Uvaysiy ijodini o‘rganish - Adabiyot - Dars ishlanmalar

Uvaysiy ijodini o‘rganish

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

48.5 KB

Ko'chirib olish

Uvaysiy ijodini o‘rganish Uvaysiyning hayoti va ijodini o ‘ rganish rejalashtirilgan bo ‘ lib , o ‘ quv dasturida Umumiy o ‘ rta ta ’ lim maktablarining 7- sinfida Jahon otin bunga ikki soat ajratilgan . Darsni tashkil etishda quyidagi : « Mehnatu alamlarga mubtalo Uvaysiyman » g ‘ azalida ijtimoiy hayot hodisalaridan norozilik , ularga nisbatan ko ‘ ngildagi iztirob va kechinmalarning ta ’ sirli aks ettirilishi , shoiraning «А n о r », « Yong ‘ oq », «К un va tun » chistonlari hamda ularning o ‘ ziga xos badiiy xususiyatlari » degan dasturiy talqinga tayaniladi . Darsning maqsadi : o ‘ quvchilarni Uvaysiy adabiy merosining ilm - fan taraqqiyotidagi ovrni va ahamiyati bilan tanishtirish . Ularni milliy qadriyatlarni ulug‘lashga yo‘naltirish, ularga milliy adabiyotimiz va tariximiz bilan faxrlanish tuyg‘usini singdirish. O‘quvchilarda nutq madaniyatini o‘stirish, ularni mustaqil fikr yuritish, mushohada qilishga va ijodkorlikka yo‘naltirish tarzida belgilanadi Shoiraning portreti, rang-barang gullar, kitoblar, tarqatma materiallardan darsning jihozi sifatida foydalaniladi. Darsning dastiabki qismida o‘quvchiilarni guruhlarga ajratiladi. Buning uchun katta savatga 5 xil rangdagi gullarni solib qo‘yiladi. O‘quvchilar o‘zlari tanlagan gulga qarab ma’lum guruhlarga birlashadilar. Guruhlar o‘zaro kelishib guruh sardorini saylashadi. So‘ngra guruhlari nomini quyidagi she’riy misralar bilan tasdiqlashdi: «Boychechak» guruhi Bahorning ilk guli - boychechak, Qor qo‘ynidan ko‘taradi bosh... Nafislikda tengi yo‘q chechak, Uni ко ‘rib shoddir keksa, yosh. «Atirgul» guruhi Gullar malikasi - atirgul, Go‘zallikka timsol и chindan. Ko‘rk taratib bag‘ishlar huzur, Unga talpinishning boisi shundan. 2

«Rayhon» guruhi Kimgadir yoqar lola, Kim atirgul shaydosi... Men uchun rayhon a'lo, Rayhonniing yo‘q bahosi. «Binafsha» guruhi Binafshaxon, binafsha Kulishlaring chiroyli. Bog‘imizda ochilib, Turishlaring chiroyli. «Lola» guruhi Oftob nuri shalola, Qirlarda yonar lola. Navbahor og‘ushida Mayin esar shaboda. Mazkur darsda o‘quvchilarni baholash usuli boshqacha tarzda bo‘lishini ma’lum qilib, har bir guruhga bergan javoblari uchun qizil, sariq, oq rangdagi gullar berilishini, qizil gul «5», sariq gul «4» va oq gul «3» bahoni ifodalashi aytib o‘tiladi. Darsning navbatdagi qismida uy vazifasi sifatida berilgan shoiraning tarjimai holini mustahkamlab olish maqsadida: «Shoira Jahon otin nima uchun o‘ziga «Uvaysiy» taxallusini tanlagan?», «Shoiraning hayoti haqida nimalarni bilasiz?», «Uvaysiy va Nodirabegimning ustoz-shogirdlik munosabatlari haqida nimalarni bilasiz?», «Uvaysiy yaratgan asarlarining g‘oyaviy mazmuni nimalardan iborst?», «Uvaysiy yarartgan chistonlar haqida o‘z fikringizni bayon qiling» singari savoi-topshiriqlar o‘rtaga tashlandi. Guruh sardorlari savol uchun belgilangan vaqt tugagach, javobtarning taqdimotini o‘tkazadilar. Guruhlarning shoira hasbi holi bo‘yicha olgan bilimlarini baholaniladi va darsning navbatdagi bosqichida har bir guruhga alohida-alohida topshiriqlar beriladi. «Boychechak» guruhi a’zolariga bu bosqichda o‘zlarini jurnalistlar sifatida tasavvur qilib, shoira bilan 3

