O`zbekistonning suv boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish - Geografiya - Dars ishlanmalar

O`zbekistonning suv boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

215.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzuning texnologik xaritasi va o‘tkazilish ishlanmasi Mavzu: III – chorak 49-dars O`zbekistonning suv boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish. Maqsad va vazifalar O`quvchilarda suv boyliklari, ularning turlari haqida tushuncha va tasavvur hosil qilish, ularning muvozanati, uning buzilishi hamda Respublikamiz hududlari ekologiyasi, suv muammolari haqida tushuncha berish. O`quvchilarga ilgaridan tanish bo`lgan atama va tushunchalarni eslatish. Ona–Vatanga uning boyliklariga mehr-muhabbat hislarini tarbiyalash, ekologik tarbiya berish, suvni toza asrash, uni isrof qilmaslikka o`rgatish. O‘quv materiali mazmuni O‘rganilgan mavzilardan asosiy tushunchalarni ajrata bilish, ularni amaliyotda qo‘llay bilishga o‘rgatish, mustaqil fikrlash doirasini kengaytirish. E kologik dunyoqarashni rivojlantirish, ekologik fikr yuritishni shakllantirish, ekologik savodxonlikka erishish. O‘quvchilarning savol-javob, xarita bilan ishlash (amaliy mashg‘ulot) orqali yangi mavzuni qay darajada o‘zlashtirilganligi nazorat qilinadi. O‘quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi Shakl: interfaol mashg‘ulot: suhbat-ma’ruza, yakka tartibda, kichik guruh, jamoa bo‘lib ishlash. Metod: “Aqliy hujum”, savol- javob. Vosita: Darslik, 7-sinf o‘quv atlasi, O`zbekiston tabiiy xaritasi, mavzuga doir rasmlar, Kompyuter, multimedia, slaydlar. Nazorat: kuzatish, nazorat savollari. Baholash: rag‘batlantirish, 5 ballik tizim asosida. Kutiladigan natijalar O‘qituvchi : Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtiriladi. O‘quvchilarning darsda faolligi oshadi. Ularda fanga nisbatan qiziqish o‘yg‘onadi. Amaliy mashg‘ulotlarni mustaqil bajaradilar, barcha o‘quvchilar yakka tartibda baholanadi. boshqalarga yetkazish, savol va javob berishga o‘rgatiladi. O‘quvchi: Mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo‘ladilar. Eslab qolish, ayta olish, ko‘rsata olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar Kelgusi rejalar O‘qituvchi: Yangi pedagogik texnologilarni o‘zlashtiradi va darsda tatbiq etib, takomillashtirishga erishadi. O‘z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy voqyalar bilan bog‘laydi va solishtiradi.

O‘quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil isshashni o‘rganadi. O‘z fikrini ravon bayon eta oladi. Yangi mavzuga oid qo‘shimcha materiallar topishga harakat qiladi. Mashg‘ulotni ng borishi Darsning tashkil etish shakllari: a) salomlashish b) davomat aniqlash. c) ob-havo so`rash d) uyga berilgan topshiriqlarni tekshirib chiqish Dars rejasi: Darsning borishi: 1. Tashkil etish. (2 daqiqa) 2. Guruhlash. (2 daqiqa) 3. Uy fazifa bo`yicha ishlash. (5 daqiqa) 4. Yangi mavzu bayoni. (12 daqiqa) 5. Guruhlarga topshiriqlar berish. (10 daqiqa) 6. Individual o`quvchilarga vazifa berish. (3 daqiqa) 7. Guruhlarning o‘z, fikrini himoya qilish. (4 daqiqa) 8. Yangi mavzuni mustahkamlash. (3 daqiqa) 9. Yakunlash, umumlashtirish. (2 daqiqa) 10. Baholash, uyga vazifa. (2 daqiqa) Tashkiliy qismdan so`ng o`quvchilar emblemalar orqali guruhlarga bo`linadilar: I - guruh. Daryo II - guruh. Ko`l III - guruh. Suv omborlari O`qituvchi: Bugungi dars mavzusi O`zbekistonning suv boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza qilish ekan, Prezidentimiz I. A. Karimovning quyidagi so`zlari bilan boshlashi lozim. “Suv hayotning bebaho in’omidir, Hayot suv bilan bog`liq. Suv tamom bo`lgan joyda hayot ham tugaydi”.

