logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Algebra
  4. Normallangan fazolarda chiziqli operatorlarni

Normallangan fazolarda chiziqli operatorlarni

Yuklangan vaqt:

24.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1444.5 KB
Ko'chirib olish
TAQRIZ Malakaviy ish mavzusi : Normallangan fazolarda chiziqli operatorlarni normasi va unga misollar. Malakaviy ish mavzusining dolzarbligi va topshiriqga mosligi : Ma`lumki, funksional analizning asosiy mazmuni funksional fazolarni va ularda aniqlangan operatorlarni o`rganishdir. Malakaviy ishning yozma izoh grafik materiallarning tarkibi va bajarish sifati :Analitik funksiyalarni golomorf davom ettirishning simmetriya prinsipi mavzusida bajarilgan.Bitiruv malakaviy ish talab darajasida bajarilgan. Bu ish kirish, asosiy qism va xulosadan iborat. Malakaviy ishda ilmiy manbalar, fan-texnika yutuqlari va ilg`or tajriba natijalaridan foydalanganligi: Bitiruv malakaviy ishda ilmiy manbalardan keng Foydalanilgan va ilmiy manbalar asosida olingan bilim va tajribadan kelib chiqib ish mukammal bajarilgan. Malakaviy ishning ijobiy tomonlari va kamchiliklari : Malakaviy ish keng yoritilgan bo`lib , ishda mavzuga oid ko`plab misollar yechilgan.Unda ba`zi orfografik xatolar uchraydi.Lekin ishning saviyasiga ta`sir ko`rsatmaydi. Malakaviy bitiruv ishining bahosi (maksimal 100-ball) va xulosa: Bitiruv malakaviy ishi qo`yilgan talablar darajasida bajarilgan bo`lib , ishni ijobiy baholasa bo`ladi. Ish davlat attestatsiya komissiyasiga himoya tavsiya etaman. Taqrizchi :____________ A.Imomov (Imzo) ‘’____’’ ____ 2012 yil Mundarija Kirish.,………………………………………………………………………….. I Bob. Monoton uzluksiz funksiyalar………………………………………. 1§ Monoton funksiyalar………………………………………………………. 2 § Monoton funksiyaning hosilasi…………………………………………… II Bob. O’zgarishi chegaralangan funksiyalar va monoton funksiyalar orasidgi bog’lanish…………………………………………………………… 3 § O’zgarishi chegaralangan funksiyalarning strukturasi………………… 4 § O’zgarishi chegaralangan funksiyaarning asosiy xossalari……………... Xulosa Foydalanilgan adbiyotlar KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Ma’lumki muhim va ko’pgina tadbiqlarga ega bo’lgan funksialar orasida o’zgarishi chegaraangan funksiyalar sinfi ktta ahamiyatga ega.O’zgarishi chegaralangan funksiyalar nazarysifunksianal analizning chuqur va keng o’rganilgan bo’imi bo’lib,uning amaliliy masalalrni hal qilishdgi roli kattadir. Shu sababli ularni urganish ham nazariy,ham amaliy ahamyatga egadir. BMIning maqsadi va vazifasi. “O’zgarishi chegaralangan funksiyalar va unga misollar” mavzusidagi ushbu ish uzluksiz funksiyar monoton funksiyaar va uning hosilasi xossalarini urganishga bag’ishlangan.Ular haqidagi teorimalarni isbotlash va ularni misollar echishga tatbiqlarini urganishdan iborat. BMI ning ilmiyligi va ahamyati. Mavzuga oid barcha adabiyotlar to’plandi.SHu adabiyotardan foydalanib monoton funksiyalar monoton funksiyalar xossalafi kabi tushunchalar chuqur urganiladi va o’rganilganlar asosida BMI yoziladi. BMI o,zgarishi chegaralangan funksiyalarning tuzilishi va asosiy xossalarni o’rganishga bag’ishlangan.Shu sababli ushbu mavzu juda amaliy ahamyatga adir.Ushbu BMI ikkita bob va to’rtta paragrifdan iborat. §1 da monoton funksiyalar va ularning asasiy xossalari urganiladi. Ta’rif.01[a,b] segmentda aniqlangan f(x) funksiya berilgan bo’lsin.Agarda har qanday  b a x x , , 2 1  uchun 2 1 x x  bo’lganda ) ( ) ( 2 1 x f x f  tengsizlik o’rinli bo’lsa,f(x) funksiya monoton kamaymaydigan funksiya deyiladi. Teorima0.1  b a, segmentd monoton kamaymaydigan har qanday f(x) funksiya shu segmentd o’lchovli,chegaralangan hamda jamlanuvchi funksiyadir. §2 da monoton funksiyaninig hosilsi haqidagi Lebeg, Riss, Fubini teorimalari isbot qilinadi. §3 da esa o’zgarishi chegaralangan funksiyalarning strukturasi(tuzilishi) haqidagi teorimalar isbot qilinadi. §4 da esa o’zgarishi chegaralangan funksiyalarning asosiy xossalari o’rgniladi. I bob Monoton fuksiyalar Ta’rif 1| [a, b] segmentda aniqlangan f (x) funksiya berilgan bo’lsin. Agarda har qanday x 1 , x 2 , € [a, b] uchun 2 1 x x  bo’lganda    2 1 x f x f  tensizlik o’rinli bo’lsa, f (x) funksiya monoton kamayadigan kamayadigan funksiya deyiladi. Monoton o’smaydigan funksiyaning ta’rifi ham shu singari beriladi. Barcha haqiqiy sonlar to’plamida berilgan har qanday funksiya uchun  h xf h   0 0 lim va  h x h   0 0 lim limitlar mavjud bo’lsa, bu limitlar mos ravishda f(x) funksiya x 0 nuqtadagi o’ng va chap limitlar deyiladi hamda, mos ravishda  0 0 x f va  0 0 x f orqali belgilanadi. Agar    0 0 0 0    xf xf bo’lsa, f(x) funksiya x 0 nuqtada uzluksiz deyiladi. Mabodo,  0 0 x f va  0 0 x f lar ham mavjud bo’lib, bir-biriga teng bo’lmasa, u holda f(x) f(x) funksiya x 0 nuqtada birinchi tur uzulishga ega deyiladi va    0 0 0 0    xf xf ayirmaning qiymati f(x) funksiyaning shu x 0 nuqtadagi sakrashi deyiladi. Monoton kamaymaydigan funksiyaning ba’zi bir xossalarini quyida keltiramiz. Teorema 1.1 [a, b] segmentda monoton kamaymaydigan har qanday f(x) funksiya shu segmentda o’lchovli chegaralangan hamda jamlanuvchi funksiyadir. Isbot: Haqiqatan, f(x) funksiyaning [a, b] segmentda monotonligidan har qanday x € [a, b] uchun   bf xf af   Tengsizlik o’rinli. Bundan f(x) funksiyaning [a, b] segmentda chegaralanganligi kelib chiqadi. Endi uning o’lchovli ekanini ko’rsatamiz. Shu maqsadda ixtiyoriy haqiqiy son uchun ushbu  ) : ( d xf x Ed   Tenglamani qaraymiz. f(x) funksiyaning monotonligidan  d xf  tengsizlikni qanoatlantiruvchi nuqtalar mavjud bo’lsa, dE to’plam yoki c d; segmentni c d; yarim segment ko’rinishidagi to’plam ekani kelib chiqadi. Bu esa dE to’plamning o’lchovli ekanligini ko’rsatadi. Bunda f(x) funksiyaning o’lchovli ekanligi kelib chiqadi. Teorema 1.2 Monoton fuksiyaning uzilishi nuqtalari faqat 1-turdagi bo’lishi mumkin. Isbot: Haqiqatan, x 0 € [a, b] ixtiyoriy nuqta bo’lib  nx   ...)2,1 , , (   n b a xn ketma-ketlik 0x nuqtaga chapdan yaqinlashsin, ya’ni 0 0  x xn 45.1 teoremaga asosan  ) ( nx f ketma-ketlik quyidan va yuqoridan mos ravishda  af va  bf sonlar bilan chegaralangandir. Matematik analizdagi monoton ketma-ketlikning limiti haqidagi teoremaga asosan bunday ketma-ketlik limitga ega. f(x) funksiyaning monotonligiga asosan bu limit nuqta yagonadir. Shu bilan birga  0 0 x f ning mavjudligi isbotlandi.  