Латифа ва лофлар - Лингвистика - Презентации

Латифа ва лофлар

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

748 KB

Латифа ва лофлар РЕЖА:РЕЖА: 11 . Хал. Хал ққ латифалари латифалари 2. Латифалар 2. Латифалар ққ аа ҳҳ рамонларирамонлари 3. Лофлар ва уларнинг жанр хусусиятлари3. Лофлар ва уларнинг жанр хусусиятлари 4. Лофларда муболоға4. Лофларда муболоға 5.Лоф ва латифаларнинг фарқли 5.Лоф ва латифаларнинг фарқли жиҳатларижиҳатлари www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Адабиётлар:Адабиётлар:  1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, 1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990.ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990.  2. Аския. Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва 2. Аския. Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1970. санъат нашриёти, 1970.  3. Б.Сувонқулов, Ўзбек халқ 3. Б.Сувонқулов, Ўзбек халқ латифаларининг жанр хусусиятлари ва латифаларининг жанр хусусиятлари ва бадиияти. Ф.ф.н. илмий даражасини олиш бадиияти. Ф.ф.н. илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. Т.: 2007..учун ёзилган диссертация. Т.: 2007.. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ЛАТИФА ВА ЛОФЛАРЛАТИФА ВА ЛОФЛАР Латифа арабча сўз бўлиб, латиф, гўзал, ёқимли Латифа арабча сўз бўлиб, латиф, гўзал, ёқимли маъносини билдиради. Латифа – халқнинг нозикфаҳмлик маъносини билдиради. Латифа – халқнинг нозикфаҳмлик билан айтган кулгили кичик ҳикояси маъносида билан айтган кулгили кичик ҳикояси маъносида қўлланилади. қўлланилади. Латифа жанр ива унинг ўзига хос хусусиятлари ҳамда Латифа жанр ива унинг ўзига хос хусусиятлари ҳамда Р.Муқимов, Ҳ.Раззоқов, Ф.Йўлдошева, О.Собиров, Р.Муқимов, Ҳ.Раззоқов, Ф.Йўлдошева, О.Собиров, Б.Саримсоқов, К.Имомов каби фольклоршунос Б.Саримсоқов, К.Имомов каби фольклоршунос олимларнинг тадқиқотларида диққатга сазовар фикр-олимларнинг тадқиқотларида диққатга сазовар фикр- мулоҳазалар мавжуд. Фольклошуносларнинг аниқлашича, мулоҳазалар мавжуд. Фольклошуносларнинг аниқлашича, латифаларнинг жанр хусусиятларини бешта бандга латифаларнинг жанр хусусиятларини бешта бандга келтириш мумкин: келтириш мумкин:  11 . . эпик; эпик;  2. 2. қисқа;қисқа;  3. 3. ҳазил ва ҳажвга асосланган жанр;ҳазил ва ҳажвга асосланган жанр;  4. 4. тугалланган сюжет;тугалланган сюжет;  5. 5. кутилмаган якундан иборат.кутилмаган якундан иборат. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Латифанинг жанр сифатида шаклланишида Латифанинг жанр сифатида шаклланишида эртак, ривоят, лоф, аския ва мақолларнинг эртак, ривоят, лоф, аския ва мақолларнинг таъсири кучли бўлган. Уларнинг баъзи бир таъсири кучли бўлган. Уларнинг баъзи бир белгилари ва тасвирий воситалари латифанинг белгилари ва тасвирий воситалари латифанинг ўзига хос хусусиятларининг ташкил топишида ўзига хос хусусиятларининг ташкил топишида етакчи роль ўйнаган. етакчи роль ўйнаган.  Латифани бошқа жанрларга қиёслаганда унинг Латифани бошқа жанрларга қиёслаганда унинг реалистик характери, ихчамлиги ва кўзланган реалистик характери, ихчамлиги ва кўзланган нишонга тез тегувчи хушчақчақ руҳи билан нишонга тез тегувчи хушчақчақ руҳи билан тубдан фарқ қилишини кўриш мумкин. Ҳажвий тубдан фарқ қилишини кўриш мумкин. Ҳажвий эртак ва ҳикоятлардан ҳажми, мавзу, сюжет ва эртак ва ҳикоятлардан ҳажми, мавзу, сюжет ва композициясининг қисқа ва сиқиқлигида композициясининг қисқа ва сиқиқлигида фарқланади. Унда учрайдиган метонимия, киноя, фарқланади. Унда учрайдиган метонимия, киноя, мажоз, ҳозиржавоблик ва аскиягўйлик бу фарқни мажоз, ҳозиржавоблик ва аскиягўйлик бу фарқни янада ойдинлаштиради. янада ойдинлаштиради. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Афанди образи халқ китобларида тип даражасига кўтарилиб, умумлашма образ бўлиб гавдаланади. Латифаларда у ниҳоятда зийрак ва ҳозиржавоб. «Афанди бир ялқовдан сўради: - Ҳолинг қалай? – Топсам ейман, топмасам сабр-қаноат қиламан, - жавоб берди ялқов. Ундай бўлса, худди бизнинг шаҳар итларига ўхшар экансан, - дейди Афанди». Ушбу латифадаги енгил кулги ва кесатиқ дангасалик ва ялқовликни қоралашдан иборат. Латифаларда ҳаётнинг кичик бир лавҳаси кўрсатилиб, унда бир- бирига зид фикрни ифодаловчи икки хил характер тўқнашади. Бу тўқнашувлар асосан ҳаёт ва унинг ҳодисалари туфайли содир бўлган зиддиятлар, маиший турмуш – оила, турли табақа вакилларининг ўзаро муносабатларини ифодалаб, латифанинг мазмуни комик қаҳрамон характерининг бирор белгисини намойиш қилиш билан якунланади. www.arxiv.uz

