Turli nutq buzilishlarida umumiy, mayda motorikani tekshirish va rivojlantirish texnologiyasi - Медицина - Презентации

Turli nutq buzilishlarida umumiy, mayda motorikani tekshirish va rivojlantirish texnologiyasi

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

1294.8046875 KB

TURLI NUTQ BUZILISHLARIDA UMUMIY, MAYDA MOTORIKANI TEKSHIRISH VA RIVOJLANTIRISH TEXNOLOGIYASI

Sensorika – sezgilarni, tashqi ta’sirlarni bevosita idrok etish. Fiziologiyada sensorika — sensorika sensor tizim yordamida qo’zg’atuvchilarni idrok etishga qaratilgan asab tizimining funksiyasidir Motorika (Motor qobiliyatlar) – insonga xos bo'lgan motor reaksiyalar, qobiliyatlar, ko'nikmalar va murakkab harakatli faollik yig’indisidir. Sensomotorika – bu faoliyatning sensor va motor komponentlarining o’zaro koordinasiyasidir: sensor ma’lumotni olish ma’lum harakatlarni amalga oshirilishiga olib keladi, ular esa o’z navbatida sensor ma’lumotlarni tartibga solish, nazorat qilish yoki tuzatishga hizmat qiladi.

Sensomotori ka Sensor jarayonla r Sezgi Idrok Motor jarayonl ar Umumiy motorik a Mayda qo’l motorik asiOrganizm yoki uning alohida a’zolarining harakat faolligi . Biron bir vazifani bajarish uchun zarur ketma-ket harakatlar yig’indisi Tasavv ur Hotir a Tafakk ur17 0E 19 11

T. G. Vizel “Neyrofiziologiya asoslari” (“Основы нейрофизиологии”) kitobida erta va maktabgacha yoshdagi bolalarning motor sohasini rivojlaninishi haqida quyidagi ma'lumotlarni keltiradi:

0-1,5 oy. Funksional munosabatda shartsiz reflektor soha ustunlik qiladi. Belida yotgan holda, bola qo'llarini, oyoqlarini tartibsiz harakatga keltiradi. Bu qobiliyat tug'ma hisoblanadi. 2 oy. Bu yoshda bosh miya yarimsharlari po’stlog’ining elementar bosqichlanini faolligi oshib, bola dastlabki tahminiy harakatlarni amalga oshirishni boshlaydi. Bola belida yotganda boshini ko'tara oladi, qo'llaringizni og'ziga yaqinlashtiradi, qo'llariga tegadigan narsalarni ushlaydi, qo'llarini harakatlarini kuzatadi. 3-4,5 oy. Bu davrda miyani turli xil harakat tizimlari (piramidal, miya ustunidagi tuzilmalar. po’stloq osti) faoliyatini boshlaydi. Bola qornida yotib boshini baland ko'taradi (deyarli 90° ga), bu vaqtda bilaklariga suyanib, oldinga uzatilgan qo'llari bilan o'ynaydi, ularni tekshiradi. Bu harakatlarning barchasi orientatsiya faoliyatining rivojlanishi davom etayotganligini ko'rsatadi. Atrofidagi maydoni idrok etish maydoni kengayib boradi.

4,5 - 5 oy. Barcha harakat tizimlarining faoliyati takomillashishi davom etadi. Bola qo'llarini ushlab oldinga tortishganda o'tirishga harakat qiladi. Belidan ushlansa, boshini to'g'ri ushlab tik o’tiradi. Bu juda muhim belgi bo’lib, vertikal pozitsiyani qabul qilish tendentsiyasi mavjudligini anglatadi. Shu bilan birga, qo’liga tutqizilgan shiqildoqdan ovoz chiqarish qobiliyat paydo bo'ladi. Bu harakat ham muhim ahamiyatga ega. Bu predmetli faoliyatning ya’ni miya yarimsharlari po’stlog’ini yetilish jarayonini boshlanishidan dalolat beradi. 5- 5, 5oy . Bola belida yotgan holda qo'llari bilan tizzalarga tegish, qornida yotib, ag’darilish qobiliyati yuzaga keladi. Bu tarzda bola o’z tana sxemasini o’rganishni boshlab, keyinchalik bu jarayon o’z "meni"ning paydo bo'lishiga olib keladi. 5,5 - 6,5 oy. Miyaning post-markaziy va premotor zonalarining funksiyalari yetilib, buning asosida tananing va qo’l-oyoqlarning ma’lum holatlari, shuningdek ularning seriyasi shakllanadi. Taxminaniy faoliyat yanada murakkablashadi. Bola qorinda yotib, cho'zilgan qo'llariga suyanadi, kaftlari ochiladi. Shu payt bola tanasining ko’krak qismini ko’taradi? dahanini esa biroz pastga tushiradi . Bu holat oldinga qarash uchun ancha qulay bo’ladi. 6,5 - 7,5 oy. Miyaning tepa qismidagi tuzilmalar yanada faollashadi. Bu davr tananing sxemasini jadal o’zlashtiriladi. Bola belida yotib, oyoqlarini ko'taradi va oyoqlarini qo'llari bilan tegadi. Bir muncha vaqt tayanchsiz o'tiradi, ammo muvozanatni oson yo'qotishi mumkin. Ob'ektni qo'ldan qo’lga olish qobiliyati takomillashadi. O'yinchoq ushlagan kaftini aylantirish qobiliyati paydo bo’ladi. 7,5 - 8,5 oy. Kinestetik (afferent) va kinetik (afferent) praksis yanada takomillashadi. Predmet bolaning spontan diqqat-e'tibori obyektiga aylanadi: bola tayanchsiz o'tirib, o'yinchoq bilan o’ynaydi. Harakat koordinasiyasi murakkablashadi: bola ob'ektni ikki qo'li bilan ko'taradi. "Vertikal" ham mustahkamlanadi: bola oyoqlariga qo'yilganda, bola tayanadi va sakrashga harakat qiladi.