0 0 x f ning mavjudligi shunga o’xshash isbotlanadi. Teorema 1.3 Monoton fuksiyaning uzilish nuqtalari to’plami ko’pi bilan sanoqlidir. Isbot: Haqiqatan, [a, b] segmentda monoton bo’lgan f(x) funksiyaning chekli sondagi sakrashlarining yig’indisi   af bf  ayirmadan katta bo’la olmaydi. Bundan quyidagi muhim natija kelib chiqadi: han bir n natural son uchun qiymati n 1 dan katta bo’lgan sakrashlar soni cheklidir . Bulardan, ...,3,2,1  n n bo’yicha qoshib chiqib, sakrash natijalardan iborat to’plam chekli yoki sanoqli degan xulosani olamiz. 2 – ta’rif : agar [a, b] segmentda aniqlangan f ( x ) monoton funksiya uchun  b a x , 0 nuqtada  0x f ning  0 0 x f nuqtada    0 0 0   xf x f tenglik bajarilsa, 0x x y  nuqtada chapdan uzluksiz, agarda    0 0 0   xf xf tenglik bajarilsa, 0x x nuqtada o’ngdan uzluksiz funksiya deyiladi. Kelajakda ishlatiladigan monoton funksiyalarga misollar keltiramiz. 1. Aytaylik,  b a, segmentdan olingan soni chekli yoki sanoqli ... ..., , 2 1 nx x x nuqtalarga ... ..., , 2 1 nh h h musbat sonlar mos qo’yilgan bo’lib     1k kh bo’lsin.  b a, segmentda     x x n n h x h (1.1) Tenglik bilan aniqlangan  x h funksiya sakrash unksiyasi deyiladi. Bu funksiya 0x x nuqtada chapdan uzluksiz monoton funksiyadir. Haqiqatan, n natural sonni shunday katta tanlashimiz mumkinki, 0x x bo’lganda n x xk 1 0  tengsizlik ham o’rinli bo’ladi. Bundan  x h funksiyaning ta’riflanishiga asosan:     0 0 x x k k h x h          n x h hk n x xk 1 0 10 Tenglik kelib chiqadi. Bundan  n da    0 0 0   x h x h ni olamiz. Agar (1) tenglik bilan aniqlangan  x h funksiya o’rniga ushbu     x x k k h x h1 (1.2) Tenglik bilan aniqlangan  x h1 funksiyani olsak, bu funksiya uzilish nuqtalari ... ..., , 2 1 nx x x lardan va bu nuqtalarga mos kelgan sakrashlari ... ..., , 2 1 nh h h sonlardan iborat bo’lgan o’ngdan uzluksiz monoton funksiya bo’ladi. Haqiqatan, agar x nuqta kx nuqlarning birortasi masalan, mx x bilan mos tushsa, u holda                       m k m k x x x x k k m m h h x h x h 0 1 0 1 lim lim 0 ,                       m k m k x x x x k k m m h h x h x h 0 1 0 1 lim lim 0 Tengliklardan  x hI funksiyaning ta’riflanishiga asosan     m m I m I h x h x h     0 0 Tenglikka ega bo’lamiz. Agar x nuqta kx nuqtalarning birortasi bilan ustma-ust tushmasa, u holda 0  sonni shundaytanlash mumkinki, 1   k k x x x tengsizlik bilan birga 1    k k x x x  tengsizlik ham o’rinli bo’ladi. Bundan va  x hI funksiyaning ta’riflanishidan             x x k x x I I k k h x h x h 0   Tenglik kelib chiqib,  x hI funksiya uzluksiz bo’ladi. Endi  x hI funksiyaning o’ngdan uzluksizligi                        x x x x I k k I I k k x h h h x h x h 0 0 lim lim 0 Tenglikdan kelib chiqadi. 2. ]1,0[ segmentdagi 0P Kontor mukammal to’plamini qaraymiz va  x K funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: Agar     3 2,3 1 x Bo’lsa,   2 1  x K Ikkinchi qadamda tushirib qoldirilgan     9 2 ,9 1 intervalda   4 1  x K va     9 8 ,9 7 intervalda   4 3  x K va umuman k -qadamda tushirib qoldiriladigan chapdan birinchi intervalda   x x K 2 1  , ikkinchi intervalda k2 3 va hakozo. Oxirgi intervalda   k k x K 2 1 2   kabi aniqlaymiz. Bu jarayonni cheksizgacha davom ettiramiz. Natijada  x K funksiya ]1,0[ segmentdagi 0P Kontor mukammal to’plamidan boshqa barcha nuqtalarida aniqlangan bo’ladi (14-shakl). Endi 0P to’plamda  x K funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: agar 0P x bo’lsa,     0 , sup cP x S K x K         0 0 \1,0 P CP Bundan tashqari, 0 x nuqtada   0 0  K deb olsak,  x K funksiyani butun ]1,0[ oralig’ida aniqlagan bo’lamiz. Bu usul bilan aniqlangan  x K funksiya monoton kamaymaydigan uzluksiz funksiyadir. Haqiqatan,  x K funksiyaning monotonligi uning ta’riflanishidan ravshan.  x K funksiyaning uzluksizligini isbotlaymiz. Agar bu funksiya 0x x nuqtada uzulishga ega bo’lsa, u holda      0 , 0 0  x K x K Yoki      0 0 ,0 x K x K  Segmentlardan birortasi  x K funksiyaning qiymatlarini o’z ichiga olmaydi. Lekin  x K funksiyaning ta’riflanishiga, asosan, uning qiymatlari ]1,0[ intervaldagi barcha ikkilik ratsional sonlardan iborat bo’lib, unda zich joylashgan. Bu qarama-qarshilik  x K funksiyaning uzluksizligini isbotlaydi.  x K funksiya kontor funksiyasi deyiladi. Teorema 1.4 Chapdan uzluksiz monoton funksiya va chapdan uzluksiz bo’lgan sakrash funksiyasining yig’indisi sifatida yozish mumkin. Isbot. Aytaylik,  x f chapdan uzluksiz monoton funksiya bo’lsin. Bu funksiyaning uzilish nuqtalarini ... ..., , 2 1 nx x x orqali va bu nuqtalarga mos kelgan funksiyaning sakrashlarini ... ..., , 2 1 nh h h orqali belgilaymiz,  `x h orqali quyidagi funksiyani brlgilaymiz:     x x n h h x h   x x h x f   tenglik bilan aniqlangan  x  funksiya ekanligini ko’rsatsak, teorema isbotlangan bo’ladi. Dastlab  x  funksiyaning kamaymaydigan funksiya ekanligini ko’rsatamiz. Buning uchun &#39;&#39; &#39; x x  deb olib,                &#39; &#39;&#39; &#39; &#39;&#39; &#39; &#39;&#39; xh xh xf xf x x       Ayirmani qarasak, u holda bu tenglikning o’ng tomonida  x f funksiyaning  &#39;&#39; &#39;, x x oraliqdagi to’la orttirmasi bilan, uning shu oraliqdagi sakrashlari yig’indisining farqi turganligini ko’ramiz  x f funksiya monoton bo’lganligi uchun bu ayirmaning manfiy emasligi ravshan. Demak,  x  kamaymaydigan funksiya ekan. Endi  x  ning uzluksizligini ko’rsatamiz. Buning uchun 0x x nuqtani ixtiyoriy tanlab, quyidagi tengsizliklarni yozishimiz mumkin:                  0 0. 