Kecha va kunduz O'qituvchilar bilimini oshirish bo'yicha metodik tavsiyalar - Adabiyot - Dars ishlanmalar

Kecha va kunduz O'qituvchilar bilimini oshirish bo'yicha metodik tavsiyalar

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

147 KB

Ko'chirib olish

QARSHI SHAHAR XALQ TA’LIMI MUASSASALARI FAOLIYATINI METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL ETISH BO’LIMI TASARRUFIDAGI 43 -UMUMIY O’RTA TA’LIM MAKTABI ONA TILI VA ADABIYOT FANI O’QITUVCHISI ZULFIZAR ABDIYEVA NING O’QUVCHILAR BILIMIDAGI BO’SHLIQLARNI TO’LDIRISH YUZASIDAN METODIK TAVSIYASI MAVZU: ”KECHA VA KUNDUZ” QARSHI – 2015 1-slayd: Cho’lpon 1897 yil Andijonda Sulaymon bazzoz oilasida dunyoga kelgan. Otasi Rasvo taxallusi bilan hajviy g’azallar yozgan. 2-slayd: Cho’lpon 1913-1914 yillarda Toshkentga keladi. Ijodini ham shu yerda boshlagan. 3-slayd: Cho’lponning “Kecha va kunduz” romani 1934-yilda yozilgan 4-slayd: Fitrat o’z asarlari bilan Cho’lpon dunyoqarashida inqilobiy o’zgarishlar yasagan 5-slayd: Roman “Kecha” va “Kunduz” singari ikki kitobdan iborat bo’lishi ko’zda tutilgan. “ Kecha” kitobi 1936 yil to’liq roman sifatida chop etilgan. 6-slayd: Zebi – sodda, samimiy, go’zal va xushovoz qiz. 7-slayd: Akbarali mingboshi – savodsiz, dumbul. 8-slayd: Razzoq so’fi – johil, savodsiz. U faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladi. 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

TAQRIZ Ushbu metodik tavsiyalardan “Kecha va kunduz” romanini o’rganishda o’quvchilar bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirishda keng foydalanish mumkin. “Kecha va kunduz” romani o’zbek adabiyotining durdona asarlaridan biri hisoblanadi. Muallif o’z ishida asar qahramonlarining xarakterli xususiyatlari, voqealar rivojiga o’quvchilarning munosabatini shakllantirish, asarni o’rganishda o’quvchilar bilimidagi bo’shliqlarni to’ldirish uchun olib borilishi lozim mashg’ulotlar, ish turlari haqida to’xtalgan. Mavzu dolzarb, keltirilgan taklif va tavsiyalar darslarda qo’llash uchun qulay. Qarshi shahar XTMFMTTE bo’limi metodisti: H.Amirqulova 1-slayd: Cho’lpon 1897 yil Andijonda Sulaymon bazzoz oilasida dunyoga kelgan. Otasi Rasvo taxallusi bilan hajviy g’azallar yozgan. 2-slayd: Cho’lpon 1913-1914 yillarda Toshkentga keladi. Ijodini ham shu yerda boshlagan. 3-slayd: Cho’lponning “Kecha va kunduz” romani 1934-yilda yozilgan 4-slayd: Fitrat o’z asarlari bilan Cho’lpon dunyoqarashida inqilobiy o’zgarishlar yasagan 5-slayd: Roman “Kecha” va “Kunduz” singari ikki kitobdan iborat bo’lishi ko’zda tutilgan. “ Kecha” kitobi 1936 yil to’liq roman sifatida chop etilgan. 6-slayd: Zebi – sodda, samimiy, go’zal va xushovoz qiz. 7-slayd: Akbarali mingboshi – savodsiz, dumbul. 8-slayd: Razzoq so’fi – johil, savodsiz. U faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladi. 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

