Электр энергияни иқтисод қилишни таъминловчи қаршилик электр печи лаборатория қурилмасини яратиш

Yuklangan vaqt:

24.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3634.5 KB

Ko'chirib olish

Электр энергияни иқтисод қилишни таъминловчи қаршилик электр печи лаборатория қурилмасини яратиш 1

Мундарижа. 1 .Кириш қисми ……………………………………………………….3 2.Технологик қисм …………………………………………………...6 3 Тажриба стенди учун методик кўрсатма тузиш …………..……..10 4.Электр қаршилик печини тавсифлари………………… . ………18 5 . Жисмларни қизишини тадқиқодлаш графиги …………………29 6. Интернет маълумотлар………………………………………...….31 7 .ХФХ …………………………………………………………….… 40 8 .Экология …………………………………...…………………...... 52 9.Хулоса ……………………………………………… ………… .63 10.Адабиётлар………………………………………………............... . 6 5 2

Кириш Инсониятнинг ишлаб чиқариш фаолияти ва уй-рўзғор эҳтиёжлари электротехнологик қурилмалар билан тобора бойиб бормоқда ва бундай тўйиниш фақатгина мазкур қурилмаларга бўлган эҳтиёжнинг ўсиши билангина асосланиб қолмасдан, балки углеводородли ёқилги таннархининг маълум даражада ошиши, ташқи муҳитни муҳофаза қилиш бўйича аниқ чоралар белгилаш зарурияти, чиқиндисиз технологиялар яратиш кабилар билан ҳам боғликдир. Электр энергиясини истеъмол қилиб , уни бошқа турдаги энергияга айлантириш орқали ва шу вақтнинг ўзида технологик жараёнларни амалга ошириш учун мўлжалланган қ урилмалар электротехнологик қ урилмалар дейилади . Бундай қ урилмалар мураккаб тўзилишга эга бўлиб , уларнинг таркибига ишчи орган , яъни плазмотрон , плазмали реактор , электрон замбарак , ёй ва ион агрегатларининг электродлар тизими ва белгиланган иш режимини автоматик таъминловчи ёки микропроцессорли техника ёрдамида бошқариладиган махсус энергия манбалари киради . Сув - газ ва электр билан таъминлаш , ҳ амда вакуум ҳ осил қ илиш уни сақлаш тизимлари эса электротехнологик қ урилмалар таркибига ёрдамчи жиҳоз сифатида киради . Электротехнологиянинг тобора такомиллашиб бориши юқори мустахкамликка эга бўлган , катта миқдордаги иссиқликка бардош берувчи , кимёвий реакциянинг агрессив таъсирига турғун бўлган ва кичик иссиқлик ўтказувчанликка ҳамда юқори даражадаги изоляцион хусусиятга эга бўлиш каби янги материаллар ишлаб чиқиш имкониятини беради . Ҳар қандай қаттиқ ёки суюқ ҳолатдаги электр ўтказувчи материаллардан электр токи ўтганида, бу материалларни қиздириб иссиқлик ажратиб чиқаради. Жоул – Ленц қонуни бўйича ажралиб чиқаётган иссиқлик энергияси қуйидаги формула билан аниқланади:Rt I Q 2  , бу ерда I – қаттиқ ёки суюқ ҳолатдаги электр токи ўтказувчи материалардан ўтаётган токнинг қиймати, А; R – электр токи ўтказаётган материалнинг электр қаршилиги, Ом; t – электр токи ўтказувчи материалнинг электр тармоғига уланиб турган вақти, соат. Бу ндай усул билан материалларни қиздириш қаршилик усули билан қиздириш дейилади. Материаларни қаршилик усули билан қиздириш икки турга бўлинади: бе восита ва билвосита. Бевосита усулда материал л ар қ издирилганида, қ издирилаётган материалдан ўтаётган ток ҳ осил қ илган исси қ лик ҳ исобига ўша материал қ изийди. Билвосита усулда материалар қ издирилганида, ало ҳ ида қ издирувчи элементдан ўтаётган ток ҳ осил қ илган исси қ лик энергия исси қ лик ўтказувчанлик, конвенция ёки нурланиш асосида қ издирилаётган жисмга узатилади ва уни қ издиради. 3

