gap, bog`langan qo`shma gap va ergashgan qo`shma gap. “Clouse” atamasini grammatikaga ingliz tilshunosi Bullienz kiritgan bo`lsa, gapning bosh va yordamchi turlariga bo`linishini grammatika sohasi mutaxassislari Allen va Korneul XIX asrning 30 40 yillarida nashr etilgan darslikda keltirib 9

o`tadilar. Faqatgina ular “bog`langan” degan atama o`rniga “mustaqil” degan atamani ishlatilgan. Shunday qilib ingliz tili grammatikasidagi bu uch tur zamonaviy ingliz tilida ham saqlanib, faoliyat yuritmoqda. I – Bob. Ingliz tili grammatikasida gaplar haqida umumiy ma`lumot. 10

Gap deb tugallangan fikrni ifodalaovchi so`zlar yig`indisiga aytiladi: Masalan: The sun rises in the east. Quyosh sharqdan chiqadi. Gapning tarkibiga kiruvchi va birorta so`roqqa javob bo`luvchi so`zlar gap bo`laklari deb ataladi. 1 Gap bo`laklari bosh bo`laklar va ikkinchi darajali gap bo`laklariga bo`linadi. Bosh bo`laklarga ega va kesim kiradi. Ikkinchi darajali gap bo`laklariga to`ldiruvchi The Object aniqlovchi The Attribule va hol The Adverbial Modifire kiradi. Tuzilishiga ko`ra gaplar sodda va qo`shma gaplarga bo`linadi. Qo`shma gaplar bog`langan qo`shma gaplarga va ergashgan qo`shma gaplarga bo`linadi. Maqsadga ko`ra gaplar quyidagi turlarga bo`linadi: a) Darak gaplar (Declarative Sentences) Masalan: The library is on the floor. Kutubxona ikkinchi qavatda. b) So`roq gaplar (Interrogative Sentences) When did you come? – siz qachon keldingiz? d) Buyruq gaplar (Imperative Sent). Open the window, please. Iltimos derazani oching. e) Undov gaplar (Exclamatoty Sentences). How well she sings! U qanday yaxshi kuylaydi. g) Darak gaplar (Declarative Sent). Darak gaplar suhbatdoshga biror xabarni yetkazish uchun ishlatiladi. 2 Ular biror faktni tasdiqlash (bo`lishli darak gaplar) ya`ni shu fakt inkor qilish (bo`lishsiz darak gaplar) uchun ishlatiladi. Ingliz tilida darak gaplarda so`z tartibiga qatiy amal qilinadi, har bir gap bo`lagining o`z o`rni bor. Quyidagi so`z tartibi ingliz tiliga xosdir. Masalan: ega keism to`ldiruvchi hol. The buyers charkered a steamer yesterday. Bo`lishsiz darak gaplarda kesim bo`lishsiz shaklda keladi. Not inkor yuklamasi kesim tarkibidagi yordamchi ya`ni modal fe`ldan keyin quyiladi. Agar 1 M Gafforov ingliz tili grammatikasi T. 2004. 231 bet. 2 Kachalova K. N. Izrailevich E. E. prakticheskiy grammatika anglisykogo yazika B. 2002. 385 str. 11

kesim tarkibida yordamchi yoki modal fe`l bo`lmasa do, does va did yordamchi fe`lning to yuklamasisiz shakli ishlatiladi. He does not work here. U bu yerda ishlamaydi. She cannot come today. U bugun kela olmaydi. Agar kesimda ikki va undan ortiq yordamchi fe`l bo`lsa not yuklamasi birinchi yordamchi fe`ldan keyin qo`yiladi. It has not been done yes. Bu hali bajarilmadi. b) so`roq gaplar (Interrogative Sentences). So`roq gaplar to`rt xil bo`ladi: umumiy so`roq gaplar, maxsus so`roq gaplar, tasdiq so`roq gaplar, muqomil so`roq gaplar. Umumiy so`roq gaplar – (geniral questions). Umumiy so`roq gaplar gapning boshida, eganing oldiga yordamchi fe`l ya`ni modal fe`lni qo`yish bilan yasaladi. Agar dark gapda yordamchi fe`l bo`lmasa eganing oldiga do “does” yoki did yordamchi fe`llari qo`yiladi, asosiy fe`l esa egadan keyin qo`yiladi. Is he reading a letter? U xat o`qiyaptimi? Does he live in London? U Londonda yashayaptimi? Umumiy so`roq gaplarda oddatda qisqa javob beriladi. Do you speak Freanch? Yes, I do. Siz Fransuzcha gapirasizmi? Ha, Do you like it here? Siz buni yoqtirasizmi? (P.A “TPOTH” p 139). Will you have a cigarette? Sigareta chikasizmi? (P.A “TPOTH” p 139). Did I talk about him? Yes Man u haqida suhbatlashdim? Ha (P.A “TPOTH” p 151). 12

Maxsus so`roq gaplar : gapning biror bo`lagiga beriladi va who? Kim?, what? Nima?, which? When? Where? Why? How? How much, how many? How long? Kabi so`roq so`zlar bilan boshlanadi. What did the teacher do yesterday? O`qituvchi kecha nima qildi? How did it happen, Sam? Bu qanday sodir bo`ldi Sam? (P.A “TPOTH” p 75). What do you want? San nimani hohlaysan? (P.A “TPOTH” p 77). What is it? Bu nima? (P.A “TPOTH” p 181). What does he do? Uni kasbi nima? (P.A “TPOTH” p 122). What is going on here? Bu yerda nima davom etyapti? (P.A “TPOTH” p 128). Why are you crying? Siz nimaga yig`layopsiz? (P.A “TPOTH” p 128). What are you doing? (P.A “TPOTH” p 128). Maxsus so`roq gaplarga to`liq javob beriladi. When did he read an interisting storiy to the students? He read it to thim yesterday? Tasdiq so`roq gaplar – umumiy so`roq gaplarning bir turi tasdiq so`roq gaplardir. Tasdiq so`roq gaplari bo`lishli yoki bo`lishsiz darak gapga qisqa umumiy so`roq gap qo`shiladi. You speak French, don`t you? Muqobil so`roq gaplar. (Alternative questions). Muqobil so`roq gaplar or bog`lovchisi bilan bog`langan ikki ta umumiy so`roq gapdan iborat bo`ladi, odatda ikkinchi so`roq gap to`liq bo`lmaydi. Do you like tea or coffee? Siz choyni yoqtirasizmi yoki kofeni? 13

