logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Лингвистика
  4. Qo‘shib yoziladimi yoki ajratib

Qo‘shib yoziladimi yoki ajratib

Загружено в:

08.07.2024

Скачано:

0

Размер:

1601.9501953125 KB
Скачать
QO‘SHIB YOZILADIMI, AJRATIB?  Fuqoro*fuqaro  naqarot*naqorat  ulgirji*ulgurji  voy-voylamoq*voyvoylamoq  tarjimayi- hol * tarjimayi hol  mazza*maza  darba-dar *darbadar  qadam-baqadam*qadamba-qadam  miqyos*miqiyos Aql charxi. To`g`risini toping: Mantiqiy savollar: O Gulxaniyning bir masalida bir biriga zid va qarama qarshi ikki timsoli berilgan: BIRINCHI hayvon - aqlli, farosatli, safarlarda ko`p yurub, ancha tajriba orttirgan, insofli,sodiq va qadirdon do`st timsoli. IKKINCHI hayvon esa hiyonatkor bo`lib, uning muddaosi xoh do`stning ko`ksiga, xoh dushmanning orqasiga bo`lsin, nish urishdir. O BIRINCHI va IKKINCHI hayvonni toping. O Matndagi imlo xatolari bor so`zlarni toping.  Gulxaniyning bir masalida bir biriga zid va qarama- qarshi ikki timsoli berilgan: BIRINCHI hayvon - aqlli, farosatli, safarlarda ko`p yurub , ancha tajriba orttirgan, insofli,sodiq va qadirdon do`st timsoli. IKKINCHI hayvon esa hiyonatkor bo`lib, uning muddaosi xoh do`stning ko`ksiga, xoh dushmanning orqasiga bo`lsin, nish urishdir.  BIRINCHI va IKKINCHI hayvonni toping. Javob:  U arabchadan tarjima qilinganda “o`rin, joy, makon” ma’nolarini anglatadi. shuningdek u o`zbekistonda asrlar davomida shakllanib faoliyat ko`rsatayotgan mamuriy uyishmadir.  Diqqat, savol: Uni bir so`zda yozib bering.  Matndagi imlo xatolar sonini toping.  A. 2  B. 3  C. 4 D. 5 Ikkinchi savol:  O`lmas Umarbekovning “Sovg`a” hikoyasida Shahodat xola A’lobushning oldiga maqtanish uchun kirib, atay chiqibdi, demasin deb:  - Aytganday, A’lobush! Esim qursin, nega kirding ham demaysiz-a? Bir qatim oq ipingiz bormi? Buvinisaning kenjasi fartugini yirtib qo`yibdi. Tikay desam ipim tamom bo`libdi, - deydi.  Diqqat, savol: Fartukning rangi qanday? Tezkor savol: Matndagi qo`shma so`zlarni topib yozing. Namozshom. Radioda konsert bo‘lyapti. „Endi   „Cho‘li iroq“ni tinglang“.  Baxtiyor radioni o‘chirmoqchi, sug‘urib olib hovliga  irg‘itmoqchi bo‘ldi. Lekin qandaydir  kuch,  iroda  uni  bu  fikridan  qaytardi.  „Radioda,  kuyda  nima  ayb?  O‘chirganim bilan...“  Qo‘shtabaqa eshik kesakisiga  suyanib,  poyabzali iplarini yecharkan, kuyning sirli- sehrli to‘riga ilinib qolganini – berilib tinglayotganini  o‘zi ham sezmasdi. Satodan taralayotgan mungli  ohang  ich-ichiga kirayotganday, yurak pardalarini  zirillatayotgandek bo‘ldi. Endi bu jon o‘rtaguvchi  dilnavo kuy ichidan eshitilayotganday tuyuldi. Namozshom . Radioda konsert bo‘lyapti. „Endi   „Cho‘li iroq“ni tinglang“.  Baxtiyor radioni o‘chirmoqchi, sug‘urib olib hovliga  irg‘itmoqchi bo‘ldi. Lekin qandaydir  kuch,  iroda  uni  bu  fikridan  qaytardi.  „Radioda,  kuyda  nima  ayb?  O‘chirganim bilan...“   Qo‘shtabaqa  eshik kesakisiga  suyanib,  poyabzali iplarini yecharkan, kuyning sirli- sehrli to‘riga ilinib qolganini – berilib tinglayotganini  o‘zi ham sezmasdi. Satodan taralayotgan mungli  ohang  ich-ichiga kirayotganday, yurak pardalarini  zirillatayotgandek bo‘ldi. Endi bu jon o‘rtaguvchi  dilnavo  kuy ichidan eshitilayotganday tuyuldi. JAVOBI: Qo‘shma so‘zlar imlosiga ko‘ra ikki  guruhga bo‘linadi: 1.   Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar. 2.   Ajratib  yoziladigan  qo`shma so‘zlar.  Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar: I.   Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar ikki yoki undan ortiq asosdan tashkil topgan bo`lib: olibsotar, uchburchak, sassiqpopishak kabilardir. 1. Chunki bunday qo‘shma so‘zda so‘z urg‘usi  bitta bo‘ladi va bitta so`roqqa javob bo`ladi. Masalan: ko`z- nima? oynak-nima? ko`zoynak - nima? shirin-qanday? so`z- nima? shirinso`z- qanday? 2. Ikkinchi qismi turdosh otdan iborat bo`lsa: Yangiyo`l, Bekobod, Oltiariq, Uchqo`rg`on kabi. Lekin ikkinchi qismi atoqli ot bo'lgan joy nomlari ajratib yoziladi: O'rta Osiyo, Ko'hna Urganch, O'rta Chirchiq kabi. 3. alla- qo`shimchasi bilan yasalgan olmoshlar va ravishlar: allanima, allaqayer  4. Birvarakayiga, birmuncha, birpas, ozmuncha, birato`la so`zlari qo`shib yoziladi. Shuningdek, qay so'zi yoq, yer so'zlari bilan ishlatilganda bir y tovushi tushsa, bu so'zlar qo'shib yoziladi: qayoqqa, qayerda kabi. Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar:  5. Xona, noma, poya, bop, xush, ham, baxsh, kam, umum, rang, mijoz, sifat, talab kabi so'zlar yordamida yasalgan qo'shma ot va qo'shma sifatlar qo'shib yoziladi : qabulxona, tabriknoma, taklifnoma, bedapoya, ommabop, xushxabar, hamsuhbat, orombaxsh, kamquvvat, bug'doyrang, umumxalq, sovuqmijoz, devsifat, suvtalab kabi.  6. -(a) r (inkori -mas) qo'shimchasi bilan tugaydigan qo'shma ot va qo'shma sifatlar qo'shib yoziladi: o 'rinbosar, otboqar, cho'lquvar, ishyoqmas, qushqo 'nmas kabi.Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar:  7. Takror taqlid so'zlarga qo'shimcha qo'shish bilan yasalgan ot va fe'llar qo'shib yoziladi: pirpirak (pir-pir+ak) , hayhayla (hay-hay+la) , gijgijla kabi.  8. Marosim, afsona kabilarni bildiruvchi qo'shma otlar qo'shib yoziladi: kiryuvdi, kelintushdi, qoryog'di, Urto'qmoq, Ochildasturxon kabi.  9. Qaratuvchili birikmaning bir so'zga aylanishi bilan yuzaga kelgan qo'shma otlar qo'shib yoziladi: mingboshi, so 'zboshi, olmaqoqi kabi.Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar:  10. Rus tilidan aynan o'zlashtirilgan yoki so'zma-so'z tarjima qilish yo'li bilan hosil qilingan qo'shma so'zlar qo'shib yoziladi: kinoteatr, radiostansiya, fotoapparat, elektrotexnika, teleko'rsatuv, yarimavtomat, bayramoldi, suvosti kabi.  11. Qisqartmalarning barcha turlari va ularga qo'shiladigan qo'shimchalar qo'shib yoziladi: SamDU, ToshDUning kabi. Lekin yonma-yon kelgan ikki qisqartma ajratib yoziladi: O 'zXDP MK (O'zbekiston Xalq demokratik partiyasi markaziy kengashi) kabi.  12. Bir tovush ikki yoki undan ortiq tovush tarzida aytilsa, bunday holat harfni takror yozish bilan ko'rsatiladi: yo'o'q , nimaa, himm, ufff kabi. Qo‘shib  yoziladigan  qo‘shma  so‘zlar:  So`z birikmasi va qo`shma so`zni farqlang:  Gulbarg - gul barg  1. Pushti gulbarglar daraxt atrofida uchib yurardi.  2. Gul bargi xazon bo`ldi, rangginam somon bo`ldi. (gulning bargi) Diqqat! Qo‘shib yoziladimi yoki ajratib? Qo‘shma so‘zlar so‘z  birikmasidan hosilbo‘ladi.  