Электр печларида юқори ҳароратли зоналар мавжудлиги туфайли уларда одатдаги конструкцион ва электротехник материаллар билан бир қаторда юқори ҳароратда ишлай оладиган ва шунинг учун зарур хоссаларга эга бўлган специфик (махсус) материаллар хам қўлланилади. Бу материалларга қуйидагилар киради : 1) оловбардош материаллар 2) иссиқликдан изоляцияловчи материаллар 3) қизитиш элементларининг материаллари. Оловбардош материаллар печлар иш фазосини – камера ёки ваннани қуриш учун ишлатилади. Улар ёрдамида печь футеровкасининг ички қисми – иссиқликка чидамли қатлам ҳосил қилинади. Оловбардош материалларга қуйидаги талаблар қўйилади : 1) Оловбардошлик - деформацияланмасдан ва эримасдан юқори ҳароратларга чидаш лаёқати. 2) Механик мустаҳкамлик - иссиқликка чидамли қатлам юқори хароратларда ишлов бериладиган жисм, унинг юклаш ва транспортировка қилиш қурилмалари массасини кўтара олиши керак. 3) Термик барқарорлик – дарз кетмасдан хароратнинг кескин ўзгаришларига чидамлилик. 4) Кичик электр ўтказувчанлик – оловбардош материал электр токи ўтказувчи қисмларга изолятор, устун ва ажратгич сифатида хизмат қилади. 5) Кичик иссиқлик ўтказувчанлик – бу кўрсаткич қанча кичик бўлса иссиқлик сарфи шунча кам бўлади. 6) Химик нейтраллик. Оловбардош материаллар печда иситиладиган материалларга, иситкичларга ва ишчи фазони тўлдириб турган газларга нисбатан нейтраль бўлиши керак. Оловбардош материалларнинг асосий компонентлари глинозем (Al 2 O 3 ), кремнезем (SiO 2 ) ва магний оксиди (MgO) ҳисобланади. Қаршилик печларида оловбардош материаллар сифатида асосан “Шамот” деб номланган, (35-45% Al 2 O 3 ва қолган қисми SiO 2 дан иборат бўлган) материал ишлатилади. Юқори ҳароратли печларда юқори глиноземли материаллар (алунд, корунд, корракс), цирконий икки оксиди ZrO 2 , хамда кўмир ва графит ишлатилади. Эритиш печларида динас (SiO 2 94-97%), магнезит (MgO 95%), хромомагнезит, доломит ва шамот ишлатилади. Оловбардош материаллар эритиш печларининг таг қисми ва деворларини қоплаш учун кукун кўринишида, ҳамда ғишт ва бошқа хар хил чиройли шаклларда ишлаб чиқарилади. Иссиқликдан изоляция – иссиқлик исрофини камайтириш учун хизмат қилади. Шунинг учун иссиқликдан изоляция қилувчи 4

материалларга қўйиладиган асосий талаб – юқори даражадаги оловбардошлик ва кичик иссиқлик ўтказувчанликдан иборат. Изоляцияловчи материаллар ғоваксимон енгил маҳсулотлар бўлиб улар ғиштлар, блоклар ва плиталар шаклларида ишлаб чиқарилади. Саноатда ишлаб чиқариладиган электр печларида қуйидаги изоляцияловчи материаллар ишлатилади: диатомит, шлакли ва минерал пахталар, перлит, зонолит, асбест асосида комбинациялашган материаллар. Юқори температурали печларда эса изоляцион материал сифатида графитли крупка, пахта, войлок ва бошқа юқори оловбардошликка эга бўлган оксидлар ва карбидлар асосидаги пахтасимон ва толали материаллар ишлатилади. Қизитиш элементлари қаршилик печлари конструкциясининг асосий қисми бўлиб, печлар ишлашининг ишончлилиги ва зарур бўлган технологик режимга риоя қилиниши кўп жиҳатдан уларга боғлиқ. Қизитиш элементи материалини танлаш печнинг ишлаш ҳарорати ва атмосферасига боғлиқ бўлиб, бу элементларга қуйидаги талаблар қўйилади : 1) юқори температураларда оксидланмаслик хусусияти. (иссиқбардошлик), 2) юқори хароратларда мустаҳкамликни йўқотмаслик хусусияти (иссиқбаркарорлик) 3) юқори даражадаги хароратларда ишлов берувчанлик, пайвандланиш ва бошқа хусусиятларини сақлаб қолиш. Бундан ташқари қизитиш элементларига ўзига хос специфик талаблар қўйилади: 1) Юқори солиштирма электр қаршилигига эга бўлиш. 2) Қаршилик ўзгаришининг кичик температура коэффициентига эга бўлиш. Бу холда қизитиш элементларининг иссиқ ва совуқ ҳолатларидаги қаршиликлари бир биридан жуда кам фарқ қилади. 3) Электр қаршилигининг ўзгармаслиги. Материал қаршилиги вақт ўтиши билан ошмаслиги, яъни материал «эскирмаслиги» керак. Ҳароратига қараб қиздириш элементлари қуйидаги турларга бўлинади: - паст хароратли қиздириш элементлари -500-700 К; - ўрта хароратли қиздирувчи элементлар – 900-1200 К; - юқори хароратли қиздирувчи элементлар – 2500 – 3300 К. Қиздириш элементлари асосан таркибига бир нечта металл кирган қоришмалардан ясалади. Мисол учун нихром деб аталувчи қоришма таркибига 75-85 % никель, 22-27% хром ва бошқа компонентлар киради, ёки фехраль деб аталувчи ўтказгич таркиби 13 % гача хром, 4% гача алюминий ва 83 % гача темирдан иборатдир. Титан бор ва бошқа легирловчилар кушиш орқали қиздирувчи элементларнинг ишчи ҳароратини анча кўтариш мумкин. 5