Muqobil so`roq gapga to`liq javob beriladi: Is he reading or worning? He is working d) buyruq gaplar (Imperative Sentences). Buyruq gaplar hamsuhbatni biror ish qilishga undaydi. Buyruq gaplarda so`z tarkibi darak gaplarnikiga o`xshaydi, ammo ularda ega (you) bo`lmaydi va bu gaplar kesimdan boshlanadi. Open the door? Don`t be lake, please. e) undov gaplar. (Exclamatory Sentences) Har qanday darak gapni undov gapga aylantirsa bo`ladi. Undov gaplar kuchli hissiyot bilan aytiladi. Ularda ajablanish, zavqlanish, g`azablanish va boshqa hislar ifoda etadi. Att lost you have returned! Nihoyat qaytib keldingiz! Have you ever seen such weather! Bunday havoni ko`rganmisiz! Hurry up! Shoshiling! Tez bo`ling! 1.1. Qo`shma gapning kategoriyalari va grammatik ma`nosi haqida. Grammatika sohasidagi mutaxassislarning fikricha qo`shma gapga sintaksis kategoriyalar xos bo`lib, ammo bu kategoriyalar aniq bir ta`rifga ega emaslar. Oddiy gap bilan qo`shma gaplarni bir birida taqqoslab o`rganilganda ummumiylik va farq namoyon bo`ladi. Bir asosli struktura qo`shma gap uchun asos emas. Ikki asosli struktura yani ega va kesimning mavjudligi gaplardagi predikativ kategoriyalarning gramatikaning ifodasidir. Steblin Kalinisniy M. M. pridikativ ko`rsatkichi kesim mavjud gaplarni “predikativ gaplar” deb ataydi va ularga “nopredikativ” ya`ni kesimning shakillari ham, mazmuni ham mavjud gaplarni qarshi qo`yadi: shunday qilib tarkibida kesim bor yo`qligiga ko`ra gaplar 14

predikativ va nopredikativ sifatida ikkiga ajratiladi. Ammo shuni unitmaslik kerakki predikativ brikma yani ega vakesim doim ham gap tuzavermaydi. Ular gaplarning ma`lum turiga predikativ gaplarga xos bo`lib predikativ gaplarning sintaksik katigoriyasi hisoblanadi agar shu turdagi oddiy gap bitta predikativ birikmaga ega bo`lsa , qo`shma gap o`z tarkibida ikki va undan ortiq predikativ brikmalarga ega bo`lishi mumkin. Bu xolat polipredikativlik deb ataladi. Shunday qilib tilshunoslar tomonidan asosiy sintaksik kategoriya hisoblangan predikativlikning ummumiy kategoriyasi ikki bir biriga bog`liq ma`noda monopredikativlik va polipredikativlik ma`nolarida o`rganiladi . bu kategoriyalar o`rtasidagi farq birgina qaraganda xuddi son jihatdan kelib chiqqan ko`rinsada ostida predikativlikning sintaksik kategoriyasi o`zining ikki o`zaro bog`liq ma`nolarida sonning morfologik kategoriyalarida ham taqqosiy harakterga ega. 1.2. Gapning belgilari va ahmmiyatlari haqida. 15

Tarkibidagi predikativ birikmalar soniga ko`ra bir biriga qarama-qarshi qoyish. Gaplarning umumiy gramatik mazmuniga ko`ra predikativligi ya`ni bir biriga o`zaro munosabatdagi ikki ma`nodagi monopredikativlik ya`ni polipredikativlik asosida kelma-ketlik klassifikatsiyasi gaplarning strukturaviy turiga ko`ra guruhlarga ajratilishiga olib keladi. Bu masalani hal etish uchun bir grammatik shakl gapdagi predikativ bo`laklarining qanday usulga birikkanligini aniqlash kerak. A. A. Shaxmatov gapga ta`rif berganda butunlik va tugallik tushunchalarini qo`shib yuboradi. U. Ris bu ta`rifni boshqacharoq beradi va gap nitqiy grammatik tashkil etilgan eng kichik birligi aytiladi. Shunday qilibgapning muhim belgilariga butunlik sintaksik aloqalarning uzluksizligi tugallik kiradi. Bu ta`rif ham oddiy, ham qo`shma gaplarga tegishlidir. “Gap” atamasini ham bosh gapga ham ergash gaplarga nisbatan qo`llash juda shartli bo`lib ma`lum qiyinchiliklar tug`dirar edi. Chunki bosh gap yoki ergashgan gap holi mustaqil gap emas, balki qo`shma gap bo`laklari hisoblanadi. Qo`shma gapdagi tarkibiy qismlarni “predikativ birlik adverbial” clouses clegon atama bilan nomlash qiyinchiliklarga barham beradi. Gaplarning an`anaviy tarzda odatiy va qo`shma deb atash o`rniga, monopredikativ polipredikativ deb atash maqsadga muofiq bo`ladi. Gap hozir atama yoki terminalogiya xususida borayotgani yo`q. gaplarni bunday deb atash u yani bu turdagi gaplar hajmini aniqlashda ko`proq yordam beradi. Monopredikativ gaplar o`z tarkibida birgina predikativ birlikka ega bo`ladilar va oddiy gaplarda bo`lgani kabi birdan ortiq kiritilgan predikativ birliklarni inkor etadilar: II. Bob. Ingliz tili grammatikasida sodda va qo`shma gaplar 16

2.1. Qo`shma gaplar va ularning qiyosiy tahlili . Hozirgi zamon ingliz tili grammatikasida gaplar ikki yoki undan undan ortiq mazmunni va grammatik jihatdan birlashgan gaplar qo`shma gap deb ataladi. Oddiy gaplardan farqli o`laroq, qo`shma gap, gaplar doimo “gaplar” deb ataladigan ancha oddiy birliklarga bo`lishi mumkin. Qo`shma gaplarning tarkibidagi gaplarning xususiyatiga ko`ra o`zaro bir - biri bilan grammatik aloqasiga ko`ra ikki turi mavjud: 1. Bog`langan qo`shma gaplar Compound Sentences. 2. Ergashgan qo`shma gaplar – Complex Sentences. 1 Qo`shma gap qismlari ifodalashdagi aloqani ifodalash usullari ikki xil bo`ladi. 1) bog`lovchi bilan (Sinactik) 2) bog`lovchisiz (Asindetik) 2.2. Gaplarning tuzilishiga ko`ra turlari. 1. Bog`lovchi bilan ifodalash usulida bu grammatik aloqa maxsus so`zlar orqali amalga oshiriladi. Bu maxsus so`zlar quyidagilar: Bog`lovchilar. Bog`lovchi so`zlar. Bog`lovchi so`zlar o` z navbatida bog`lovchi olmoshlar va bog`lovchi ravishlarga bo`linadi. Bog`lovchilar va bog`lovchi so`zlar orasidagi farq shundaki, bog`lovchilar yordamchi so`zlar hisoblanib, gap bo`laklari vazifasini bajarmaydi: ularning funksiyasi o`zlari birlashtirayotgan gaplar orasidagi aloqani ifodalashdan iborat. Bog`lovchilar bog`langan qo`shma gaplarda ham ergashgan qo`shma gaplarda ham qo`llanilishi mumkin. Masalan: It was cold and we had to return hame. 1 B. Ilyish The Structure of Modern English. Leningrad 1971. p 269. 17