- Qani aytingchi, suv deganda nimani tushunasiz? Har bir guruhdan bittadan o`quvchi javob beradi. I - guruh. Daryo - Suv suyuqlik , suv –hayot manbayi. - Suv - obi hayot. II - guruh. Ko`l - Olamda eng oddiy toza suvdan ko`ra qimmatliroq, azizroq narsa bo`lmasa kerak. -Bu murakkab mineral tabiatda turli - gazli, qattiq - muz, suyuq - suv ko`rinishida uchraydi. III - guruh. Suv omborlari - Suv shunday ajoyib mo`jizaki, o`zining shaklini o`zgartirsa ham hususiyati o`zgarmaydi. - Tabiatda biz uchun suvdan ham qimmatli, totli, muqaddas bo`lgan biror narsa yo`q. O`qituvchi tomonidan guruh o‘quvchilarining javoblariga izoh berib o‘tiladi: - Barakalla, juda to`g`ri. Suvni toza saqlab qolish butun insoniyatni jiddiy tashvishga solib turgan muammolardan biridir. O`qituvchi tomonidan mavzuga doir slaydlar ko`rsatiladi. (Slaydlar o`qituvchi tomonidan oldimdan tayyorlab qo‘yiladi.) O`qituvchi guruhlarga suvni nimalarda ishlatilishi haqida gapirishlarini aytadi Guruhlar javoblari: I - guruh. - Ozuqamiz va kiyim-kechagimiz - suvdan. II - guruh. - Hozirgi kunimiz kelajagimizning farovonligi va sog`lom hayot tarzimiz, atrof-muhit go`zalligi va tozaligi-suvga bog`liq. III - guruh. - Sanoat korxonalari ishni yuritish, baliqchilik xo`jaligini yuksaltirish va boshqa ko`plab hayotiy chora-tadbirlarni suvsiz tasavvur etib bo`lmaydi. O`qituvchi : Insoniyat jamiyati taraqqiyotida toza suvga bo`lgan ehtiyoj ortib bormoqda, chunki insoniyat hayotini suvsiz tasavvur qila olmaydi. Sunday ekan har bir guruh o‘ziga suvga tegishli bo‘lgan muommoli savol tanlab unga javob beradilar.

O`zbekiston daryolariHar bir guruh taqdimoti tinglanadi. I - Daryo guruhi. Biz chuchuk suvni tanladik. O`zbekistonda chuchuk suvlarni ifloslanishi qora va rangli metalurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoatlaridan chiqqan og`ir metallar, ftor, fenoldan ifloslanadi.sho'r suvmuz shakilda chuchuk suv 97% 2% 1% O‘zbekiston daryolaridan Chirchiq, Ohangaron, Zarafshon, Norin daryolari eng ko‘p ifloslangan. II - Ko`l guruhi. Kichik daryo, soylar muammosini tanladik. Sababi inson ta’siri kundan - kunga ortib bormoqda. Daryo o`zan, qayir va terrasalarda qum, qumtosh, shag`allarning qurilish uchun ommaviy olib ketishi sabab bo`lmoqda. Daryo nomlari suv sarfi Amudaryo 2500 m 3 /sek Sirdaryo 1200 m 3 /sek Zarafshon 164 m 3 /sek Qashqadaryo 50 m 3 /sek Surxondaryo 52 m 3 /sek Chirchiq 22 m 3 /sek Ohangaron 23 m 3 /sek

