Lug’at turlari va tiplari - Лингвистика - Презентации

Lug’at turlari va tiplari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

362.5 KB

Lug’at turlari va Lug’at turlari va tiplaritiplari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Leksikografiyaning vazifa Leksikografiyaning vazifa doirasiga quyidagilar doirasiga quyidagilar kiradi: kiradi:  a) lug’at tuzish printsiplari va metodikasini a) lug’at tuzish printsiplari va metodikasini ishlab chiqish;ishlab chiqish;  b) lug’at tiplari va turlarini aniqlash;b) lug’at tiplari va turlarini aniqlash;  v) lug’atshunoslarning ishini tashkil qilish;v) lug’atshunoslarning ishini tashkil qilish;  g) lug’at tuzish uchun asos bo’ladigan g) lug’at tuzish uchun asos bo’ladigan kartoteka fondini yaratish; kartoteka fondini yaratish;  d) lug’atchilik tarixini o’rganish;d) lug’atchilik tarixini o’rganish;  e) lug’at tuzish bilan shug’ullanish.e) lug’at tuzish bilan shug’ullanish.  Lug’atlar ko’zlangan maqsadga ko’ra dastlab ikki Lug’atlar ko’zlangan maqsadga ko’ra dastlab ikki tipga bo’linadi: 1.Entsiklopedik (qomusiy) tipga bo’linadi: 1.Entsiklopedik (qomusiy) lug’atlar; 2.Lisoniy (lingvistik) lug’atlar.lug’atlar; 2.Lisoniy (lingvistik) lug’atlar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 11 .Entsiklopedik lug’atlarda.Entsiklopedik lug’atlarda tabiat va tabiat va jamiyatdagi narsa-hodisalar, tarixiy voqea-jamiyatdagi narsa-hodisalar, tarixiy voqea- jarayonlar, buyuk shaxslar, ilm-fandagi jarayonlar, buyuk shaxslar, ilm-fandagi kashfiyotlar, davlatlar, shaharlar haqida kashfiyotlar, davlatlar, shaharlar haqida ma’lumot beriladi. Demak, bu tipdagi ma’lumot beriladi. Demak, bu tipdagi lug’atlarda asosiy e’tibor tildagi so’zlarga lug’atlarda asosiy e’tibor tildagi so’zlarga emas, balki shu so’zlar yoki so’z birikmalari emas, balki shu so’zlar yoki so’z birikmalari vositasida nomlangan hodisalarga qaratiladi. vositasida nomlangan hodisalarga qaratiladi.  Entsiklopedik lug’atlar o’z navbatida ikki Entsiklopedik lug’atlar o’z navbatida ikki turga bo’linadi.turga bo’linadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 U n i v ye r s a l e n ts i k l o p ye d i ya l a r. Bunday U n i v ye r s a l e n ts i k l o p ye d i ya l a r. Bunday lug’atlarda ishlab chiqarishning, fan, adabiyot, tabiat, lug’atlarda ishlab chiqarishning, fan, adabiyot, tabiat, jamiyat va hokazolarning barchasiga oid muhim jamiyat va hokazolarning barchasiga oid muhim tushunchalar, predmetlar, hodisalar va shu sohalarda tushunchalar, predmetlar, hodisalar va shu sohalarda tanilgan buyuk shaxslar (olimlar, ixtirochilar, yozuvchilar, tanilgan buyuk shaxslar (olimlar, ixtirochilar, yozuvchilar, shoirlar, davlat arboblari, qahramonlar, san’atkorlar) haqida shoirlar, davlat arboblari, qahramonlar, san’atkorlar) haqida ma’lumot beriladi. "o’zbek... entsiklopediyasi" (14-jildlik, ma’lumot beriladi. "o’zbek... entsiklopediyasi" (14-jildlik, 1971-1980), shu kunlarda yaratilayotgan "o’zbek milliy 1971-1980), shu kunlarda yaratilayotgan "o’zbek milliy entsiklopediyasi" (uning olti jildi nashrdan chiqdi) bunga entsiklopediyasi" (uning olti jildi nashrdan chiqdi) bunga misol bo’ladi.misol bo’ladi.  