Mantiqiylik va grammatik vositalar - Tilshunoslik - Dars ishlanmalar

Mantiqiylik va grammatik vositalar

Yuklangan vaqt:

21.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

867.947265625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: mANTIqIyLIK VA grAmmATIK VOsITALAr

1. Qanday nutqda so‘z ma’nolarining ko‘chishi ko‘p kuzatiladi? 2. Badiiy nutqning asosiy vazifasi nimadan iborat? 3. Ijodkorlar badiiy tasvirning yanada aniqligini ta’minlash maqsadida qanday lisoniy vositalardan foydalanadi? 4. Oddiy nutq bilan badiiy nutqning farqli xususiyatlari haqida gapiring. 5. Bahor keldi – Bahor yashillik bilan yasanib keldi . Umumiy mazmuni bir bo‘lgan har ikki gapning ifoda shakllari haqida nima deya olasiz?SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

mazasi qochdi mazasini qochirmoq. tobi qochdi. mazasi ketdi. mum tishlamoq og‘ziga tolqon solmoq; mog‘ziga qatiq ivitmoq. «lom-mim» demadi; dami chiqmadi; damini chiqarmadi; og‘zini ochmadi.IB O R A L A R N IN G M A ’N O M U N O S A B A T IG A K O ’R A IZ O H L A N G

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing.

Oyog‘iga bolta urmoq payini qirqmoq. Nog‘orasiga o‘ynamoq . nog‘orasiga o‘ynatmoq; childirmasiga o‘ynamoq.

Topshiriq. Berilgan gapni o‘qing va qaysi til vositasini noto‘g‘ri qo‘llash tufayli nutqning mantiqiyligi buzilganini izohlang. Sudning kimyoviy ekspertizasi T. Bo‘riyevning qo‘llari, kurtkasining chap cho‘ntagida maxsus kukun izlari mavjudligi, kukunlar tarkibi ham bir-biriga mosligi aniqlandi. (Gazetadan) Sudning kimyoviy ekspertizasi tomonidan T.Bo'riyevning qo'llari da va kurtkasining chap cho'ntagida maxsus kukun izlari ning mavjudligi hamda kukunlar ning tarkibi ham bir-biriga mosligi aniqlandi.

Nutqning mantiqiyligi ifoda nuqtayi nazaridan ko‘proq tilning morfologik va sintaktik sathi bilan bog‘liqdir. Har qanday sintaktik birlikning nutqda o‘z mantiqiy-grammatik o‘rni bor. Gapda so‘zlar tartibining to‘g‘ri, tilning sintaktik tabiatiga uyg‘un bo‘lishi mantiqiy nutq tuzishda jiddiy ahamiyatga molikdir. So‘z tartibidagi nuqson jumlada ifodalangan fikrning mantiqan yanglish yoki ikkiyoqlama anglanishiga olib keladi. Masalan, Loqaydlik tufayli ko‘rsak ham, indamaymiz tarzidagi jumlada so‘z tartibidagi nuqson sababli fikr ikki xil tushunilishi mumkin, ya’ni «loqaydlik tufayli ko‘rish» (bu, albatta, mantiqqa zid) va «loqaydlik tufayli indamaslik». Aslida, ifodalanmoqchi bo‘lgan fikr – ularning ikkinchisi. Jumladagi so‘z tartibi Ko‘rsak ham, loqaydlik tufayli indamaymiz tarzida tuzilsa, mantiq to‘g‘ri ifodalanadi.BILIB OLING!

43-mashq. Gaplarni o‘qing. Gap qurilishidagi kamchiliklar tufayli yuzaga kelgan yanglishlik haqida bahslashing.

Namuna: Gapda qon kasalliklari birikmasi gapdagi boshqa bo'laklar bilan noo'rin bog'langan. Gap qurilishida ham, qo'shimchalami qo'llashda ham kamchiliklar mavjud. Agarda shunga qaror qilgan bo'isa, mazkur amaliyotni reja asosida amalga oshirgan ma’qul. Ya’ni malakali mutaxassisga murojaat qilish, zarur qon tahlillarini topshirish, yurak faoliyatini tekshirtirish orqali sog’lom bo'lishga erishish mumkin tarzida gap tuzilsa, mantiqan to'g’ri bo'ladi. 1. Agarda shunga qaror qilgan bo‘lsa, mazkur amaliyotni, albatta, reja asosida amalga oshirgan ma’qul. Ya’ni malakali mutaxassisga murojaat qilishi, zaruriy qon tahlillarini topshirishi, yurak faoliyatlari tekshiruvi, qon kasalliklari , sog‘lom bo‘lishi zarur.