8,5- 9,5 oy. Miyaning harakat tizimlari bosh miya yarim sharlarininng peshona qismi boshqariluviga o’tadi. Bolaning harakatlarida sezilarli ihtiyoriylik va boshqarish alomatlari kuzatiladi. U belidan qoringa, shuningdek qorindan beliga ag’dariladi Birinchi predmetli harakatlar, ya'ni chapak chalish paydo bo'ladi. 9,5- 11 oy. Bosh miyaning keng sensorimotor zonasini rivojlanishi davom etadi. Bola emaklashni faol ravishda o'rganadi. Shuningdek, barmoq praksisi takomillashadi. 11- 12 oy. Bosh va orqa miya tomondan tananing mushaklarining innervatsiyasi vertikal holatni ta'minlaydigan darajaga etadi. Bola qat'iyatlilik bilan turishga harakat qiladi va 11 oyga kelib biror na rsani ushlab tik turadi. 1-1, 5 yil. Sensorimotor zonasining funksiyalari takomillashib boradi. Bola bir necha soniya davomida mustaqil tik tura oladi. Qo’llarini oldinga uzatib, oldinga necha qadam tashlay oladi. 1,5-2 yil. Tananing harakatlari relyefni o’rganish bilan xarakterlanadi, ya’ni tepa-premotor va ensa (ko'rish) zonalari o'rtasidagi assotsiativ aloqalarni rivojlanadi. Bola tekis rel’yef bilan bir qatorda, notekis yuzalarni ham o'rganadi: bola kattalarni qo’lini ushlab zinalardan ko’tariladi.

2-3 yil. Bu yosh ekstrapiramidal va miyachadagi motor tizimlarining rivojlanishi, piramidalar va miya ustunidagi tizimlar bilan birgalikda bilan birgalikda murakkab harakat koordinasiyalarini muvofiqlashtirishtiradi. Uni birinchi "fokuslar"ning yoshi deb atash mumkin. Bola stuldan yordamsiz turadi, orqaga qarab yuradi, to'siqlarni yengib o'tadi. U zinapoyadan yordamsiz tushadi. U tomon yo’naltirilgan to'pni tutishga harakat qiladi. Bunday harakatlar juda murakkabharakat koordinasiyasini talab qiladi. 4 kubikli minora quradi. Suyuqlikni bir idishdan ikkinchisiga to'kadi. 3 yil. Birinchi harakat avtomatizmi shakllanadi. Bola bir oyog'ida 2-3 soniya turadi. Oyoqlanini uchida tura oladi. Oyoq bilan to'pni tepadi. U sakrashga harakat qiladi, lekin oyoqlarini erdan uzolmaydi. Uch g'ildirakli velosiped pedallarini aylantiradi. Plastilinni uqalab, notekis "kolbasa"ni yasaydi. Qog'ozni qaychi bilan kesishga harakat qiladi. 3-4 yil. To'pni boshga ko’tarib ota oladi. Zinapoyadan pastga oyoqlarini galma- gal ishlatib tushadi. Bir oyoqda sakray oladi. Bir oyog'ida 10 s. turadi. Arg’imchoqda uchayotganida muvozanatni saqlaydi. 4-5 yil. Bir oyog'iga sakraydi, hodaning ustida yuradi. Oyoqlarini galma-galdan almashtirib sakray oladi. Zinadan yuqoriga tayanchsiz ko'tariladi 5-6 yil. Yaxshi sakraydi, yuguradi, arqon bilan sakraydi, oyoq uchida yuguta oladi. U ikki g'ildirakli velosipedni haydaydi.

