Энг қадимги даврлар фольклори - Лингвистика - Презентации

Энг қадимги даврлар фольклори

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

384 KB

Энг қадимги даврлар Энг қадимги даврлар фольклори фольклори Р е ж а :Р е ж а : 1. Сўз санъатининг илк намуналари 2. Тотем ва анимизм 3. Мифлар ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари 4. Ўзбек фольклоридаги жанрлар табиатидаги янгиланишлар. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Адабиётлар: 1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, 1. К.Имомов, Т.Мирзаев, Б.Саримсоқов, О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик О.Сафаров, Ўзбек халқ оғзаки поэтик ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990.ижоди. Т.: «Ўқитувчи», 1990. 2. Жуманазаров У. Ўзбек фольклори ва 2. Жуманазаров У. Ўзбек фольклори ва тарихий воқелик. Т.: «Фан», 1991.тарихий воқелик. Т.: «Фан», 1991. 3. Насимхон Раҳмон. Турк ҳоқонлиги. Т.: 3. Насимхон Раҳмон. Турк ҳоқонлиги. Т.: А.Қодирий номидаги Халқ мероси А.Қодирий номидаги Халқ мероси нашриёти, 1993. нашриёти, 1993. 4. Ўзбек фольклори очерклари. Уч 4. Ўзбек фольклори очерклари. Уч томлик, 1-том, Т.: «Фан», 1988.томлик, 1-том, Т.: «Фан», 1988. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ЭНГ ҚАДИМГИ ДАВРЛАР ФОЛЬКЛОРИЭНГ ҚАДИМГИ ДАВРЛАР ФОЛЬКЛОРИ  Марказий Осиё жаҳоннинг илму фан, фалсафа, дин, Марказий Осиё жаҳоннинг илму фан, фалсафа, дин, адабиёт ва санъат қадимдан ривожланган, тарихи ниҳоятда адабиёт ва санъат қадимдан ривожланган, тарихи ниҳоятда бой минтақаларидан биридир. Сўнгги тарихий ва археологик бой минтақаларидан биридир. Сўнгги тарихий ва археологик тадқиқотлар ана шу муқаддас заминда одамзотнинг илк тадқиқотлар ана шу муқаддас заминда одамзотнинг илк фаолияти бир миллион йилга яқин эканлигидан далолат фаолияти бир миллион йилга яқин эканлигидан далолат беради. беради.  Жуда кўплаб оғзаки ва ёзма манбалар, турли осори-атиқа Жуда кўплаб оғзаки ва ёзма манбалар, турли осори-атиқа обидаларидан маълум бўлишича, Днепрдан Олтойгача бўлган обидаларидан маълум бўлишича, Днепрдан Олтойгача бўлган ҳудудда скифлар, Каспий орти текислигида массагетлар, ҳудудда скифлар, Каспий орти текислигида массагетлар, улардан шарқроқда саклар, сўғдлар, бақтирияликлар, улардан шарқроқда саклар, сўғдлар, бақтирияликлар, хоразмийлар, парфиёнлар яшаганлар. Ҳозирги Марказий хоразмийлар, парфиёнлар яшаганлар. Ҳозирги Марказий Осиёликларнинг ўтмишдаги ана шу аждодлари асримиздан Осиёликларнинг ўтмишдаги ана шу аждодлари асримиздан бир неча минг йиллар илгари суғоришга асосланган бир неча минг йиллар илгари суғоришга асосланган деҳқончилик ҳамда чорвачилик, овчилик, балиқчилик билан деҳқончилик ҳамда чорвачилик, овчилик, балиқчилик билан шуғулланганлар. шуғулланганлар.  Ҳозирги ўзбек, тожик, туркманларнинг аждодларида суғорма Ҳозирги ўзбек, тожик, туркманларнинг аждодларида суғорма деҳқончилик маданияти шу қадар ривож топганки, ҳатто деҳқончилик маданияти шу қадар ривож топганки, ҳатто биргина Аракс (ҳозирги Амударё) ҳавзаларида жуда кўплаб биргина Аракс (ҳозирги Амударё) ҳавзаларида жуда кўплаб сунъий суғориш каналлари, сув иншоатлари қазилиб чўл ва сунъий суғориш каналлари, сув иншоатлари қазилиб чўл ва саҳроларга сув олиб чиқилган. саҳроларга сув олиб чиқилган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Шу тариқа моддий ва маънавий қадриятлар яратилган. Шу тариқа моддий ва маънавий қадриятлар яратилган. Ота-боболаримиз яшаган ҳудудларда қадимда хилма-хил Ота-боболаримиз яшаган ҳудудларда қадимда хилма-хил маданият ўчоқлари таркиб топган ва ривожланган. маданият ўчоқлари таркиб топган ва ривожланган.  