O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari - Geografiya - Dars ishlanmalar

O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzuning texnologik xaritasi va o‘tkazilish ishlanmasi Mavzu: I – chorak 2-dars O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari Maqsad va vazifalar O‘quvchilarda yangi atama va tushunchlarni shakllantirish; O`rta Osiyoning tabiiy-geografik o‘rni xususiyatlari haqida tasavvurlar hosil qilish; o‘quvchilarda geografik o‘rin ko‘nikmasini shakllantirishda davom etish; O‘rta Osiyo tushunchasi yani – ikki xil ma’anoda yuritilishi; o‘lkaning ma’muriy va tabiiy bo‘linishi; o‘lkaga kiruvchi davlatlarni va tabiiy chegaralarini xaritadan topa olish konikmalarini mashq qilish; o‘lkaning o‘ziga xos xususiyatlari haqida bilim berish. O‘quvchilarda jamoa bo‘lib ishlash, o‘zaro yordam va berilgan vazifalarni bajarishda ma’suliyat sezish ko‘nikma va malakalarni larini tarkib toptirish. O‘quv materiali mazmuni O‘rganilgan mavzilardan asosiy tushunchalarni ajrata bilish, ularni amaliyotda qo‘llay bilishga o‘rgatish, mustaqil fikrlash doirasini kengaytirish. O‘quvchilarning savol-javob, xarita bilan ishlash (amaliy mashg‘ulot) orqali yangi mavzuni qay darajada o‘zlashtirilganligi nazorat qilinadi. O‘quv jarayonini tashkil etish texnologiyasi Shakl: interfaol mashg‘ulot: suhbat-ma’ruza, yakka tartibda, kichik guruh, jamoa bo‘lib ishlash. Metod: “Aqliy hujum”, “Amaliy mashg‘ulot” “Kichik guruhlar bilan ishlash”, savol- javob. Vosita: Darslik, Dunyoning tabiiy xaritasi, O`rta Osiyo va Qozog‘iston tabiiy xaritasi, 7- sinf o‘quv atlasi, yozuvsiz xarita, O`rta Osiyo davlatlarining rasmlari, tarqatma savollar. Nazorat: kuzatish, nazorat savollari. Baholash: rag‘batlantirish, 5 ballik tizim asosida. Kutiladigan natijalar O‘qituvchi : Mavzu belgilangan vaqt ichida barcha o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtiriladi. O‘quvchilarning darsda faolligi oshadi. Ularda fanga nisbatan qiziqish o‘yg‘onadi. Amaliy mashg‘ulotlarni mustaqil bajaradilar, barcha o‘quvchilar yakka tartibda baholanadi. boshqalarga yetkazish, savol

va javob berishga o‘rgatiladi. O‘quvchi: Mavzu yuzasidan yangi bilimga ega bo‘ladilar. Guruhlar bilan ishlashni o‘rganadilar, eslab qolish, ayta olish, ko‘rsata olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar Kelgusi rejalar O‘qituvchi: Yangi pedagogik texnologilarni o‘zlashtiradi va darsda tatbiq etib, takomillashtirishga erishadi. O‘z ustida ishlaydi. Mavzuni hayotiy voqyalar bilan bog‘laydi va solishtiradi. O‘quvchi: Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil isshashni o‘rganadi. O‘z fikrini ravon bayon eta oladi. Yangi mavzuga oid qo‘shimcha materiallar topishga harakat qiladi. Mashg‘ulotni ng borishi Darsning tashkil etish shakllari: a) salomlashish b) davomat aniqlash. c) ob-havo so`rash d) uyga berilgan topshiriqlarni tekshirib chiqish Dars uslubi. Savol-javob, guruhlarga bo`lish, suhbat. Dars rejasi: 1. O`qituvchining kirish so`zi (1 daqiqa). 2. Guruhlarga bo`linish (2 daqiqa). 3. Guruh a’zolariga juftlikda ishlash uchun topshiriq berish.(10daqiqa). 4.Yangi mavzu bayoni. (10 daqiqa). 5. Yangi mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar (8 daqiqa). 6. Guruhlar taqdimoti (8 daqiqa). 7. Mavzuni mustahkamlash (2 daqiqa). 8. O`quvchilarni rag‘batlantirish va baholash (2 daqiqa). 9. Uyga vazifa. (2 daqiqa). 1. O`qituvchining kirish so`zi (1daqiqa). Darsning tashkil etilishi: a) salomlashish, davomatni aniqlash; b) o`quvchilarni darsga hozirlab, jonli muhit yaratish;