Praksis va аpraksiya Praksis atamasi amaliy (predmetli) harakatni bildiradi. Inson bunday harakatlarni hilma-hil shakllarini: eng oddiy (ovqatlanish, kiyinish va boshqa)lardan eng murakkab, masalan, professional ko'nikmalargacha egallaydi. Praksisning buzilishi - apraksiya

Praksis turlari • afferent kinestetik (sezuvchi) • efferentKinetik (harakatlanuvc hi)

◦ Mayda qo'l motorikasi - insonning qo'l va oyoqlarning barmoqlari hamda kaftlar bilan aniq mayda harakatlarni amalga oshirishga qaratilgan koordinasiyalangan harakatlar to'plami. Nerv, mushak va suyak tizimlarining, shuningdek ko'ruv tizimining muvofiqlashtirilgan faoliyati asosida amalga oshiriladi. ◦ Mayda qo'l motorikasi - motorikaning bir turidir. ◦ Mayda qo'l motorikasi sohasiga turli xil harakatlarni o'z ichiga oladi: elementar imo- ishoralar( masalan, ob'ektlarni qo'lga olish)dan, juda nozik mayda harakatlarga, masalan, insonning qo'l yozuvi bog'liq.

 miyaning motor proektsiyasi maydonining uchdan bir qismini qo'lning proektsiyasini egallab, u nutq motor zonasining proeksiyasi yonida joylashgan Harakat markazi, qo’l barmoqlari harakati markazi Nutq harakat markazi

Barmoqlarning harakatlari ustida ishlash markaziy asab tizimining yetilishiga ijobiy ta’sir etib, bu ayniqsa, bolaning nutqini rivojlantirishini jadallashtirishida namoyon bo'ladi.

Ontogenezda mayda qo'l motorikasini rivojlanishi ◦ V.M. Bekhterev, qo'lning harakatlari har doim nutq bilan chambarchas bog'liqligini va uning rivojlanishiga ta'sir etishini yozgan. ◦ I.P. Pavlov nutq tafakkur bilan chambarchas bog'liqligi sababli, ikkala qo'lning funksiyalarini ishlab chiqish har ikki yarim sharda nutqning "markazlari" ning rivojlanishini ta'minlashini, intellektual rivojlanishda afzallik berishini belgilagan. ◦ T. P. Xrizmanning tadqiqotlari ritmik harakatlarning fiziologik roli miyaning funksional holatiga o'ziga xos tonik ta'siri ekanligini ko'rsatdi va miya yarim sharlarining ish samaradorligini turg'un ravishda oshirishga yordam berishini ko'rsatgan. ◦ L. V. Fominaning tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, bolalarda barmoqlar harakati ustida ishlash tovushlar artikulyasiyasini rivojlantirish samaradorligini oshirishiga sabab bo'lishinin dalillagan.

L. V. Fomina, o'tkazilgan tajribalar va ko'p sonli bolalarni o'rganish asosida, ularda nutqni rivojlantirish doimo darajasi barmoqlarning mayda harakatlarining rivojlanish darajasiga bevosita bog'liq ekanligini aniqladi (umumiy motorikaning rivojlantirish darajasi bilan esa u har doim ham bir xil bo'lmagan) Barmoq harakatlarini rivojlanish darajasi Nutqni rivojlanish darajasi Umumiy motorikani rivojlanish darajasi Me’yorda Me’yorda Me’yorda Me’yorda Me’yorda Me’yordan past Me’yordan past Me’yordan past Me’yorda Me’yordan yuqori Me’yordan yuqori Me’yorda Me’yordan past Me’yordan past Me’yordan yuqori

M. A. Povalyayeva bolalarda barmoqlarning mayda harakatlarini rivojlanishining yosh xususiyatlarini o'z ichiga olgan jadvalni taklif etadi: Yoshi Xulq-atvor qobiliyatlari 1–2 yosh Bir tqo’lida ikkita predmetni ushlab turadi; qalam bilan “chizadi”, kitob betlarini varroqlaydi. 2 dan 6 kubgacha bir-biriga joylashadi 2–3 yosh Qutini ochadi va uni ag'daradi. Qum va loy bilan o'ynaydi. Qopqoqlarni ochadi, qaychi ishlatadi. Taqinchoq qismlarini ipga teradi. Qalamni barmoqlari bilan ushlab turadi, shakllarni bir necha xususiyat bilan nusxalaydi. 9 kubdan binolar quradi. 3–4 yosh Qalam yoki rangli bo'r chizadi. 9 dan ortiq kubdan binolarni quradi. Qog'ozni bir necha marta bukib tahlaydi. 4–5 yosh Qopqoqdagi narsalarni ushlab ko'rib aniqlay oladi, plastilindan( 2 dan 3 qismgacha) predmetlar yasaydi, poyabzal bog'ichlarini bog'laydi.