Марказий Осиё халқларининг, хусусан, ўзбекларнинг Марказий Осиё халқларининг, хусусан, ўзбекларнинг маданияти, тарихий илдизлари, ижтимоий, фалсафий, маданияти, тарихий илдизлари, ижтимоий, фалсафий, ахлоқий, диний, бадиий қарашлари ва фикрлари шакллана ва ахлоқий, диний, бадиий қарашлари ва фикрлари шакллана ва ривожлана боришининг илк даврлари қадим замонларга ривожлана боришининг илк даврлари қадим замонларга бориб тақалади. бориб тақалади.  Аждодларимизнинг қадим ижтимоий-иқтисодий ҳаёти, урф-Аждодларимизнинг қадим ижтимоий-иқтисодий ҳаёти, урф- одатлари, анъаналари, маданияти, тили ва тарихи бадиий-одатлари, анъаналари, маданияти, тили ва тарихи бадиий- фалсафий жиҳатдан ўзига хос тарзда акс эттирадиган оғзаки фалсафий жиҳатдан ўзига хос тарзда акс эттирадиган оғзаки ижодиёти ниҳоятда бой ва хилма-хилдир. Мифлар, афсоналар, ижодиёти ниҳоятда бой ва хилма-хилдир. Мифлар, афсоналар, қаҳрамонлик эпослари, қўшиқлар, мақол ва маталлар, эртак қаҳрамонлик эпослари, қўшиқлар, мақол ва маталлар, эртак ва топишмоқлар халқ оғзаки ижодиёти маданиятнинг энг ва топишмоқлар халқ оғзаки ижодиёти маданиятнинг энг қадимги ва узоқ тарихга эга бўлган соҳаларидир. Уларнинг қадимги ва узоқ тарихга эга бўлган соҳаларидир. Уларнинг ижодкори, оғиздан-оғизга, авлоддан-авлодга авайлаб асраб ижодкори, оғиздан-оғизга, авлоддан-авлодга авайлаб асраб ўтказувчи асосий куч – барча моддий ва маънавий ўтказувчи асосий куч – барча моддий ва маънавий бойликларнинг яратувчиси бўлган халқдир. бойликларнинг яратувчиси бўлган халқдир.  Тарих қаъридан, неча-неча ўтмиш даврлардан бизгача етиб Тарих қаъридан, неча-неча ўтмиш даврлардан бизгача етиб келган мифлар, афсона ва ривоятлар, достонлар, эртак ва келган мифлар, афсона ва ривоятлар, достонлар, эртак ва қўшиқлар ўтмишнинг шунчаки бир акс садоси эмас, балки қўшиқлар ўтмишнинг шунчаки бир акс садоси эмас, балки халқ кўнглидаги қайғу-ҳасрат ва шодликнинг йўлдоши, унинг халқ кўнглидаги қайғу-ҳасрат ва шодликнинг йўлдоши, унинг билим қомуси, унинг диний ва фалсафий китоби ҳамдир. билим қомуси, унинг диний ва фалсафий китоби ҳамдир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ЭНГ ҚАДИМГИ ФОЛЬКЛОР МИФЛАР ЖАНГНОМА ТИПИДАГИ АФСОНАЛАР РИВОЯТЛАР, ЭРТАК ВА НАҚЛЛАР ҚАҲРАМОНЛИК ЭПОСЛАРИ ҚЎШИҚ ВА МАҚОЛЛАР www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Илк ибтидоий қарашлар анимизм Тотемизм www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Аждодларимиз томонидан яратилган фольклор асарлари ва Аждодларимиз томонидан яратилган фольклор асарлари ва урф-одатларида уларнинг анимистик ва тотемистик қарашлари урф-одатларида уларнинг анимистик ва тотемистик қарашлари излари ҳам сақланиб қолган. излари ҳам сақланиб қолган.  