2- боб. Технологик қисм. Қаршилик электр печининг конструктив тузилиши Қаршилик электр печларининг турлари ва конструктив тузилиши хил-ма – хил бўлса ҳам, ҳамма турлари учун зарурий бўлган умумий элементлари мавжуддир (1 – расм). ҚЭП нинг сирти одатда профилланган пўлат варақдан ясалиб, печга йўналтирилган барча механик таъсирлардан муҳофаза қилишга хизмат қилади. Печ ичидаги иссиқлик исрофини камайтириш мақсадида печ сирти билан ўтга чидамли қатлам орасига изоляцион материал жойлаш- тирилади. Изоляцион материал сифатида керамик плита, ғ ишт, блок ва бош қ а турли изоляцион материаллардан фойдаланилади. Ўтга чидамли қ атлам печнинг ички юзасини ташкил этади ва у исси қ лик билан ишлов берилиши керак бўлган материал ёки детал ва қ издирувчи элементлар ҳ осил қ иладиган исси қ лик зўри қ ишларига чидаши лозим. Қ издирувчи элементлар печнинг ички юзаси бўйлаб жойлаштирилган бўлиб, қ издиралаётган жисм ёки деталларни қ исман ёки тўли қ ўраб туради. Қ аршилик электр печлари материал ва деталларни печ ичига киритиш ва ундан олиш учун ёрдамчи механизмлар билан ҳ ам жи ҳ озланган бўлади. Печ ичига материл ёки деталлар эшикча ор қ али киритилади. Ёрдамчи механизмларнинг таркибий қ исмлари исси ққ а чидамли пўлатлардан ясалган бўлади. 1 – расм. Камеравий қ аршилик электр печининг конструктив тузилиши 6

1 – жадвал Печнинг номи, ишлатилиш соҳаси Печнинг русуми Қувват и, кВт Кучла- ниши, В Энг кат - та ишчи ҳа рорат .,0 С Пўлат буюмларни тобловчи камеравий Пўлат буюмларни тобловчи конвейер Пўлат қувурларни қиздирувчи ролганг Пўлат буюмларни тобловчи Кичик ҳажмли буюмларни тоблов-чи барабан Сочилувчи матери-алларни қиздирувчи барабанли Буюмларним қизди-рувчи айланувчи СКЗ-04.30.1/9 СКЗ-05.30.1/9 СКЗ-08.40.1/9 СКЗ-04.30.1/7 СКЗ-05.30.1/7 СРЗ- 2.480.1,5/11- Х300 СТО-12.49.4/10 СБЗ-4.25/9 СБЗ-10.63/9 САЗ-21.7.3/12 САЗ-53.21.7/2 ЧГШ-100 ЧГШ-75 СМО-0,19-16МК СМО-1-28МК 105 160 225 65 100 2250 310 95 190 155 525 100 75 11 75 380 39- 380 380 380 100- 300 380 380 380 81, 92 57,8- 172 114- 163 114- 163 380 380 900 900 900 700 700 1050 1000 900 900 1200 1200 1300 1300 600 550 7

Керамик буюилпрни қиздирувчи Симларга эмал қоп-лаш вертикалли 2.1 Қаршилик электр печларининг қиздирувчи элементлари Қаршилик электр печларининг қиздирувчи элементларига алоҳида талаблар қўйилади. Биринчидан қичдиргичлар тайёрланадиган материалнинг солиштирма электр қаршилиги  юқори бўлиши керак. Иккинчидан уларнинг электр қаршилик ҳарорат коэффициенти  кичик бўлиши талаб этилади. Чунки  қийматининг қанча катта бўлиши қиздиргичнинг иссиқ ва совуқ ҳолатларидаги электр қаршилиги қийматлари фарқининг шунча катта бўлишига олиб келади. Қ издиргич материалининг  коэффициенти мусбат характерли бўлиб, ҳарорат ошиши билан солиштирма қаршилиги ошиб боради. Шунинг учун , печнинг совуқ ва иссиқ ҳолатларида электр тармо ғи дан олаётган ток қиймати ҳар хил бўлади. Печ совуқ ҳолатда ишга туширилиб, то қизигунга қадар электр тармоғидан катта қувват олиб ишлайди. Печ ичидаги ҳарорат ишчи ҳарорат даражасига етганидан сўнг, печ номинал қувват билан ишлай бошлайди. Тоза металлар учун ўртача Oм C / 041,0 0   га тенг. Бу эса қиздиргичнинг ҳарорати 1000 0 С гача қизиганида унинг электр қаршилиги қарийиб тўрт бараварга ошишини англатади. Демак, печ ишга тушириш токининг қиймати номинал қийматидан ҳам қарийиб тўрт баравар катта бўлади. Печнинг қизиш вақти минутлар Билан ўлчанишини ҳисобга оладиган бўлсак, у ҳолда ишга тушириш токининг истеъмол қилинаётган қувватга таъсири сезиларли бўлади.Шунинг учун, қиздиргичлар одатда иссиққа чидамли қотишмалардан тайёрланиб, уларнинг  коэффициенти тоза металларникига нисбатан кичик бўлади. Агар қиздиргичлар волфрам ёки молибден каби тоза металлардан тайёрланадиган бўлса, у ҳолда ҚЭП ларни ишга тушириш вақтида кучланишни пасайтирувчи трансформаторлардан фойдаланилади ва ишга тушириш вақтида пасайтирилган кучланиш қиздиргичларга узатилади. Шунингдек қиздиргичлар узоқ вақт электр ўтказувчанлик хусусиятларини сақлаб қолишлари зарур. Баъзи бир металлар электр ўтказувчи материаллар вақт 8