Havo sovuq edi va biz uyga qaytishga majbur bo`ldik. Bu misolda and bog`lovchisi bog`langan qo`shma gapda qo`llanilgan. I know + not you were there. Sizning o`sha yerda bo`lganligingizni, men bilaman. Bu misolda esa “that” bog`lovchisi ergashgan qo`shma gapda ishlatilgan. Bog`lovchi so`zlar esa nafaqat qo`shma gap bo`laklarining o`zaro aloqasinigina ifodalab qolmay, balki qo`shma gapdagi asosiy bo`lmagan gapda bosh yoki ikkinchi darajali bo`lib keladi va qoidaga ko`ra bog`lovchi so`zlar ergashgan qo`shma gap tarkibida ishlatiladi. Masalan: I know who said it (ega) Kim buni aytganini men bilaman. I know where he lives (O`rin holi) Men uning qayerda yashahsligini bilaman. Berilgan bu ikki misoldan birinchisiga bog`lovchi so`z ergashgan qo`shma gap tarkibidagi ergashgan qismiga ega bo`lib,ikkinchi misolda esa o`rin holi bo`lib kelayapti. 2. Bog`lovchisiz bog`langan qo`shma gaplar. Bog`lovchisiz bog`langan qo`shma gaplarda, gap bo`laklari, ya`ni asosiy va bog`langan yoki ergashgan gap o`rtasidagi grammatik aloqa hech bir maxsus bog`lovchi yoki bog`lovchi so`z yordamisiz amalga oshiriladi. Bu holatlarda gapni bir butun qo`shma aylantirish vositasi ohangdir. (Intonation) Masalan: it was cald we had to return home. I know you were there. 3. Bog`langan qo`shma gaplar The Compound Sentences. Bog`langan qo`shma gap tarkibiga kiruvchi gaplar bog`lovchilar yordamida birlashadi: and (va ) as well as (qanday, xuddi, shunday, neither… no ) hech hech but (ammo, lekin) not only … but also (nafaqat …. Balki ) Bunday bog`lovchilar yordamida bog`langan gaplar orasiga, odatda vergul qo`yiladi. 18

Agar bog`lovchilar yordamida kiritiladigan gaplar qisqa bo`lsa, vergul “and” va “or” bog`lovchilari oldiga qo`yiladi. Masalan: A cold wind was blowing and a snow storm begun. Sovuq shamol esdi va bo `ron boshlandi. Bog`langan qo`shma gap tarkibidagi oddiy gaplar pasayuvchi ohang bilan talaffuz etiladi. Bog`langan qo`shma gaplar bog`lovchilar yordamida birikmagan ikki yoki undan ortiq oddiy gaplardan tuzilgan bo`lishi mumkin. Bog`lovchisi bo`lmagan bunday gaplar bir biridan vergul, nuqtali vergul o`qiganda esa har bir gap oxirida pasayuvchi ohang orqali bir - biridan ajratiladi. Masalan: The wind klew the, clouds gatherred, the rain fell. Shamol esdi, bulutlar to`plandi, yomg`ir yog`di. I looked, I called, no one answerd. Men nazar tashladim, chaqirdim, birov javob bermadi. 1 4. Ergashgan qo`shma gaplar. The Complex Sentences. Ilova: ingliz tilidagi bog`langan yoki ergashgan qo`shma gap tarkibiga kiruvchi gapalar clauses deb ataladi. Principal clause – bosh gap. Subordinate clause – ergash gap. Qo`shma gap tarkibiga kirmaydigan oddiy gaplar, shuningdek, umuman qo`shma gaplar esa Sentences deb ataladi. a) ergashgan qo`shma gaplarda ergash gap bosh gapga tobe bog`lovchilar yordamida biriktiriladi. That (nimadir qilayotgan) If (agar) after nimadandir so`ng because (chunki) va boshqalar. Masalan: Anvar told me that you was at home. Sizning uyda bo`lmaganingizni Anvar menga aytdi. b) Ergash gaplar bosh gapga bog`lovchisiz qo`shilishi mumkin. Masalan: I never thought I should see you again. 1 Ch. Dickens 19

Sizni yana ko`raman deb men hech o`ylamagan edim. 1 He glanced at the newspaper he had bought at the station. Bekatda sotib olgan gazetaga u tezgina ko`z yugurtirib chiqdi. 2 Were a drop of water magnified to the size of the earth, the molecules composing it would he about the size of oranges. Agar tomchi so`z yer shari kattaligiga yetkazilsa, uning tarkibini hosil qiluvchi molekulalar o`lchami apilsin kattaligiga tenglashar edi. 3 c) Bosh gapga tobe bo`lgan ergash gaplar, o`zlariga tobe bo`lgan ergash gaplar yana ergash gapga ega bo`lishlari mumkin. Masalan: she knew that they would search the area where they had lost him Ular o`zlari yuqolib qo`ygan tumandan uni izlashlarini u bilar edi. 4 a) ergashgan qo`shma gaplar bir-biri bilan bog`langan yoki ergashgan uch yoki undan ortiq gapdan tashkil topganbo`lishi mumkin. Masalan: The school where mysisters studied was situated in the centre of town, and the garden where many flowers were, was not for from it. Mening opalarim o`qigan maktab shahar markazida joylashgan edi va gullar ekilgan bog` maktabdan unchalik uzoq emas edi. 5. Egaklik ergashgan gaplar. Subject Clouses. 1. Egalik ergashgan gaplar who? (kim?), what? (nima?) savollariga javob bo`ladi va bosh gapga quyidagi bog`lovchilar orqali qo`shiladi. That, whether, if va bog`lovchi so`zlar: who, whom, whose, what, which, when, where, how, why orqali qo`shilishi mumkin. Masalan: “What we want is rest, said Horris” 5 Bizga kerak narsa bu dam olishdir, - dedi Xarris. Who saved his life remained unnown. Uning hayotini kim saqlab qolgani noma`lum bo`lib qoldi. 1 2 3 4 5 20