0 0 0 0 0 0 0 x x n n h x f x h x f x  ,                                0 0 0 lim 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 x x x x n n n n h xf h xf xh xf x Bundan         0 0 0 0 0 0 0 0 0          h xf xf x x   Tenglikni olamiz. Bu yerda 0h soni  x h funksiyaning 0x x nuqtadagi sakrashi. Bu tenglikdan,  x f va  x h funksiyalarrning chapdan uzluksizligidan, hamda 0x x nuqtaning ixtiyoriyligidan  x  funksiyaning uzluksizligi kelib chiqadi. 2-§ Monoton funksiyaning hosilasi Ma’lumki,  x f funksiyaning hosilasi     h xf h xf x f h    0 &#39; lim Mavjud bo’lishi yoki bo’lmasligi mumkin. Lekin quyidagi to’rt ifodaning har biri aniq bir ma’noga ega bo’lib yoki chekli qiymatga yoki  ga yoki   ga teng:       xfD h xfhxf h   0lim ,    x f D h x f h x f h     0 lim      x f D h x f h x fh     0 lim      x f D h x f h x f h     0 lim f D f D f D f D     , , , sonlar f ning x nuqtadagi hosila sonlari deyiladi. Agar ) ( f D f D f D f D       bo’lsa, u holda  x f funksiya o’ng (mos ravishda chap) hosilaga ega deyiladi va bu hosilalar  x f&#39; (mos ravishda x f &#39; ) bilan belgilanadi. Tabiiyki, funksiyaning hosilasi mavjud bo’lishi uchun yuqoridagi to’rtta hosila sonlarning bir-biriga teng bo’lishi zarur va kifoyadir. Misollar: 1)  x x f  funksiya 0x nuqtada turli o’ng va chap hosilalarga ega. Haqiqatan 1 lim 0 | | lim 0 0        h h h h f D h h h h h h h f D h h 0 lim 0 | | lim       1 lim 0 | | lim 0 | | lim 0 0 0             h h h h h h f D h h h 1 lim 0 | | lim 0 | | lim 0 0 0             h h h h h h f D h h h 2)         0 , 0 0 , 1 sin x x x x x f Funksiya uchun 0x nuqtada: 1  f D , 1 1  D , 1  f D , 1 f D Haqiqatan 1 1 sin lim 0 1 sin lim 0 0        h h h h f D h h , Chunki x sin funksiyaning eng kichik qiymati -1 ga teng. Xuddi shuningdek,    1 1 sin lim 0 1 sin) ( lim 0 1 sin lim 0 0 0              h h h h h h h f D h h h ;     1 1 sin lim 0 1 sin lim 0 1 sin lim 0 0 0              h h h h h h h f D h h h 3.           0 ,1 cos 1 sin 0 0 ,1 cos 1 sin 2 2 2 2 x x dx x cx x x bx x ax x f Bu yerda b a , dc 0x nuqtada: a f D   , b f D   , c f D   , d f D   Haqiqatan     a b a a h a b a h h bh h ah f D hh                0 1 cos lim 0 1 cos 1 sin lim 2 022 0 , Chunki x2 cos funksiyaning eng kichik qiymati 0 ga teng. Xuddi shuningdek,     d c d c h c d c h h dh h ch f D h h                  1 1 cos lim 0 1 cos 1 sin lim 2 0 2 2 0 ;     c c d c h c d c h h cd h ch f D h h                  0 1 cos lim 0 1 cos 1 sin lim 2 0 2 2 0 Bu misollar, haqiqatan ham hosila sonlarning turli bo’lishi mumkinligini ko’rsatadi. Teorema 2.1 (Lebeq)  b a, segmentda aniqlangan ixtiyoriy monoton funksiya bu segmentning deyarli har bir nuqtasida chekli hosilaga ega. Isbot: Avval teoremani  a a,  segmentda uzluksiz moton funksiyalar uchun isbot etib, so’ngra shu segmentda uzluksiz moton funksiyalar uchun o’rinliligini ko’rsatamiz. Bundan teoremaning ixtiyoriy  b a, segment uchun isbotli x a a b a b y 2 2     chiziqli almashtirish orqali kelib chiqadi. Uzluksiz funksiyalarga oid quyidagi limmani isbot qilamiz: 46-1 – lemma (F.Riss). a a,  segmentda aniqlangan uzluksiz  x y funksiya berilgan bo’lsin. E to’plam a a,  segmentning shunday ichki x nuqtalaridan iborat bo’lsinki, bu nuqtalarning har biridan o’ngda    xy     x (2.1) Munosabatni qanoatlantiradigan  nuqta mavjud bo’lsin. U holda E ochiq to’plam bo’lib, uzuvchi  x x b a , oaraliqlarning har birida    0b ax    tengsizlik bajariladi. Lemonning isboti. E ochiq to’plam, chunki 0x va    0x     bo’lsin, u holda  ning uzluksizligiga muvofiq 0x ning biron atrofidan olingan x ning hamma qiymatlari uchun ham x ,    x     tengsizliklar o’rinlicha qoladi. Agar, masalan,  kamayishi funksiya bo’lsa, u holda E bo’sh to’lam bo’ladi. Endi  x x b a , oraliq E to’plamni tuzuvchi oraliqdan olingan ixtiyoriy x nuqta uchun       b x  tengsizlikning o’rinliligi ko’rsatilsa, u holda x ni xa ga intiltirib, (1) tengsizlikni hosil qilamiz. Darhaqiqat, Ix nuqta x va b nuqtalar orasida bo’lib (ya’ni xb x x   1 ),       b x  1 tengsizlikni qanoatlantiradigan va b ga eng yaqin nuqta bo’lsin. U holda b x 1 tenglikning o’rinliligini ko’rastamiz. Agar bunday bo’lmasa, E ning ta’rifiga ko’ra shunday   bc , nuqta mavjudki, uning uchun    1 1     x (3) Tengsizlik o’rinli; ikkinchi tomondan,       b x  1 (4) So’ngra (2), (3) va (4) tengsizlik ziddiyat hosil qiladi. Demak b x 1 va yuqoridagi mulohazalaga ko’ra        b a  ya’ni lemma hisoblanadi. 46.3 – izoh (1) shartlarni qanoatlantiruvchi x nuqtani, qisqalik uchun, o’ngga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Chapga ko’tarish nuqtasi ta’rifi ham shunga o’xshash beriladi: agar x nuqta uchun  x x      , Shartlarni qanoatlantiruvchi  nuqta topilsa, x chapga ko’tarilish nuqtani deyiladi. Yuqoridagiga o’xshash, chapga ko’tarilish nuqtalari to’plami ochiqligi hamda bu to’plamni tuzuvchi  xb a , oraliqlarida        b a  munosabatlarning o’rinliligi ko’rsatiladi. Endi monoton  x f funksiyani  a a,  segmentda uzluksiz deb teoremaning isbotiga o’tamiz. Masalan,  x f kamaymaydigan bo’lsin. Ushbu a)  f D b) fDfD   Tengsizliklarning deyarli o’rinliligini faraz qilgan holda teoremani isbotlaymiz. Darhaqiqat,  x f kamaymaydigan funksiya bo’lgani sababli    x f x f I   Funksiya ham kamaymaydigan funksiyadir hamda:                x Df x f D x f h h x f h x f h x f h x f h x f x f D h h I I h I                             0 0 0 0 lim lim lim lim Va                x f D x f x f h h x f h x f h x f h x f h x f x f D h h I I h I                                0 0 0 0 lim lim lim lim Demak, b xI va yuqoridagi mulohazaga ko’ra     k b a     , ya’ni lemma isbotlandi. 