Oybek 8 -sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Oybek 8 -sinf

Yuklangan vaqt:

25.09.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8667 KB

Ko'chirib olish

8-sinf adabiyot darsligi asosida 10-mavzu: OYBEK (1905 -1968)

XX asr o'zbek adabiyotining zabardast vakili Muso Toshmuhammad o'g'li Oybek badiiy adabiyotning deyarli barcha yo'nalishlarida bir-dek samarali ijod qilgan. Uning she'riyat, nasr, badiiy publitsistika, tarjima, adabiyotshunoslik va tanqidchilik sohasida qoldirgan boy adabiy merosi 20 jildli « Mukammal asarlar to'plami »dan joy olgan. O'rni kelganda eslatib o'taylikki, o'zbek adabiyoti tarixida hozirga qadar faqat ikki ulug' ijodkorninggina shunday to'plami nashr etilgan: Alisher Navoiy va Oybek.

Oybekning ilk she'rlaridan biri « Cholg'u tovushi » nomi bilan 1922- yilda e'lon qilingan. Shundan buy on shoir yaratgan she'riy asarlar uning « Tuyg'ular », « Ko'ngil naylari », «Mash'ala», « Baxtigul va Sog'indiq », « Quyosh qo'shig'i », « She'rlar », « Front bo'ylab », « 01ovli yo'llar », « Ko'ngil kuylari » to'plamlarida jamlangan. Shuni ta'kidlash kerakki, Oybekning shoir sifatida shakllanishida barmoq va erkin vazndagi yangi o'zbek she'riyati asoschilaridan bo'lmish Cho'lponning ta'siri juda kuchli bo'lgandi.

Shu sababli, Oybekning lirik qahramoni, birinchi navbatda, o'z ruhiyati bilan o'quvchi yodida qoladi. Bu nima degani? Bu degani, Oybekning aksariyat she'rlarida asosiy e'tibor voqea yoki narsaga emas, balki ulardan hosil bo'layotgan tuyg'uga, kayfiyatga, ko'ngilga qaratiladi. Masalan, «Kuz yomg'iri...» deb boshlanuvchi she'rning so'nggi misralariga diqqat qilaylik: Kuz yomg'iri, quy, quy, muttasil! Derazam chert, kel, chal, mungli soz! Bir yalt etib o'tdi-ketdi yoz... Quvonchlarga hayotmish baxil.

Yoki 1941- yilda bitilgan, Ikkinchi jahon urushi qurbonlari haqida uzluksiz kelayotgan shum xabarlar dahshatini ifoda etgan « Qoraxat » to'rtligini o'qiymiz: Bexosdan uzilgan shoda dur kabi To'kildi umidning rangli barglari. Osildi bir onda qo'llar madorsiz, Yer qochdi, qoraydi quyosh zarlari...

She'rda qo'liga qoraxat tutqazilgan kishining kim ekani - ayol yoki erkak, yosh yoxud qariligi aytilmagan. Balki u yakka-yu yagona o'g'lini urushga yig'lab yo'llagan mushfiq onadir. Yo chimildig'i yig'ishtirilmay turib yoridan ayrilgan kelinchakdir. Balki, besh bolasi nobud bo'lib, qirq yoshida topgani shu o'g'liga suyanib qolgan beli bukik choldir. Biroq, shunisi aniqki, ularning hammasi va ularga o'xshagan yana ming, o'n ming, yuz minglab chorasizlar uchburchak shaklidagi mana shunday xatlarni oladi. O'sha yuz minglab insonlarning barchasi shoir tasvirlagan holga tushmog'i ham, afsuski, achchiq haqiqat.