That lighting is nothing else but an electric spark has long been known. Yashinning elektr uchqunidan boshqa narsa emasligi allaqachon ma`lum. Eslatma: yordamchi so`z when bilan boshlangan egalik ergashgan gaplar gapning kesimi fe`lning istalgan kelasi zamon shaklaridan biri bilan ifodalangan bo`lishi mumkin. Masalan: when I shall came back is difficult to say. Qachon qaytib kelishimni aytish qiyin. It olmoshi rasman ega holida kelgan gaplarning kesimidan keyin keladigan ergsh gap – egalik ergashgan gap bo`la oladi. Masalan: it is strange that we should meet here. 1 Bizning shu yerda uchrashishimiz qiziq bo`ldi. It was obvious that some happened. Qandaydir muhim hodisa yuz bergani ko`rinib turardi. It is doublful whether thepayment is strictly legal. Bu to`lov butunlay qonuniy hisoblanarkanmi, shubxali. Egalik ergashgan qo`shma gaplar butun boshli holat, hodisa yoki ko`rinishni nomlaydi, shuning uchun gapda odatdagi egaga nisbatan boshqacharoq harakteristika oladi. 2 Birinchidan, u zaharda tutilgan, ro`y bergan ya`ni sodir bo`lishi tasavvur etilgan, unutilgan ya`ni taxmin etilgan: Masalan: it happened it appears. It turmd out it looks. It chanced it is supposed. It seemsd it is expected. Ikkinchidan ko`zda tutilgan holatning ro`y berishiga imkoniyatbor edi, zarurat, istak yoki aksincha imkoni yo`q edi. Zarurat yo`q edi. Masalan: it is possible it is unhinely. It is linely it is doubtful. It is necessory it is stronge. It is right it is a wonder. 1 2 B. Ilyish The Structure of Modern English L. 1971. 275.p 21

It is impossible it is a pity. It is invetable it is a mercy. 6. Predikativ ergashgan gaplar. Predicative Clouses. Predikativ ergashgan qo`shma gaplarda ham ergashgan gap bosh gapga xuddi egalik ergashgan qo`shma gaplardagi singari bog`lovchi va bog`lovchi so`zlar orqali qo`shiladi. Predikativ ergashgan gaplar egaga ko`pincha vositali fe`llar orqali birikadi. Bunday fe`llarga quyidagilar kiritiladi: To be, to get, to became, to grow va boshqalar. Masalan: This was what we were talking about. 1 Biz nima haqida gapirayotgan bo`lsak, bu aynan o`zi edi. All I know is what I have seen in the press. Men bilganlarimning bari bu matbuotda o`qiganlarim edi. 2 The truth was that he was a man hefore he was a scientist. Haqiqat shu ediki, u avvalo inson edi, shundan so`nggina olim edi. 3 2. predikativ ergashgan gaplarga yana shunday gaplar kiradiki, bular egasiz gaplarda bog`lovchi fe`llar bilan mos tushadi: to seem, to appear, to look, to happen. Masalan: it seems that he was late for the train. Aftidan u poezdga kechikkanga o`xshaydi. 4 7. To`ldiruvchi ergashgan gaplar. Object Clouses. 1. To`ldiruvchi ergashgan gaplar old ko`makchilar yoki old ko`makchi (predlog)larsiz whom? Hamda what? Savollariga javob beradi. To`ldiruvchi ergashgan gaplar bosh gaplarga xuddi egalik ergashgan gaplardagi kabi bog`lovchilar va bog`lovchi so`zlar orqali birikadi. Bog`lovchi so`zlar bilan birga turli old ko`makchilar (predloglar) ishlatilishi mumkin. 5 1 2 3 4 5 Kaushanskaya V. L. a grammar of the English Language. L 1967 p 284. 22

Ingliz tilidagi to`ldiruvchi ergashgan gaplar bosh gapdan vergul yordamida ajratilmaydi. Masalan: you don`t know what you are talking about. Nima haqida gapirayotganingizni o`zingiz bilmayapsiz. Eslatma: when so`zi bilan boshlanadigan to`ldiruvchi ergash gaplarning kesim fe`lining istalgan biror kelasi zamonshakli bilan ifodalanishi mumkin. Masalan: I don`t know when he will come. Uning qachon kelishini men bilmayman. 2. To`ldiruvchi ergashgan gaplar bosh gapga that bog`lovchisiz qo`shilishi mumkin. Masalan: the knew he was not safe yet. U hali bexavotir ekanligini o`zi bilardi. I think I have made a mistake in my dictation. O`ylashimcha, men dektantimda xatoga yo`l qo`ydim. 8. Aniqlovchi ergashgan gaplar. Attributive Clouses. 1. Aniqlovchi ergashgan gaplar deb shunday ergashgan gaplarga aytiladiki, ular ergashgan qo`shma gap tarkibidagi at bilan, ba`zi hollarda esa olmosh bilan ifodalangan biror bo`lagini aniqlab berishga xizmat qiladi. Aniqlovchi ergashgan gaplar which? Yoki what? So`roqlariga javob beradi va qo`shma gapdagi bosh gapga bog`lovchisiz, ba`zi holarda esa qiyosiy olmosh yoki ravish yordamida bog`lanadi. 1 I think I have made a mistake in my dictation, o`ylashimcha, men diktantda xatoga yo`l qo`ydim. Aniqlovchi ergash gaplar. Attributive Clauses. 1 M. G`afforov. Ingliz tili grammatiksi t. 2004. 279 bet. 23

1. aniqlovchi ergash gaplar deb shunday ergashgan gaplarga aytiladiki, ular ergashgan qo`shma gap tarkibidagi ot bilan, ba`zi hollarda esa olmosh bilan ifodalangan biror bo`lagini aniqlab berishga xizmat qiladi. Aniqlovchi ergashgan gaplar which? Yoki what? So`roqlariga javob beradi va qo`shma gapdagi bosh gapga bog`lovchisiz, ba`zi hollarda esa qiyosiy olmosh yoki ravish yordamida bog`lanadi: who, whom, whose, which, that, when, where, why. Nisbiylik olmoshlari whom, whose va which gapda old ko`makchilar bilan ham ishlatilishi mumkin. Aniqlovchi ergashgan gaplar ikki turga bo`linadi: a) tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar Pescriptive Clauses. b) chegaralovchi – aniqlovchi ergashgan qo`shma gaplar – Limiting Clauses. a) tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar nisbatan mustaqillikka ega bo`lib, ular aniqlanishi so`zning ma`nosini chegaralamaydi, balki davom ettiradi, bosh gapda boshlangan ushbu fikrni rivojlantiradi. Odatda, ular ohang yordamida mutonosiblantiriladi. Masalan: the returned the copies to Gradman, who took them without looking up. U Gradtanga nusxalarni berdi, u esa qaytarib olayotib ularga nazar ham tashlamadi. Tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gaplar alohida gaplarga ajratilishi yoki bosh gapning mazmuniga umuman putur yetkazmagan holda qoldirilishi ham mumkin. Bunday ergashgan gaplar ko`pincha vergul yordamida bosh gapdan Masalan: Mendeleyev`s periodic Jable of chemical elements, which was created in the second half of the 19 th century, has opened a new era not only in chemistry but also in other branches of science. Mendeleyevning XIX asrning ikkinchi yarmida yaratilgan ximiyaviy elementlar davriy jadvali ,nafaqat kimyo sohasida, balki fanning boshqa sohalarida yangi davrni boshlab berdi. Bu gapdagi tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan qo`shma gap “which was createdin the second half of the 19 th century” alohida gap bo`lib ajralib chiqishi ham mumkin. “It was created in the second half of the 19 th century”. Yoki shu gap qo`shma gap tarkibidan butunlay tushirib qoldirilishi ham mimkin. Bu holatlarda bosh gap mazmuni zarracha o`zgarmaydi. Yoki mana bu misolni olib ko`raylik. 24