S o h a e n ts i k l o p ye d i ya l a r i. Bunday S o h a e n ts i k l o p ye d i ya l a r i. Bunday entsiklopediya- larda faqat bir sohaga oid materiallar entsiklopediya- larda faqat bir sohaga oid materiallar beriladi: "Zoologiya entsiklopediyasi" (3-jildlik. Tesha beriladi: "Zoologiya entsiklopediyasi" (3-jildlik. Tesha Zohidov, 1960-1969), Botanikadan ruscha-o’zbekcha Zohidov, 1960-1969), Botanikadan ruscha-o’zbekcha entsiklopedik lug’at (Q.Z.Zokirov, h.A.Jamolxonov, 1973) entsiklopedik lug’at (Q.Z.Zokirov, h.A.Jamolxonov, 1973) shular jumlasidandir.shular jumlasidandir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 2.2. Lisoniy lug’atlardaLisoniy lug’atlarda so’z ma’nolari, imlosi, talaffuzi, so’z ma’nolari, imlosi, talaffuzi, iboralar (frazemalar), xalq maqollari, xullas, til birliklari va iboralar (frazemalar), xalq maqollari, xullas, til birliklari va filologik tushunchalarga oid ma’lumotlar beriladi. Demak, filologik tushunchalarga oid ma’lumotlar beriladi. Demak, lisoniy lug’atlarda til va nutq birliklari, til kategoriyalari lisoniy lug’atlarda til va nutq birliklari, til kategoriyalari haqida ma’lumot berish, maqol va matal kabi janr haqida ma’lumot berish, maqol va matal kabi janr boyliklarini to’plash maqsad qilinadi.boyliklarini to’plash maqsad qilinadi.  Lisoniy lug’atlar ham dastlab ikki turga – umumiy va Lisoniy lug’atlar ham dastlab ikki turga – umumiy va xususiy (maxsus) lug’atlarga bo’linadi.xususiy (maxsus) lug’atlarga bo’linadi.  U m u m i y l u g’ a t l a r d a umumtil birliklari, U m u m i y l u g’ a t l a r d a umumtil birliklari, ularning ma’nolari va qo’llanish xususiyatlari izohlanadi. ularning ma’nolari va qo’llanish xususiyatlari izohlanadi. Bunday lug’atlar bir tilli, ikki tilli, ko’p tilli, izohli, izohsiz Bunday lug’atlar bir tilli, ikki tilli, ko’p tilli, izohli, izohsiz bo’lishi mumkin. "o’zbek tilining izohli lug’ati" (ikki tomli, bo’lishi mumkin. "o’zbek tilining izohli lug’ati" (ikki tomli, 1981 y.), "o’zbekcha-ruscha lug’at" (1959), "Ruscha-1981 y.), "o’zbekcha-ruscha lug’at" (1959), "Ruscha- o’zbekcha lug’at" (besh tomli, 1950-1955) va boshqalar o’zbekcha lug’at" (besh tomli, 1950-1955) va boshqalar shular jumlasidandir.shular jumlasidandir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 X u s u s i y (m a x s u s) l u g’ a t l a r d a tilning lug’at X u s u s i y (m a x s u s) l u g’ a t l a r d a tilning lug’at boyligidagi birliklar ma’lum sohalar bo’yicha yoki shu tildagi boyligidagi birliklar ma’lum sohalar bo’yicha yoki shu tildagi ma’lum mikrosistemalar, guruhlar bo’yicha tanlab izohlanadi. ma’lum mikrosistemalar, guruhlar bo’yicha tanlab izohlanadi. "Ruscha-o’zbekcha fizik terminlar lug’ati" (M.D.Yagudev, "Ruscha-o’zbekcha fizik terminlar lug’ati" (M.D.Yagudev, R.X.Mallin, 1952), "Ruscha-o’zbekcha matematik terminlar R.X.Mallin, 1952), "Ruscha-o’zbekcha matematik terminlar lug’ati" (M.Sobirov, 1952), "o’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati" (M.Sobirov, 1952), "o’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati" (A.hojiev, 1974), "Lingvistik terminlarning izohli lug’ati" lug’ati" (A.hojiev, 1974), "Lingvistik terminlarning izohli lug’ati" (A.hojiev, 1985), "o’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati" (A.hojiev, 1985), "o’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 1978), "Imlo lug’ati" (Olim Usmon, 1949), (SH.Rahmatullaev, 1978), "Imlo lug’ati" (Olim Usmon, 1949), "o’zbek tilining imlo lug’ati" (S.Ibrohimov, E.Begmatov, "o’zbek tilining imlo lug’ati" (S.Ibrohimov, E.Begmatov, A.A.Ahmedov, 1976), "o’zbek ismlari" (E.Begmatov, 1991), A.A.Ahmedov, 1976), "o’zbek ismlari" (E.Begmatov, 1991), "o’zbek tili omonimlarining