2. Guruhlarga bo`linish (2 daqiqa). O`quvchilar 3 ta guruhga bo`linib, joylariga o`tirishadi (emblemalar ilova qilinadi). I-guruh. “O‘zbekiston” II-guruh. “Tojikiston” III-guruh. “Qozog‘iston” IV-guruh “Qirg‘iziston” V- guruh “Turkmaniston” O`quvchilar bilan birgalikda guruhlarda ishlash uchun amal qilinishi lozim bo`lgan qoidalar doska chetiga osib qo‘yiladi. Oltin qoidalar: 1. Faollik. 2. Vaqtga rioya qilish. 3. Aytilgan fikrni takrorlamaslik. 4. O`zaro hurmat. 5. To`g`ri javob uchun rag`bat. 6. O`ng qo`l qoidasi. 7. “Bir yoqadan bosh chiqarish”. 8. Intizom. Juftliklarga “ Bilaman, Bilishni istayman, Bilib oldim ” jadvali beriladi. O‘quvchilar O`rta Osiyo o‘lkasi haqida bilgan va bilishni istaganlarni yozadilar. Juftliklar ishi guruhlarda ko‘rib chiqiladi va guruh a‘zolaridan bir o‘quvchi o‘lka haqda bilganlarini bayon qiladi. BILAMAN HN BILISHNI ISTAYMAN BI BILIB OLDIM Har bir guruhga alohida topshiriq beriladi. 1-guruhga: O‘lkaning geografik o‘rniga ta’rif bering. 2- guruhga: O‘lkaning o‘ziga xos xususiyatlarini sanab bering. 3-guruhga: O‘rta Osiyo o‘lkasi shimoldan janubga necha (km) masofaga cho‘zilgan?

4-guruhga: O‘lkaga ma’muriy jihatdan qaysi Respublikalar kiradi? 5-guruhga: O‘rta Osiyo o‘lkasida yashaydigan millat va elatlarni ayting. Guruh a’zolari boshqa belgilar orqali yangi guruhlarga ajratiladi. Har bir guruhga 5 ta Respublika bo‘yicha bittadan topshiriq beriladi- bunda ular ular yozuvsiz xaritaga Respublika markazi va yirik shaharlarini belgilaydilar. 1-guruhga : Qozog‘iston respublikasi. 2 –guruhga: O‘zbekiston respublikasi. 3-guruhga: Qirg‘iziston respublikasi. 4-guruhga: Tojikiston respublikasi. 5-guruhga: Turkmaniston respublikasi. 5 daqiqadan so‘ng guruh ishlari boshqa guruhga beriladi. Har bir guruh sardori o‘zidan oldingi guruh bajargan ishini tahlil qilib beradi. Yangi guruhdagi o‘quvchilar qadrdon guruhlariga qaytadilar. O‘qituvchi yangi mavzu bayonidan oldin o‘tgan darsda o‘quvchilardan uyga topshiriq qilib “Sirli sandiqcha ” dan olingan geografik atamalar yuzasidan o‘z javob larini aytishlarini so‘raydi. O‘quvchilarning javobidan so‘ng o‘qituvchi tomonidan yangi mavzu bayon etiladi. 1. “Childuxtoron”- ( O`rta Osiyoning eng chekka janubiy nuqtasi (forschadan – “Qirqqiz” degan ma’yoni bildiradi) 2. “Turkiston ”-( hozirgi “O`rta Osiyo”- tabiiy geografik ma’noda o‘tmishda qo‘llab kelingan “Turkiston ” degan nomga to‘g‘ri keladi) 3. “Qoragiyo botig‘i ”- ( O`rta Osiyoning eng past nuqtasi – Kaspiy dengizi bo‘yida joylashgan yarim orol). 4. “Berk havza”- ( O`rta Osiyoga nisbatan aytilgan, o‘ziga xos xusisiyatlardan biri) 5. “Tog‘li Badaxshon”( Tojikiston respublikasidagi yagona avtonom viloyat ) Yangi mavzu bayoni Mavzu: O`rta Osiyoning geografik o‘rni, chegaralari va o‘ziga xos xususiyatlari O`rta Osiyo Yevrosiyoning markazida ya’ni Osiyoning janubi-g‘arbiy qismida Hozirgi kunda “O`rta Osiyo” degan tushuncha ikki xil ma’noda yuritiladi. Birinchi tushunchada O`rta Osiyoning ma’muriy bo‘linishi ko‘zda tutiladi. Bunda “O`rta Osiyo” degan nom 4 ta