The doctrine of conditioned and unconditioned reflexes was created by Pavlov, who devoted his whole life to the cause of sciense. Butun umrini fan ravnaqi uchun bag`ishlagan Pavlov shartli va shartsiz reflekslar haqidagi talimotni yaratdi. Bu ergashgan qo`shma gapda tasvirlovchi – aniqlovchi ergashgan gap: who devoted his whole life to the cause of science gapning oxirida kelgan. Bu: the devoted his whole life to the cause of science shakliga alohida gap bo`lib, yoki qo`shma gap tarkibidan tushirib qolishi mumkin. Bu erda bosh gapning ma`nosini shunchaki to`ldirib turganini hisobga olsak har ikkala holda ham bosh gap mazmuniga zarar etmaydi. Eslatma: tasvirlovch-aniqlovchi ergashgan gaplarda nisbiylik olmoshi that butunlay qollanilmaydi va nisbiylik olmoshlari tushirib qoldirilmaydi. b) Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgap gaplar aniqlanishi ot bilan chambarchas bog`langan bo`lib, uning manosini ixchamlashtiradi, oydinlashtiradi, aniqlash bilan birga uning ma`nosini chegaralaydi . Masalan: Don`t you hate people who have no character ? Tabiati (xarakteri) yomon kishilardan siz nafratlanmaysizmi ? 1 The woman he had known didn`t shake hands that way. Uning o`zi tanigan ayol uncha qo`l silkitmadi 2 . Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgan gap o`zi tegishli bo`lgan gap bo`lagi bilan bog`liq bo`lib, uning gapda tushirib qoldirilishi bosh gap mazmuniga putur yetkazadi. Chegaralovchi-anioqlovchi ergashgan gap gap bosh gap bilan vergul orqali ajratilmaydi. Masalan: In Tashkent I visited the house in which Gafur G`ulom was born. Toshkentda men G`ofur G`ulom tug`ilgan uyni ziyorat qildim. We know B. Show as a writer who criticized the vices of capitalist society. Biz B. Shawni kapitalistik jamiyat illatlarini tanqit qilgan yozuvchi sifatida bilamiz. Chegaralovchi-aniqlovchi ergashgan gaplar, tasvirlavchi-aniqlovchi ergash gaplardan farqliy o`laroq qo`shma gap tarkibiga bog`lovchilarsiz qo`shilishi mumkin. 1 25

Bog`lovchilarsiz birikish agar aniqlanishi so`z ergashgan gapdagi kesim- fe`l harakatini ifodalagan holatda amalga oshiriladi. Bunday gaplarda, ya`ni bog`lovchisiz birikishida aniqlanishga tegishli old ko`makchi fe`ldan keyin, ko`pincha esa ergashgan gap oxirida keladi. Masalan: he is the man we were talking about this morning – Bu biz ertalab gapirgan kishining o`zi. 1 The hostel our students live in is situated at the Yniversity- Bizning talabalarimiz istiqomat qilayotgan yotoqxona Universitetda joylashgan. 9. Hol ergashgan gaplar- Adverbal clauses. Hol ergashgan gaplar o`z mazmuniga ko`ra quyidagi turlarga bo`linadi: - o`rin –holli ergashgangaplar ;( a. c. of place) - vaqt holi ergashgan gaplar; ( a.c. of time) - holat va qiyoslash holi ergashgan gaplar (a. c. of manner and comparision). - Sabab holi ergashgan gaplar(a . c. of cause) - Maqsad holi ergashgan gaplar(a. c. of purpose) - Natija holi ergashgan gaplar (a . c. of result) - Shart holi ergashgan gaplar ( a. c. of condition) - Kelishim holi ergashgan gaplar ( a. c. of concession) Hol ergashgan gaplar bosh gap tarkibiga kiruvchi fe`l , sifat yoki ravishga tegishli bo`lgan bosh gapga turli tobe bog`lovchilar, bog`lovchi so`zlar yordamida birikadi. Hol ergashgan gaplar qo`shma gapdagi bosh gapdan yoki oldin yoki keyin kelishi mumkin . Agar bosh gapdan oldin kelsa, bosh gapdan vergul yordamida ajratiladi. Masalan: When an object decreases its speed, the accelaration is called negative. Jism tezligi kamaysa tezlanish salbiy bo`ladi. 10. O`rin holi ergashgan gaplar- Adverbal clauses of places . O`rin holi ergashgan gaplar where?(qaerga?,qaerda?), from where? (qaerdan?) savollariga javob beradi va bosh gapga bog`lovchi so`zlar where?, yoki Wherever? 1 26

Lar orqali bog`lanadi. Ingliz tilidan tarjima qilganda ko`pincha where bog`lovchi so`zi- “ osha erga, o`sha erda” deb, wherever esa- hamma erda , har bir erda kabi umumlashtiruvchi ma`nolar beradi. Masalan: ….. I am quite comfortable where I am. 1 Qaerda bo`lmay men o`sha erda o`zimni ancha qulay sezaman. Fream toops shalll be installed wherever steam may collect. Havo o`tkazuvchi idishlar bug` to`planadigan hamma yerda o`rnatilmog`i lozim. 11. Vaqt – holli ergashgan gaplar – Adverbial Clauses of time. Vaqt – holli ergashgan gaplar bosh gapdagi ifodalangan harakatning vaqtini ko`rsatib, when? (qachon?) how long? (qay vaqt ichida?) since when? (qachondan beri?) till what time yoki till when? (qaqchongacha?) kabi so`roqlarga javob beradi. Vaqt – holli ergashgan gaplar bosh gapga quyidagi bog`lovchi va bog`lovchi so`zlar yordamida qo`shiladi: when, wherever, as, while, before, after, till, ventill, al long as, as soon as, since, by the time (that) va directly. Masalan: your room will be ready when you come back. 2 Qaytib kelishingizga sizning xonaingiz tayyor bo`ladi. A liquid does not become hotter as it continues to boil. Qancha qaynatishga qarab, suyuqlik qaynoq bo`lib qolmaydi. The pieces of metal should be kept close while the welding is carried out. Payvandlash chog`ida metal bo`laklari bir – biriga qattiq qisilib turishi kerak. Yoki yana bir misol:….. We must strike while the iron is hot. Dazmolni qizib turgan vaqtida bosishimiz kerak. Vaqt – holli ergashgan gaplar when, whenever, till, untill, as soon as, ofter, before, directly, by the time, as long as, whill kabi bog`lovchilar bilan boshlangan bo`lsa, bu hollarda fe`l kelasi zamon shakllida qo`llanilmaydi. Bunday vaqt – holli ergashgan gaplarda kelasi zamonni ifodalash uchun Future Indefinite o`rnida Present Indefinite, Furute Perfect o`rnida, Present Perfect, Future Continuous 1 2 27