Одамларнинг табиат ҳақидаги тасаввурида ўзини табиат кучлари Одамларнинг табиат ҳақидаги тасаввурида ўзини табиат кучлари ва ҳодисалари билан айнан бир нарса деб ҳисоблаши, жонсиз ва ҳодисалари билан айнан бир нарса деб ҳисоблаши, жонсиз нарсаларга жонли сифатида қараши анимистик қараш дейилади. нарсаларга жонли сифатида қараши анимистик қараш дейилади. Анимистик қарашлар асосини қадимги инсонларнинг жон ва Анимистик қарашлар асосини қадимги инсонларнинг жон ва руҳлар ҳақидаги тасаввурлари, уларнинг жонли ва жонсиз руҳлар ҳақидаги тасаввурлари, уларнинг жонли ва жонсиз табиатда яшаши ҳақидаги қарашлари ташкил қилади. Бундай табиатда яшаши ҳақидаги қарашлари ташкил қилади. Бундай тасаввур ва қарашларнинг излари эртакларнинг қадимий тасаввур ва қарашларнинг излари эртакларнинг қадимий мотивларида сақланиб қолган. Масалан, «Ёрилтош» эртагида мотивларида сақланиб қолган. Масалан, «Ёрилтош» эртагида қизнинг мурожатидан кейин тошнинг ёрилиши мўъжизаси ва қизнинг мурожатидан кейин тошнинг ёрилиши мўъжизаси ва қизни бағрига олиши, «Ялмоғиз кампир» эртагида одамларнинг қизни бағрига олиши, «Ялмоғиз кампир» эртагида одамларнинг тошга айланиб қолиши, «Қилич ботир»да қаҳрамоннинг жони тошга айланиб қолиши, «Қилич ботир»да қаҳрамоннинг жони қиличда эканлиги кабилар шулар жумласидандир. қиличда эканлиги кабилар шулар жумласидандир.  Тотемизм эса ибтидоий жамиятда пайдо бўлган диннинг алоҳида Тотемизм эса ибтидоий жамиятда пайдо бўлган диннинг алоҳида шакли бўлиб, кўпинча одамнинг ҳайвон ёки ўсимлик, баъзан шакли бўлиб, кўпинча одамнинг ҳайвон ёки ўсимлик, баъзан жонсиз нарса ёки табиат ҳодисалари билан алоқаси борлиги жонсиз нарса ёки табиат ҳодисалари билан алоқаси борлиги ҳақидаги ишонч-эътиқодни англатади. Туркий халқлар қуёш, сув, ҳақидаги ишонч-эътиқодни англатади. Туркий халқлар қуёш, сув, оловга топинганлар, от, ит каби баъзи ҳайвонларга эътиқод оловга топинганлар, от, ит каби баъзи ҳайвонларга эътиқод қўйганлар. Тотем – у ёки бу уруғнинг эътиқод қўйган қўйганлар. Тотем – у ёки бу уруғнинг эътиқод қўйган ҳимоячисидир. Ўзбек халқ эртаклари ёки достонларида ҳимоячисидир. Ўзбек халқ эртаклари ёки достонларида қаҳрамонларнинг тақдири кўпинча унинг отига ёки қушларга қаҳрамонларнинг тақдири кўпинча унинг отига ёки қушларга боғлиқ бўлади. Инсон қийин ҳолатда, иложсиз қолганда, от ёки боғлиқ бўлади. Инсон қийин ҳолатда, иложсиз қолганда, от ёки сеҳрли жонзотлар ёрдамга келади. Масалан, «Қирон ботир» сеҳрли жонзотлар ёрдамга келади. Масалан, «Қирон ботир» эртагида парилар Қирон ботирни ва унинг хотинини керакли эртагида парилар Қирон ботирни ва унинг хотинини керакли жойга кўз очиб юмгунча элтиб қўйган бўлса, «Бахт излаган йигит» жойга кўз очиб юмгунча элтиб қўйган бўлса, «Бахт излаган йигит» эртагида балиқ одамни устига миндириб, дарёдан ўтказиб қўяди. эртагида балиқ одамни устига миндириб, дарёдан ўтказиб қўяди. Достонларда Рахш, Бойчибор, Ғирот каби отлар ўз эгаларига Достонларда Рахш, Бойчибор, Ғирот каби отлар ўз эгаларига садоқат билан хизмат қилиб, хатарли дамларда уларни бало-садоқат билан хизмат қилиб, хатарли дамларда уларни бало- қазолардан ҳимоя қилишади. қазолардан ҳимоя қилишади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