ўтиши билан аста – секин ўзларининг электр ўтказувчанлик хусусиятларини йўқота боради, яъни «эскира» бошлайди. У ларнинг солиштирма қаршилиги оша бошлайди ва натижада печнинг қуввати п а с аяди. Агар қиздиргичларнинг солиштирма қаршилиги сезиларли камайса, у ҳолда печлар ростланувчи трансформаторлар билан жиҳозланиб, қиздиргичларнинг электр қаршилиги ошишига мос равишда уларга узатилаётган кучланишнинг қиймати оширилиб борилади. Тоза металлардан тайёрланган қиздиргичларни оксидланиишидан сақлаш мақсадида печ ичида нейтрал муҳит (водород, гелий, аргон) ёки вакуум ҳосил қилиш зарур.Қиздиргичлар сим, лента, стержен ёки юпқа тунука кўринишда тайёрланади. Электр қаршилик печини тавсифлари № Электр қаршилик печини тавсифлари 1 Номинал қувват, квт 1,8 2 Таъминот манбаи кучланиши, в 220 3 Ўзгарувчан ток частотаси, Гц 50 4 Ишчи камера харорати, °С 1100 5 Фазалар сони 1 6 Ишчи камера мухити хаво 7 Қ издириш вақти,мин 50 8 Хароратни автоматик бошкариш диапазони °С °С 400- 1100 9 Салт ишлашдаги қуввати,квт 1 10 Қ издириш элементлари ресурси, с 2000 Кенглиги ------------------ 280 мм Узунлиги ------------------ 330 мм Баландлиги ----------------- 260 мм 12.Электропечни габарит ўлчовлари,мм кенглиги----------------- 420 мм узунлиги ----------------- 400 мм 9

баландлиги ---------------- 330 мм 13. О ғ ирлиги , кг ---------------- 25 кг Ў збекистон Республикаси Олий ва ў рта-махсус таълим вазирлиги А.Р.Беруний номидаги Тошкент Давлат Техника Университети Энергетика факультети « Электр техникаси электр механикаси электр технологиялари » кафедраси « Қ аршили к электр печлари» дан тажриба ишларига методик қўлланма 10

Тошкент-20 14 « Электр техникаси электр механикаси электр технологиялари » кафедраси Қ аршили к электр печлари» дан тажриба ишларига методик қўлланма Тузувчилар: т.ф.д.проф.О.О.Хошимов; кат.ўқ.А.О.Пўлатов; Қосимов М.Б.-77-10 гурух талабаси Ушбу услубий қўлланма «Э ЭЭ » кафедраси мажлисида кўриб чиқилган ва тасдиқланган. 4- мажлис баённомаси, 20 14 йил. Умумий тажриба иши-------1 2 с 11

Мундарижа. Кириш Қаршилик электр печлари хақида умумий маьлумот . 1-Тажриба иши . Даврий принципда ишлайдиган электр қаршилик печини ишга тушириш тавсифларини ўрганиш. 2-Тажриба иши. Электр печини қиздириш жараёнида унинг конструктив қисмларини қизиш тавсифларини тадқиқ қилиш. 3-Тажриба иши . Камеравий электр қаршилик печида юпқа ва массив жисмларни қизишини ўрганиш. 4-Тажриба иши . Камерали қаршилик печининг иш режимларини тадқиқ қилиш . Фойдаланилган адабиётлар . 12

К ириш Хозирги пайтда электр печлари ва электротехнологик қурилмалар саноатнинг барча сохаларида, хусусан, металлургия, кимё, транспорт, озиқ-овқат саноати, шунингдек қишлоқ хўжалигида, хаттоки уй шароитида хам жуда кенг қўлланилмоқда. Саноат корхоналарида умумий энергияни деярли 20% ни электротехнологик қурилмалар томонидан истемол қилинаяти. ХХ асрни 70-80 йилларигача электротехнологик қурилмалардан асосан металл эритиш ва қиздиришда фойдаланилган, лекин охирги йилларда микротўлқинли печлардан тортиб, то яримутказкич ва диэлектрикларни, хамда космонавтикада ишлатилаётган юқори сифатли материалларни тайёрлашда улар рақобатсиз хисобланади. Шундай экан, сиз билан биз электротехнологик қурилмаларни ишлаш принципи ва конструкцияси, хамда уларни тавсифларини жуда пухта эгаллашга харакат қилишимиз зарурдир. Ушбу тажриба ишларида электр қаршилик печлари ва индукцион қиздириш қурилмаларидан фойдаланиб, назарий билимларни мустахкамлашга харакат қиласиз, деган умиддамиз. 13