 Shunday qilib, hayotning birinchi yilida bolaning mayda harakatlarini rivojlanish jarayonini o'rganish juda muhimdir  2 oydan 3 oygacha bo'lgan davrda bolada ushlab ko'rish harakatlari paydo bo'ladi.  3,5-4 oy. Qo'lning birinchi harakat funksiyasi - ushlab olish . U birinchi navbatda tug'ma refleks (Robinzonning ushlash refleksi) sifatida paydo bo'ladi.  4-5 oyda predmetlarni ushlab turish shartli refleksli xarakterga ega bo'lib, barcha barmoqlar va kaftni qo'yish – "maymunning ushlab olish" orqali bajariladi.  5 oydan boshlab ushlab olishda barmoqlar ishtiroki faollashadi: bosh barmoqning yetakchilik pozitsiyasi seziladi - bola predmetni ushlash uchun uni chetga buradi. 5 oylikdan so'ng bolada shartsiz (tug'ma) harakat reflekslari bilan birga shartli (orttirilgan) reflekslar ham namoyon bo'ladi. Masalan, 5 oylik bola onasi yoki predmetga tomon qo’l cho’zadi.

 6,5-7,5 oy. Predmetni bir qo’ldan ikkinchisiga olishni o’rganadi. O’yinchoqni ushlagan kaftni aylantirish qobiliyati paydo bo’ladi.  7,5-8,5 oy. Harakat koordinasiyasi murakkablashadi: bola predmetni ikki qo’li bilan ko’tara oladi.  7 dan 10 oygacha " o'zaro taqqoslash" harakatlar bosqichi kuzatiladi. Bola predmetni fazoda muayyan joy bilan bog'lashni biladi.  8-9 oyda- bola ikki barmog'i bilan (“Pinsetli ushlash”) kichik narsalarni oladi, katta predmetlarni esa butun kafti bilan ushlaydi. burunni, ko'zi va boshqalarni ko'rsatadi. 8,5-9,5 oy. Dastlabki predmetsiz harakatlar – chapak chalish namoyon bo’ladi. .  Faqat 9 oyda bola predmetni barmoqlari bilan olishni boshlaydi. Unda bir qo'lning yetakchiligi namoyon bo'la boshlaydi. Ushbu davr uchun yangi ko'nikma - ikkita predmet bilan bir vaqtda manipulyatsiya qilish kuzatiladi.

X.Halverson bo’yicha bola kaftini rivojlanish bosqichlari: 1 – 16 haftalikda, 2 va 3 – 56 haftalikda, 4 – 60 haftalikda, 5 – 3 yoshda, 6 – kattalarning kaft holati

 11-12-oyda predmetlardan ularni vazifasiga mos tarzda foydalanishga dastlabki urinishlarni paydo bo'ladi. Harakatlarning takomillashishi kuzatiladi: kaft(musht)lar yozilib, barmoqlar sezilarli darajada mustaqil harakat qiladi.  1 yoshu 3 oyda bosh barmoq va keyin ko'rsatkich barmoqning uchu faollashadi. Keyinchalik barcha barmoqlarning nisbatan nozik harakatlari jadal rivojlanadi.

Maktabgacha bolalik davri - bu bolaning intensiv hissiy rivojlanish davri - ob'ekt va hodisalarning bo'shliq va vaqtdagi tashqi xususiyatlari va munosabatlari yo'nalishini yaxshilashga undaydi. Ob'ektlarni idrok etish va ular bilan harakat qilish jarayonida bola ularning rangi, shakli, hajmi, vazni, harorati, sirt xususiyatlari va boshqalarni tobora aniqroq anglay boshlaydi.

◦ Maxsus tashkil etilgan sezgi idrokisiz, bolalar odatda avval faqat ma'lum andozalarni (aylana va kvadrat shakllari, qizil, sariq, yashil va ko'k ranglar) o'rganadilar, chunki bu shakllar boshqalarga qaraganda ancha ko`p tarqalgan. ◦ Keyinchalik maktabgacha yoshdagi bolalar uchburchak, to'rtburchak, yassi shakllar, zarg`aldoq, moviy va binafsha ranglar haqida ma`lumot olishadi. ◦ Ishlab chiqarish faoliyatining murakkablashishi bola asta- sekin shakl va rangning barcha yangi me'yorlarini o'zlashtirib olishiga olib keladi va taxminan 4-5 yoshdan boshlab ularning nisbatan to'liq to'plamiga ega bo'ladi.