МифларМифлар  Қадимги давр фольклорида ибтидоий тасаввурлар Қадимги давр фольклорида ибтидоий тасаввурлар асосида яратилган мифлар алоҳида ўрин тутади. асосида яратилган мифлар алоҳида ўрин тутади.  Миф юнонча – сўз, ривоят деган маънони билдириб, Миф юнонча – сўз, ривоят деган маънони билдириб, дунёнинг пайдо бўлиши, табиат ҳодисалари, яратгувчи дунёнинг пайдо бўлиши, табиат ҳодисалари, яратгувчи маъбуд ва паҳлавонлар ҳақидаги афсоналардир. маъбуд ва паҳлавонлар ҳақидаги афсоналардир. Мифологик қарашлар инсоннинг табиатни, олам Мифологик қарашлар инсоннинг табиатни, олам сирларини билишга бўлган интилишининг натижаси сирларини билишга бўлган интилишининг натижаси сифатида пайдо бўлган. Дунёдаги яхшилик билан сифатида пайдо бўлган. Дунёдаги яхшилик билан ёмонлик, нур билан зулмат, бахт билан бахтсизлик ёмонлик, нур билан зулмат, бахт билан бахтсизлик ўртасидаги курашлар бу курашларда эзгуликнинг ёвузлик ўртасидаги курашлар бу курашларда эзгуликнинг ёвузлик устидан ғалабаси ҳақидаги қарашлар мифларнинг устидан ғалабаси ҳақидаги қарашлар мифларнинг асосини ташкил қилади. Мифларда баён қилинишича, асосини ташкил қилади. Мифларда баён қилинишича, яхшилик оламига Ахурамазда, ёмонлик оламига эса яхшилик оламига Ахурамазда, ёмонлик оламига эса Ахриман бошчилик қилади. Бахт ва бахтсизлик, ҳаёт ва Ахриман бошчилик қилади. Бахт ва бахтсизлик, ҳаёт ва мамот шу қарама-қарши кучлар ўртасидаги кураш ва мамот шу қарама-қарши кучлар ўртасидаги кураш ва унинг оқибатларига боғлиқ. унинг оқибатларига боғлиқ. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Масалан: Масалан:  «Даосизм» фалсафасига кўра гўзаллик ва ҳунуклик, «Даосизм» фалсафасига кўра гўзаллик ва ҳунуклик, баландлик ва пастлик, яхшилик ва ёмонлик, борлиқ ва баландлик ва пастлик, яхшилик ва ёмонлик, борлиқ ва йўқлик, узун билан калталик бир-бирини туғдиради, бирин-йўқлик, узун билан калталик бир-бирини туғдиради, бирин- кетин келади, бир-бирига боғлиқ бўлади, табиатдаги барча кетин келади, бир-бирига боғлиқ бўлади, табиатдаги барча мавжудот, барча ҳодисалар қарама-қаршиликларни ўз мавжудот, барча ҳодисалар қарама-қаршиликларни ўз ичига олади. Яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги жангу-ичига олади. Яхшилик ва ёмонлик ўртасидаги жангу- жадаллар эзгулик учун курашадиган Митра, Анахита, жадаллар эзгулик учун курашадиган Митра, Анахита, Каюмарс, Жамшид, Гершасп образида ва бахтсизлик ва Каюмарс, Жамшид, Гершасп образида ва бахтсизлик ва ёвузлик тимсоли бўлган Ахриман, дев, аждар, жинлар ёвузлик тимсоли бўлган Ахриман, дев, аждар, жинлар билан боғлиқ мифларда ўз ифодасини топган. билан боғлиқ мифларда ўз ифодасини топган.  Ахурамазда буюк яратгувчи куч, у оламларни ва одамларни, Ахурамазда буюк яратгувчи куч, у оламларни ва одамларни, ҳайвонот ва набототни яратган. Ахриман эса бузғунчи куч, ҳайвонот ва набототни яратган. Ахриман эса бузғунчи куч, у инсонларга фақат фалокат келтиради. Ахриман ҳозирги у инсонларга фақат фалокат келтиради. Ахриман ҳозирги исломий тушунча билан изоҳлайдиган бўлсак иблис – исломий тушунча билан изоҳлайдиган бўлсак иблис – шайтонни лаиндир. «Авесто»да талқин қилинишича, шайтонни лаиндир. «Авесто»да талқин қилинишича, МитраМитра кишиларга нур ва иссиқлик, бахт-саодат бахш этадиган, кишиларга нур ва иссиқлик, бахт-саодат бахш этадиган, ёвузлик оламига даҳшат соладиган, кишиларни офатдан ёвузлик оламига даҳшат соладиган, кишиларни офатдан қутқарадиган қуёш маъбуди сифатида талқин қилинган. қутқарадиган қуёш маъбуди сифатида талқин қилинган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ўрта Осиё ва Эллин маданияти Зевс Ахурамазда Апполон. Митра Афродита Анахита www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