44-mashq. Gaplardagi grammatik vositalarning noto‘g‘ri qo‘llanishiga ko‘ra yuzaga kelgan mantiqiy nuqsonlarni izohlang. 1. Fursatdan foydalanib, institut jamoasi va ekspertlari nomidan, barcha yurtdoshlarimizni Yangi 2021-yil bilan chin dildan qutlaymiz va oldimizda turgan ulkan vazifalarni bajarishda bir tan-u bir jon bo‘lib, bir yoqadan bosh chiqarib, yurtimiz ravnaqi uchun hormay-tolmay ishlashlariga chaqiraman. (Gazetadan) Fursatdan foydalanib, instituti jamoasi va ekspertlari nomidan, barcha yurtdoshlarimizni Yangi 2021-yil bilan chin dildan qutlaymiz va oldimizda turgan ulkan vazifalarni bajarishda bir tan-u jon bo'lib, bir yoqadan bosh chiqarib, yurtimiz ravnaqi uchun hormay-tolmay ishlashlariga chaqiramiz jumlasi mantiqan to'g'ri bo'ladi. Gapda kesimlar tarkibida qo'liangan shaxs-son qo'shimchalaridagi har xillik gap mazmunida mantiqiy chalkashlikning yuzaga kelishiga sabab bo'lgan. Birinchi sodda gapning kesimi (qutlaymiz) I shaxs ko'plik shaklida bo'lgani holda ikkinchi sodda gapning kesimi I shaxs birlik shakli (chaqiraman) da ifodalangan.

45-mashq. Berilgan gaplarni o‘qing, nutqning mantiqiylik sifatiga putur Yetkazgan leksik, morfologik va sintaktik vositalarni izohlang. 1. Ayol kabinetga kirib kelishi bilan uni qayerdadir ko‘rganga o‘xshab ketdim. 2. Bu ish uchun kerakli ko‘nikmani, uquvni hayotning o‘zi tug‘diradi, tarbiya, bilim beradi. 3. Shunday qilib, uni bu aybi uchun ikki huquqdan mahrum etiladi. 4. «Balki» degan taxmin tergovchi faoliyatida zo‘r chora – narsa emas, ammo uni hisobga olinmasa ham bo‘lmaydi. 5. So‘zni uning uchun yoqinqiragan mavzudan boshladim. 6. Eh, Qancha chilvir u? Yonib kul bo‘ldi-ku o‘sha chilvirlar. Hammasi yonib jizg‘anak bo‘ldi-ku. 7. Hozir ona yuragida nafrat va xo‘rlanganlik hislarigina bo‘lgan. (M. Nasibullin)

Sh. Rahmatullayevning «O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing. Og‘zining tanobi qochmoq Behad sevinmoq, xursandligi tufayli lab-lunjini yig‘ishtirib ololmaslik. Ma’nodoshi: og‘zi qulog‘iga yetmoq; boshi ko‘kka yetmoq; terisiga sig‘may ketmoq; qo‘yi mingga yetmoq. Payiga tushmoq 1. Zimdan yurib butun xatti- harakatini ta’qib qilmoq. Ma’nodoshi: iziga tushmoq; ketiga tushmoq; orqasiga tushmoq. O‘xshashi: payidan tushmoq. 2. Manfaatdor bo‘lgani holda berilib harakat qilmoq. Ma’nodoshi: ketiga tushmoq.

1. Gapda so‘z tartibi deb nimaga aytiladi? 2. Gapda so‘z tartibi o‘zgarishi mumkinmi? Bu qaysi nutq shaklida ko‘proq kuzatiladi? 3. Qanday maqsad bilan she’riy asarlarda o‘zgargan so‘z tartibidan foydalaniladi? 4. So‘z tartibidagi nuqson natijasida nutqning qaysi sifati buziladi? 5. Nutqning mantiqiylik sifati ifoda jihatidan ko‘proq tilning qaysi bo‘limi bilan bog‘liq?

U y g a v a z i f a :46-mashq. Matnni ko‘chiring, unda mantiqiylik sifatining ta’minlanishida ishtirok etgan sintaktik birliklarni izohlang.

E’TIBORING IZ UCHUN TASHAKKU R!

O'xshashlar

Qo'shma gap va uning turlari

Ayiruv bog`lovchilari yordamida bog`langan qo`shma gaplar 9 sinf

Ot, Sifat, Son, Feʼl haqida dars ishlanma

Olmosh so’z turkumi haqida ma’lumot

Sifatlarning otlashuvi dars ishlanma 6 sinflar uchun