Латифаларнинг бош қаҳрамони Насриддин Афанди образининг энг характерли хусусияти шундаки, у доим кўпчилик омма томонида, у халқнинг ҳимоячиси, оғирини енгил, узоғини яқин қиладиган маънавий таянчи: ўзбек халқи орасида у бормаган жой, у кирмаган хонадон йўқ. Афанди характерига хос хусусиятлар шундаки, у ҳамиша тўғри сўз, тап- тортмас, баъзан бироз девона феъл, баъзан ниҳоятда донишманд, баъзан эса тентакнамо. Шу сабабли унинг қалтис ҳазилларини ҳатто шоҳлар ҳам кўтаради, уни жазолашга ботина олмайди. «- Балли шоҳим, - деди Афанди, - Сиз ҳозир, менинг кўзимга тўрт оёқли бўлиб кўриняпсиз». Бу билан Афанди подшони ҳайвонга ўхшатди. Сўз билан мўлжални аниқ нишонга олиб, қақшатқич жавоб билан уни камситмоқчи бўлган томонни мулзам қилди. Латифаларнинг яратилиш тарихи халқ ижодининг тарихи сингари жуда қадимий. Латифалар халқ ҳаёти заминида юзага келади. Шу туфайли ёзма адабиётга халқ оғзаки ижодидан кириб келган ва ёзувчилар томонидан ривожлантирилган. Ўз навбатида ёзма адабиётда яратилган латифалар замонлар ўтиши билан аста-секин халқ оғзаки ижодига кириб келиб, комик қаҳрамон номи билан боғланиб, латифалар миқдорини орттира борган. Латифалар узоқ замонлардан бери халқ орасида орасида айтилавериб мақолларга ўхшаб қуйма ҳолга келган, бир эшитган кишининг ҳеч қачон эсидан чиқмайдиган бадиий юксак асар бўлиб қолган. www.arxiv.uz