asrlar osha muloqat qiladilar. «Atirgul» guruhi a’zolari esa adabiyotshunoslar sifatida shoira ijodi bo‘yicha yangi tadqiqot ishlarini olib boradilar (bunda ular darsga ko‘rgazma sifatida taqdim etilgan kitoblardan foydalanadilar). «Rayhon» guruhi a’zolari rassom sifatida Uvaysiy siymosini chizishga kirishadilar (bu jarayonda ular shoira portretiga tayanib ishlaydilar). «Binafsha» guruhi a’zolari esa shoiraning «Mehnatu alamlarga mubtalo Uvaysiyman» g‘azalini kuyga solib ijro etishga urinib ko‘radilar. Bu topshiriqlarni bajarishda guruhlarning a’zolari, albatta, o‘z imkoniyatlari doirasida, qo‘llaridan kelganicha harakat qiladilar. O‘qituvchi ularning bilimini baholaydi va shoiraning yuqoridagi g‘azalini ifodali yoddan o‘qib beradi. 2 So‘ngra xattaxtada avvaldan tayyorlab qo‘yilgan notanish so‘zlar izohi ustida ishlanadi. G‘azal mazmuni haqida o‘quvchilarda umumiy tasvvur paydo bo‘lgach, baytma-bayt uning tahliliga kirishiladi. Tahlil jarayonida darslikda g‘azal yuzasidan taqdim etilgan savol- topshiriqlarga asoslaniladi. Mehnatu alamlarga mubtalo Uvaysiyman, Qayda dard eli bo ‘ lsa, oshno Uvaysiyman. Tasavvufdagi uvaysiylik - payg‘ambarimizning g‘oyibona nazar- nigohiga sazovor bo‘lish shoiraning ko‘ngil tilagi bo‘lgan. G‘azalning birinchi bayti, birinchi misrasida bu qarash nazarga tashlanmaydi, lekin ikkinchi misrasida «dard eli» iborasi ostida ilohiy ishq nazarda tutilgan bo‘lishi mumkin. Istadim bu olamni, topmadim vafo ahlin, Barchadin yumib ko ‘ zni muddao Uvaysiyman. Ikkinchi baytda ijtimoiy masala ko‘tarilgan bo‘lsa-da, baytning ikkinchi misrasida yana tasavvufiy tushuncha nazarda tutilgan, ya’ni shoiraning muddaosi Allohning, payg‘ambarimizning nazariga tushish, Yaratganning rag‘batiga sazovor bo‘lishdir. Uz diling taalluqdin, band qil Xudo sori, To degil kecha-kunduz: «Mosivo Uvaysiyman!» 4

Uchinchi baytda yuqoridagi tasavvufiy fikr davom ettirilib, dunyoviy-moddiy manfaatlardan ko‘ngil uzib, ruhiy-ma’naviy kamolot sari yuz tutishni taklif etmoqda. Kechalar fig ‘ onimdan tinmadi kavokiblar, Arzi to samo uzra mojaro Uvaysiyman. To‘rtinchi baytda shoira bir oshiq sifatida kechalari tortgan ohi samo uzra yuzlanganini, bundan yulduzlar ham bezovtalanayotganini ma’lum qiladi. To ко ‘ rib xarobotin ta'na etma, ey zohid, Bir nafas emas xoli iqtido Uvaysiyman. Beshinchi baytda shoira o‘zining ko‘ngil maskani zohidlarnikidan farqlanishini bayon etar ekan, uning ruhiyati ilohiy ishq bilan to‘yinishga intilayotganini bayon etadi. Faqr borgohiga qo ‘ ysa gar qadam har kim, Bosh agar kerak bo ‘ lsa, jon fido Uvaysiyman. Agar biror kimsa mening ko‘nglimga - ishq ahlining manzilgohiga nazar solsa, ko‘radiki, men bu yo‘lda jondan kechishga ham tayyorman. Uvaysiy beriyozat deb sahi tutma, ey orif, Ishq aro nihon dardi bedavo Uvaysiyman. Ey orif (allohning ilmini yaxshi biladigan kishi), Uvaysiyni beriyozat, ya’ni bilimsiz deb o‘ylama, faqat mening ishqim -bedavo dardim nihon, ya’ni ko‘nglimda yashirin. O‘quvchilar bilan g‘azalni shu tariqa baytma-bayt tahlil qilib bo‘lgandan so‘ng, darslikdagi savol-topshiriqlar bo‘yicha ishlanadi. Ularning javoblariga tayangan holda bilimlari baholanadi. To‘plangan ballarni umumlashtirib g‘olib guruh aniqlanadi va rag‘batlantiriladi. Dars nihoyasida keyingi dars ham Uvaysiy ijodini o‘rganishga bag‘ishlanishini, unda shoiraning yana bir g‘azali va chistonlari tahlil qilinishi aytilib, uning «Sog‘indim» g‘azalini shu tariqa sharhlashni ixtiyoriy hamda chistonlarini yodlashni majburiy uyga vazifa sifatida topshiriladi 5

O'xshashlar

Jahon Otin Uvaysiy

Oybekning hayoti va ijodini o'rganish

Kecha va kunduz O'qituvchilar bilimini oshirish bo'yicha metodik tavsiyalar

Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf

8 sinfda Alisher Navoiyning Kelmadi