Alohida so’z turkumlari yoki oraliqdagi so’z turkumlari - Лингвистика - Презентации

Alohida so’z turkumlari yoki oraliqdagi so’z turkumlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

342.96875 KB

Alohida so’z turkumlari yoki Oraliqdagi so’z turkumlari.

Reja:  1 Undov so’zlar.  2 Taqlid so’zlar.  3 Modal so’zlar, Tasdiq va Inkor so’zlar.

 His- hayajon, buyruq-xitobni ifodalovchi so’zlar undov so’zlar sanaladi.  Undovlar ma’nosiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi:  1) his-hayajon undovlari  2) buyruq – xitob undovlari

 Oh, qanday go’zal bu olam!  Iye, butun boshli bir odam tirilib keladi-yu, ovoragarchiligi bormi?  Ey qotil, nega shunday katta azim terakni nobud qilding? Misollar:

Yozuvda undov so’zlardan keyin vergul qo’yiladi. Undalmalardan oldin kelganda esa undan keyin vergul qo’yilmaydi.

His- hayajon undovlari.  His – hayajon undovlari kishilarning quvonchi, erkalash-erkalanish, rohatlanish, hayron qolish, norozilik, g’azab-nafrat, og’riq singari hissiyotlarni ifodalaydi.  His- hayajon undovlarining o’zi undov gap bo’lib kelishi yoki gap tarkibida kelib, uni undov gapga aylantirishi mumkin.  Bunday gaplar oxiriga doimo undov qo’yiladi.

Buyruq- xitob undovlari.  Kishilar diqqatini tortish, jonivorlarni haydash, chaqirish va to’xtatish uchun qo’llaniladigan undovlar buyruq-xitob undovlari deyiladi.

Taqlid so’zlar.  Narsalarning tovushiga va holatiga taqlidni bildirgan so’zlar taqlid so’zlar deyiladi.  Taqlid so’zlar nimaga taqlidni bildirishiga ko’ra ikki xil bo’ladiL:  Tovushga taqlid so’zlar;  Holatga taqlid so’zlar.

Misollar:  CHiroq lip-lip etdi.  Namoz g’azabi oshib, dag’- dag’ qaltiray boshladi.  SHu payt gurs-gurs oyoq tovushlari eshitilib, qarindoshlarimiz kela boshladi.

 Narsalarning ovoziga taqlidni bildiruvchi so’zlar tovushga taqlid so’zlar deyiladi.  Masalan: g’a- g’a, di- dit.  Narsalarning holatiga taqlidni bildiruvchi so’zlar holatga taqlid so’zlar hisoblanadi.  Masalan: lip- lip, jimir- jimir.

Misollar:  Yetti qaroqchi yulduzi tik kelganda g’o’ng’ir-g’o’ng’ir ovozdan uyg’onib ketdim.  SHunday bo’lsa ham, vujudini tutgan qalt- qalt titroqni bosib hazilomuz qichqirdi.  Allakim ship-ship qadam bosib, ayvon labiga kelayotganday bo’lardi.

Taqlid so’zlarning tuizilishi va imlosi.  Asosiy qismning aynan takrorlanishidan yoki ayrim tovush o’zgarishi bilan takrorlanishidan hosil bo’lgan taqlid so’zlar takroriy taqlid so’zlar sanaladi.  Masalan: gumbur-gumbur, taq-tuq, chars-churs.  Takroriy taqlid so’zlar qismlari chiziqcha bilan ajratib yoziladi.

Ifodalanilayotgan fikrga so’zlovchining munosabatini (ishonch, gumon,achinish kabi) bildirgan so’zlarga modal so’zlar deyiladi.

Misollar:  Xullas, har kuni buvisi nevarasiga bitta yangi ibratli ertak aytib beradigan bo’libdi.  Avvalo, insonning qalbi go’zal bo’lmog’Ii kerak.  Xayriyat, odamlarimizga insof va diyonat qaytib kelmoqda.  Ularga qarshi kurashish hammamizning burchimiz,albatta.

Modal so’zlarning ma’no turlari.  Modal so’zlar bayon qilinayotgan fikrga so’zlovchining ishonch, gumon, quvonch, afsuslanuvchi munosabatlarni yoki fikrning tartibi, xulosasini bildiradi.  Modal so’zlar gap tarkibida boshqa so’zlardan vergul bilan ajratiladi.

Sof va vazifadosh modal so’zlar. • Modal so’zlar ham sof modal so’zlar va vazifadosh modal so’zlarga bo’linadi. • Faqat modal ma’no uchun xoslangan so’zlar sof modal so’zlar sanaladi: darhaqiqat, haqiqatdan, afsuski, avvalo avvalambor, xullas kabi.

 Modal ma’noda ham qo’llangan aftidan, chamasi, balki, umuman, ehtimol, taxminan, shubhasiz singari so’zlar vazifadosh modal so’zlar hisoblanadi.

Tasdiq va inkor so’zlar. Ha, xo’p, mayli singari so’zlar tasdiq so’zlar; yo’q, mutlaqo singari so’zlar inkor so’zlar sanaladi.

Misollar: • Men haq gapni aytyapman.-Ha, mayli, buni hozircha ochiq qoldiramiz. • Ayting-chi, siz bu gaplarga ishonasizmi? – mutlaqo • Mayli, yurtim, kezsang ham dunyo….o’zligingni unutma aslo.

 Yo’q, yashay bilmasman asrimdan nari, da’vo ham qilmasman mangulik izga.  Mingboshi suvni o’zi so’radimi?- ha, o’zi so’radi.  Yo’q, men buni hozirgi kayfiyatingga qarab aytayotganim yo’q.

Похожие

So’z turkumlari

So’z tarkibi. Ot- so’z turkumi dars ishlanma

Son va olmosh so'z turkumlari

So`z turkumlari dars ishlanma

So’z birikmasi sintaksisi