 Лофлар. Лофлар. Лоф жанри, асосан, қизиқчи ва аскиябозлар Лоф жанри, асосан, қизиқчи ва аскиябозлар орасида шаклланган ва ижро этилган. Лофнинг ўзига хослиги орасида шаклланган ва ижро этилган. Лофнинг ўзига хослиги шундаки, унда нотабиий воқеалар, салбий белгилар кулги остига шундаки, унда нотабиий воқеалар, салбий белгилар кулги остига олинади. Лоф айтиш муболағали эпизодга мантиқий жавоб қайтариш, олинади. Лоф айтиш муболағали эпизодга мантиқий жавоб қайтариш, сўзга чечанлик мусобақаси шаклида ўтади. сўзга чечанлик мусобақаси шаклида ўтади.  «Бир лофчи иккинчи лофчига: - Хабарингиз борми, биз томонда «Бир лофчи иккинчи лофчига: - Хабарингиз борми, биз томонда лайлак қор чинакам ёғибдики, асти қўяверинг, ҳатто у ҳозир осмонга лайлак қор чинакам ёғибдики, асти қўяверинг, ҳатто у ҳозир осмонга тегай-тегай деб қолди. тегай-тегай деб қолди.  - Хўш, шунга нима бўлибди? Биз томонда ёққани осмонга тегди. - Хўш, шунга нима бўлибди? Биз томонда ёққани осмонга тегди. Ҳозир товуқлар қор устига чиқиб юлдузларни чўқиб юрибди, - дебди Ҳозир товуқлар қор устига чиқиб юлдузларни чўқиб юрибди, - дебди иккинчи лофчи». иккинчи лофчи».  Лофларнинг мавзуси турли-туман бўлиб, ижтимоий ҳаётнинг барча Лофларнинг мавзуси турли-туман бўлиб, ижтимоий ҳаётнинг барча томонларини қамраб олади. Бир ўринда салбий белгилар фош томонларини қамраб олади. Бир ўринда салбий белгилар фош этилади. этилади.  «Совғахўр лофчи ҳасрат қилади: - Шу десангиз, бир танишим «Совғахўр лофчи ҳасрат қилади: - Шу десангиз, бир танишим духобага ўроғлиқ совға келтирган эди. Бола-чақа билан очиб қарасак духобага ўроғлиқ совға келтирган эди. Бола-чақа билан очиб қарасак тугундаги нарса ўн тўрт кунлик ой экан, осмонга усди-кетди». тугундаги нарса ўн тўрт кунлик ой экан, осмонга усди-кетди».  - Меникига ҳам бир меҳрибоним тугун ташлаб кетибди, очиб қарасам, - Меникига ҳам бир меҳрибоним тугун ташлаб кетибди, очиб қарасам, олов экан, уйимизни ёндириб юборди.олов экан, уйимизни ёндириб юборди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Порахўрлик, кўрганнинг қўлига қараш, таъмагирлик, бировлар ҳисобига яшаш энг Порахўрлик, кўрганнинг қўлига қараш, таъмагирлик, бировлар ҳисобига яшаш энг ярамас иллат.ярамас иллат. Ушбу лофда ана шу хусусият порахўр қиёфасида ҳаракат қилган лофбозлар суҳбатида Ушбу лофда ана шу хусусият порахўр қиёфасида ҳаракат қилган лофбозлар суҳбатида фош этилган.фош этилган. Воқеликни муболаға асосида баён этиш лоф жанрига хос бадиий-тасвирий усул Воқеликни муболаға асосида баён этиш лоф жанрига хос бадиий-тасвирий усул ҳисобланади. Чунки муболаға у ёки бу нарса ёки ҳодисани ошириб, бўрттириб ҳисобланади. Чунки муболаға у ёки бу нарса ёки ҳодисани ошириб, бўрттириб тасвирлашнинг ўзига хос усулидир. Лофнинг кўпчилигида реал воқеа ва ҳодисаларни тасвирлашнинг ўзига хос усулидир. Лофнинг кўпчилигида реал воқеа ва ҳодисаларни бўрттириб тасвирлаш даражаси ҳаётда бўлиши мумкин бўлмаган даражага олиб бўрттириб тасвирлаш даражаси ҳаётда бўлиши мумкин бўлмаган даражага олиб чиқилади. Бўрттирилган