Butunlay qo‘shma so‘zga  aylangan so‘z birikmalari qismlari  qo‘shib, endi qo‘shma so‘zga  aylanayotganlari ajratib yoziladi. Misol so‘zboshi, temir yo‘l, osma ko‘prik. Qo‘shib yoziladimi yoki ajratib?Ba’zi qo‘shma so‘zlar qo‘shib  ham,  ajratib ham yozish hollari  uchraydi:  soch siypatar – sochsiypatar, beshikto‘y – beshik to‘yi  kabi. Qo‘shib yoziladimi yoki ajratib?Juft so‘zlar ham ikki xil  yoziladi:  katta-kichik – katta-yu kichik kabi. Ajratib  yoziladigan  so‘zlar   Ajratib  yoziladigan  so‘zlar  qismining  har  birida  alohida  so‘z  urg‘usi bo‘ladi:  olib kelmoq, xarid qilmoq. O‘zbekiston Respublikasi, qo‘sh tabaqali. 1. Qo`shma fe`llar: e’lon qildi, taklif berdi 2. Har, hech, hamma , bir so`zi bilan yasalgan olmoshlar va ravishlar: har kim, hech qachon, hamma vaqt, bir necha 3. Ikkinchi qismi atoqli otdan iborat qo`shma so`zlar: Markaziy Osiyo, Quyi Chirchiq 4. to`q, och, liq so`zlari bilan kelsa: to`q qizil, liq to`la  5. Ko'makchi fe'l va to'liqsiz fe'l mustaqil fe'ldan ajratib yoziladi: aytib ber, olib ko'r, so'rab qo'y, ko'ra qol, bera boshla, yiqila yozdi; ketgan edi, ketgan ekan, ketgan emish kabi. Lekin mustaqil fe'l bilan yordamchi fe'l orasida tovush o'zgarishi bo'lsa, bunday qismlar  Eslatma: qo'shib yoziladi: aytaver (ayta ber), boroladi (bora oladi), bilarkan (bilar ekan) kabi.  6. Ko'makchilar ajratib yoziladi: shu bilan, soat sayin, borgan sari, bu qadar, kun bo'yi kabi. Lekin bilan ko'makchisining -la shakli, uchun ko'makchisining -chun shakli chiziqcha bilan yoziladi: sen-la, sen-chun kabi.Ajratib  yoziladigan  so‘zlar  7. Hamma, bari, hech, bir, qay, u, bu, shu, o'sha so'zlari o'zidan keyingi yoki oldingi so'zdan ajratib yoziladi: hamma vaqt, har kim, hech qaysi, qay kuni, u yerda, shu yoqdan, o 'sha yoqqa kabi.  Lekin birpas, biroz, birato'la, birvarakayiga, birmuncha, buyon so'zlari qo'shib yoziladi:  8. Sifat oldidan kelib, belgining ortiq yoki kamligini bildiradigan to'q, jiqqa, tim, liq, lang, och kabi so'zlar ajratib yoziladi: to 'q qizil,  jiqqa ho`l, tim qora, liq to 'la, lang ochiq, och sariq kabi.  9. Murakkab son qismlari ajratib yoziladi: o 'n bir, besh yuz, qirq ming olti yuz bir, bir ming yetti yuz sakson beshinchi kabi.  10 . Yildan yilga, tomdan tomga kabi birinchi qismi chiqish kelishigida, ikkinchi qismi jo'nalish kelishigida bo'lgan birikmalar ajratib  yoziladi.Ajratib  yoziladigan  so‘zlar foto sahifa televizion kamera disk choynak veb stansiya kino teatr elektr ko‘rsatuv radio yuritgich  „ Kim  chaqqon?“  musobaqasini  uyushtiring.  Aralash  berilgan so‘zlardan qo‘shma so‘zlar hosil qiling va  ularning yozilishini  lug‘atdan tekshiring: Namuna: fotokamera, … Quyida  berilgan  so‘zlarga  diqqat  qilib,  ularning  yozilishi  sababini  izohlang.  Unter-ofitser   kilovatt-soat   metr-sekund   shtab-kvartira Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar  20 ta qo`shib yoziladigan qo`shma so`z yozing.  20 ta ajratib yoziladigan qo`shma so`z yozing.  Test ishlang TOPSHIRIQ

Похожие

Alohida so’z turkumlari yoki oraliqdagi so’z turkumlari
O'zbek tilining asosiy imlo qoidalari - bo'g'in ko'chirish va ajratib yozish
 Imloviy me’yorlar
O’zbek tilini grammatik slaydlar vositasida o’rganish
Uslubiyat haqida umumiy ma’lumot va nutq uslublari