Respublika hududini yani O‘zbekiston, Tojikiston, Qirg‘iziston, Turkmanistonni o‘z ichiga oladi. Biroq “O`rta Osiyo” 4 ta Respublika hududidan iboratdir degan tasavvur hududning tabiiy geografik jihatdan bo‘linishlariga monand kelmaydi. Tabiiy geografik nuqtai nazardan qaraganda O`rta Osiyo degan nomning ikkinchi tushunchasi kelib chiqadi. Hozirgi “O`rta Osiyo” tabiiy geografik ma’noda o‘tmishda qo‘llanib kelingan (“Turkiston”)degan nomga to‘gr‘i keladi. Turkison haqiqatan ham katta maydonni ishg‘ol qilgan. Turkiy tillar gruppasiga mansub bo‘lgan xalqlarning tarqalgan yerlari Turkiston deb atalgan va o‘sha vaqtdagi Turkiston maydaoni hozirgi O`rta Osiyo respublikalari va Janubiiy hamda Markaziy Qozog‘iston band qilib turgan hududlardan ham katta bo‘lgan. O‘lkaning eng shimoliy nuqtasi (53,8° shimoliy kenglik), Ayirtov yaqinida, eng janubiy nuqtasi Hindykush tog‘larining g‘arbiiy tarmog‘i bo‘lgan Safedko‘h tog‘ tizmasi bilan Nishopur tog‘lari tutashgan joyda – Xarid vodiysida (34° shimoliy kenglik), g‘arbiy nuqtasi Kaspiy dengizining Mang‘ishloq yarim orolidagi Tubqarqg‘ay burnida (50,3° sharqiy uzunlik) va sharqiy nuqtasi Savr tog‘larining etagidagi Qora Irtish daryosi vodiysida ( 85,6° sharqiy uzunlik) joylashgan. O‘lka shimoldan janubga 2200 km va g‘rbdan sharqqa 2750 km ga yaqin masofaga cho‘zilgan. O`rta Osiyo hududning okean va dengizlardan ancha uzoqda - materikning ichki qismida joylashganligi, bu yerda quruq va kontinental iqlimning tarkib topishiga sabab bo‘lgan. Natijada hamma yerda, ya’ni faqat tekislikdagina emas, balki, tog‘larda ham cho‘l tipidagi landshaft vujudga kelgan. O`rta Osiyoning muhim xususiyatlaridan yana biri uning “berk havza” da joylashganligidir. Buning ma’nosi shundan iboratki, o‘kadagi mavjud daryolarning birontasi ham ochiq dengizlarga etib borolmaydi va ular bilan bog‘lanmaydi, natijada bu daryolar o‘lka ichidagi ko‘llarga quyiladi, yokiy chala cho‘l va cho‘llarda tugab qoladi. O`rta Osiyo ko‘llari va tekisliklari eroziya bazislaridir. Ddaryolar tog‘lardagi yemirilgan mayda tog‘ jinslarini olib kelib, shu berk havzaga yotqizadi. Natijada tog‘lar pasayib, tekisliklar ko‘tarilib boradi va eroziya prosesslari zaiflashadi, daryoning yemirish ishi va relyef hosil qilishdagi poli ikkinchi o‘ringa tushib qoladi. Demak bu omilning o‘ka rivojlanishidagi ahamiyati katta. Berk havzada, xususan bu yerdagi qurg‘oqchil va issiq iqlim sharoitida shamolning ta’siri ko‘proqdir. Shamollar Yer yuzasining barcha formalariga – tog‘ va tekisliklarga erkin holda ta’sir qila oladi. Bu esa o‘kada tabiiy sharoitlarni vujudga keltiruvchi muhim omillardan biridir.