Ҳар қандай қаттиқ ёки суюқ ҳолатдаги электр ўтказувчи материаллардан электр токи ўтганида, бу материалларни қиздириб иссиқлик ажратиб чиқаради. Жоул – Ленц қонуни бўйича ажралиб чиқаётган иссиқлик энергияси қуйидаги формула билан аниқланади:Rt I Q 2  , бу ерда I – қаттиқ ёки суюқ ҳолатдаги электр токи ўтказувчи материалардан ўтаётган токнинг қиймати, А; R – электр токи ўтказаётган материалнинг электр қаршилиги, Ом; t – электр токи ўтказувчи материалнинг электр тармоғига уланиб турган вақти, соат. Бу ндай усул билан материалларни қиздириш қаршилик усули билан қиздириш дейилади. Материаларни қаршилик усули билан қиздириш икки турга бўлинади: бе восита ва билвосита. Бевосита усулда материал л ар қ издирилганида, қ издирилаётган материалдан ўтаётган ток ҳ осил қ илган исси қ лик ҳ исобига ўша материал қ изийди. Билвосита усулда материалар қ издирилганида, ало ҳ ида қ издирувчи элементдан ўтаётган ток ҳ осил қ илган исси қ лик энергия исси қ лик ўтказувчанлик, конвенция ёки нурланиш асосида қ издирилаётган жисмга узатилади ва уни қ издиради. Қ аршилик усули билан билвосита қ издириш, қаршили к электр печларида ( ҚЭП ) , контактли ва инфра қ изил нур билан қ изитиш қ урилмаларида ва электр хўжалик асбобларида (электр плита, кавшарлагич, электродуховка, калорифер, электр чойнак ва ҳ . к.) кенг қ ўлланилади. Саноатнинг турли со ҳ аларида кенг қ ўлланиладиган қ аршилик электр печлари бажарадиган технологик вазифаларига кўра исси қ лик билан қайта ишловчи, эритувчи ва қ уритувчи турларга бўлинади. Исси қ лик билан қ айта ишловчи Қ ЭП ларда қ ора ва рангли металл, ойна, керамика, пластмасса ва бош қ а материаллар исси қ лик ва исси қ лик – кимёвий усуллар билан қ айта ишланади. Эритувчи печларда осон эрувчи рангли металл ва уларнинг қ отишмалар эритилади. Қ уритувчи печларда эса металлокерамика буюмлар, қ уюв шакллар, лак бўё қ суртилган деталларнинг сиртлари қ уритилади. Ҳарорат режими бўйича Қ ЭП лар паст (600 – 700 О С гача), ўртача (1250 О С гача) ва ю қ ори (1250 О С дан ю қ ори) ҳароратли турларга бўлинади. Паст ҳароратли ҚЭП ларда иссиқлик узатиш асосан конвенция усули Билан амалга оширилади. Паст ҳароратли печларда асосан рангли металл ва уларнинг қотишмаларига иссиқлик билан ва механик ишлов бериш давомида қиздириш ҳамда металлардан тайёрланган ярим тайёр деталларни қуритиш амаллари бажарилади. Ўртача ҳароратли печларда иссиқлик узатиш асосан нурланиш асосида амалга оширилади. Ўртача ҳароратли печларда қора ва рангли металлардан тайёрланган деталарни тоблаш, куйдириш ва иссиқлик – кимёвий ишлов бериш ва чиниқтириш каби технологик жараёнлар бажарилади. Бу ҚЭП лари асосан 14

машинасозликда деталларни штамповкалаш ва пресслаш асосида тайёрлаш жараёнларида қўланилади. Юқори ҳароратли ҚЭП лар монокристаллларни ўстиришда, қийин эрийдиган металл ва қотишмаларга иссиқлик билан қайта ишлов беришда ва уларни эластик деформациялашдан олдин қиздиришда, металлокерамик деталларни улашда кенг қўлланилади. Технологик иш характерига кўра Қ ЭП лар даврий ва нодаврий иш режимида ишловчи турларга бўлинади. Даврий иш режимида ишловчи печларда бутун иш давомида қ издирилаётган деталнинг ҳарорат и ўзгармайди. Бундай печларга қ ўз ғ алувчан тагликли камеравий, қ алпо қ ли ва элеватор печлар киради. Нодаврий иш режимида ишлайдиган печларда металларга исси қ лик билан ишлов бериш давомида металлнинг ҳарорат и билан унинг ўлчамлари ҳ ам баробар ўзгаради. Конвейерли, барабанли, ролгангли, айланувчи ва силжитувчи қ урилмали печлар нодаврий туркумли печларга киради. Кўпгина нодаврий иш режимли ишлаб чи қ ариш корхоналарида, асосан қ ора ва рангли металларга исси қ лик билан ишлов беришда, шунингдек исси қ ҳолатда деформациялашда нодаврий иш режимли печлар ишлатилади. Одатда бу печлар хом – ашьё билан таъминловчи механизнинг номи билан аталади. КЭП лари баъзи бир технологик жараёнлар учун вакуумли, газ билан тўлдирилган ёки вакуум – компрессорли вариантларда ишлаб чиқарилади. 1-Тажриба иши. Ишдан мақсад. а) Замонавий электр печини конструкциясини, электр жихозларини ва бошқариш схемасини, харорат режимлари билан танишиб чиқиш. б) Тажриба вақтида электротермик қурилмалар хақида амалий билимларига эга бўлиш. в) Тажриба йўли билан печни қизишини ўрганиш. Тажриба иши дастури. 1.Печни истеъмол электр схемаси билан танишиш. 2.Печни ўрнатилган қувватини аниқлаш. 15