izohli lug’ati" (SH.Rahmatullaev, "o’zbek tili omonimlarining izohli lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 1984), "o’zbek tili antonimlarining izohli lug’ati" 1984), "o’zbek tili antonimlarining izohli lug’ati" (SH.Rahmatullaev, N.Mamatov, R.SHukurov, 1980), "Ruscha-(SH.Rahmatullaev, N.Mamatov, R.SHukurov, 1980), "Ruscha- o’zbekcha botanika terminlarining qisqacha izohli lug’ati" o’zbekcha botanika terminlarining qisqacha izohli lug’ati" (Q.Zokirov, M.M.Nabiev, o’.Pratov, h.Jamolxonov, 1963) va (Q.Zokirov, M.M.Nabiev, o’.Pratov, h.Jamolxonov, 1963) va boshqalar shular jumlasidandir.boshqalar shular jumlasidandir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Keyingi yillarda o’zbek tilida yana bir qator yangi Keyingi yillarda o’zbek tilida yana bir qator yangi lug’atlar yuzaga keldi: "Yozuv tarixidan qisqacha lug’atlar yuzaga keldi: "Yozuv tarixidan qisqacha lug’at-ma’lumotnoma" (N.Mahmudov, 1990), "o’zbek lug’at-ma’lumotnoma" (N.Mahmudov, 1990), "o’zbek ismlari" (E.Begmatov, 1991), "o’zbek tilining ismlari" (E.Begmatov, 1991), "o’zbek tilining etimologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 2000y.), etimologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 2000y.), "O`zbek tilining imlo lug`ati" (Sh.Rahmatullayev, A. "O`zbek tilining imlo lug`ati" (Sh.Rahmatullayev, A. Hojiyev, 1995), "o’zbek tili tasviriy ifodalarining izohli Hojiyev, 1995), "o’zbek tili tasviriy ifodalarining izohli lug’ati" (R.Rasulov, I.Umirov, 1997), Hozirgi o’zbek tili lug’ati" (R.Rasulov, I.Umirov, 1997), Hozirgi o’zbek tili faol so’zlarining izohli lug’ati (A.Hojiyev, A.Nurmonov, faol so’zlarining izohli lug’ati (A.Hojiyev, A.Nurmonov, S.Zaynobiddinov, K.Kokren, M.Saidxonov, A.Sobirov, S.Zaynobiddinov, K.Kokren, M.Saidxonov, A.Sobirov, D.Quronov, 2001), "Turkcha-o’zbekcha, o’zbekcha-D.Quronov, 2001), "Turkcha-o’zbekcha, o’zbekcha- turkcha lug’at" (Nizomiddin Mahmud, Ertug’ul Yaman, turkcha lug’at" (Nizomiddin Mahmud, Ertug’ul Yaman, 1993) shular jumlasidandir.1993) shular jumlasidandir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Tanlangan tillar miqdoriga ko’raTanlangan tillar miqdoriga ko’ra lug’atlar bir tilli, ikki tilli va ko’p tilli lug’atlar bir tilli, ikki tilli va ko’p tilli bo’ladi: "Adabiyotshunoslik terminlari lug’ati" (h.homidiy, SH.Abdullaeva, bo’ladi: "Adabiyotshunoslik terminlari lug’ati" (h.homidiy, SH.Abdullaeva, S.Ibrohimova, 1967) bir tilli; "Ruscha-o’zbekcha va o’zbekcha-ruscha S.Ibrohimova, 1967) bir tilli; "Ruscha-o’zbekcha va o’zbekcha-ruscha geografiya terminlari lug’ati" (h.h.Xasanov, 1964), "Adabiyotshunoslikdan geografiya terminlari lug’ati" (h.h.Xasanov, 1964), "Adabiyotshunoslikdan qisqacha ruscha-o’zbekcha terminologik lug’at" (N.T.hotamov, 1969), qisqacha ruscha-o’zbekcha terminologik lug’at" (N.T.hotamov, 1969), "Ruscha-o’zbekcha botanika terminlarining qisqacha izohli lug’ati" "Ruscha-o’zbekcha botanika terminlarining qisqacha izohli lug’ati" (Q.Z.Zokirov, M.N.Nabiev, o’.Pratov, h.A.Jamolxonov, 1963), "Ruscha-(Q.Z.Zokirov, M.N.Nabiev, o’.Pratov, h.A.Jamolxonov, 1963), "Ruscha- o’zbekcha lug’at" (V.V.Reshetovning umumiy rahbarligida, 1972) kabilar o’zbekcha lug’at" (V.V.Reshetovning umumiy rahbarligida, 1972) kabilar ikki tilli; "Lotincha-o’zbekcha-ruscha normal anatomiya lug’ati" ikki tilli; "Lotincha-o’zbekcha-ruscha normal anatomiya lug’ati" (A.A.Asqarov, h.Z.Zohidov, 1964). "Botanikadan ruscha-o’zbekcha (A.A.Asqarov, h.Z.Zohidov, 1964). "Botanikadan ruscha-o’zbekcha entsikopedik lug’at"ga (Q.Z.Zokirov, h.A.Jamolxonov) ilova qilingan entsikopedik lug’at"ga (Q.Z.Zokirov, h.A.Jamolxonov) ilova qilingan "Botanik nom va terminlarning o’zbekcha-ruscha-lotincha so’zligi" "Botanik nom va terminlarning o’zbekcha-ruscha-lotincha so’zligi" (201-254-betlar) hamda "Botanik nom va terminlarning lotincha-ruscha-(201-254-betlar) hamda "Botanik nom va terminlarning lotincha-ruscha- o’zbekcha so’zligi" (255-294-betlar), "Zoologiya entsiklopediyasi"ga o’zbekcha so’zligi" (255-294-betlar), "Zoologiya entsiklopediyasi"ga (T.Z.Zohidov) ilova qilingan "Sut emizuvchilarning o’zbekcha-lotincha-(T.Z.Zohidov) ilova qilingan "Sut emizuvchilarning o’zbekcha-lotincha- ruscha nomlari" (1960, 210-228 betlar) hamda "Suvda va ruscha nomlari" (1960, 210-228 betlar) hamda "Suvda va quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilarning o’zbekcha-lotincha-quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilarning o’zbekcha-lotincha- ruscha nomlari" (1969, 195-226 betlar) esa ko’p tilli lug’atlardir.ruscha nomlari" (1969, 195-226 betlar) esa ko’p tilli lug’atlardir.  Ikki tilli va ko’p tilli lug’atlardan asosan tarjimachilikda foydalaniladi. SHu Ikki tilli va ko’p tilli lug’atlardan asosan tarjimachilikda foydalaniladi. SHu sababli ular tarjima lug’atlari deb ham yuritiladi.sababli ular tarjima lug’atlari deb ham yuritiladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 So’z yoki atama ma’nolarining yoritilishiga ko’raSo’z yoki atama ma’nolarining yoritilishiga ko’ra lug’atlar izohli va izohsiz turlarga bo’linadi: so’z yoki lug’atlar izohli va izohsiz turlarga bo’linadi: so’z yoki terminlarning imlosini, tushunchalarning ruscha-o’zbekcha terminlarning imlosini, tushunchalarning ruscha-o’zbekcha yoki o’zbekcha-ruscha nomlarini berish bilan cheklangan yoki o’zbekcha-ruscha nomlarini berish bilan cheklangan lug’atlar lug’atlar izohsiz lug’atlarizohsiz lug’atlar deb, shunday so’z yoki deb, shunday so’z yoki terminlarning ma’nolariga izoh beradigan lug’atlar terminlarning ma’nolariga izoh beradigan lug’atlar izohli izohli lug’atlarlug’atlar deb ataladi. CHunonchi: "o’zbek tilining qisqacha deb ataladi. CHunonchi: "o’zbek tilining qisqacha imlo lug’ati" (F.Kamolov va Z.Ma’rufov tahriri ostida, 1962), imlo lug’ati" (F.Kamolov va Z.Ma’rufov tahriri ostida, 1962), "o’zbek tilining chappa lug’ati" (R.Qo’ng’irov, A.Tixonov, "o’zbek tilining chappa lug’ati" (R.Qo’ng’irov, A.Tixonov, 1968) kabilar izohsiz lug’atlar, "o’zbek tili sinonimlarining 1968) kabilar izohsiz lug’atlar, "o’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati" (Azim hojiev, 1974), "o’zbekcha-ruscha lug’at" izohli lug’ati" (Azim hojiev, 1974), "o’zbekcha-ruscha lug’at" (Bosh muharrir-prof.A.K.Borovkov, 1959), "o’zbek tilining (Bosh muharrir-prof.A.K.Borovkov, 1959), "o’zbek tilining izohli lug’ati", ikki tomli (1981 y.) kabilar izohli lug’atlardir.izohli lug’ati", ikki tomli (1981 y.) kabilar izohli lug’atlardir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ob’ekti (materiallarning qaysi sohaga yoki nimaga oidligi) jihatidan ham Ob’ekti (materiallarning qaysi sohaga yoki nimaga oidligi) jihatidan ham lug’atlar xilma-xil bo’ladi. CHunonchi: lug’atlar xilma-xil bo’ladi. CHunonchi:  a) a) terminologik lug’atlar:terminologik lug’atlar: "Ruscha-o’zbekcha fizik terminlar lug’ati" "Ruscha-o’zbekcha fizik terminlar