Mavzu : “Kecha va kunduz” romani o’zbek adabiyotining durdona asarlari Har yili umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilar bilimini, iqtidorini aniqlash, ularni rag’batlantirish maqsadida 4 bosqichda “Bilimlar bellashuvi” o’tkaziladi. Bunda o’quvchilar iqtidori baholanishi bilan birga ular bilimida bo’shliqlar ham aniqlanmoqda. Xususan, 9-sinf darsligida berilgan “Kecha va kunduz” romanini o’rganishda ham o’quvchilar bilimida bo’shliqlar aniqlanmoqda. O’qituvchilar tomonidan bu bo’shliqlarni to’ldirish uchun qator ishlar amalga oshirilmoqda. O’zbek xotin qizlari taqdiri, ayniqsa, ularning feodal tuzum sharoitidagi og’ir hayoti tasviri Cho’lponning “Nonvoy qiz”, “Qor qo’ynida lola” asarlarida tasvir etilgan. ”Kecha va kunduz” romanida ham xotin- qizlarning fojiali taqdiri hikoya qilinadi. Roman markazida turgan Zebi obrazi o’quvchilar diqqatini tortadi. Zebi latofatli, olijanob hamda alohida iste’dod-xush ovozli qizligi bilan ajralib turadi. Baxt-saodatga, orzular ro’yobiga arzigulik qiz mavjud tuzumda hukmron bo’lgan tengsizlik qurboni bo’ladi. Hayoti fojiali kechadi. Zebi obrazi o’rganilar ekan, Zebi bosh qahramon emasligi, u o’zi bilmagan holda voqealar ta’sirida bo’lishini anglash mumkin. Zebi soddaligi, odobi, xush ovozi bilan o’quvchilarga yaqin bo’lib qoladi. Zebining xarakterli xususiyatlari haqida ”Kecha va kunduz” yoki ”Oq va qora” nomli diagrammani tashkil etish mumkin. O’quvchilarga Zebining fazilatlarini (oq) va uning fojiali qismatiga sabab bo’lgan kamchiliklarni (qora) doiraga joylashtirish taklif qilinadi. O’quvchilar ularning ijobiy fazilatlarini oq doiraga, kamchiliklarini qora doiraga joylashtiradilar: 1-slayd: Cho’lpon 1897 yil Andijonda Sulaymon bazzoz oilasida dunyoga kelgan. Otasi Rasvo taxallusi bilan hajviy g’azallar yozgan. 2-slayd: Cho’lpon 1913-1914 yillarda Toshkentga keladi. Ijodini ham shu yerda boshlagan. 3-slayd: Cho’lponning “Kecha va kunduz” romani 1934-yilda yozilgan 4-slayd: Fitrat o’z asarlari bilan Cho’lpon dunyoqarashida inqilobiy o’zgarishlar yasagan 5-slayd: Roman “Kecha” va “Kunduz” singari ikki kitobdan iborat bo’lishi ko’zda tutilgan. “ Kecha” kitobi 1936 yil to’liq roman sifatida chop etilgan. 6-slayd: Zebi – sodda, samimiy, go’zal va xushovoz qiz. 7-slayd: Akbarali mingboshi – savodsiz, dumbul. 8-slayd: Razzoq so’fi – johil, savodsiz. U faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladi. 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

”Oq va qora” Ta’lim va tarbiya jarayonida o’quvchilar nutqini rivojlantirish borasida adabiyotning o’rni beqiyos. Yozma nutqni o’stirishning asosiy vositalaridan biri badiiy asarlar lug’ati istida muntazam ishlashdir. O’quvchilar yozma ishlarida oddiy so’z va quruq so’zlardan foydalanish bilan chegaralanib qolganlar. Chunki ular o’xshatish, sifatlash, iboralardan foydalanishni bilmaydilar. Asarni o’rganish jarayonida undagi har bir jumla, so’z va iboralarga o’quvchilar diqqatini tortish, tushunilmagan so’zlarni yozib olib izohlash muhim ahamiyatga ega. Asardagi qiyin so’zlarni o’rganish uchun lug’at ustida quyidagicha ish olib borish mumkin. Mahram – sirdosh do’st, hamdam Dekcha – kichkina qozon, qozoncha Baqqol – mayda-chuyda ro’zg’or mollari va oziq-ovqat bilan savdo qiluvchi do’kondor. Noyib to’ra – o’rinbosar, yordamchi Mingboshi – daha yoki qishloq oqsoqoli, hokimi Amirkon – qora lok bilan ishlangan yaltiroq teri Pristav–inqilobdan oldingi Rossiiyada mahalliy politsiya boshlig’i Latofatli odobli husnli andishali iste’dodli beg’ubor Savodsiz huquqini bilmaydi ko’nikuvchan mute ishonuvchan sodda 1-slayd: Cho’lpon 1897 yil Andijonda Sulaymon bazzoz oilasida dunyoga kelgan. Otasi Rasvo taxallusi bilan hajviy g’azallar yozgan. 2-slayd: Cho’lpon 1913-1914 yillarda Toshkentga keladi. Ijodini ham shu yerda boshlagan. 3-slayd: Cho’lponning “Kecha va kunduz” romani 1934-yilda yozilgan 4-slayd: Fitrat o’z asarlari bilan Cho’lpon dunyoqarashida inqilobiy o’zgarishlar yasagan 5-slayd: Roman “Kecha” va “Kunduz” singari ikki kitobdan iborat bo’lishi ko’zda tutilgan. “ Kecha” kitobi 1936 yil to’liq roman sifatida chop etilgan. 6-slayd: Zebi – sodda, samimiy, go’zal va xushovoz qiz. 7-slayd: Akbarali mingboshi – savodsiz, dumbul. 8-slayd: Razzoq so’fi – johil, savodsiz. U faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladi. 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