NA'MATAK Nafis chayqaladi bir tup na'matak Yuksakda, shamolning belanchagida. Quyoshga ko'tarib bir savat oq gul, Viqor-la o'shshaygan qoya labida. Nafis chayqaladi bir tup na'matak Mayin raqsiga hech qoniqmas ko'ngil, Vahshiy toshlarga ham u berar fusun. So'nmaydi yuzida yorqin tabassum. Yanoqlarni tutib oltin bo'sa-chun Quyoshga tutadi bir savat oq gul! Poyida yig'laydi kumush qor yum-yum... Nafis chayqaladi bir tup na'matak. Shamol injularni separ chashmadak, Boshida bir savat oq yulduz - chechak, Nozik salomlari naqadar ma'sum! Tog'lar havosining firuzasidan Mayin tovlanadi butun niholi. Vahshiy qoyalarning ajib ijodi: Yuksakda raqs etar bir tup na'matak, Quyoshga bir savat gul tutib xursand! 1936

Avvalo, « Na'matak » she'ri yozilgan yilga e'tibor qaratamiz. 1936- yil. Sobiq sho'rolar davlati, jumladan, O'zbekis-tonda ham « sotsialistik tuzumga qarshi kuchlar », « xalq dushmanlari »ni fosh qilish harakatlari avjga chiqayotgan bir palla. Xalq, millat qayg'usida ijod qilgan va qilayotgan jadid ziyolilari, Abdulla Qodiriy, Cho'lpon, Fitrat singari erk kuychilarini yoppasiga qoralash oddiy holga aylangan. 1927- yildayoq ustozi Cho'lpon haqidagi bo'h-tonlarga qarshi maqola yozgan, 30- yillar o'rtalarida esa « Abdulla Qodiriyning ijodiy yo'li » degan risolasi bilan ulug' yozuvchi himoyasiga chiqqan Oybekka nisbatan munosabat ham nihoyatda salbiy va xavfli.

Mana shu sharoitda shoir: « viqor-la o'shshaygan qoya labida », « quyoshga ko'tarib bir savat oq gul », - deya nafis chayqalayotgan na'matakning mag'rur timsolini chizadi. Uning joyi qorong'i chakalakzorlarda, nur tushmas puchmoqlarda emas, « yuksakda, shamolning belanchagida ». Na'matak o'zining « tog'lar havosining firuzasidan » mayin tovlanayotgan niholi — nozik tanasi ila mayin raqsga tushmoqda. Niyati ham o'zidek pok, go'zal va ezgu: « Quyoshga tutadi bir savat oq gul !»

Boshqacha aytganda, bu go'zallikni vahshiy qoyalar dunyoga keltirgan emas. Na'matak timsolida ko'ringan buyuk qudratning siri ham mana shunda. Ya'ni o'sha o'shshaygan, vahshiy qoyalar, metin toshlarga basma-bas, ular iskanjasiga mardona qarshilik na'matakning tabiatida, tomirida mujassamdir. Mana shu ijodiy qudrat, so'nmas run Nasimiy va Mashrab nazmida, Pushkin va Lermontovning erkparvar she'rlarida, Cho'lpon va Musa Jalillar nidosida yangragan.

Oybekning «Na'matak» she'ri erksizlik, tutqunlikka bo'ysunmagan ijodkor ruhning, olamni qutqaruvchi bezavol go'zallikning so'nmas timsoli bo'lib qoldi. She'r bag'ridan ufurib turgan hayotga muhabbat ruhi, doimo yorug'likka, ezgulikka - quyoshga talpinish she'rxon ko'ngliga ko'chib o'tmasligi mumkin emas. Ayni shu sifatlar mazkur mo'jaz asarning umrboqiyligini ta'minlaydi.

Savol va topshiriqlar 1. Oybek hayoti va ijodi to'g'risida awalgi sinflarda olgan bilimingizni tiklashga urining. 2. Shoirning «Qoraxat» to'rtligini mustaqil tahlil qilishga harakat qiling. 3. Na'matakning «Mayin raqsiga hech qoniqmas ko'ngil» deydi shoir. Bu misradagi «qoniqmas» so'zi qanday ma'noni beryapti? 4. Na'matak qaysi jihati bilan vahshiy toshlarga ham fusun -chiroy, go'zallik baxsh eta oladi?

O'xshashlar

Oybek 9 -sinf

Oybek lirikasi 9 -sinf

Oybek Navoiy romandan parcha 9 -sinf

Kuntug'mish 8 -sinf

Lutfiy 8 -sinf