lug’ati" (M.D.Yagudaev, R.X.Mallin, 1952). "Ruscha-o’zbekcha matematik terminlar (M.D.Yagudaev, R.X.Mallin, 1952). "Ruscha-o’zbekcha matematik terminlar lug’ati" (M.Sobirov, 1952), "Pedagogikadan qisqacha ruscha-o’zbekcha lug’ati" (M.Sobirov, 1952), "Pedagogikadan qisqacha ruscha-o’zbekcha terminologiya lug’ati" (SH.Boyburova, N.Takanaev, 1963), "Qisqacha ruscha-terminologiya lug’ati" (SH.Boyburova, N.Takanaev, 1963), "Qisqacha ruscha- o’zbekcha iqtisodiy terminlar lug’ati" (O.Aminov, J.Do’stmuhamedov, o’zbekcha iqtisodiy terminlar lug’ati" (O.Aminov, J.Do’stmuhamedov, A.Usmonov, 1971), "Turkiy tillarda qavm-qarindoshlik terminlari" (I.Ismoilov, A.Usmonov, 1971), "Turkiy tillarda qavm-qarindoshlik terminlari" (I.Ismoilov, 1966) va h.k;1966) va h.k;  b)b) frazeologik lug’atlar:frazeologik lug’atlar: "o’zbek tilining qisqacha frazeologik lug’ati" "o’zbek tilining qisqacha frazeologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 1964); "o’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 1964); "o’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 1978); "Ruscha-o’zbekcha frazeologik lug’at" (M.Sodiqova, (SH.Rahmatullaev, 1978); "Ruscha-o’zbekcha frazeologik lug’at" (M.Sodiqova, 1972); "Frazeologicheskiy slovar1972); "Frazeologicheskiy slovar ьь "hazoyin-ul Maoniy" Alishera Navoi" "hazoyin-ul Maoniy" Alishera Navoi" (E.A.Umarov, 1971)(E.A.Umarov, 1971)  v)v) orfografik lug’atlar:orfografik lug’atlar: "o’zbek adabiy tilining orfografik lug’ati" "o’zbek adabiy tilining orfografik lug’ati" (S.Ibrohimov, M.Rahmonov, 1940), "Imlo lug’ati" (Olim Usmon, 1941, 1949); (S.Ibrohimov, M.Rahmonov, 1940), "Imlo lug’ati" (Olim Usmon, 1941, 1949); "o’zbek adabiy tilining imlo lug’ati" (S.Ibrohimov, M.Rahmonov, 1956), "o’zbek "o’zbek adabiy tilining imlo lug’ati" (S.Ibrohimov, M.Rahmonov, 1956), "o’zbek tilining qisqacha imlo lug’ati" (F.Kamolov, Z.Ma’rufov tahriri ostida, 1962), "Imlo tilining qisqacha imlo lug’ati" (F.Kamolov, Z.Ma’rufov tahriri ostida, 1962), "Imlo lug’ati" (Y.Abdullaev, M.Omilxonova, S.Zufarova, 1970-1976), "o’zbek tilining lug’ati" (Y.Abdullaev, M.Omilxonova, S.Zufarova, 1970-1976), "o’zbek tilining imlo lug’ati" (S.I.Ibrohimov, E.A.Begmatov, A.A.Ahmedov. (1976); "o’zbek imlo lug’ati" (S.I.Ibrohimov, E.A.Begmatov, A.A.Ahmedov. (1976); "o’zbek tilining imlo lug’ati" (SH.Rahmatullaev, A.hojiev, 1995);tilining imlo lug’ati" (SH.Rahmatullaev, A.hojiev, 1995); www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 g)g) orfoepik lug’atlarorfoepik lug’atlar : "Talaffuz madaniyati" (o’.Usmonova, 1976). : "Talaffuz madaniyati" (o’.Usmonova, 1976). Ushbu risolaning 29-58-betlarida ayrim so’zlar talaffuzi (lug’ati) Ushbu risolaning 29-58-betlarida ayrim so’zlar talaffuzi (lug’ati) berilgan:berilgan:  d)d) antroponimik lug’atlarantroponimik lug’atlar : "o’zbek ismlari imlosi" : "o’zbek ismlari imlosi" (E.A.Begmatov, 1972); "o’zbek ismlari" (E.A.Begmatov, 1991);(E.A.Begmatov, 1972); "o’zbek ismlari" (E.A.Begmatov, 1991);  e)e) toponimik lug’atlartoponimik lug’atlar : "Geografik nomlar ma’nosini bilasizmi?" : "Geografik nomlar ma’nosini bilasizmi?" (S.Qoraev, 1970);(S.Qoraev, 1970);  yo)yo) sinonimlar lug’ati:sinonimlar lug’ati: "o’zbek tili sinonimlarining qisqacha "o’zbek tili sinonimlarining qisqacha lug’ati" (A.hojiev, 1963), "o’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati" lug’ati" (A.hojiev, 1963), "o’zbek tili sinonimlarining izohli lug’ati" (A.hojiev, 1974);(A.hojiev, 