Maktabgacha davrda sezgi harakatlarining uchta asosiy turi mavjud identifikatsiya (tanib olish) qilish harakatlari andozaga mos yozuvlar harakati modellashtiris h harakatlari

Maktabgacha yoshda sensomotor rivojlanish o'ziga xos xususiyatlarga ega, bu esa quyidagi xususiyatlarda namoyon bo'ladi: ◦ ko`rish (vizual) hislar atrof muhit bilan tanishishda yetakchi vazifani bajaradi; ◦ sensor andozalari o'zlashtiriladi; ◦ maqsadga muvofiqlik, muntazamlik, boshqaruvchanlik, idrokdan xabardorlik hissi oshadi; ◦ nutq va fikrlash orasidagi munosabatlarni o'rnatish bilan, idrok intellektuallashadi.

Sensomotor koordinatsiyasining quyidagi ko'rsatkichlari orqali psixologik tayyorgarlikni aniqlash mumkin deb hisoblaymiz: ◦ Mayda motorika mahoratining xususiyatlari; ◦ ixtiyoriy diqqat-e`tiborning o'ziga xos xususiyatlari (ko'rsatmalarni ham, harakat dasturini ham saqlab qoladi); ◦ grafik faoliyatni shakllantirilishi (xususan, yozish grafikasi); ◦ o'z faoliyatini tartibga solish; ◦ e'tiborni, ishlash qobiliyatini, faoliyat sur'ati va maqsadli yo'nalishini taqsimlash va o`zgartirish imkoniyati; ◦ topologik va metrik (nisbatlarga rioya qilish) fazoviy tasavvurlarni shakllantirish; ◦ umumiy rivojlanish darajasi.

UMUMIY VA MAYDA QO'L MOTORIKASINI TEKSHIRISH

Umumiy va mayda qo'l motorikasini tekshirish ◦ 1. Umumiy ihtiyoriy motorikani tekshirish. ◦ 2. O'z tanasida va qarama-qarshi o'tirgan kishining tanasida mo'ljal olishni o'rganish. ◦ 3. Fazoviy tushunchalarni farqlashni o'rganish. ◦ 4. Harakatning ko'ruv-fazoviy mo'ljal olishini o'rganish (Xed testi). ◦ 5. Qo'l harakatlarining kinestetik asoslarini o'rganish. ◦ 6. Harakatlarni tashkil etilishining optik-kinestetik asoslarini o'rganish ("holatlar praksisi"). ◦ 7. Konstruktiv praksisni aniqlash. ◦ 8. Sinkineziyalarni aniqlash. ◦ 9. Qo'l harakatlarining kinetik asoslarini o'rganish. ◦ 10. Fazoviy idrokni o'rganish. ◦ 11. Vizual-motor koordinatsiyasini o'rganish (grafik namunalar). ◦ 12. Manometrik test. ◦ 13. Harakat tezligini o'rganish(vertikal chiziqlarni chizish).

Umumiy ihtiyoriy motorikani tekshirish. 1dan 13 gacha tekshirish mashqlari

1. Umumiy ihtiyoriy motorikani tekshirish. Ko'rsatmalar: ◦ а) «Bir oyog’ingda turib ko’r: avval o’ng, so’ng chapgisida ». ◦ б) «Ikki oyoqda oldinga tomon sakra». ◦ в) «To’pni ot va tut». ◦ г) «Joyingda turib, qadam tashlab yur». ◦ д) «Zinapoyadan tepaga chiq va pastga tush». Baholash me'zonlari: 4 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - topshiriqlar etarli darajada aniq bajarilmadi, bola topshiriqni bajarish mobaynida muvozanatni saqlash maqsadida qo’llarini yon tomonga ko’tardi; 1 ball – muvozanatni qiyinchilik bilan saqlaydi, bir oyoqda turganda tez toliqadi, tayanch qidiradi. To’pni juda past qilib otadi. 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

2. O'z tanasida va qarama-qarshi o'tirgan kishining tanasida mo'ljal olishni o'rganish. Ko'rsatmalar: а) «Chap (o’ng) qo’lingni ko’rsat. Chap (o’ng) qulog’ingni ko’rsat. Chap (o’ng) oyog’ingni ko’rsat». б) «Mening chap (o’ng) qo’limni ko’rsat. Meni chap (o’ng) qulog’imni ko’rsat. Meni chap (o’ng) oyog’imni ko’rsat». Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi ; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - bola o'z tanasida mo'ljal oladi, biroq qarama-qarshisida o'tirgan kishining tanasida mo’ljal olishda qiynaladi; 1 ball – bola o’z va qarama-qarshisida o'tirgan kishining tanasida mo’ljal olishda qiynaladi; 0 ball - bola o’z va qarama-qarshisida o'tirgan kishining tanasida mo’ljal ololmaydi.