$3.Печни қизитиб олиш учун талаб қиладиган қувватни бо\ лиқлик тавсифини олиш. 4.Печни иссиқлик исрофини қизиш вакти билан бо\лиқлик тавсифини олиш. 5.Печни андозавий хисобини олиш. 6.Печни қизиш вақтини аниқлаш. Тажриба натижалари бўйича графикларни қуриш. Тажриба ишини бажариш тартиби. Печни ишга тайёрлаш ,бунинг учун печ эшиги ёпилсин, истеъмол кучланиши берилсин ва бошқариш занжирини автомат улагичи ёкилсин. Терморегулятордаги харорат Тбер. қийматини ўрнатиб печни ёпинг. Ўлчашлар тартиб билан олиб борилсин ва 1-жадвалга қайд қилиб борилсин. 1-жадвал. Тбер=700 С I ,А U ,В t ,сек Р,квт Бошқариш шкафидаги автомат улагични ёпиб печни истеъмол манбаидан узинг. 1-тажриба иши стенди умумий кўриниши 1-расмда кўрсатилган. 16$ 1-расм . Тажриба иши стенди умумий кўриниши Мазкур курилманинг электр схемаси 2- расмда келтирилган. 17

1-расм . Тажриба иши стенди умумий кўриниши Мазкур курилманинг электр схемаси 2- расмда келтирилган. 17

2 расм СНОЛ – 1.6 2.5 уланиш схемаси СНОЛ-1,6.2,5.1,11И3 русумли камеравий тажриба электр қаршилик печи, қўз ғ алмас шароитда, турли хил материалларга ишлов беришдан олдин 1100 °С гача қиздириш учун мўлжалланган. СНОЛ-1,6.2,5.1,11И3 С-қаршилик (сопротивлением). Н-камеравий ( камерный ). О-хаво мухити ( окислительный ) Л-тажрибавий ( лабораторный ) Ишчи камера хажмлари,дм 1,6-кенглиги, 18

250-узунлиги, 100-баландлиги. 1100-номинал харорат, И3-3-модификация. Эслатма! Электропечда тажриба ўтказишдан олдин унинг техник тавсифлари, хамда хужжатлари билан диққат қилиб танишиб чиқиш зарурдир. Электр қаршилик печини тавсифлари № Электр қаршилик печини тавсифлари 1 Номинал қувват, квт 1,8 2 Таъминот манбаи кучланиши, в 220 3 Ўзгарувчан ток частотаси, Гц 50 4 Ишчи камера харорати, °С 1100 5 Фазалар сони 1 6 Ишчи камера мухити Хаво 7 Қ издириш вақти,мин 50 8 Хароратни автоматик бошкариш диапазони °С °С 400- 1100 9 Салт ишлашдаги қуввати,квт 1 10 Қ издириш элементлари ресурси, с 2000 Кенглиги------------------ 280 мм Узунлиги------------------ 330 мм Баландлиги----------------- 260 мм 12.Электропечни габарит ўлчовлари,мм кенглиги----------------- 420 мм узунлиги----------------- 400 мм баландлиги ---------------- 330 мм 13.О ғ ирлиги, кг---------------- 25кг Ўлчашлар натижасини кайта ишлаш. Ўлчашлар натижасини қайта ишлаш ёрдамида қизиш вақтидаги Рист.қ = f (t) печни истеъмол қиладиган қуввати ва иссиқлик исрофини қувватини графиги қурилади. Рист.қ = f ( t ) графиги қуйидагича қурилади : 19