“ Авесто”да Улуғланган Эзгуликлар Эзгу фикр Эзгу калом Эзгу амал www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Анахита Анахита ер, сув ва ҳосил маъбудаси, ер, сув ва ҳосил маъбудаси, қаҳрамонларга куч-қувват ва муваффақият бахш қаҳрамонларга куч-қувват ва муваффақият бахш этувчи илоҳий куч тимсоли. «Авесто»да Анахита этувчи илоҳий куч тимсоли. «Авесто»да Анахита забардаст, хушқомат, камарини белига маҳкам забардаст, хушқомат, камарини белига маҳкам боғлаган, марҳаматли гўзал қиз сифатида намоён боғлаган, марҳаматли гўзал қиз сифатида намоён бўлади. Ёвузликка қарши чиққан паҳлавонлар бўлади. Ёвузликка қарши чиққан паҳлавонлар жанг олдидан ғалаба қозонишини сўраб, илоҳий жанг олдидан ғалаба қозонишини сўраб, илоҳий ҳомийга шундай илтижо қилганлар: «О, ҳомийга шундай илтижо қилганлар: «О, марҳаматли, забардаст Ардивисура, Анахита марҳаматли, забардаст Ардивисура, Анахита менга мадад бер, уч оғиз ва уч бошли, олти кўз ва менга мадад бер, уч оғиз ва уч бошли, олти кўз ва минг хил кучлар султони баҳайбат Ажи Даҳок минг хил кучлар султони баҳайбат Ажи Даҳок устидан ғолиб чиқай».устидан ғолиб чиқай».  Анахита образи қадим даврларда ясалган тош ва Анахита образи қадим даврларда ясалган тош ва сопол ҳайкалчаларда ҳам ўз ифодасини топган. сопол ҳайкалчаларда ҳам ўз ифодасини топган. Зардуштийлар сув ва ҳосилдорлик маъбудасининг Зардуштийлар сув ва ҳосилдорлик маъбудасининг бундай ҳайкалчаларини ўз уйларида, шунингдек, бундай ҳайкалчаларини ўз уйларида, шунингдек, ибодатхоналарда сақлаганлар. Маросимлар ибодатхоналарда сақлаганлар. Маросимлар чоғида унга сиғинганлар ҳамда Анахита чоғида унга сиғинганлар ҳамда Анахита шарафига ибодат қилиб, унинг учун қурбонлик шарафига ибодат қилиб, унинг учун қурбонлик маросимларини ўтказиб турганлар. маросимларини ўтказиб турганлар.  Анахита ҳақидаги мифга кўра кимда-ким эзгу Анахита ҳақидаги мифга кўра кимда-ким эзгу ният билан қурбонлик келтирса, унинг илтимоси ният билан қурбонлик келтирса, унинг илтимоси ижобат қилинади. ижобат қилинади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 ЖамшидЖамшид ҳақидаги миф намуналари ҳам Ўрта Осиё ҳақидаги миф намуналари ҳам Ўрта Осиё халқлари орасида кенг тарқалган. «Авесто»да халқлари орасида кенг тарқалган. «Авесто»да талқин қилинишича, у адолатли подшо бўлган. талқин қилинишича, у адолатли подшо бўлган. Жамшид ҳукмронлик қилган пайтларда мамлакатда Жамшид ҳукмронлик қилган пайтларда мамлакатда қаҳратон совуқлар ҳам, жазирама иссиқлар ҳам қаҳратон совуқлар ҳам, жазирама иссиқлар ҳам бўлмаган. Ҳатто касаллик ва ўлим ҳам чекинган. У ер бўлмаган. Ҳатто касаллик ва ўлим ҳам чекинган. У ер юзини уч баравар кенгайтириб, одамлар учун турли юзини уч баравар кенгайтириб, одамлар учун турли емишлар ва молларни кўпайтиради. Мамлакатни сув емишлар ва молларни кўпайтиради. Мамлакатни сув босганда тўғонлар қуриб, одамларни офатдан сақлаб босганда тўғонлар қуриб, одамларни офатдан сақлаб қолади. қолади.  Жамшид образи кейинчалик ёзма адабиётга ҳам Жамшид образи кейинчалик ёзма адабиётга ҳам кириб келди. Жамшид ҳақидаги афсоналар кириб келди. Жамшид ҳақидаги афсоналар «Шоҳнома» ва «Тарихи Мулки Ажам» асарларидан «Шоҳнома» ва «Тарихи Мулки Ажам» асарларидан ҳам ўрин олган. ҳам ўрин олган.  