O’zbek tilining izohli lug’atida arabcha so’zlarning qo’llanilishi - Лингвистика - Презентации

O’zbek tilining izohli lug’atida arabcha so’zlarning qo’llanilishi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

277.4052734375 KB

O’zbek tilining izohli lug’atida arabcha so’zlarning qo’llanilishi Reja : 1. O’z va o’zlashgan qatlam haqida tushuncha. 2. Arab tilida o’zlashtirilgan so’zlar haqida turli adabiyotlarda berilishi. 3. Izohli lug’atda arabcha so’zlarning berilishi va ulardan na’munalar.

O’zbek halqi, ma’lumki, eng qadimgi turkiy urug’ va qabilalardan o’sib chiqqan, demak uning tili ham shu urug’ va qabilalar tili negizida rivoj topgan. Markaziy Osiyodagi turli tarihiy va ijtimoiy siyosiy jarayonlar, xususan, arablar, mo’g’ullar va ruslar istilosi, qardosh qozoq qirg’iz turkman tojik halqlari bilan qo’shnichilik munosabatlari ham o’zbek tili taraqqiyotiga jiddiy ta’sir o’tkazgan. Bunda ayniqsa, turkiy – arab , o’zbek – arab o’zbek – tojik, o’zbek – qozoq kabi omillarning roli katta bo’lgan. Ana shu tarihiy jarayonlar nuqtai nazaridan qaralganda, hozirgi o’zbek tilining lug’at boyligida ikkita yirik qatlam - o’z va o’zlashgan qatlamlar borligi ma’lum bo’ladi.

O’z qatlam – o’zbek tili leksikasining umumturkiy so’zlar va sof o’zbek so’zlari iborat qismdir. O’zlashgan qatlam – o’zbek tili leksikasining boshqa tillardan o’zlashtirilgan leksemalardan iborat qismi. Masalan : maktab, oila (arab) ahta, bahodir (mo’g’ul) va boshqalar. Bu qismda arab, tojik va rus tillaridan o’zlashtirilgan so’zlar ko’pchilikni tashkil etadi.

Arab tilidan o’zlashtirilgan so’zlar. Bunday so’zlarni o’zlashtirilishi VIII asrdan boshlanib IX –X asrlarda ancha faollashgan. Arab tilidan so’z o’zlashtirilishiga olib kelgan omillar ichida quyidagilar muhim rol o’ynagan : a) arablar istilosi ; b) islom dinining keng tarqalishi ; d) arab yozuvining qo’llanila boshlanganligi; e) madrasalarda arab tilining o’qitilishi; f) turkiy arab tilining tarkib topganligi ; g) olimlarning arab tilida ijod qilganligi va boshqalar.

Hozirgi arab tili leksikasida arab tilidan o’zlashtirilgan leksemalar o’zbek tilining izohli lug’atidan keng o’rin olgan. Ularga qisqacha to’htalib o’tamiz: Sadoqat – chin qalbdan berilganlik ; sodiqlik, vafodorlik. Sadoqat bilan vatanga hizmat qilmoq. Sadoqat – qizlar ismi. Salovat – diniy. Gunohidan o’tish va kechirim, kechirish.

Toqat – chidash, bardosh qobiliyati. Uzlat - kishilardan uzoq yakka holda yashash.

Foniy – tez o’tib ketadigan ; o’tkinchi omonat. Forig ’ – biror ish harakatdan holilik, bo’shash qutilish

Shuru ’ – biror narsaga kirishmoq ; biror narsani qila boshlamoq. Shu’ba – biror tashkilot yoki muassasaning alohida bir qismi, bo’limi, idora

E’tidol – biror tekislikdagi mo’tadil holat, muvozanat E’timod – samimiy, to’g’ri, odil deb hisoblab qattiq ishonish shunga asoslangan ishonch; ko’z tutilgan, ishonilgan kimsadan kutilgan, unga bog’langan umid, ishonch

Ehtido – to’g’ri yo’l bilan borish; og’maslik Qablattarix – juda qadimiy, yozuv va yozma yodgorliklar

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Hozirgi o’zbek adabiy tili X.Jamolhonov Toshkent – “Talqin” – 2005 2. Adabiyotshunoslik atamalarining izohli so’zligi F.Salaev G.Qurboniyozov Toshkent “Yangi asr avlodi ” – 2010 3. O’zbek tilining izohli lug’ati, 2 – tom

Похожие

O’zbek tilining izohli lug’atida kasb – hunarga oid so’zlarning qo’llanilishi

O’zbek tilining tarixiy taraqqiyot bosqichlari

Eski o’zbek tili bo’yicha yaratilgan asarlar haqida

Lug’at turlari va tiplari

Orfoepiya va uning tamoyillari 2