o`rnida Present Continuous va nihoyat Future in the Past o`rnida o`tgan zamon shakllari qo`llaniladi. Masalan: As soon as the action of the applied focces is discontinued, the rubber will assume its original form. Kuch ishlatish to`xtatilgan zahotiyoq rezina o`zining dastlabki shakliga qaytadi. A friednd of mine …. Will help you when you reach the city. 1 siz shaharga yetib olganingiz zahotiyoq mening do`stim sizga yordam beradi. They move away on to the grass and stand waiting until it has gone. Ular yo`ldan chetga, o`t ustigao`tadilar va uning (yuk mashinasining) o`tib ketishini kutib turadilar. 2 Agar bosh gapdagi fe`l ifodalangan ish harakat ergashgan gapda ifodalangan ish harakatdan o`tgan zamonda oldinroq bajarilganini ta`kidlamoqchi bo`lsa, u holda vaqt – holli ergashgan gaplardagi after yoki when bilan boshlanuvchi kesim- fe`l Past Perfect shakllida qo`llaniladi. Masalan: After mrs Hall had left the room, the young man stood up and come closer to Jane. Hall xonim xonani tark etgan zahotiyoq yosh yigit o`rnidan turdi va Jeynga yaqinroq keldi. Agar voqea hodisalarning bosh gapda ham, ergash gapda ham shunchaki ketma – ketligi ifodalansa, Past Indefinite ishlatiladi. Masalan: After he retired to his study, she knocked softly on the door and opened it. 3 U o`zining ish xonasiga ketgan zahotiyoq qiz eshikni taqillatdi va uni ochdi. Agar bosh gapdagi ish harakat ergashgan gapdagi ish – harakatdan oldinroq bajarilganliginini ta`kidlash lozim bo`lsa, before bog`lovchisi bilan boshlangan vaqt – holli ergashgan gapning kesim – fe`li Past Indefinite, bosh gapdagi kesim – Fe`l esa Past Perfect shaklida qo`llaniladi. Masalan: He had mademany experiments before he published the results of his work. Ishlarining natijalarini nashr ettirishdan oldin u juda ko`p tajribalar o`tkazdi. Agar harakatlarning shunchaki ketma – ketligi ifodalangan bo`lsa, u holda bosh gapda ham, ergashgan gapda ham Past Indefinite shklidagi kesim – fe`l ishlatiladi. Masalan: Michael hurried after him, but Baird was gone before he reached the club. Maykl uning ketidan shoshildi, ammo klubga yetib olishdan oldinroq Bredni ko`zdan qochirdi. 1 D. Lessing. 2 D. Lessing 3 D. Karter. 28

12. Holat va qiyoslash holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of Manner and Comparison. Holat holli ergashgan gaplar how? Savoliga javob beradi va qo`shma gapdagi bosh gapga as, as if as though bog`lovchilarni yordamida birikadi. Masalan: Maggie had not unders tood the appearance of this stranger as Tom had. Meggi notanish kishining paydo bo`lishini Tom tushungandan ko`ra sal boshqacharoq tushundi. Eric sat down in the nearest chair as if he were collapsing from fatigue. 1 Go`yoki charchoq yengandek, Erik yaqinrog`idagi kursiga o`zini tashladi. There were thousands like himself whom the war would blot out as though they had never been born. 2 Unga o`xshaganlar minglab mavjud edi, xuddiki ular hech qachon tug`ulmagandek, urush yer yuzidan sidirib tashlaydi. Taqqoslash holli ergashgan gaplar bosh gapga: as, than as… as, not so …. As, the.. the kabi bog`lovchilar yordamida qo`shiladi. Masalan: The event happened sooner than he had thought. Voqea u o`ylagandan ko`ra tezroq ro`y berdi. The air is not so cold now as it was in the early morning. Hozir havo ertalabkidek sovuq emas. My wife worked as hard as I did. 3 Mening rafiqam men kabi qattiq ishlaydi. Mike acted as though nothing had happened. 4 Mayk go`yoki hech narsa ro`y bermagandek, harakat qilar edi. 13. Sabab holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of Cause. Sabab holli ergashgan gaplar bosh gapda ifodalangan ish harakatning sababini ko`rsatadi va why? So`rog`iga javob bo`ladi. Qo`shma gap tarkibidagi bosh gapga because, since, as bog`lovchilari orqali qo`shiladi. Ba`zi hollarda esa, ko`pincha 1 M. Vilson. 2 P. Grinvurd. 3 S. Moem. 4 E. Xemienguey. 29

rasmiy uslubga: on the ground that, for the reason that kabi bog`lovchilar ham qo`llanilishi mumkin. Masalan: I have you because you brought me up to something better. 1 Men sizni sevaman chunki siz menda yaxshiroq narsalarni tarbiyaladingiz. As it is wet, we shall stay at home. Tashqarida havo nam bo`lganligi tufayli biz uyda qolamiz. At first they were sky and since Charley was sky too, they stat in silence. 2 Boshida ular uyaldilar va ularni ham uyalayotganligi sababli, ular jim o`tirdilar . 2.3. Gaplarning maqsadga ko`ra turlari. 14. & Maqsad holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of purpose. Maqsad holli ergashgan gaplar bosh gapda ifodalangan ish harakatning maqsadini ko`rsatib, what for?, for whatpurpose? Savollariga javob bo`ladi, bosh gapga that, in order that, so that, lest kabi bog`lovchilar orqali birikadi. Agar bosh gapdagi kesim hozirgi yoki kelasi zamon fe`li bilan ifodalangan bo`lsa, maqsad holli ergashgan gapdagi kesim odatda may + infinitive fe`li bilan; agar bosh gapdagi kesim o`tgan zamon fe`li bilan ifodalangan bo`lsa, maqsad holli ergashgan gapdagi kesim might + infinitive fe`li bilan beriladi. “Lest” bog`lovchisi inkor ma`nosini bergani uchun, lest bog`lovchisi bilan kiritiladigan maqsad holli ergashgan gaplarning kesim fe`li maqsad shaklida keladi. May (might) fe`li esa kesimga modallik holatini beradi. Masalan: the captain spoke English in order that I might understand perfectly. Mening aniqroq tushunishim uchun kapitan ingliz tilida gapirdi. The parents of these children went hungry that their children might eat well. Bu bolalarning ota – onalari bolalarimiz to`yib ovqatlanishsin degan maqsadda och ketdilar. She adverted her face so that the child should not see her tears. Bola ko`z yoshlarini ko`rmasin deb u yuzini burib oldi. 1 B. Wou. 2 S. Moem. 30