Фирдавсий достонида Жамшид ўз ҳукмронлигининг Фирдавсий достонида Жамшид ўз ҳукмронлигининг дастлабки даврида адолатли, инсонпарвар подшо дастлабки даврида адолатли, инсонпарвар подшо сифатида тасвирланади. Турли ҳарбий қуроллар сифатида тасвирланади. Турли ҳарбий қуроллар кашф этади, шаҳарлар бино қилади, наврўз кашф этади, шаҳарлар бино қилади, наврўз байрамини одат тусига киритади. Кейинчалик эса байрамини одат тусига киритади. Кейинчалик эса шайтоннинг макри туфайли мутакаббирликка шайтоннинг макри туфайли мутакаббирликка берилиб ўзининг сурати билан бутлар ясатиб, берилиб ўзининг сурати билан бутлар ясатиб, одамларни ўзига сиғинишга буюради. Мана шу гуноҳ одамларни ўзига сиғинишга буюради. Мана шу гуноҳ ишлари туфайли Аллоҳнинг қаттиқ жазосига ишлари туфайли Аллоҳнинг қаттиқ жазосига гирифтор бўлиб Заҳҳок томонидан арра билан гирифтор бўлиб Заҳҳок томонидан арра билан иккига бўлиб ташлаб ўлдирилади. иккига бўлиб ташлаб ўлдирилади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

«Тўмарис» ҳақидаги ривоят:«Тўмарис» ҳақидаги ривоят:  Геродотнинг «Тўққиз китобдан иборат тарих» асарида битилган Геродотнинг «Тўққиз китобдан иборат тарих» асарида битилган бўлиб, унда массагетлар ҳукмдори бўлган бу жасоратли аёлнинг бўлиб, унда массагетлар ҳукмдори бўлган бу жасоратли аёлнинг мардлиги, унинг босқинчи аҳмоний шоҳларидан бири Кирга қарши ўз мардлиги, унинг босқинчи аҳмоний шоҳларидан бири Кирга қарши ўз қабиласининг мустақиллиги учун, ор-номус йўлида олиб борган қабиласининг мустақиллиги учун, ор-номус йўлида олиб борган жанглари, ғалабаси ҳақида ҳикоя қилинади. Бу маълумот биз учун жанглари, ғалабаси ҳақида ҳикоя қилинади. Бу маълумот биз учун узоқ ўтмишда ота-боболаримизнинг, жасоратли аёлларнинг ўз узоқ ўтмишда ота-боболаримизнинг, жасоратли аёлларнинг ўз озодликлари учун олиб борган мардонавор курашларини акс озодликлари учун олиб борган мардонавор курашларини акс эттирувчи асарлари билан қиёсий ўрганишда нодир манба бўлиб эттирувчи асарлари билан қиёсий ўрганишда нодир манба бўлиб ҳисобланади. ҳисобланади.  Геродотнинг (484-425) «Тарих» китобида ҳикоя қилинишича, Эрон Геродотнинг (484-425) «Тарих» китобида ҳикоя қилинишича, Эрон шоҳи Кир массагетлар юртини ўзига қарам қилиш, бойликларини шоҳи Кир массагетлар юртини ўзига қарам қилиш, бойликларини талаш мақсадида Тўмарисга уйланмоқчи бўлиб, элчилар жўнатади. талаш мақсадида Тўмарисга уйланмоқчи бўлиб, элчилар жўнатади. Малика шоҳнинг асл мақсадини тушуниб, унга қайлиқ бўлишни, ўз Малика шоҳнинг асл мақсадини тушуниб, унга қайлиқ бўлишни, ўз элини қул қилиб топширишни истамаслигини қатъий қилиб айтади. элини қул қилиб топширишни истамаслигини қатъий қилиб айтади. Шундан сўнг Кир очиқ тажовуз йўлига ўтади ва массагетлар томон Шундан сўнг Кир очиқ тажовуз йўлига ўтади ва массагетлар томон қўшин тортади. Шоҳ дарёдан ўтиш учун кўприклар қурдира қўшин тортади. Шоҳ дарёдан ўтиш учун кўприклар қурдира бошлайди. Унинг бу хатти-ҳаракатидан хабардор бўлган Тўмарис бошлайди. Унинг бу хатти-ҳаракатидан хабардор бўлган Тўмарис Кирга элчи юбориб шундай дейди: «Эй шоҳ қилаётган ишингни Кирга элчи юбориб шундай дейди: «Эй шоҳ қилаётган ишингни тўхтат! Ҳали сен бошлаган ишингнинг қандай тугашини билмайсан-тўхтат! Ҳали сен бошлаган ишингнинг қандай тугашини билмайсан- ку!? Қўй, сен ўз юртингда подшоҳлик қилавер, бизни ҳам ўз ку!? Қўй, сен ўз юртингда подшоҳлик қилавер, бизни ҳам ўз ҳолимизга қўй. Лекин сен бунга кўнмайдиган кўринасан. Агар биз ҳолимизга қўй. Лекин сен бунга кўнмайдиган кўринасан. Агар биз билан куч синашмоқчи бўлсанг, у ҳолда кўприклар қуриб овора билан куч синашмоқчи бўлсанг, у ҳолда кўприклар қуриб овора бўлма, биз дарёдан уч кунлик нарига кетамиз, сен бизнинг еримизга бўлма, биз дарёдан уч кунлик нарига кетамиз, сен бизнинг еримизга ўт, ёки ўз юртингда учрашишни истасанг, шуни хабар қил». ўт, ёки ўз юртингда учрашишни истасанг, шуни хабар қил». www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Қадимги қўшиқлар.