Электр истеъмоли Тқ=0,2-0,3 с оралигида тўхтатилади , W = Ni · K та/с Ni - якор хисоблагичини айланишлар сони. С=1250 айл/ квт *с - доимий хисоблагич. Кта – трансформатор токини трансформациялаш коэффициенти. P ист. i қ W /т (квт) Шу вакт ораликида ўртача қувват ва унинг қиймати графиги t оралигида кўйилади. Ўртача қувватни аниқлаш: P ист. i Қ1 .....графигига ТҚ1, ТҚ2 ..... оралигида қ ўйилади. қувватни исроф графиги қуйидагича қурилади. Вақт моменти t учун қувват исрофи аниқланади: Ti =1/ n * E tk tk – ўртача харорат, печь футеровкасини В n нуқталарида олинган. А i =5,67 e (( Ti /100)- ( T м/100))/ ti - t м Қ2,56 ti - t м –печ футеровкасига бериладиган иссиқлик коэффициенти. е= 0,4-0,5 печ футеровкасиини нуртаркатиш коэффициенти. Роқ f ( t ) графиги хам шу тартибда курилади . Печни кизиш вакти куйидаги формула билан топилади: Ткиздқ Q ак/3600 *( P ист.- P о) бу ерда, P ист.қ(0,5-0,8)Рист- ў ртача кувват, кизиш вактида истеъмол килинади. Тажриба иши хисоботи куйидагилардан иборат бўлади: 1.СНОЛ-1,6.2,5 I / II – ИЗ печини электр истеъмол схемаси. 2- расмда келтирилган. 2.Печни умумий кўриниши. 3.Тажриба жадвали ва графиклари. 4.Электропечни паспорт кўрсаткичлари. 5.Хулоса. Тажриба вактидаги техник хавфсизлик. 1. Печни конструкцияси ва электр курилмалари билан танишиш вактида кучланишдан узилсин. 2. Кучланиш беришдан олдин, печни бошкариш шкафини эшиги ёпилсин. Тажриба ишига оид контроль саволлар . 1.Каршилик электр печлари кайси қонунга кўра ишлайди. 2.СНОЛ-нима? 3.ҚЭПларини асосий праметрларига нималар киради? 20

2-Тажриба иши. Электр печини қиздириш жараёнида унинг конструктив қисмларини қизиш тавсифларини тадқиқ қилиш. Тажриба ишидан максад: Каршилик электр печини элементларини қизишини ва печни энергетик кўрсаткичларини ўрганиш. Тажриба ишининг дастури: 1.ЭКП ни техник кўрсаткичлари билан танишиш. 2.Тажриба стендини электр схемаси билан танишиш. 3.Печни берилган хароратгача кўтариш. 4.Печ элементларини қизиш характеристикаларини олиш. 5.Хулоса. ЭКП ни техник тавсифлари : СНОЛ-1,6.2,5 I / II ИЗ. Рн=1,8 кВт, U =220В, t н=1100 ه С , f =50 Гц. Печни электр схемаси 2-расмда келтирилган . Курилма хакида тушунча. Жисмлар камерали СНОЛ -1,6.2,5 I / II –ИЗ электр печда қиздирилади.Қиздириш элементларни ёқишда автоматик бошқарадиган электрон потенциометр бош вазифани бажаради, агар печ харорати берилган хароратдан кам булса, у холда оралиқ реле контактни ёпади ва контактор катушкасини ёқади, яъни у контактни ёпиб печ кизидириш элементларига кучланиш беради. 1.Икки бир хил ўлчамдаги хар хил теплофизик параметрли металл. Детал ис. ўт. Вт/ m 31 4.42 Ис.сигими. кДж/кг*к 0.66 1.3 Зичлиги кг/м 7850 4700 2.Икки зангламайдиган пўлат IX18H10T бир хил металл худди шу хом ашё билан уралган. Иссикликсигими қуйидаги жадвалда келтирилган: t , ° С 100 200 300 400 500 600 700 800 кДж/ 0.48 0.49 0.5 0.50 0.53 0.58 0.6 0.64 21

$кг*к 2 2 5 Юпқа ва массив жисмлар . Юпқа жисм деб, совутилаётганда буюмни шаклини бузилиб кетиши тушунилади. Буюм массивлиги қалинлик , иссиклик ўтказувчанлик ва иссиқлик ўтказиш коэффициентига бо \ лиқ . Унинг массивлигига яна юза қисмдаги Био критерияси таъсир килади: Bi қ a*S/λ қ S/λ/1/ λ. (2) Ички термо қаршилик юза хароратидан Bi<0,25 бўлса юпқа , Bi > 0,5 бўлса массив хисобланади . Тажриба қурилмасини хароратини ростлайдиган терморегуляторда берилган қийматни ўрнатинг . Улагични ёқинг.Электр секундомерни холатини 0га қўйинг. Олинган натижаларни 1-жадвалга киритинг. Э Қ П қуйидаги қисмлардан иборат: 1.Печ футеровкаси , у оловга чидамли ва иссиқлик изоляциясидан иборат. 2.Печ каркаси. 3.Печни футеровка материали қиздириш элементларига ёрдам берувчи иссиқликга чидамлидир. Қ издириладиган буюм ва уларни махкамланадиган қисмлари: Печ футеровкасини ишчи харорати 400-1000°С, икки қаватли ўтга чидамли ва иссиклик изоляцияловч қатламдан иборатдир. Ўтга чидамли қисмига юқори талаб қўйилади, лекин у печни ФИК ига таъсир қилмаслиги лозим. Иссиқликни таминлаш, вақт бўйича хароратни ўзгариши орқали амалга оширилади. Хароратни қиймати бу вақтда харорат майдони деб хам аталади. Унинг математик кўриниши қуйидагича бўлади: т = f ( x , y , z ,т) (1) Харорат майдонини асосий характеристикаси харорат векторини градиенти хисобланади, у нормал температурадан устки изотермик холатга тенг: Grad t =- lim (t/∆n) n=∂t/∂ h no (2) n -бир вектор, у нормалдан изотермикга йўналтирилган. Тажриба ишини бажаришга методик кўрсатма 22$