3. Fazoviy tushunchalarni farqlashni o'rganish ( qog’oz varrog’ida) Ko'rsatma: «Rasm markazida nima joylashganini ko’rsat. Kvadratning chap tomonida qanday shakllar joylashgan? Kvadratning o’ng tomonida qanday shakllar joylashgan? Kichik uchburchakning tagida qaysi shakl joylashgan? Aylana va katta kvadratning o’rtasida qaysi shakl joylashgan? Rasmning pastki qismida qaysi shakllar joylashgan? » Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriq xatolar bilan bajarildi, lekin bola xatolarni mustaqil ravishda tuzatdi; 2 ball - topshiriqlar kattalarning minimal yordami asosida bajarildi; 1 ball - topshiriqlar kattalarning faol yordami asosida bajarildi; О ball- topshiriq bajarilmadi.

4 . Harakatning ko'ruv-fazoviy mo'ljal olishini o'rganish (Xed sinovi). 1) Ko'rsatma: «Men o’ng qo’limni ko’targanimda, sen ham o’ng qo’lingni ko’tarasan. Chap qo’limni ko’ratganimda esa sen ham chap qo’lingni ko’tarasan». «O’ng qo’lingni ko’tar!» «O’ng qo’ling bilan chap qulog’ingni ushla». «O’ng qo’lingni ko’tar!» «Chap qo’ling bilan o’ng qulog’ingni ushla». Tekshiruvchi bolaning qarama-qarshisida o'tirishadi. Baholash me'zonlari: 4 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - topshiriq xatolar bilan bajarildi, lekin bola xatolarni mustaqil ravishda aniqladi va tuzatdi; 1 ball – birinchi topshiriqni bajarishda exopraksiya yuzaga keladi, va keyingi topshiriqlarni bajarishda ham saqlanib qoladi, xatolarni mustaqil ravishda aniqladi; 0 ball – turg’un exopraksiyalar kuzatiladi, xatolar mustaqil ravishda aniqlanmaydi;

Xed sinovi 2) Ko'rsatma: «Men o’ng qo’lim bilan qiladigan harakatlarimni o’ng qo’ling bilan (ushlab ko’rsatib), men chap qo’lim bilan qiladigan harakatlarimni chap qo’ling bilan (ushlab ko’rsatib) bajar». Avval bir qo’l bilan bajariladigan sinovlar, so’ng rasmda ko’rsatilgan ikki qo’l bilan bajariladigan sinovlar bajariladi. Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar taklif etilgan tempda to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi , biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball – 5-7 ta topshiriqni to’g’ri bajaradi, so’ng exopaksiyalar yuzaga keladi. 1 ball - exopraksiyalar birinchi topshiriqni bajarishda yuzaga kelib, hamma topshiriqlarni bajarish mobaynida saqlanib qoladi; 0 ball - turg’un exopraksiyalar kuzatiladi, xatolar mustaqil ravishda aniqlanmaydi;

Xed sinovi

5. Qo'l harakatlarining kinestetik asoslarini o'rganish. Ko'rsatma: ◦ 1. "O'ng qo'lni pastga tushir. Bosh barmoqdan tashqari barcha barmoqlarn musht qilib buking, bosh barmog'ini chap tomonga buring". ◦ 2. "Ikkala qo'lning barnoqlarini mushtlarga siqib, bosh barmoqlarini yuqoriga yuqoriga ko'taring".3 ◦ . "O'ng (chap) qo'lni musht bilan siqib, uning ustiga chap (o'ng) qo'lning kaftini qo'ying". ◦ 4. "O'ng (chap) qo'lning barmoqlarini musht qiling, chap (o'ng) qo'lning kaftini vertikal ravishda unga suyantiring". Baholash me'zonlari: 4 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq sinkeneziyalar kuzatildi; 1 ball - topshiriqlar kattalarning minimal yordami asosida bajarildi; 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