46.3 – izoh (1) shartlarni qanoatlantiruvchi x nuqtani, qisqalik uchun o’ngga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Chapga ko’tarilish nuqtasi ta’rifi ham shunga o’xshash beriladi: agar x nuqta uchun x ,   x     Shartlarni qanoatlantiruvchi  nuqta topilsa, x chapga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Yuqoridagiga o’xshash, chapga ko’tarilish nuqtalari to’plami ochiqligi hamda bu to’plamni tuzuvchi  kb a , oraliqda     k b a     Munosabatlarning o’rinliligi ko’rsatiladi. Endi monoton funksiyani  a a,  segmentda uzluksiz deb, teoremaning isbotiga o’tamiz. Masalan  x f kamaymaydigan bo’lsin. Ushbu a)  f D , b) f D f D    tengsizliklarning deyarli o’rinliligini faraz qilgan holda teoremani isbotlaymiz. Darhaqiqat,  x f kamaymaydigan funksiya bo’lgani sababli    x f x fI   Funksiya ham kamaymaydigan funksiyadir hamda                  x Df x f x f h x f h x f h x f h x f h x f h x f x f D h h h I I h I                               0 0 0 0 lim lim ] [ lim lim va                    x f D x f x f h x f h x f h x f h x f h x f h x f x f D h h h I I h I                                0 0 0 0 lim lim lim lim . Endi, b) tengsizlikni    x f x fI   funksiyaga tatbiq qilinsa, quyidagi tengsizlikning deyarli bajarilishi kelib chuiqadi:        x f D x f D x f D x f D I          1 , Ya’ni    x f D x f D      . f D , f D  , f D  va f D sonlarning ta’riflanishidan ushbu f D f D    va f D f D    Tengsizliklar bevosita kelib chiqadi. Bulardan hamda a) va b) tengsizliklardan `        f D f D f D f D Tengsizliklarning deyarli bajarilishi kelib chiqadi, bulardan esa chekli hosilaning deyarli mavjudligi aniq ko’rinib turibdi. Teoremani to’la isbotlash uchun a) va b) tengsizliklarni isbotlash qoldi. a) va b) tengsizliklarni isbotlash qoldi. a) tengsizlikni isbot etmoq uchun       xf D x E : va   c xf D x E    :  To’plamlarni kiritamiz; cE E  ekani ravshan. Agar  c xf D   bo’lsa, u holda shunday  x  nuqta mavjudki, uning uchun   C x xf f      . Bundan, agar     cx x f x g   deb olsak, u holda:   x g g   . Demak, cE to’plam  x g funksiya uchun yuqoridagi lemmada aniqlangan   b a oraliqlarda joylashgan. Shu bilan birga, o’sha lemmaga asosan,     k ca af cb bf    | |    yoki      | k k af bf a bc      Tengsizliklar bajariladi. Bundan:             kk afbfafbfabc     Bu tengsizliklardan ko’rinadiki, c yetarli katta bo’lganda ) , (   b a oraliqlarning uzunliklari yig’indisi istagancha kichik qilinishi mumkin. Demak, E to’plamning o’lchobi nolga teng, ya’ni a) munosabat deyarli o’rinli. b) tengsizlik ham yuqoridagi mulohazalarni ketma-ket tadbiq qilish bilan isbot etiladi. Bu tensizlikka teskari bo’lgan f D f D   Tengsizlikni qanoatlantiruvchi nuqtalar to’plami E ushbu f D C c f D      Tengsizliklarni qanoatlantiruvchi nuqtalar to’plami cCE larning yig’indisiga teng; bunda c va C sonlar, C c munosabatni qanoatlantirgan holda, barcha ratsional qiymatlarni qabul qiladi, ya’ni Q Cc C c E E cC    * (2.5) Bu yerda Q – ratsional sonlar to’plami. Ammo    Q C Q c C c   , : , to’plam sanoqli bo’lgani uchun (2.5) yig’indi hadlarining soni sanoqli. Demak, agar cCE lar har birining o’lchovi nol ekanligi ko’rsatilsa, *E to’plamning o’lchovi ham nolligi kelib chiqadi. Shunday qilib, teoremani isbotlash uchun cCE to’plamning o’lchovi nol ekanligini ko’rsatish kifoya. cCE x bo’lsin. U holda c f D   bolganligi uchun x dan chapda yotuvchi hamda   c x xf f      (2.6) Tengsizlikni qanoatlantiruvchi  nuqta mavjud. 0 x  bo’lgani uchun (2.6) tengsizlikdan   cx xf c f      Tengsizlikni hosil qilamiz. Shunday qilib, x nuqta   cx x f x g   funksiyaning chapga ko’tarilish nuqtasi. Bu funksiyaga Riss lemmasini va uning tatbiq qilib, chapga ko’tarilish nuqtalaridan iborat bo’lgan ochiq to’plamning tuzuvchi oraliqlari uchun       cb bf ca af k k   Tengsizlikni, bundan esa      k k k a bc af bf     (2.7) Tengsizlikni, hosil qilamiz. Yuqorida olingan x nuqta topilgan  k l b a , oraliqlarning birida yetadi. Bu nuqtada C f D   Bo’lgani uchun  k l b a , oraliqda   C x xf f x        , (2.8) Tengsizliklarni qanoatlantiruvchi nuqtani toppish mumkin. Keyingi yasashlarimizni  k l b a , oraliqlarningichida bajaramiz. (2.8) tengsizliklar x nuqtaning   xC x f  funksiya uchun o’ngga ko’tarilish nuqtasi ekanligini ko’rsatadi. Bu funksiyaning  k l b a , oraliqdagi barcha o’ngga ko’tarilish nuqtalari to’plami ochiq bo’ladi. Bu to’plam  kj jj b a , ( j =1,2 …) tuzuvchi oraliqlarning yig’indisiga teng, shu bilan birga bu oraliqlar chegarasida     j j kj kj Cb bf Ca af      Yoki    j j kj kj a b C a f bf     ) ( Buni j indeks bo’yicha yig’ib         j kj kj a b C c a b   Munosbatlarga, k bo’yich yig’ib esa                k j k k k j j C c a a C c a b C c a b 2  (9) Munosabatlarga ega bo’lamiz. Ko’rinadiki,  kj jj b a , oraliqlar sistemasi    ba , oraliqlar sistemasi kabi, cCE to’plamni qoplaydi, ammo  kj jj b a , oraliqlarning uzunliklari yig’indisi    ba , lar uzunliklarining yig’indisidan kichik. cCE to’plamning har bir x nuqtasi uchun  kj jj b a , oraliqlarning ichida yuqoridagi yasashlarni qaytarish mumkin. Natijada yangi uchinchi xil   kjm jjm b a ,  ...2,1 ,  n m sistemani va to’rtinchi xil   kjmn jjmn b a ,  ...2,1 ,  n m sistemani hosil qilamiz va bular uchun:               m n kj kj kjm kjm kjmn kjmn a b C c a b C c a b . Bu ifodani k va j bo’yicha yig’ib va (a) dan foydalanib                            k j m n k k kjmn kjmn a C c a a C c a b C c a b 2 2 2 2 Tengsizlikni yoza olamiz. Bu ifoda ko’rsatadiki, to’rtinchi qadamda olingan   kjmn jjmn b a , oraliqlarning ( cCE to’plamni qoplagan holda) uzunliklari yig’indisi ilgarigi qadamda olingan oraliqlarning uzunliklari yig’indisidan kichik. Agar yuqoridagi yasashlarni davom ettirsak, u holda p – raqamdagi oraliqlar sistemasi ham cCE to’plamni qoplaydi. Va bu sistemadagi oraliqlarning uzunliklari yig’indisi a C c 2 2      dan katta bo’lmaydi va demak, p yetarli katta bo’lganda, uni ixtiyoriy sondan kichik qilinishi mumkin. Bundan cCE to’plamning o’lchovi nolga tengligi kelib chiqdi. Shu bilan teorema uzluksiz monoton funksiyalar uchun isbot qilinadi. Endi teoremani uzlukli monoton funksiyalar uchun isbotlaymiz. Eslatamizki, ixtiyoriy monoton funksiya faqat birinchi turdagi uzilishlarga ega bo’lishi mumkin. Shunig uchun har qanday nuqtada  x f funksiyaning o’ng va chap limitlari mavjud:           5 4 lim 0 5454 f x f x x ,           5 4 lim 0 5454 f x f x x Darhaqiqat, biror tomondan bir uchta turli limit qiymatlarining mavjud bo’lishi funksiyaning monotonligiga zid:      0 ,0   xf xf oraliq uzunligi ya’ni      0 ,0   xf xf ayirma  x f funksiyaning x nuqtadagi sakrashi bo’ladi.  x f funksiya monoton bo’lgani uchun turli uzilish oraliqlari kesishmaydi. (ko’pi bilan umumiy uchga ega bo’lishi mumkin); agar har bir orliqdan bittadan ratsional sonni tanlab olsak, bunday oraliqlarning soni ko’pi bilan sanoqli bo’lishini ko’ramiz. Demak, monoton funksiyaning uzulish nuqtalari ko’pi bilan sanoqli ekan. Uzluksiz monoton funksiyaning hosilasi mavjudligini tekshirish uchun Riss limmasini umumlashtiramiz.  