Қадимги қўшиқлар.  . . Туркий халқларнинг қадимги оғзаки ижодини ўрганишда Туркий халқларнинг қадимги оғзаки ижодини ўрганишда айниқса, айниқса, XIXI асрнинг машҳур тилшунос олими Маҳмуд асрнинг машҳур тилшунос олими Маҳмуд Қошғарийнинг «Девону луғотит турк» асари муҳим Қошғарийнинг «Девону луғотит турк» асари муҳим аҳамиятга эга. «Девон»да Хитойдан Хоразмга қадар аҳамиятга эга. «Девон»да Хитойдан Хоразмга қадар бўлган ҳудудларда яшаган уруғ ва қабилаларнинг тили бўлган ҳудудларда яшаган уруғ ва қабилаларнинг тили ўрганилади, текширилади. ўрганилади, текширилади.  Тил ўрганиш асносида Маҳмуд Қошғарийнинг тўплаган Тил ўрганиш асносида Маҳмуд Қошғарийнинг тўплаган афсона, мақол ва қўшиқлари мана шу ерда яшаган уруғ ва афсона, мақол ва қўшиқлари мана шу ерда яшаган уруғ ва халқларнинг энг қадимги даврдаги оғзаки ижод халқларнинг энг қадимги даврдаги оғзаки ижод намуналаридир. «Девони луғотит турк»даги қўшиқларни намуналаридир. «Девони луғотит турк»даги қўшиқларни асосан, овчилик, чорвачилик, мавсум-маросим ва асосан, овчилик, чорвачилик, мавсум-маросим ва қаҳрамонлик қўшиқлари ташкил этади. Меҳнат қўшиқлари қаҳрамонлик қўшиқлари ташкил этади. Меҳнат қўшиқлари аждодларимизнинг маънавий ва меҳнат фаолиятининг аждодларимизнинг маънавий ва меҳнат фаолиятининг самараси сифатида юзага келган бўлиб, улар меҳнат самараси сифатида юзага келган бўлиб, улар меҳнат жараёнини тасвирлаш билан бирга, кишиларнинг тинч ва жараёнини тасвирлаш билан бирга, кишиларнинг тинч ва фаровон ҳаёт ҳақидаги орзу-умидлари ва кечинмалари фаровон ҳаёт ҳақидаги орзу-умидлари ва кечинмалари ҳам акс эттиради. ҳам акс эттиради.  «Девон»да айниқса, овчилик билан боғлиқ қўшиқлар «Девон»да айниқса, овчилик билан боғлиқ қўшиқлар катта ўрин эгаллайди: катта ўрин эгаллайди: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Чағри бериб қушлату,Чағри бериб қушлату, Той ғон изиб тишлату,Той ғон изиб тишлату, Тилки, тўнғиз тошлату,Тилки, тўнғиз тошлату, Ардам била ўклалим. Ардам била ўклалим. Мазмуни:Мазмуни: Ов қушларин ушлатиб,Ов қушларин ушлатиб, Тулки, тўнғиз тишлатиб,Тулки, тўнғиз тишлатиб, Итларимиз ишлатиб,Итларимиз ишлатиб, Ҳунар билан гердайдик. Ҳунар билан гердайдик. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Мазкур қўшиқларда ҳаёлий дунёқараш билан бир қаторда Мазкур қўшиқларда ҳаёлий дунёқараш билан бир қаторда ҳаёт ва инсон улуғланади, ҳар бир фаслнинг ўзига хос ҳаёт ва инсон улуғланади, ҳар бир фаслнинг ўзига хос хусусияти ёрқин лавҳаларда очиб берилади. Баҳор хусусияти ёрқин лавҳаларда очиб берилади. Баҳор келиши билан табиатда содир бўладиган уйғониш, келиши билан табиатда содир бўладиган уйғониш, теварак атрофнинг кўм-кўк майсалар билан қопланиб, теварак атрофнинг кўм-кўк майсалар билан қопланиб, гулларнинг очилиши, рутубатли совуқ қиш кунларидан гулларнинг очилиши, рутубатли совуқ қиш кунларидан қутилган кишиларга завқ уйғотади.