6. Harakatlarni tashkil etilishining optik-kinestetik asoslarini o'rganish ("holatlar praksisi"). 1) Og'zaki ko'rsatmalarga asosidagi praksis. Ko'rsatma: "birinchi va ikkinchi barmoqlarni uchlarini birlashtirib uzuk holatiga keltiring (taqlid asosida). Musht holatidagi batmoqlardan ikkinchi va uchinchisini yozing("Quyoncha qiling"). Ikkinchi va beshinchi barmoqlarni yozing ("echki qiling"). Baholash me'zonlari: 4 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq sinkeneziyalar kuzatildi; 1 ball – topshiriqlarni ikkinchi qo’li bilan yordamlashgan holda bajardi. (boshqa qo’l yordamida barmoqlarni yozadi); 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

2) Ko'ruvchi namunalari asosidagi holatlar praksisi Ko'rsatma: « Meni orqamdan qaytar». Bolaga u takrorlashi kerak bo'lgan har bir holat tasvirlangan rasm ko'rsatilib, har bir holatni ketma- ket ravishda bajarish taklif etiladi. Ikkila qo'l ketma- ketlikda tekshiriladi. Har bir holatni bajarganingizdan so'ng, bola qo'lini stolga erkin qo'yadi.

3) Kinestetik namunalari asosidagi holatlar praksisi Ko'rsatma: "Ko'zlaringizni yuming. Barmoqlarimni qanday qilib qo'yganimni his qilasizmi?" Keyin bolaning qo'li "tekislanadi" va unga mazkur holatni takrorlash taklif qilinadi. Holatlar namunalari va shartlari 1-band bilan bir xil. Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi без помощи взрослого; 3 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - topshiriq sekin tempda sinkeneziyalar bilan birga bajarildi; 1 ball - topshiriqlarni ikkinchi qo’li bilan yordamlashgan holda bajardi. (boshqa qo’l yordamida barmoqlarni yozadi); 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

7. Konstruktiv praksisni aniqlash. Ko'rsatma: Ikkita qismdan, uchta qismdan, to'rtta qismdan iborat (turli xil konfiguratsiyada kesilgan) kesma rasmlarni birlashtirish. Baholash me'zonlari: 4 ball - barcha topshiriq to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriq xatolar bilan bajarildi, lekin bola xatolarni mustaqil ravishda tuzatdi; 2 ball - topshiriqlar kattalarning minimal yordami asosida bajarildi; 1 ball - topshiriq obrazni namoyishidan keyin bajarildi; 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

8. Sinkineziyalarni aniqlash Jarayon: Bolaning kafti toza qog'ozga joylashtiriladi va qalam bilan yurgizib chiqiladi. So'ng, to'rtinchi barmoqdan tashqari bolaning hamma barmoqlarga navbat bilan har biriga tegib, "faqat shu barmog'ingizni ko'taring!" deya ko'rsatma beramiz: Kontur yordamida tasvirida boshqa barmoqlarning majburiy harakatlari (bir tomonlama, qarama-qarshi (ikkinchi qo'lda) va ikki tomonlama (ikkala qo'lda) qayd etiladi: Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlarni sinkinesisiz amalga oshirildi; 3 ball - ba'zi topshiriqlarni bajarishda bir tomonlama sinkineziyalar yuzaga keldi; 2 ball - har bir topshiriqni bajarishda bir tomonlama sinkineziya; 1 balli - qarama-qarshi sinkineziyalar;0 ball-ikki tomonlama sinkineziyalar.

9. Qo'l harakatlarining kinetik asoslarini o'rganish. 1) Ko'rsatma: 1. Galma-galdan o'ng qo'lning bosh barmog'i bilan ikkinchi, uchinchi, to'rtinchi va beshinchi barmoqlarga odatiy va maksimal sur'atda bosing. 2. Huddi shu topshiriqni Chap qo'lning barmoqlari bilan bajaring. 3. Huddi shu topshiriqni ikkala qo'lning barmoqlari bilan oddiy va maksimal tezlikda o'xshash vazifani bajaring. 4. O'ng (chap) qo'lning barmoqlari bilan chap (o'ng) qo'lning barmoqlari bilan navbat bilan "salomlash", bosh barmoq bilan boshlab barmoqlarning yostiqchalarini tegish. 5. Barmoqlaringizni ulang. Bosh barmoqdan boshlab, barcha barmoqlarga tegib turish uchun navbatma - navbat amalga oshiriladi. Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi, biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - topshiriqlar kattalarning minimal yordami asosida bajarildi;; 1 ball - topshiriqlar kattalarning faol yordami asosida bajarildi; 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