x f funksiya uzluksiz bo’lmasa ham ko’pi bilan birinchi turdagi uzulishga ega bo’lgan funksiya bo’lsin. Agar x nuqta uchun        0 0 max ,       f xf x tengsizlikni qanoatlantiradigan  mavju bo’lsa, x nuqta o’ngga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Yuqorida ko’tarilgan Riss lemmasidagi mulohazalarni takrorlab, barcha o’ngga ko’tarilish nuqtalaridan iborat bo’lgan to’plamning ochiqligini va bu to’plamni tuzuvchi  k k b a , oraliqlarda    0 0    k k bf af tengsizlikning o’rinliligini hosil qilamiz. Bu esa teoremaning isbotini o’zgarishsiz o’tkazish uchun kifoya. Shu bilan teorema to’la isbotlanadi. Teorema 1.4 (Tubini)  b a, segmentda    ... 2 1    x f x f x S (10) Qator berilgan bo’lib, uning hadlari kamaymaydigan (o’sib bormaydigan) funksiyalar bo’lsin. U holda bu qatorni deyarli bir nuqtada hadlab differensiallash mumkin, ya’ni    ... 2&#39; 1&#39; &#39;    x f x f x SIsbot. Teoremaning umumiyligini chegaralamasdan   0 a fn va hamma nf funksiyalarni kamaymaydigan deb faraz qilish mumkin. x fn&#39; va  x S&#39; lar deyarli har bir nuqtada mavjud, demak,  b a, da o’lchovi a b ga teng bo’lgan shunday E to’plam mavjudki, buning har bir nuqtasida ham x fn&#39; ...2,1  n , ham  x S&#39; lar mavjud.  E x va ixtiyoriy  uchun ushbu           x x S S x x f f n n n             1 munosabatni yozamiz. Chap tomondagi ifodaning hadlari manfiy bo’lmagani sababli bundan ixtiyoriy natural N uchun           x x S S x x f f N n n n           1 Bundan x  da limitlarga o’tib,       N n n x S x f 1 &#39; &#39; Tengsizlikni va N ni  ga intiltirib, x fn&#39; larni manfiy emasligini hisobga olinsa,         1 &#39; &#39; n n x S x f Tengsizlik kelib chiqadi. Endi oxirgi (11) munosabatda deyarli har bir nuqtada tenglik o’rinliligini ko’rsatamiz. (10) munosabat o’rinli bo’lgani uchun shunday k topiladiki, (10) qatorning nkS xususiy yig’indisi uchun:   ...2,1 2 1 0     k b S Ushbu:          kn j nk x f x S x S 1 Ayirma kamaymaydigan funksiya ekanligidan barcha x uchun:   k nk x S x S 2 1 0   Qatorning  b a, segmentning har bir nuqtasida yaqinlashuvchiligi (hatto tekis yaqinlashuvchiligi) kelib chiqadi. U holda (11) munosabatni isbotlaganimiz kabi, ushbu           1 &#39; &#39; k nk x S x S qatorning deyarli har bir nuqtada yaqinlashuvchanligi keltirib chiqaramiz. Bu qatorning umumiy hadi    &#39; &#39; &#39; x S x S nk  deyarli har bir nuqtada nolga intiladi, demak, deyarli har bir nuqtada    x S x S &#39; &#39;  . Ikkinchi tomondan, agar (11) munosabatda < ishorasi turganda edi, hech qanday xususiy yig’indilar  x S nk&#39; ga intila olmas edi. Shunday qilib, (11) da deyarli har bir nuqtada tenglik bo’lishi kerak. Bizga esa shuni isbotlash kerak edi. Misol. Endi hosilasi deyarli har bir nuqtada nol bo’lgan hamda hech qanday oraliqda o’zgarmas songa teng bo’lmagan monoton uzluksiz funksiyaga misol keltiramiz.  1a intervaldan birror t sonni tanlab,  1,0 segmentni     1 2, ...2,1,0 , 21 2      n n n k k k ko’rinishdagi n2 ta teng bo’laklarga bo’lib, induksiya usuli yordami bilan  1,0 segmentda aniqlangan, uzluksiz quyidagi funksiyalar ketma-ketligini tuzamiz: 0n da   x x  0 bo’lib ixtiyoriy n da  x n funksiya  1,0 segmentda aniqlangan, uzluksiz hamda har bir       n n k k     2 1 , 2 ,  ko’rinishdagi bo’lakchada chiziqli bo’lsin. 1n da  x n1  funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: x va x nuqtalarda    x x n n    1 ;   , oraliqlarning o’rtasida , ya’ni 2    x nuqtada:           n n n t t 2 1 2 1 2 1          Bu yerda t – yuqorida tanlab olingan son      2 ,    va         , 2 oraliqlarida esa  x n1  ni chiiqli deb hisoblaymiz Ravshanki, bunday aniqlangan  x n1  funksiyalar o’suvchi funksiyalardir va     1 0 1     x x n n   Buning uchin    x n1  ketma-ketlik biror kamaymaydigan  x  funksiyaga yaqinlashadi. Bu  x  funksiyaning uzluksiz, jiddiy o’sib boruvchi va deyarli har bir nuqtada hosilasi nolga teng ekanligini isbot qilamiz. Buning uchun  1,0 segmentdan biron x nuqtani olamiz va har biri bu nuqtani o’z ichiga olgan va bir- birining ichiga joylashgan  n n   oraliqlar ketma-ketligini turamiz bu yerda   1 2 , ...,2,1,0 , 21 , 2        n n n n n k k k   Agar biror        1 2 ...,2,1,0 , 21 2 1 1 1 1 1          n n n n n m m m   bo’lakchani olsak, u holda 1n  nuqta (xuddi shuningdek, 1n nuqta) yoki biror        1 2, ...,2,1,0 21 , 2       n n n n n k k k   oraliqning o’rta nuqtasi bo’ladi yoki n nuqta bilan ustma-ust tushadi. Masalan, agar 1n  nuqta n  nuqta bilan ustma-ust tushsa, u holda 1n nuqta  n n   oraliqning o’rta nuqtasi bo’lib,  x n funksiyaning aniqlanishiga asosan, ushbu      n n n n n n t t       2 1 2 1 1 1       ,    n n n n        1 1 Tenglikka ega bo’lamiz. Bulardan        n n n n n n n t               2 1 1 1 1 Tenglikni olamiz. Aksincha, agar 1n  nuqta biror  n n   oraliqning o’rta nuqtasi bo’lsa, u holda 1n nuqta bilan ustma-ust tushib, yana  x n funksiyaning aniqlanishiga asosan    n n n n        1 1      n n n n n n t t       2 1 2 1 1 1       Tengliklarga ega bo’lamiz. Bulardan          n n n n n n n n t                 2 1 1 1 1 1Tengliki olamiz. Demak, umumiy holda ushbu          n n n n n n n n t                 2 1 1 1 1 1 Tenglikni yozishimiz mumkin. Bundan va        p p p p p p          , Tengliklardan          n n n n t               2 1 1 1 Tenglikni, bundan esa            n k n n t 1 1 2 1         Tenglikni hosil qilamiz.  