воқеа ҳаётдан узоқ, унга қарши қўйилган лофнинг жавобидаги чиқилади. Бўрттирилган воқеа ҳаётдан узоқ, унга қарши қўйилган лофнинг жавобидаги муболағали тасвир эса тасаввурга ҳам сиғмайди:муболағали тасвир эса тасаввурга ҳам сиғмайди: «Тасодифни қаранг, - деди Салим лофчи, - кеча эрталаб тракторим билан каналга тушиб «Тасодифни қаранг, - деди Салим лофчи, - кеча эрталаб тракторим билан каналга тушиб кетдим. Бир катта наҳанг балиқ келиб тракторимни ютиб юборса бўладими? Мен кетдим. Бир катта наҳанг балиқ келиб тракторимни ютиб юборса бўладими? Мен чаққонлик қилиб қутилиб қолдим. чаққонлик қилиб қутилиб қолдим. - Гапингга ишонса бўлади, - деди Ҳалим лофчи бўш келмасдан. – Кеча пешин вақти - Гапингга ишонса бўлади, - деди Ҳалим лофчи бўш келмасдан. – Кеча пешин вақти канал ёқалаб юрсам, сувдан «тир-тир» деган товуш келади. Таваккал деб қармоқ канал ёқалаб юрсам, сувдан «тир-тир» деган товуш келади. Таваккал деб қармоқ ташлаган эдим, катталиги гараждай келадиган балиқ илиниб чиқди. Бечоранинг ташлаган эдим, катталиги гараждай келадиган балиқ илиниб чиқди. Бечоранинг оғзидан бурқситиб тутун чиқарди. Дарҳол қорнини ёриб қарасам, ичидан мотори ишлаб оғзидан бурқситиб тутун чиқарди. Дарҳол қорнини ёриб қарасам, ичидан мотори ишлаб турган трактор чиқса бўладими? Ўша сенинг тракторинг экан-да?»турган трактор чиқса бўладими? Ўша сенинг тракторинг экан-да?» www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Муболағали тасвирнинг бу даражада реал Муболағали тасвирнинг бу даражада реал ҳаётда бўлиши мумкин эмас. Бинобарин, ҳаётда бўлиши мумкин эмас. Бинобарин, муболағали тасвир, асосан, хаёл қилиш ва муболағали тасвир, асосан, хаёл қилиш ва тасаввурга йўл очади. Шунинг учун ҳам тасаввурга йўл очади. Шунинг учун ҳам лофлар ҳозиржавобликни синаш, киши лофлар ҳозиржавобликни синаш, киши тасаввурини бойитиш вазифасини адо тасаввурини бойитиш вазифасини адо этади. этади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Мавзу юзасидан саволлар Мавзу юзасидан саволлар • 1. Латифаларга хос асосий хусусиятлар 1. Латифаларга хос асосий хусусиятлар нималардан иборат?нималардан иборат? • 2. Латифаларнинг шаклланишида бошқа 2. Латифаларнинг шаклланишида бошқа жанрларнинг таъсири бўлганми?жанрларнинг таъсири бўлганми? • 3. Афанди образига хос хусусиятларни 3. Афанди образига хос хусусиятларни айтинг.айтинг. • 4. Латифаларда кулги яратиш усулларини 4. Латифаларда кулги яратиш усулларини изоҳланг.изоҳланг. • 5. Лоф жанрига хос хусусиятлар нималардан 5. Лоф жанрига хос хусусиятлар нималардан иборат?иборат? • 6. Муболаға санъатининг лофлардаги ўрнига 6. Муболаға санъатининг лофлардаги ўрнига баҳо беринг.баҳо беринг. • 7. Лоф ва латифаларнинг муштарак 7. Лоф ва латифаларнинг муштарак жиҳатларини аниқланг.жиҳатларини аниқланг. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Ўзбек фольклорининг жанрлар тизими

Эга ва кесимнинг шахс ва сонда ифодаланиши

Афсона ва ривоятлар

Миқдор, даража ва шарт тўсиқсизлик ҳоллари ва унинг ифодаланиши

Тўлдирувчи ва унинг ифодаланиши