III - Suv omborlari guruhi. Inson tomonidan yaratgan suv havzalarini tanladik. Suv omborlari, kanallar ham to`g`ri qurilmasa, ko`plab vohalar yerlari zaxlab, inshoatlar shikastlanadi. Daryo-hayotbaxsh tomir, b utun jonzod daryo suviga intiladi. Shuning uchun ham qadimdan daryo bo‘ylarida insoniyat, madaniyat o`chog`i vujudga kelgan. O ` qituvchining yangi mavzu yuzasidan qo ‘ shimcha ma ’ lumotlari . Suvning xalq–xo‘jaligining turli tarmoqlarida ishlatilishi va undan foydalanish borasida qilingan ishlar. Masalan: Respublikamizda suvni tejab ishlatish maqsadida qurilgan suv omborlari (xaritadan ko‘rsatib) ularning xalq–xo‘jaligidagi ahamiyati beqiyosdir. 1tonna mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan suv miqdori. 1 tonna mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan suv miqdoriPo`lat 250 m 3 Azot o`g`iti 350-400 m 3Mis 500m 3

Albatta tabiatdagi suvlarni tabiatning o‘zi ham ifloslaydi. - Iflos changlar atmosfera yog`inlariga qo`shilib, suvlarni tabiiy holda ifloslaydi. - - O`zbekiston suv havzalarini sanoat tarmoqlaridan chiqadigan iflos chiqindilar ifloslaydi. - Suvda har-xil zaharli moddalar to`planadi, suvning fizik xossalari, tiniqligini, hidi va mazasi va kimyoviy tarkibi o`zgaradi. Zaharli birikmalar paydo bo`ladi. - Hammamizga ma’lum mamlakatimizda Suvni muhofaza qilish to`g`risida qonunlar qabul qilingan. Jumladan: O`zbekiston suv havzalarida sanoat tarmoqlaridan chiqarilgan iflos chiqindilar. 0 50 100 150 200 250 300 350 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 chiqindi Sintetik kauchuk va gazlama 2000 m 3 Plastmassa 500-1000 m 3Sellyuloza 1500m 3

- Yer, yer boyliklari, suv, o`simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zahiralar umumiy boylikdir. Ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.Bu konstitutsiyaning 55-moddasida ta’kidlangan. -O`zbekiston yer usti va yer osti suvlaridan foydalanishda ro`y berayotgan murakkab holatning oldini olish va suv bilan ta’minlash asosida bir qator loyihalar tuzilgan. -Suv tarmoqlaridagi nosozliklar tufayli suvlar bekorga oqizib yubormaslik. -Daryo, ko`l, buloq, kanal suvlarini bilib –bilmay xo`jasizlarcha isrof qilmaslik. -O`zbekiston suv boyliklarini toza saqlash, ularga tashlanadigan suvlarni iloji boricha tozalash. -Daryo yoqalarida sanitariy zonalar tashkil etish lozim. - Ekologik ta’lim - tarbiya berishda milliy va umuminsoniy qadriyatlardan foydalanishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishimiz lozim bunda biz kattalrning suv haqidagi hikmatli so`zlariga doimo rioya qilishimiz darkor. Yani: - Suvga qarab tuflama, suvga qarab supurma. - Suv - hayot manbai. - Quyosh hosilning otasi bo`lsa, suv onasidir. - Yer xazina - suv oltin. - Nimani xor qilsang, shunga zor bo`lasan. Yangi mavzu bo`yicha o`quvchilar bilimini baholash. O`qituvchi umumlashtirib darsga yakun yasaydi, guruhlar to`plagan ballar hisoblanib, g`olib guruh va faol o`quvchilar baholanadi. Uyga vazifa : Mavzuni o`qib, savollarga javob yozish. O‘zbekiston suv omborlari jadvalini tuzush.

O'xshashlar

O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari

Shimoliy Amerika iqlimi va ichki suvlari

Yevrosiyoning geologik tuzulishi va foydali qazilmalari. Relyefi

Yevrosiyo materigining issiq iqlim mintaqalari

Okeaniya......