1,0 t bo’lgani uchun 2 1 0    t bo’lgandan     0  n n     Munosabat va  n da     0 2 1         n n n t     Munosabat kelib chiqadi. Demak,  x  uzluksiz, jiddiy o’suvchi funksiya va uning hosilasi (mavjud bo’lgan nuqtalarda) quyidagi II-BOB O‘ZGARISHI CHEGARALANGAN FUNKSIYALAR VA MONOTON FUNKSIYALAR ORASIDAGI BOG‘LANISH 3-& O‘ZGARISHI CHEGARALANGAN FUNKSIYALARNING STRUKTURASI. Muhim va ko‘pgina tadbiqlarga ega bo‘lgan funksiyalar orasida o‘zgarishi chegaralangan funksiyalar sinfi katta ahamiyatga ega. Ta’rif . ] , [ b a segmentd aniqlangan ) (x  funksiya berilgan bo‘lsin. Agar ] , [ b a segmentni    1 0 a a a … b an  nuqtalar bilan ixtiyoriy n qismga bo‘lganimizda ia ) ....2,1 ( n i nuqtalarni tanlab olishga bo‘liq bo‘lmagan ushbu      n i i i K a a 1 1 |) ( ) ( | (3,1) tengsizlikni qanoatlantiradigan o‘zgarmas K son mavjud bo‘lsa u holda ) (x  funksiya ] , [ b a segmentda o‘zgarishi chegaralangan deyiladi. Har qanday o‘zgarishi chegaralangan funksiya chegaralangan funksiyadir. Haqiqatan, ) (x  o‘zgarishi chegaralangan bo‘lgani sababli har qanday  х ] , [ b a uchu n K a x    |) ( ) ( | Bundan va ) ( |) ( | |) ( ) ( ||) ( | a a a x x         tengsizlikdan ) (x  funksiyaning chegaralanganligi kelib chiqadi. Odatda (3.1) chap tamonidagi yig‘indining aniq yuqori chegarasini ] , [ b a segmentni qismlarga turlicha bo‘lishlar to’plamiga nisbatan ba (  ) bilan belgilanadi va bu sonni ) (x  funksiyaning ] , [ b a segmentdagi to’la o’zgarishi deyiladi. Misollar: 1) ] , [ b a segmentda aniqlangan va monoton o’suvchi ) (x  funksiya chegaralangan o’zgarishga ega, chunki uning uchun (3.1) ko’rinishdagi har qanday ) ( ) ( a b   ga teng. Shunga o’xshash, ] , [ b a segmentda aniqlangan va monoton kamayuvchi ) (x  funksiya ham chegaralangan o’zgarishga ega. 2) Agar biror musbat va o’zgarmas A son hamda ixtiyoriy ] , [ , b a y x  nuqtalar uchun | | |) ( ) ( | y x A y f x f    tenglik bajarilsa, ) (x f funksiya ] , [ b a segmentda Lipishts shartini qanoatlantiruvchi deyiladi. ] , [ b a segmentda chegaralangan va Lipishts shartini qanoatlantiruvchi ) (x f funksiyaning o’zgarishi chegaralangan bo’ladi. Darhaqiqat, Lipishts shartiga muvofiq; |, | |) ( ) ( | 1 1 k k k k a a A a f a f      bundan: ba ) ( ) ( a b A f   , ya’ni f ning o’zgarishi chegaralangan. Endi o’zgarishi chegaralangan funksiyalarning tuzilishi va xossalarini o’rganishga o’tamiz. 3 . 1-teorema . ] , [ b a segmentda o’zgarishi chegaralangan ikki ) (1 x  va ) (2 x  funksiyaning yig’indisi, ayirmasi va ko’paytmasi ham o’zgarishi chegaralangan funksiyalar bo’ladi. Isbot. Darhaqiqat, ] , [ b a segmentni ixtiyoriy n qismga bo’lib                  n i n i n i i i i i i i a a a a a a 1 1 1 2 2 1 1 1 1 |)1 ( ) ( | |) ( ) ( | |) ( ) ( | tengsizlikni yozishimiz mumkin; bu yerda ) ( ) ( ) ( 2 1 x x x    . Bundan ba   ) ( ba   ) ( 1 ba ) ( 2  , ya’ni ) (x  funksiyaning o’zgarishi chegaralanganligi bevosita kelib chiqadi. Ayirma uchun ham teorema shunga o’xshash isbotlanadi. Endi ) (1 x  va ) (2 x  funksiyalarning ko’paytmasini olamiz: ) (x  = ) (1 x  ) (2 x  .|) ( | sup 1x p   , |) ( | sup 2x q   bo’lsin ) (1 x  va ) (x  funksiyalar o’zgarishi chegaralangan bo’lgani sababli chegaralangandir. Shuning uchun p va q sonli chekli. Bu holda                  |) ( ) ( ) ( ) ( | |) ( ) ( ) ( ) ( |) ( ) ( | 2 1 2 1 2 1 1 2 1 1 1 k k k k i k k k k k k a a a a a a a a a a |) ( ) ( | |) ( ) ( | 2 1 2 1 1 1 k k k k a a p a a q         . Bundan ba ) ( q ba ) ( 1  +p ba ) ( 2  (3.2) ya’ni 1  2  funksiyaning o’zgarishi chegaralangan. 3.2-teorema. Agar b c a   bo’lsa, u holda ba   ) ( сa   ) ( bс ) ( Isbot. Agar c nuqta bo’lish nuqtalaridan biriga teng, masalan ma с bo’lsa u holda                     1 0 1 0 1 1 1 1 |) ( ) ( | |) ( ) ( | |) ( ) ( | n i m i n mi i i i i i i a a a a a a (3.3) t englik o’rinli bo’ladi ] , [ b a segmentni ixtiyoriy mayday qismlarga bo’lish hisobiga bu tenglikning o’ng tamondagi yig’indisi ba ) ( + bс ) ( songa istagancha yaqin qilish mumkin. Shuning uchun ba          1 0 1 |) ( ) ( | sup ) ( n i i i a a сa ) ( + bс ) ( (3.4) munosabatlarni yozishimiz mumkin. Ikkinchi tamondan, ixtiyoriy qismlarga bo’lingan ] , [ b a segmentni olib, qo’shimcha c bo’lish nuqtasini kiritilsa, (1) tengsizlikning chap tamoni ortishigina mumkin. Shuning uchun c bo’lish nuqtasimi yoki bo’lish nuqtasini emasmi, baribir, (3) ga muvofiq quyidagi tengsizlik o’rinli:        1 0 1 |) ( ) ( | n i i i a a сa ) ( + bс ) ( Bu tengliksiz chap tamonining yuqori chegarasi olinsa bс ) (  сa ) ( + bс ) ( (3.5) tengsizlik kelib chiqadi. (3.4) va (3.5) munosabatlarda (3.2) tenglik kelib chiqadi. 3- teorema. ] , [ b a segmentda o’zgarishi chegaralangan har qanday ) (x  funksiya ikki monoton o’suvchi funksiyaning ayirmasi sifatida yoziladi. Isbot. ) (x F = xa ) ( , ) (x G = xa ) ( - ) ( Funksiyalarning kiritib, ularning har birining monoton o’suvchiligi ko’rsatisa, teorema isbot etilgan bo’ladi. 3.2 – teoremaga muvofiq, agar x y bo’lsa ya ) ( - xa ) ( = xy ) ( 0 y ) (x F -monoton o’suvchi funksiya. ) (x G funksiya ham monoton o’suvchi Darhaqiqat x y bo’lsin. U holda ) ( ) ( y G x G  = xy ) ( - xa ) ( - ) (y  + ) (x  = xy ) ( -[ ) (y  - ) (x  ] 0 , chunki; xy ) (    ) ( | y ) (x  * So’ngi teoremaning mohiyati shundaki, buning yordami bilan o’zgarishi chegaralangan funksiyalarning ba’zi xossalarini monoton o’suvchi funksiyalarning xossasidan keltirib chiqarish mumkin va aksincha. Masalan o’zgarishi chegaralangan ) (x  funksiya biror nuqtada o’ngdan uzluksiz bo’lsa, u holda ) (x F va ) (x G funksiyalar ham shu nuqtada o’ngdan uzluksiz bo’ladi. Masalan, bu jumlani F(x) funksiya uchun isbot bo’ladi. ) (x  funksiyaning x 0 nuqtada o’ngdan uzluksizligidan foydalanib, ixtiyoriy berilgan 0 uchun shunday 0  sonni topamizki, agar   0 1 x x va 2 1 x x  bo’lsa 2 |) ( ) ( | 0 1     x x tengsizlikni yozishimiz mumkin. Endi ] , [ 0 b x segmentni n ta b x x x n    ... 