1974);  j)j) chastota lug’ati:chastota lug’ati: "Slovar "Slovar ьь naibolee upotrebitel naibolee upotrebitel ьь nn ыы x slov x slov sovremennogo uzbekskogo literaturnogo yazsovremennogo uzbekskogo literaturnogo yaz ыы ka" (I.A.Kissen, 1972). ka" (I.A.Kissen, 1972). Bu tipdagi lug’atlarda o’zbek tilidagi so’zlarning faollik darajasi Bu tipdagi lug’atlarda o’zbek tilidagi so’zlarning faollik darajasi ko’rsatiladi;ko’rsatiladi;  z)z) dialektologik lug’atlardialektologik lug’atlar : "Xorazm shevalari", 1-kitob, : "Xorazm shevalari", 1-kitob, (F.Abdullaev, 1961 yil), "o’zbek shevalari leksikasi" (kollektiv, 1966). (F.Abdullaev, 1961 yil), "o’zbek shevalari leksikasi" (kollektiv, 1966). Bu kitoblarda dialektologik tadqiqotlar natijasi bilan birga, sheva Bu kitoblarda dialektologik tadqiqotlar natijasi bilan birga, sheva so’zlarining lug’atlari ham berilgan;so’zlarining lug’atlari ham berilgan; www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 i)i) tarixiy lug’atlar:tarixiy lug’atlar: "o’zbek klassik adabiyoti asarlari uchun "o’zbek klassik adabiyoti asarlari uchun qisqacha lug’at" (P.SHamsiev, S.Ibrohimov, 1953), "Navoiy asarlari qisqacha lug’at" (P.SHamsiev, S.Ibrohimov, 1953), "Navoiy asarlari lug’ati" (P.SHamsiev, S.Ibrohimov, 1972), "Alisher Navoiy asarlari lug’ati" (P.SHamsiev, S.Ibrohimov, 1972), "Alisher Navoiy asarlari tilining izohli lug’ati", 4 tomlik. O’zbekiston Fanlar akademiyasi tilining izohli lug’ati", 4 tomlik. O’zbekiston Fanlar akademiyasi muxbir a’zosi (hozir-akademik) E.I.Fozilov tahriri ostida. –muxbir a’zosi (hozir-akademik) E.I.Fozilov tahriri ostida. – Toshkent,1983 (I-II tomlar), 1984 (III tom), 1985 (IVtom); Toshkent,1983 (I-II tomlar), 1984 (III tom), 1985 (IVtom); "Zahiriddin Muhammad Bobur asarlari uchun qisqacha lug’at" "Zahiriddin Muhammad Bobur asarlari uchun qisqacha lug’at" (X.Nazarova, 1972), "Drevnetyurkskiy slovar(X.Nazarova, 1972), "Drevnetyurkskiy slovar ьь " (kollektiv, 1969);" (kollektiv, 1969);  y)y) internatsional so’zlar lug’ati internatsional so’zlar lug’ati "Internatsional so’zlar "Internatsional so’zlar lug’ati" (O.Usmon, 1959). "Ruscha-internatsional so’zlar izohli lug’ati" (O.Usmon, 1959). "Ruscha-internatsional so’zlar izohli lug’ati" (Olim Usmon, Renat Doniyorov, 1965);lug’ati" (Olim Usmon, Renat Doniyorov, 1965);  k)k) teskari lug’atteskari lug’at : "o’zbek tilining chappa lug’ati" : "o’zbek tilining chappa lug’ati" (R.Qo’ng’irov, A.Tixonov, 1968). Bu tipdagi lug’atlarda so’zlar tartibi (R.Qo’ng’irov, A.Tixonov, 1968). Bu tipdagi lug’atlarda so’zlar tartibi so’z boshidagi birinchi harf asosida emas, balki so’z oxiridagi so’z boshidagi birinchi harf asosida emas, balki so’z oxiridagi harflarning alfavitdagi tartibi asosida joylashtiriladi. "CHappa harflarning alfavitdagi tartibi asosida joylashtiriladi. "CHappa lug’at" bir xil tovush yoki bir xil bo’g’in bilan tugagan qofiyadosh lug’at" bir xil tovush yoki bir xil bo’g’in bilan tugagan qofiyadosh so’zlarni topishda juda qulay praktik qo’llanma hisoblanadi;so’zlarni topishda juda qulay praktik qo’llanma hisoblanadi; www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 l)l) etimologik lug’atlar:etimologik lug’atlar: "Etimologicheskiy "Etimologicheskiy slovarslovar ьь tyurkskix yaz tyurkskix yaz ыы kov" (E.V.Sevortyan, 1974). kov" (E.V.Sevortyan, 1974). Bu tipdagi lug’atlarda so’zlarning kelib chiqishi Bu tipdagi lug’atlarda so’zlarning kelib chiqishi ilmiy