15. & Natija holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of Result. Natija holli ergashgan gaplar bosh gapda ifodalangan ish harakat natijalarini ko`rsatib, bosh gapga that bog`lovchisi orqali, daraja ravishi so – bosh gapda, va qo`shma bog`lovchi so thatyordamida qo`shiladi. Bu natija holli ergashgan gaplar bosh gapning butun mazmunidan kelib chiqadigan natija ma`nosiga egadir. Juda ko`pgina hollarda natija holini ergashgan gaplar daraja kabi qo`shimcha ma`noni ifodalaydi. Kuchsizroq natijani bildiradigan qo`shma gaplar so that bog`lovchisi bilan berilib, odatda, bosh gapdan vergul yordamida ajratiladi. The leaves of the trees were very dark and thick so that no ray of light came through the branches. Daraxtlarni barglari shunchalik to`q va quyuq ediki, birortayam oydin nur shoxlari orasini yorib o`ta olmas edi. Daraxtning qo`shimcha ma`nosi bilan beriladigan natija holli ergashgan gaplar that bog`lovchisi yordamida bog`lanadi, bunday holatlarda bosh gapda so ravishi yoki such ko`rsatish olmoshi ishlatiladi. Bunday ergashgan gaplar bosh gapdan vergul yordamida ajratilmaydi. Masalan: the night was so dark, that I could hardly see the road. Tun shunchalik qorong`u ediki, men yo`lni zo`rg`a ko`ra olardim. 16. & Shart holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of Condition. Shart holli ergashgan gaplar bosh gapda ifodalangan ish – harakatning amalga oshirilishida zarur bo`ladigan shart – sharoitlarni ko`rsatib bosh gapga if, unless, provided (that), providing (that), on condition (that), in case (that), supposing (that), suppose (that) kabi bog`lovchilar yordamida birikadi. Bosh gapga unless bog`lovchisi yordamida qo`shilayotgan shart holli ergashgan gapning kesim – fe`li, unless bog`lovchisi inkor ma`nosida bo`lishiga qaramay, tasdiq shaklida ega bo`ladi. 31

Masalan: Gases are characterized by extreme lightness unless they are highly compressed. Agar kuchli sig`im holatida bo`lmasalar, gazlar o`ta yengilligi bilan baholanadi. Shart holli ergashgan gaplar uch turga bo`linadi: 1. Shart holli ergashgan gaplarning birinchi turini amalga oshadigan yoki amalga oshishi ehtimoli bo`lgan taxminlarni ifodalovchi gaplar tashkil etib, bunday gaplar, hozirgi, o`tgan yoki kelasi zamonga tegishlidir. Bosh gapda kesim – fe`l kelasi zamon shaklida, ergashgan gapda esa kelasi zamondagi ish harakatni ifodalash uchun hozirgi zamon shaklida qo`llaniladi. Masalan: If you leave it here the ants will eat it. Agar siz uni bu yerda qoldirsangiz, termit (yog`och qurti) larga ega bo`ladi. U shart holli ergashgan qo`shma gaplardagi fe`l buyruq maylida ham bo`lishi mumkin. Masalan: Ask him to wait if he comes. Agar u kelsa kutib turishini ayting. 2. Shart holli ergashgan gaplarning ikkinchi turini hozirgi yoki kelasi zamonga xos kamroq darajada ro`y berish ehtimoli bo`lgan yoki haqiqatga kamroq yaqin taxminlarni ifodalagan gaplar tashkil etadi. Masalan: I shouldn`t bother about it if I were you. Sizning o`rningizda bo`lganimda edi, bu haqida tashvishlanmasdim. 3. Shart holli ergashgan qo`shma gaplarning uchinchi turiki o`tgan zamonga taaluqli, amalga oshmaydigantaxminlarni ifoda etuvchi gaplar tashkil etadi. Masalan: I slept well that night and I should have slept better if it had not been for Harris. 1 bu tun men yaxshi uxladim, ammo Xarris bo`lmaganda edi, yanayam yaxshiroq uxlagan bo`lar edim. If the molecules of water had been divided into smaller parts, it would not have been water any longer but some other substance. Agar suv zarralari yanayam kichikroq bo`laklarga bo`linsa, bu endi suv emas, qandaydir boshqa modda bo`lib qolar edi. Hozirgi yoki kelasi zamonga mansub bo`lgan ish – harakatning ehtimolligini yoki mumkinligini ifodalash uchun shart ergashgan qo`shma gapning bosh gap holli qismida could yoki might – Indefinite Infinitive bilan qo`llaniladi. 1 J. K. Jerom. 32

Masalan: If you had our canoe, might you not pass to the shore? Agar sizda bizning qayig`imiz bo`lganda qirg`oqqa o`tgan bo`lmasmidilaring? 17. Kelishish holli ergashgan gaplar. Adverbial Clauses of Concession. Kelishish holli ergashgan gaplar in spite of what? Savoliga javob beradi va bosh gapga quyidagi bog`lovchi yoki bog`lovchi so`zlar orqali qo`shiladilar: though (although), as, however, who ever, whatever, whichever. Masalan: whatever weather it is the airplane will start early in the morning. Havo qanday bo`lmasin, ertalab ertachi samalyot uchib ketadi. I enjoyed that day, though we travelled slavly though it was cold, though it rained. Biz juda sekin yursak ham, havo sovuq bo`lsayam, yomg`ir yog`sayam, meno`sha kuni zavq oldim. Although the young man`s eyes remained upon him, he didn`t speak. Yosh yigitning nigohi unga qadalsada, u gapirmadi. As bog`lovchisi yordamida kiritilgan kelishish holli ergashgan gaplarda so`zlarning teskari tartibi qo`laniladi. Masalan: Difficult as was the work, it was finished in time. Ish og`ir bo`lishiga qaramay, o`z vaqtida tugatildi. Agar ega olmosh bilan ifodalangan bo`lsa, bog`lovchi fe`l egadan keyin keladi. Masalan: I was glad of his help, slight as it was. Arzimasgina bo`lishiga qaramay, men uning yordamidan xursand bo`ldim. III. Xulosa. Matnning gaplarga bo`lish muammolari. Punktuatsiya. 33