1 0 qismga bo’lamizki, ular uchun quyidagi tengsizlik o’rinli bo’lsin:          1 0 1 2 ) ( |) ( ) ( | 0 n k bx k k x x  , 1x nuqtani olishda   0 1 x x tengsizlikka rioya qilishimiz kerak. U holda (6) ga muvofiq:                    1 1 1 1 1 1 0 |) ( ) ( | 2 |) ( ) ( | ) ( n ok bx k k n k k k bx x x x x   yoki (3.2)- teoremaga asosan        ) ( ) ( ) ( 1 0 10 bx bx xx Bundan esa ) ( ) (   xa x F funksiyaning 0x x nuqtada o’ngdan uzluksizligi bevosita kelib chiqadi. 4-& O‘ZGARISHI CHEGARALANGAN FUNKSIYANING ASOSIY XOSSALARI 4.1- natija . Agar o’zgarishi chegaralangan ) (x  funksiya ] , [ b a segmentda uzluksiz bo’lsa, u holda ) (x F va ) (x G funksiyalar ham shu segmentda uzluksiz bo’ladi. 4.2-natija. Biror funksiyaning ] , [ b a segmentda o’zgarishi chegaralangan bo’lishi uchun uning ikki monoton o’suvchi funksiyaning ayirmasi sifatida yozish mumkinligi zarur va kifoyadir. 4.3-natija. (Lebeg). O’zgarishi chegaralangan har qanday funksiya deyarli har bir nuqtada chekli hosilaga ega. Bu natijalar 46.1, 47.3- teoremalardan bevosita kelib chiqadi. Biz 3-& da chapdan va o’ngdan uzluksiz bo’lgan sakrash funksiyalarini kiritgan edik. Endi bu paragrafda sakrash funksiyasini quyidagicha umumlashtiramiz: faraz qilaylik, ... ,.... , 2 1 nx x x nuqtalar ] , [ b a segmentdan olingan soni chekli bo’lsin. Har bir kx , k=1,2… nuqtaga ikkita kq va kh sonlarni mos qo’yamiz va ular uchun ushbu    k k k h q |) | | (| munosabatning bajarilishini talab etamiz: undan tashqari, a xk bo’lganda 0kq va b xk bo’lganda esa 0kh bo’lsin. Quyidagi tenglik bilan aniqlanadi,      x x x x k k k k h q x H  ) ( funksiya sakrash funksiyasi deyiladi. Bu funksiya uchun     k k k ba h q x |) | | (| )( ekanini bevosita tekshirib ko’rish mumkin. ) (x H funksiyaning uzilish nuqtalari ... ,.... , 2 1 nx x x nuqtalardan iborat bo’lib, har bir k natural son uchun kq va kh sonlardan birortasi noldan farqli bo’lsa, uning kx nuqtadagi sakrashi quyidagiga teng: k k k k k k h x H x H q x H x H       ) ( ) ( ) ( ) ( 0 0 4.1- teoremaga o’xshash teorema bu yerda ham o’rinlidir. 4.2-teorema. ] , [ b a segmentda aniqlangan har qanday o’zgarishi chegaralangan ) (x f funksiya yagona usul bilan ) (x  uzluksiz funksiya va. ) (x H sakrash funksiyalarining yig’indisi sifatida ifoda etiladi. Bu teoremaning isboti 45.4- teoremaning isbotidan farq qilmaganligi sababli, uning isbotiga to’xtalmaymiz. Endi uzluksiz, lekin ozgarishi chegaralanmagan funksiyaga misol keltiramiz. x x x  cos ) (   0x 0 )0(   bo’lsin. Bu funksiya x=0 nuqtaning atrofida soni cheksiz maksimum va minimum nuqtalarga ega. Quyidagi jadvalni tuzamiz: ,.....,, 1 ,.....,3 1,2 1,1 n x  ,...1 )1 ( ,.....,3 1 ,2 1 ,1 ) ( n x n       Bundan ko’rinadiki:                   n k n n n n k k 1 ,1 ..... 2 1 1 )1 ( 1 2 .... 12 7 6 5 2 3 | 1 1 )1( | ya’ni ) (x  funksiyaning [0, 1] segmentdagi o’zgarishi    ) (10 4.3-teorema. Agar ] , [ b a segmentda aniqlangan va o’zgarishi chegaralanmagan ) (x  funksiya biror 0x (  ] , [ b a ) nuqtada uzluksiz bo’lsa u holda bu nuqtada ) ( ) (   xa x  funksiya ham uzluksiz bo‘ladi. Isbot. b x 0 bo’lsin; ) (x  funksiyaning 0x nuqtada o’ngdan uzluksizligini ko’rsatamiz. Buning uchun [ 0x , b] segmentni shunday baaaax n  .... 2100 n ta qismga bo’lamizki, ixtiyoriy 0 son uchun quyidagi munosabat o’rinli bo‘lsin:          1 0 1 . ) ( |) )( ) ( | n i bx i i a a  Chap tamondagi yig’indi bo’lish nuqtalari ko’payganda o’sishigina mumkin; shuning uchun 1x nuqtani quyidagi tengsizlik o’rinli bo’ladigan qilib tanlab olamiz:    |) ( ) ( | 0 1 x x U holda (7) dan:             1 1 1 ) ( 2 |) ( ) ( | 2 ) ( 10 n i b xiib x a a   Bundan: , 2 ) ( ) ( 0 1 0 1 10          x x xa xa xx ya’ni : 2 ) ( )0 ( 0 0       x x  ixtiyoriy bo’lgani uchun: ) ( )0 ( 0 0 x x     , ) ( )0 ( 0 0 x x     tenglik ham huddi shunga o’xshash isbot etiladi, ya’ni ) (x  funksiya (agar a x 0 bo’lsa) 0x nuqtada chapdan uzluksiz. Xususiy b x 0 ( a x 0 ) holda ) (x  ni 0x nuqtada chapdangina ( 0x nuqtada o’ngdangina) uzluksizligini ko’rsatish kifoya. 4.4-teorema . ] , [ b a segmentda aniqlangan o’suvchi funksiaylardan iborat cheksiz    P to’plam berilgan bo’lib, bu funksiyalar to’plami biror o’zgarmas M son bilan chegaralangan, ya’ni ]; , [ ( |) ( | b a x M x    )P   4.1 bo’lsa, u holda ixtiyoriy sanoqli ] , [ b a E  to’plam uchun P to’plamdan shunday  ) (x n  funksiyalar ketma-ketlikni ajratib olish mumkinki, bu ketma-ketlik E to’plamning har bir nuqtasida yaqinlashuvchi bo’ladi. Isbot. E to’plam sanoqli bo’lganligi uchun uning elimentlarini  kx ketma-ketlik shaklda yozib  1 1 (x H   ) ( P   to’plamni tuzamiz, bu yerda  ning o’zi P to’plamda o’zgaradi. shartga ko’ra 1 H to’plam chegaralangan bo’ladi. Demak, Bolsano-Veyershtrass teoremasiga muvofiq bu to’plamdan yaqinlashuvchi ketma-ketlikni ajratib olish mumkin: ),...; ( ), ( 1 )1(2 1 )1(1 x x   1 1 )1( ) ( lim a x n n   Endi quyidagi chegaralangan ketma-ketlikni tuzamiz. ),... ( ), ( 2 )1(2 2 )1(1 x x   Bu ketma-ketlikka ham Bolsano-Veyershtrass teoremasini tadbiq qilib, 2x nuqtada yaqinlashuvchi ),...; ( ), ( 2 )2(2 2 )2(1 x x   2 2 )2( ) ( lim a x n n   Ketma-ketlikni hosil qilamiz. Bu jarayonni cheksiz davom ettirib, quyidagi yaqinlashuvchi soni sanoqli ketma-ketliklarni tuzishimiz mumkin. ),...; ( ), ( 1 )1(2 1 )1(1 x x   1 1 )1( ) ( lim a x n n   ),...; ( ), ( 2 )2(2 2 )2(1 x x   2 2 )2( ) ( lim a x n n   (4.2) ………………………………….. ),...; ( ), ( )(2 )(1 m m m m x x   m m mn n a x   ) ( lim )( Bu ketma-ketliklarning har biri oldingisidan qism ketma-ketligidir. (4.1) ketma- ketliklarning diognalida joylashgan elimentlaridan ),.... ( ), ( ), ( )3(3 2 )2(2 2 )2(1 x x x    (4.3) k etma-ketlik tuzilsa, bu ketma-ketlik sanoqli E to’plamning har bir nuqtasida yaqinlashuvchi bo’lib, biz izlagan ketma-ketlik bo’ladi. (10) ketma-ketlik E to’plamning har bir nuqtasida yaqinlashadi, chunki, agar E xk bo’lsa, u holda  ) ()( k nn x  ketma-ketlikning tuzilishiga ko’ra  n da ka ga yaqinlashadi. 4.5-teorema . ] , [ b a segmentda aniqlangan o’suvchi funksiyalardan iborat cheksiz    P to’plam berilgan bo’lib, bu funksiyalar to’plami biror o’zgarmas M son bilan chegaralangan, ya’ni bo’lsa, u holda P to’plamdan [a, b] segmentning har bir nuqtasida biror o’suvchi ) (x  funksiyaga yaqinlashuvchi ketma-ketlikni ajratib olish mumkin. Isbot. 