asosda yoritiladi; "o’zbek tilining qisqa ilmiy asosda yoritiladi; "o’zbek tilining qisqa etimologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, M.Mirtojiev, etimologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, M.Mirtojiev, M.Qodirov, 1997); "o’zbek tilining etimologik M.Qodirov, 1997); "o’zbek tilining etimologik lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 2000);lug’ati" (SH.Rahmatullaev, 2000);  m)m) maqol va matallar lug’atimaqol va matallar lug’ati : "o’zbek xalq : "o’zbek xalq maqollari" (To’plovchi va tuzuvchilar: Mansur maqollari" (To’plovchi va tuzuvchilar: Mansur Afzalov, Saidahmad Xudoyberganov, Malik Afzalov, Saidahmad Xudoyberganov, Malik Rahmonov, Sobirjon Ibrohimov, husayn SHams va Rahmonov, Sobirjon Ibrohimov, husayn SHams va Rustam Komilovlar, 1958, 1965); "Keng uyning Rustam Komilovlar, 1958, 1965); "Keng uyning kelinchagi" (SH.SHomaqsudov, S.Dolimov, 1961).kelinchagi" (SH.SHomaqsudov, S.Dolimov, 1961). www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Lug`atlar va ularning Lug`atlar va ularning turlariturlari  Lug`atlar avvalo, ikki Lug`atlar avvalo, ikki turga bo`linadi; 1) turga bo`linadi; 1) qomusiy lug`atlar, qomusiy lug`atlar, 2)lingvistik (yoki 2)lingvistik (yoki filologik) lug`atlar.filologik) lug`atlar.  Qomusiy lug`atlar. Qomusiy lug`atlar. Bunday lug`atlarning Bunday lug`atlarning sohasi narsalar, tarixiy sohasi narsalar, tarixiy shaxslar, jug`rofiy shaxslar, jug`rofiy nomlar haqida nomlar haqida ma`lumot berishdir.ma`lumot berishdir.  Qomusiy lug`atlar ham Qomusiy lug`atlar ham ikki xil l)umumiy ikki xil l)umumiy lug`atlar; "O`zbekiston lug`atlar; "O`zbekiston Respublikasi qomusi", Respublikasi qomusi", "O`zbek sovet "O`zbek sovet ensiklopediyasi" kabi; ensiklopediyasi" kabi; 2) maxsus lug`atlar 2) maxsus lug`atlar "Tibbiyot qomusi", "Til "Tibbiyot qomusi", "Til qomusi", "Farg`ona qomusi", "Farg`ona shevalarining kasb-shevalarining kasb- hunar leksikasi" va hunar leksikasi" va boshqalar.boshqalar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Lingvistik lug`atlar. Lingvistik lug`atlar. So`zlik shu tilning barcha So`zlik shu tilning barcha lug`aviy birliklarini lug`aviy birliklarini (leksik, frazeologik) o`z (leksik, frazeologik) o`z ichiga oladi va ularning ichiga oladi va ularning ma`nosi, grammatik va ma`nosi, grammatik va boshqa xususiyatlari boshqa xususiyatlari haqida ma`lumot beradi. haqida ma`lumot beradi. So`zlik barcha so`z So`zlik barcha so`z turkumlaridan iborat turkumlaridan iborat bo`ladi.bo`ladi.  Lingvistik lug`atlar Lingvistik lug`atlar lug`aviy birliklarining lug`aviy birliklarining necha tillardan necha tillardan olinishiga ko`ra ikki olinishiga ko`ra ikki turga bo`linadi.turga bo`linadi.  l)bir tilli (o`z til) l)bir tilli (o`z til) lug`atlari. 2) ikki tilli lug`atlari. 2) ikki tilli (tarjima) lug`atlari(tarjima) lug`atlari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Bir tilli (o`z til ) lingvistik Bir tilli (o`z til ) lingvistik lug`atlarda so`z va iboralar lug`atlarda so`z va iboralar bir tilda (masalan, o`zbek bir tilda (masalan, o`zbek tilida) izohlanadi. Bunday tilida) izohlanadi. Bunday lug`atlar ham ikki xil lug`atlar ham ikki xil ko`rinishga ega. 1) umumiy ko`rinishga ega. 1) umumiy lug`atlar: izohli lug`at, imlo lug`atlar: izohli lug`at, imlo lug`ati, morfemik lug`at va lug`ati, morfemik lug`at va boshqalar.boshqalar.  