O`rta Osiyo hududida relief formalarining tashkil topishidagi charioting umumiy xususiyati ham bu yerni yaxlit bir hudud – o‘lka deb qarashga asos bo‘la oladi. Keltirilgan ma’lumotlaga asosan tabiiy geografik jihatdan O`rta Osiyo chegerasining ancha shimoldan- Qozog‘istonning ichki qismidan o‘tishi asoslab berilgan. O`rta Osiyoning tabiiy geografik o‘lka tushunchasidagi ana shunday chegaralarni dastlab I.V. Mushketov (1888 yil ) tomonidan belgilangan.

Mavzu yuzasidan o‘quvchilar bilimini tekshirish uchun savollar 1-guruhga: O`rta Osiyo tabiiy geografik o‘lkasining maydoni qanchaga teng? Javob: 2 mln. kv.km. dan ortiq 2 –guruhga: O‘lkaning eng shimoliy nuqtasi qaysi tog‘dan o‘tadi? Javob: Ayirtovdan. 3-guruhga: O‘lkaning eng janubiy nuqtasi qaysi chegaradan o‘tadi? Javob: Hindykush tog‘larining g‘arbiiy tarmog‘i bo‘lgan Safedko‘h tog‘ tizmasi bilan Nishopur tog‘lari tutashgan joyda – Xarid vodiysidan o‘tadi. 4-guruhga: O‘lka shimoldan janubga va g‘rbdan sharqqa necha km masofaga cho‘zilgan? Javob: O‘lka shimoldan janubga 2200 km va g‘rbdan sharqqa 2750 km ga yaqin masofaga cho‘zilgan. 5-guruhga: O‘kada tabiiy sharoitlarni vujudga keltiruvchi muhim omillardan birini ayting. Javob: Shamollar Yer yuzasining barcha formalariga – tog‘ va tekisliklarga erkin holda ta’sir qila oladi. Bu esa o‘kada tabiiy sharoitlarni vujudga keltiruvchi muhim omillardan biridir. Yuqoridagi berilgan topshiriqlar bo‘yicha rag‘bat kartochkalari berib boriladi va dars yakunida ular sanaladi. Shunga ko‘ra o‘quvchilar baholanadilar. Dars boshida berilgan jadvaldagi “ Bilib oldim” bo‘lagi to‘ldiriladi. O‘qituvchi mavzuni mustahkamlaydi. Uyga vazifa: 3- mavzu bo‘yich o‘quvchilar bilish lozim bo‘lgan BKM larni egallash. Atlasdan (6-bet)dagi O`rta Osiyo tabiiy xaritasidan foydalanib, o‘lkaning yirik relyef shakllarini, tabiiy chegaralarni yozuvsiz xaritaga tushirish.

O'xshashlar

Zarafshon vodiysi. Geografik o‘rni, Yer yuzasi, geologik tuzulishi va foydali qazilmalariю 7-sinf

Yevrosiyo aholisi va siyosiy xaritasi 6-sinf

Yevrosiyoning geologik tuzulishi va foydali qazilmalari. Relyefi

Okeaniya......

Shimoliy Amerika iqlimi va ichki suvlari