Qat`iy grammatik talablar asosida gapning predikativ strukturasini o`rganish – matnni gaplarga ajratish muammosini keltirib chiqaradi. Polipredikativ gaplarning o`rganishi ingliz – tili rivojlanishining ilk davrida shunisi bilan murakkabki, unda gaplar chegarasini aniqlovchi kriteriy ya`ni olchamlar, yanayam aniqroq aytadigan bo`lsak, grammatik qoidalar mavjud bo`lmagan. Qo`shma gap borasida izlanish olib borayotgan ko`pgina tilshunoslar faqat nuqta darak gapning nihoyasi bo`lib xizmat qiladi degan fikrni olg`a suradilar. Ingliz – tili punktuatsiya qoidalarining kelib chiqishi va o`rnatilishi tarixi bu fikrni rad etadi. Nuqta gapning tugaganini bildirishi mumkin, ammo u matnni gaplarga bo`lishi vositasi bo`lib xizmat qila olmaydi. Kitob bosish kashf etilgandan so`ng XVI asrning birinchi yarmida tinish belgilari juda kam uchrar edi. XVI asrning ikkinchi yarmiga kelib esa tinish belgilari keng qo`llanila boshlandi, ammo ularni ishlatishning muayyan qonun – qoidalari hali mavjud emas edi. O`z davrida Shekspir tinish belgilaridan keng foydalanilgan. Ammo tadqiqotchilarning ta`kidlashicha, Shekspir aktyorlarning pauzalarini nazarda tutib tinish belgilariga ko`proq e`tibor bergan emish. Grammatika rivojlanmagan davrda muallif yoki noshirlar tinish belgilari qo`yishda nimaga asoslanganlar? Noshirlarni tinish belgilariga nima aloqasi bor? Degan savol tug`ulishi mumkin. Gap shundaki, ilk yangi ingliz – tili rivojlanishi davrida gaplarni bir – biridan ajratilishining ikki xil usuli bo`lgan. Birinchi usulga ko`ra matndagi tinish belgilarini nashrdan chiqqunchayam o`zgartirishsiz qoldirishgan va nashrdan har bir matn deyarli bunday belgilarsiz chiqqan. Keyin o`qish davrida o`quvchi o`zi hohlagandek ohang bilan bir – biridan ajratishgan. Ikkinchi usul bo`yicha matn punktuatsiya noshirlar zimmasiga yuklatilgan va noshir o`zi hohlagandek takomillashtirish huquqiqa ega bo`lgan. Mana endi dastlab berilgan savolga qaytish mumkin. Xo`sh, ular nimaga asoslanganlar? Punktuatsiya va uning vazifalari haqida birinchi marta 1582 yilda Mulkasterning “Elementarie” and 1589 yilda G. Puttenemning “the arte of English poesie” asarlarida gap boradi. 34

Ular punktuatsiya sohasida biror bir yangi g`oya kiritganlari yo`q, antik davr retorikasi va davri haqidagi talimotdan foydalandilar xolos, bu tushunchalar gap haqidagi talimot deb qabul qilingan. Bundan tashqari, o`sha davr yevropa tillaridagi punktuatsiya sistemasida tinish belgilarini “atama” deb nomlash mavjud ediki, bu atamalar bilan antik davr mualliflari va uning qisimlarini ifodalaganlar. Davr, ya`ni “period” so`zi davr ma`nosida ham qo`llangan, nuqta ma`nosida ham qo`llangan. “calon”- davr qismi bo`lib, I nuqtani anglatgan va davr qismlarini ajratishi uchun xizmat qilgan. “comma”- eng kichik bo`linish, bo`lak hamda virgulni bildirgan. Faqatgina nuqtali virgul – “semicolan”antik nazariyasi davrida to`g`ri o`z ma`nosida qo`llanilmagan, balki “yarim kalon” yoki “yarim a`zo” ma`nosini bildirgan va katta hajmdagi kalonlarni bo`laklarga bo`lish vositasi sifatida xizmat qilgan. Matnni gaplarga bo`lish muammolari bilan shug`ullangan Xerrisning “Discourse Analysis” nomli ishida birlashtiruvchi nutq, ya`ni matnni o`rgana turib, uni alohida gaplarga, yoki qo`shma gap bo`laklariga, ajratish mumkin digan g`oyani ilgari surdi. Shunday qilib, biz matn tahlili faqatgina undagi gaplarning hajmi yoki ular o`rtasidagi chegarani o`rganishga qaratilgan ekanligini ko`ramiz, matnni gaplarga bo`lishdan maqsad , bo`lishning ananaviy usullaridan , jumladan , punktuatsiya qoidalaridan kelib chiqqan holda gap ichidagi gaplarni,predikativlik birliklarni, ularning o`zaro va bosh gap bilan qo`shilish masalalarini o`rganishdir. Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Ilmiy adabiyotlar 35

1. I.A. Karimov “Mamlakatimizda demakratik islohatlarini yanada chuqurlashtirihs va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish”. Toshkent O`zbekiston 2010 y. 2. I.A. Karimov “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” Toshkent 2008 y. 3. I.A. Karimov “Barkamol avlod –O`zbekiston taraqqiyotining poydevori” Toshkent 1997 y. 4. I.A. Karimov “Jahon moliyaviy inqirozi O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etish yo`llari va choralari” Toshkent O`zbekiston 2008 y 5. Kaushaniskaya V. L. “A grammar of the English language ” L. 1967. 6. Barxudarov A. S. “Grammatika angliyskogo yazika” M. 1973. 7. Blox M. Ya. “A course in theoretical English grammar” M. 1933. 8. Bonk N. A “uchebnik angliyskogo yazika” (v II X chastyax), B. 2002. 9. Ilshin B. A. “The structure of Modem English” Prosvenenie 1971. 365 bet. 10. Bo`ronov J, Hoshimov O`, Ismatullayev H “Ingliz tili grammatikasi” T. 1974. 11. Mirzayev M, Usmonov S, Rasulov I “O`zbek tili” 1978. 2. Badiiy adabiyotlar 1. Peter Abrahams. The path of thunder. Moscow. 1971. 3. Lug`atlar: 1. Anglo – russkiy slovar V. K. Myuller. M 1988. 2. Russko – angliyskiy slovar. A. I. Smirnitskogo. M 1983. 3. Russko – uzbekskiy slovar O. Azizov. T. 1989 4. Axmanova O. S, smirnitskiy I. A russkogo angliyskogo slovar. M . russkiy yazika 1997. 36

O'xshashlar

O'zbek va ingliz tili gap tuzilishida so’z tartibini qiyosiy o'rganish

Hozirgi zamon ingliz tilida gap strukturasida bog’lovchilarning (Conjunctions) ishlatilishi

Hozirgi zamon ingliz tilida fe’lli birikmalarning gap sturukturasida qo’llanilishi

Hozirgi zamon ingliz tilida Noun+Noun so`z birikmasining semantik va qiyosiy tahlili

Hozirgi zamon ingliz tilida gap strukturasida bog’lovchilarning (Conjunctions) ishlatilishi (2)