Печни берилган хароратгача кўтаринг. Контроль ўлчаш жихозлари кўрсаткичи бўйича печни кизиш вактида P , I ва U ни ўзгаришини 1-жадвалга ёзиб боринг. 1-жадвал I ,А U ,В Р,кв т Термопара ТПП берилган қийматгача қизиб бўлгандан сўнг хароратни бошқариладиган қизитувчини ўчиринг. Электрон вольтметр ёрдамида печ элементларини қизиш тавсифлари олинади ва 2-жадвалга киритилади. 2-жадвал . Камер а Тп 1- катла м Тп 2- катла м Тп кожух Тп Хисобот қуйидагилардан иборат бўлиши лозим: 1.Тажриба ишини номи ва ишдан максад. 2.ЭПС ни электр схемаси . 3.Тажриба натижалари . 4.Тажриба графиклари. 5.Хулоса. 23

Тажриба ишига оид контроль саволлар. 1.Қаршилик электр печларини асосий элементларини санаб ўтинг. 2.Асбест-нима? 3.КЭПларини асосий термоэлементлари қаерларда жойлашган? 4.ҚЭПларни қиздириш элементларига қўйиладиган асосий талаблар қандай? 5.Қиздириш элементларини электр утказувчанлигини аниқлаш формуласини ёзиб беринг. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати. 1.Свенчанский А.Д. Промўшленнўе электрические печи. М.Энергия. 1982г. 2.Альтгаузен А.П. Электротермическое оборудование. М.Энергия 1980г. 3.Блинов А.С.и другие. Энрегосберегающие электротехнологии.С-П.2000г. 4.Хошимов О.О. Пулатов А.О. Электр печлари. Маъруза матнлари. Тошкент. ТДТУ.1999й. 3-Тажриба иши. Камеравий электр қаршилик печида юпқа ва массив жисмларни қизишини ўрганиш. Тажриба ишдан максад. Электр каршилик печларида юпка ва массив материалларни қизиш тавсифларини ўрганиш. Тажриба ишининг дастури. 1.ЭҚП ни техник тавсифлари билан танишиш. 2.Тажриба стендини электр схемаси билан танишиш. 3.Юпқа ва массив материалларни танлаш ва хисоблаш. 4.Печ хароратини берилган қийматгача кўтариш. 5.Юпқа ва массив материалларни тажрибада қизиш тавсифларини олиш ва уларни 1-жадвалга ёзиш. 6.Хулоса. Тажриба ишига оид асосий маълумотлар. Юпка ва массив материалларни қизиш вакти хар хил аниқланади. Юпқа материалларни қизиш тезлиги иссиқлик 24

$ўтказувчанлик материалидан унча фарқ қилмайди. Массивлик унинг қалинлигига қараб эмас, балки уни иссиқлик ўтказувчанлигига ва иссиклик узатиш коэффицентига бо\лиқдир. У Био критерияси кўринишида ички қаршиликни юза қисмидан хам характерланиши мумкин: Bi қ I / λ S қ S / λ /1 (1), Bi кичик сон булса, буюм узини енгил тоифада хисоблайди. Bi катта сон булса, у холда массив тоифа деб хисоблайди. Bi қ2 булса, у холда икки сон тенглашади. Хаттоки В i ни кичик кийматида ички каршиликни кизиш вактини хисоблаш имконияти бўлмаслиги мумкин. Bi < 0,25 юпка материал Bi > 0,5 массив материал 0,25< Bi < 0,5 бу оралиқни массив материалларга ва юпқа материалларни қизиш вақтида ишлатиш мумкин. Юпқа материалларни қизиши. ЭҚПда қизиш 2 кисмга бўлинади: Кизиш бошидан то талаб қилинаётган хароратгача. 1- қ исм . q о = const. 2 - қ исм . t о = const. Иссиқлик оқими: Q п = Скел. (( Тп/100) – (Тб/100)) (2), Бу ерда, Спр= 5,76 Еб t б – буюмнинг бошлан\ич харорати t б=100√(Т '' п/100) – Q п/ C пр-273 (3) исишни биринчи қ исми. Т = G * C ( t ''б- t б) / Q п* F изд (4) Кизишни иккинчи кисми. Т= ( G * C / F б* C кел.) (100/(Тпеч/100) (Т б) (5), Т"б – 2- босқичнинг бошлан\ич абсолют харорати. Т ''' б 2- босқичнинг охирги абсолют харорати. Умумий қизиш вакти: Т = Т" = Т' (6) Массив материалларни кизиши; 25$