қутилган кишиларга завқ уйғотади. Турли чечак ярилди, Турли чечак ярилди, Барчин язим қарилди,Барчин язим қарилди, Учмоқ яри кўрулди, Учмоқ яри кўрулди, Тумлуғ яна калгусуз.Тумлуғ яна калгусуз. Мазмуни: Мазмуни: Турли чечаклар очилди,Турли чечаклар очилди, Ер юзи кўк гиламларга буркалди. Ер юзи кўк гиламларга буркалди. Жаннат ери кўринди,Жаннат ери кўринди, Совуқ қайтмас бўлиб кетди. Совуқ қайтмас бўлиб кетди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Шундай қилиб, ибтидоий Шундай қилиб, ибтидоий дунёқараш билан боғлиқ ҳолда дунёқараш билан боғлиқ ҳолда пайдо бўлган қадимги фольклор пайдо бўлган қадимги фольклор намуналари аждодларимизнинг намуналари аждодларимизнинг ҳаёт тарзи, кураш ва интилишлари, ҳаёт тарзи, кураш ва интилишлари, урф-одатлари, орзу-умидлари урф-одатлари, орзу-умидлари ҳақида муайян тасаввурлар ҳосил ҳақида муайян тасаввурлар ҳосил қилади. Энг қадимги даврларда қилади. Энг қадимги даврларда яратилган фольклор асарлари яратилган фольклор асарлари кейинчалик янги-янги афсона, кейинчалик янги-янги афсона, ривоят, эртак ва достонларнинг ривоят, эртак ва достонларнинг яратилишига замин бўлди. яратилишига замин бўлди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Мавзу юзасидан Мавзу юзасидан саволларсаволлар  11 .Қадимда Ўрта Осиё халқлари яратган моддий ва маънавий қадриятлар деганда нимани тушунасиз?.Қадимда Ўрта Осиё халқлари яратган моддий ва маънавий қадриятлар деганда нимани тушунасиз?  2.Қадимги фольклор намуналари бизни нималардан хабардор қилади?2.Қадимги фольклор намуналари бизни нималардан хабардор қилади?  3.Анимистик қарашлар ҳақида маълумот беринг.3.Анимистик қарашлар ҳақида маълумот беринг.  4.Тотемистик қарашларни қандай изоҳлайсиз?4.Тотемистик қарашларни қандай изоҳлайсиз?  5.Қадимги мифлар ва мифологик образлар ҳақида маълумот беринг. 5.Қадимги мифлар ва мифологик образлар ҳақида маълумот беринг.  6. Мифларнинг ғоявий асосини нималар ташкил қилади?6. Мифларнинг ғоявий асосини нималар ташкил қилади?  7.Қаҳрамонлик эпослари ҳақида маълумот беринг.7.Қаҳрамонлик эпослари ҳақида маълумот беринг.  8. Бизгача (тўлиқ бўлмаса ҳам) етиб келган қаҳрамонлик характеридаги афсона ва ривоятларнинг 8. Бизгача (тўлиқ бўлмаса ҳам) етиб келган қаҳрамонлик характеридаги афсона ва ривоятларнинг аҳамияти нимада?аҳамияти нимада?  9. Қадимги қўшиқлар ва уларга хос хусусиятлар нималардан иборат?9. Қадимги қўшиқлар ва уларга хос хусусиятлар нималардан иборат?  10 Қадимги давр фольклорининг илмий, маърифий ва маънавий аҳамияти ҳақида сизнинг фикрингиз 10 Қадимги давр фольклорининг илмий, маърифий ва маънавий аҳамияти ҳақида сизнинг фикрингиз қандай?қандай? www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 «« Бу дунёда фақат бир муаммо Бу дунёда фақат бир муаммо бор - одамларга ҳаётдан бор - одамларга ҳаётдан маънавий қониқиш ҳиссини маънавий қониқиш ҳиссини қайтариш керак. Маънавий қайтариш керак. Маънавий бойликсиз қалб тошга айланур… бойликсиз қалб тошга айланур… Комилликка йўналтирилган Комилликка йўналтирилган дидни тарбияламоқ лозим» дидни тарбияламоқ лозим»  (Сент (Сент Экзюпери)Экзюпери) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Маросим фольклори

Ўзбек халқ мақоллари

Ўзбек фольклорининг жанрлар тизими

Халқ олқишлари ва қарғишлари

Ҳозирги имло муаммолари фанининг мақсад ва вазифалари