Fath – o’ziga bo’ysundirish, egallash, bosib olish Adad – dona, son Xonaqo – eshonning so’filar bilan birlikda zikr tushadigan xonasi, hujrasi So’fi – masjidda azon aytuvchi kishi, muazzin Inkvizitsiya – feodal zulmiga va katolik cherkovining asoratiga qarshi chiqqan kishilarni ta’qib va sud qilish uchun 13 asrda katolik cherkovi qoshida ta’sis etilgan, bevosita Rim papasiga bo’ysungan sud-politsiya tashkiloti. Konvoy – qo’riqlab, kuzatib boruvchi qurolli soqchilar. Kuchala – guli sariq, kok, safsar o’tsimon osimlik hamda uning tibbiyotda ishlatiladigan zaharli tugmasimon mevasi. “Kecha va kunduz” romanini o’tishda ushbu slaydlardan foydalanish o’quvchilar uchun ma’lumotlarni takrorlash va bo’shliqlarni to’ldirish uchun yanada foydali: 1-slayd: Cho’lpon 1897 yil Andijonda Sulaymon bazzoz oilasida dunyoga kelgan. Otasi Rasvo taxallusi bilan hajviy g’azallar yozgan. 2-slayd: Cho’lpon 1913-1914 yillarda Toshkentga keladi. Ijodini ham shu yerda boshlagan. 3-slayd: Cho’lponning “Kecha va kunduz” romani 1934-yilda yozilgan 4-slayd: Fitrat o’z asarlari bilan Cho’lpon dunyoqarashida inqilobiy o’zgarishlar yasagan 5-slayd: Roman “Kecha” va “Kunduz” singari ikki kitobdan iborat bo’lishi ko’zda tutilgan. “ Kecha” kitobi 1936 yil to’liq roman sifatida chop etilgan. 6-slayd: Zebi – sodda, samimiy, go’zal va xushovoz qiz. 7-slayd: Akbarali mingboshi – savodsiz, dumbul. 8-slayd: Razzoq so’fi – johil, savodsiz. U faqat eshonning so’zinigina haqiqat deb biladi. 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

”Kecha va kunduz” asaridan berilgan parchani o’rganishda iboralarga ham e’tibor berish mumkin. Asarda uchragan quyidagi iboralar ham lug’at ustida ishlashni talab qiladi: 1. ”Ustidan tog’ tushganday” – bir nimadan qutulib, tashvishi arib ma’nolarini anglatadi. 2. ”O’q otib mo’ljaliga tegizolmagan” (Poshshaxon) – niyati amalga oshmagan, o’ylagan tadbirini bajarolmagan. 3. ”Yuragini qo’liga olib” – qo’rqqan, sarosimalangan kishiga aytiladi. Asarda, shuningdek, oxshatish va sifatlashlar ham nihoyatda chroyli berilgan: ”.... So’fining tani shu topda Arabiston tog’larining saratondagi toshlariday qizib yonardi ...” ”..... yana bir onda so’fi suvday suyuldi, qorday eridi, oriyat oyoqlari bilan omonat yerni bosib tashqariga chiqdi”. Asarda o’quvchilarning ma’lum qismiga tushunilishi qiyin bo’lgan so’zlar ham uchraydi. Shuning uchun sinonimlar lug’ati ham qo’l keladi: 9-slayd: Qunvonbibi – na tirikchilikdan, na erdan yalchigan, umri to’rt devor orasida o’tayotgan ojiza ayol. 10-slayd: Zebi odobi, husni, soddaligi, noyob iste’dodi bilan ajralib turadi. 11-slayd: Zebi o’zini “muhitning erki” ga bergan o’zbek qizi. Beg’uborligi, o’zbekcha soddaligi bilan kishini o’ziga rom etadi. 12-slayd: “ Kecha va kunduz” – kishini o’yga toldiradigan, o’zbek xotin-qizlarining o’tmishdagi fojeiy hayoti tasvirlangan asar.

Burungi (andisha) (17-bet) – avvalgi, oldingi, ilgarigi Ohistagina – astagina, sekingina. Amal – vazifa, lavozim. ”Kecha va kunduz” romanida Cho’lpon tomonidan mubolag’a san’atidan foydalanilgan: ”.... xunuk gapni haligi ikki boy bilan Abdisamat kaptarlarining qanotiga ilib, shamolning qo’ltig’iga qistirib, yomg’irning tomchisiga joylab, bulutning qo’yniga solib uchiradi, har bir uchgan qarg’a shuni aytib qag’illaydi ...” O’quvchilar asardagi iboralar, sifatlash, kinoya va bo’rttirishlarni tahlil qilar ekanlar, ushbu san’atlarning badiiy asar qimmatini oshiruvchi ziynat ekanligiga yana bir bor amin bo’ladilar. Badiiy asarni o’rganilgandan so’ng yakuniy bahs – munozaralarda FSMU texnologiyasi, ”Munosabat” texnologiyalarigan foydalanish, ”Konsensus va konfrontatsiya” (”Kelishuv va ziddiyat”) rolli ishchan o’yinidan foydalanish mumkin. Ushbu mashg’ulotlarni o’tkazishda hozirgi axborot-kommunikatsion rivojlanish davrida vizual va audil vositalardan keng foydalanish maqsadga mufoviq.

O'xshashlar

Uvaysiy ijodini o‘rganish

“Xudoyberdi To`xtaboyevning “Sariq devni minib” asari timsollari ustida ishlash dars ishlanma

Abdulla Oripov she’rlarida ilgari surilgan g’oya” bir soatlik dars ishlanma 9 sinf

“Zulfiya lirikasi” bir soatlik dars ishlanma

Oila muqaddas dargoh dars ishlanma