Masalan: "O`zbek tilining Masalan: "O`zbek tilining izohli lug`ati". T., 1992. izohli lug`ati". T., 1992. "O`zbek tilining imlo "O`zbek tilining imlo lug`ati". T., 1998. lug`ati". T., 1998. (Tuzuvchilar E.D.Panasenko, (Tuzuvchilar E.D.Panasenko, E.A.Umarov). E.A.Umarov).  Morfem lug`at. A.Gulomov, Morfem lug`at. A.Gulomov, A.N.Tixonov, R. Qo`n-A.N.Tixonov, R. Qo`n- g`irov, T., 1977; 2) Maxsus g`irov, T., 1977; 2) Maxsus lug`atlar: sinonimlar lug`atlar: sinonimlar lug`ati, omonimlar lug`ati, lug`ati, omonimlar lug`ati, antonimlar lug`ati, antonimlar lug`ati, dialektologik lug`at, dialektologik lug`at, terminologik lug`at, ters terminologik lug`at, ters lug`at, chastotali lug`at, lug`at, chastotali lug`at, orfoepik lug`at, etimologik orfoepik lug`at, etimologik lug`at, toponimlar lug`ati, lug`at, toponimlar lug`ati, ismlar lug`ati, o`zlashma ismlar lug`ati, o`zlashma so`zlar lug`ati, frazeologik so`zlar lug`ati, frazeologik lug`at va boshqalar.lug`at va boshqalar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Misollar, "O`zbek tili Misollar, "O`zbek tili sinonimlarining izohli sinonimlarining izohli lug`ati" (A.Ho-jiyev. T., lug`ati" (A.Ho-jiyev. T., 1974) "O`zbek tilining 1974) "O`zbek tilining izohli frazeologik lug`ati" izohli frazeologik lug`ati" Sh.Rah-matullayev. T., Sh.Rah-matullayev. T., 1978). O`zbek tili 1978). O`zbek tili antonimlarining izohli antonimlarining izohli lug`ati, (SLRahmatulladv, lug`ati, (SLRahmatulladv, N.Mamatov, R.Shukurov. N.Mamatov, R.Shukurov. T., 1998), T., 1998),  "O`zbek ismlari" (E.Begmatov "O`zbek ismlari" (E.Begmatov va boshqalar. T., 1998). 3) va boshqalar. T., 1998). 3) Ikki tilli (tarjima) lug`atlarga Ikki tilli (tarjima) lug`atlarga bir tilning lug`aviy birligiga bir tilning lug`aviy birligiga boshqa tilning ma`no boshqa tilning ma`no jihatdan to`g`ri keladigan jihatdan to`g`ri keladigan ekvivalenti beriladi, o`zga ekvivalenti beriladi, o`zga tilning lug`aviy birligi tarjima tilning lug`aviy birligi tarjima etiladi va ular quyidagi etiladi va ular quyidagi turlarga bo`linadi:turlarga bo`linadi:  1) ikki tilli lug`atlar, 2) uch 1) ikki tilli lug`atlar, 2) uch tilli vako`p tilli lug`atlar. tilli vako`p tilli lug`atlar. Masalan, o`zbekcha- ruscha Masalan, o`zbekcha- ruscha lug`at, o`zbekcha- inglizcha lug`at, o`zbekcha- inglizcha lug`at.lug`at. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ruscha-o`zbekcha Ruscha-o`zbekcha lug`at (A.K.Borovkov lug`at (A.K.Borovkov tahriri, besh tomli, M., tahriri, besh tomli, M., 1950-1955), 1950-1955), o`zbekcha-ruscha o`zbekcha-ruscha lug`at (S.F.Akobirov, lug`at (S.F.Akobirov, Z.M.Ma`-rufov, A. T. Z.M.Ma`-rufov, A. T. Xo`jaxonov. M., 1959) Xo`jaxonov. M., 1959) va boshqalar.va boshqalar.  Leksikografiya Leksikografiya tilshunoslikning tilshunoslikning lug’atchilik bilan lug’atchilik bilan shug’ullanuvchi sohasidir.shug’ullanuvchi sohasidir.  Lug’atlar tildagi so’zlarni, Lug’atlar tildagi so’zlarni, iboralar, maqol-matallar iboralar, maqol-matallar va turli nomlarni ma’lum va turli nomlarni ma’lum tartibda o’z ichiga olgan tartibda o’z ichiga olgan kitoblardir. Bunday kitoblardir. Bunday lug’atlar o’tmishda qo’l lug’atlar o’tmishda qo’l yozma shaklida ham yozma shaklida ham bo’lgan.bo’lgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

So’z birikmasi va uning turlari

LIngvistik tahlil va uning turlari

Ikkinchi darajali bo'laklar, turlari - aniqlovchi, to'ldiruvchi, ularning turlari va ifodalanishi

Gapning turlari

Olmosh turlari