4.4-teoremadagi sanoqli E to’plam sifatida [a, b] segmentdagi hamma ratsional nuqtalardan va a nuqtadan ( agar a irratsional bo’lsa) iborat to’plamni olib, berilgan P to’plamga shu teoremani tatbiq qilamiz. U holda P to’plamdan E to’plamning har bir nuqtasida chekli limitga ega bo’lgan  ) ()( x H n   ketma – ketlikni ajratib alishimiz mumkin, ya’ni k n n n a x   ) ( lim )( (11) Endi E to’plamninghar bir nuqtasida qiymati (4.4) limitning qiymati o’ng tamonga teng ) (x  funksiyani ko’ramiz, ya’ni ka x ) ( 1  ) ( E xk . ) (x  funksiya E to’plamda aniqlangan bo’lib o’suvchi funksiya bo’ladi, chunki P sistemadan ajratib olingan  ) ()( x n  funksiyalar ketma-ketligining har bir elimenti o’suvchi funksiya (teoremaning shartiga ko’ra) bo’lgani uchun j i x x  da ) ( ) ( lim ) ( lim ) ( )( )( j j n n i n n i i x x x a x           Demak, agar ix va jx nuqtalar E to’plamga tegishli bo’lib, j i x x  bo’lsa, u holda ). ( ) ( j i x x    Endi ) (x  funksyani (a, b] yarim oraliqning hamma irratsional nuqtalarida quyidagicha aniqlaymiz: ) (x   ) ( sup k x x x k    , Bu yerda kx va x mod ravishda E to’plamning ratsional va irratsional nuqtalari. Ravshanki, ) (x  funksiya tuzilishiga ko’ra [a, b] segmentda o’suvchi funksiyadir. Demak, 45.3-teoremaga asosan ) (x  funksiyaning uzilish nuqtalaridan iborat Q to’plam ko’pi bilan sanoqli bo’ladi. Agar 0x nuqta ) (x  ning uzluksizlik nuqtasi bo’lsa, u holda ) ( ) ( lim 0 0 )( x x n n   (4.4) Darhaqiqat, ixtiyoriy 0 uchun E to’plamdan shunday ix va jx nuqtalar mavjudki, ular uchun j i x x x   0 va 2 ) ( ) (      i j x x m unosabatlar o’rinli. 45-BETGA JOY (11) ga muvofiq, ix va jx nuqtalar uchun shunday natural 0n son son mavjudki, 0n n bo’lganda ,2 |) ( ) ( | )(      i i n x x ,2 |) ( ) ( | )(      j j n x x Tengsizlik o’rinli bo’ladi, ya’ni - 2   ,2 ) ( ) ()(      i i n x x - 2   ,2 ) ( ) ()(      j j n x x ) (x  ning tuzilishiga muvofiq, bu munosabatlarga asoslanib, 0n n bo’lganda quyidagi tengsizliklarni yozishga haqlimiz:   ) ()( i n x )) ( ) ( ( )( i i n x x    )) ( ) ( ( 0x xi                ) ( ) ( 2 2 ) ( 0 0 0 x x x   ) ()( j n x )) ( ) ( ( )( j j n x x    )) ( ) ( ( 0x xj                ) ( ) ( 2 2 ) ( 0 0 0 x x x bulardan va j i x x x   0 uchun   ) ()( i n x   ) ( 0 )( x n ) ()( j n x  tengsizlikning o’rinli ekanligidan 0n n da     ) ( 0x   ) ( 0 )( x n   ) ( 0x tengsizliklar o’rinli bo’ladi va bundan ( 0 ixtiyoriy bo’lganligi uchun) (12) munosabat kelib chiqadi. 45.3 teoremaga asosan ) (x  funksiyaning uzilish nuqtalari to’plami ko’pi bilan sanoqli bo’lganligi uchun nlim   ) ()( i n x   ) ( ( )( x n ) (x  (13) tenglik [a, b] segmentning ko ‘ pi bilan sanoqli Q qismidagina bajarilmasligi mumkin. Shuni nazarda tutib , 4.4 – teoremani  )()( x H n   ketma-ketlikka tadbiq qilamiz ; E to’plam sifatida Q ning (13) munosabat bajarilmagan nuqtalarini olamiz. Buning natijasida H ketma-ketlikdan [a,b] segmentning har bir nuqtasida yaqinlashuvchi  ) ()( 1 x H n   qism ketma-ketlik ajratib olish mumkin. Endi ) (x  sifatida ) (x   klim ) ()( x n  funksiya olinsa, u o’suvchi bo’lib, biz izlagan funksiya bo’ladi. 4.5- teorema. ( Xelli ) [a,b] segmentda aniqlangan funksiyalardan iborat cheksiz to’plam  )(x H   berilgan bo’lib, bu funksiyalar to’plami va ularning [a,b] segmentda to’la o’zgarishi biror o’zgarmas M son bilan chegaralangan, ya’ni , |) ( | M x   M ba    ) ( ) ], , [ ( H b a x    bo’lsa, u holda H to’plamdan [a,b] segmentning har bir nuqtasida biror o’zgarishi chegaralangan ) (x  funksiyaga yaqinlashuvchi ketma-ketlikni ajratib olish mumkin. Isbot H to’plamning ixtiyoriy  elementi uchun quyidagi munosabatlarni yozishimiz mumkin: ; |) ( ||) ( | M x F xa     M x x F 2 |) ( ) ( |   .  ) (x Fn sistemaga 4.5- teoremani tatbiq qilib, undan biror ) (x f funksiyaga yaqinlashuvchi  ) (x Fn funksiyalar ketma-ketligini ajratib olamiz, ya’ni ) ( ) ( lim x f x Fn n   har bir ) (x Fn funksiya ) ( ) ( ) ( x x F x G n n n   funksiyani mos keltirib  ) (x Gn funksiyalar ketma-ketligiga ham 4.5- teoremani tatbiq qilamiz. Natijada [a,b] segmentda biror ) (x  funksiyaga yaqinlashuvchi  ) (x Gnk funksiyalar ketma- ketligi hosil bo’ladi, ya’ni ) ( ) ( lim x x Fnk n   natijada )} ( ) ( { x G x F nk nk  funksiyalar ketma-ketligi H to’plamdan ajratib olingan bo’lib, ) ( ) ( ) ( x x f x     funksiyaga [a, b] segmentda yaqinlashadi. XULOSA. 1. Monoton funksiyalarning asosiy xossalari o‘rganildi. 2. Monoton xossasiga oid F. Riss, Lebeg, Fubani teoremalari isbotlandi. 3. O‘zgarishi chegaralangan funksiyalarning asosiy xossalari haqidagi teoremalar isbot qilindi. 4. O‘zgarishi chegaralangan funksiyalar va monoton o‘suvchi funksiyalar orasidagi bog‘lanishlar haqidagi teoremalar isbot qilindi. 5. Uzluksiz, lekin o‘zgarishi chegaralanmagan funksiyalarga misollar keltirildi. Foydalanilgan adabiyotlar 1.T.A.Sarimsoqov-,,Funksional analiz kursi’’ Toshkent.1980 y 2.I.V.Kontorovich, G.P.Akilov-,,Funksional analiz’’ M 1977 y 3.A.N.Kolmogrov, S.V.Fomin-,,Elementi teorii funksiy I funksionalnogo analiz’’ M.1968y 4.T.A.Sarimsoqov-,,Haqiqiy o’zgariluvchili funksiyala nazaryasi’’Toshkent1968y 5.V.Q.Qobilov-,,Funksional analiz va hisoblash matematikasi’’ T.1976y 6. Люстерник исоболев - Элементи функсионалнага анализаээ 1962 г 7Azralov,X,Mansurov-,,Matematik analiz’’ T 1,2-tom 8.G.Fixtingols ,,Matematik analiz asoslari’’M1977y 9.E.Eshdavlatov Ziyo NET uz. ,,Referat’’2010y 10.SH.Xushvaqtov-,,Mtematik analiz’’ T.2008y 11.E.Eshdavlatov,A.Imomov,,Matematik analizdan o’quv uslubiy majmua,Qarshi2011y

O'xshashlar

3 o’zgaruvchili bosh mukammal formaga mos Voronoy sohasining 5 o’lchovli yoqlarini topish
Interval koeffitsentli chiziqli algebraik tenglamalar sistemasini yechish usullari
Bernulli differensial tenglamasi
O`zgarishi chegaralangan funksiyalar va unga misollar
Nostandart tenglamalarni yechishning ba`zi usullari