2) Ko'rsatma: Ko'rsatma: « Meni orqamdan qaytar» («musht – qovurg’a - kaft»). So'ngra harakatlar ketma-ketligi rasm asosida bajariladi: faqat holatlarlar o'zgaradi, qo'lning o'zi joyni o'zgartirmaydi. Vazifa birinchi navbatda o'ng qo'l bilan (o'naqaylar uchun), keyin chap tomonda amalga oshiriladi. Chap qo'llar uchun-aksincha. Baholash me'zonlari: 4 ball – topshiriqlarni mustaqil ravishda to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi , biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball - topshiriq sekin tempda sinkeneziyalar bilan birga bajarildi; 1 ball - topshiriqlar sekin tempda ketma-ketlik buzilgan tarzda bajarildi (harakatlar o’rnini almashtirish, tushirib qoldirish); 0 ball - harakatlarning ketma-ket bajarilmasligi.

3) Ko'rsatma: «Qo'lingni stolga qo'y. Meni orqamdan qaytar» (Ozertskiy sinovi). Ikkala qo'lning holatlarini bir vaqtning o'zida o'zgarish: bir qo'l mushtga, ikkinchisida esa barmoqlarni tekislash. Bir kaftni tekislab va boshqasini musht qilish. 4) Ko'rsatma: «Bir vaqtning o'zida ikkala qo'lning bosh va ko'rsatkich barmoqlari bilan stoldan bitta gugurt cho'pini olib, ularni qutilarga qo'ying». Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlarni mustaqil ravishda to'g'ri bajarildi; 3 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi , biroq bajarilish tezligi past edi; 2 ball – bir-ikkita xatolar, dizritmiya; 1 ball - ko’p sonli xatolar, dizritmiya, ortiqcha harakatlarni kuzatilishi, bir harakatni boshqasi bilan almashtirish; 0 ball - harakatlarning bir vaqtning o’zida bajara olmaslik .

10. Fazoviy idrokni o'rganish. Ko'rsatma: «Sizdan oldin qog'oz va qalam bor. Varoqqa namuna asosida rasm chizing (bolaning oldida "uy" rasmi chizilgan varaq beriladi). Shoshilmang, ehtiyot bo'ling, rasmingiz namunaga aynan o'xshash ekanligiga ishonch hosil qiling». Baholash me'zonlari: 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi ; 3 ball – biron bir detal’ chizilmagan; 2 ball – rasmni umumiy hajmi nisbatan to’g’ri aks ettirilgan, biroq ba’zi qismlarni hajmi ikki martadan ko’proqqa kattalashtirilib chizilgan; 1 ball – rasmni ma’lum elementi noto’g’ri tasvirlangan; 0 ball – rasm qismlarini tekkislikda noto’g’ri tasvirlanganligi.

11. Vizual-motor koordinatsiyasini o'rganish (grafik namunalar) 1).Harakatlar aniqligini tekshirish. " Bir uchida mashina, ikkinchisida uy chizilgan yo'lakchalar " rasmi berilib, bolaga mashinani uyga "haydash" kerak ekanligi aytiladi. Yo'llakning kengligi bolani imkoniyatlariga yarasha tanlanadi. Yo'llarning murakkabligi borgan sari murakkablashtiriladi. Ko'rsatma: “ Bu erda mashinalar va uychalar chizilgan, mashina uyga yetib olishi uchun yo'lakni chizib ber” Baholash me'zonlari: 4 ball – topshiriqni bajarishda yo’lak chetiga chiqilmadi, qalam qog’ozdan uzilmadi; 3 ball - topshiriqni bajarishda yo’lak chetiga chiqilmadi, uch martadan kam hollda qalam qog’ozdan uzildi; 2 ball - topshiriqni bajarishda yo’lak chetiga chiqilmadi, uch marta qalam qog’ozdan uzildi, sinkeneziyala kuzatildi; 1 ball - yo’lakdan uch martadan kamroq chiqish, chiziqlar notekis, sust, deyarli ko’rinmaydi yoki aksincha juda bosib chizilgan, sinkeneziyalar. 0 ball – topshiriqni bajara olmaslik, yo’lak chegaralaridan ko’p marta chetga chiqish, bir necha marta bitta joyni ustidan chizishlar.

Yo’lakchalar Yo'lning o'rtasida to'g'ri chiziq chizing, qalamni qog'ozdan uzmang va yo'lakdan tashqariga chiqmang.

Yo’lakchalar Yo'lning o'rtasida chiziq chizing, qalamni qog'ozdan uzmang va yo'lakdan tashqariga chiqmang.

2) Grafik malakalarni tekshirishKo'rsatma: ◦ 1. "To'g'ri chiziq chizish". ◦ 2. "Chapdan o'ngga to'g'ri chiziq chizish". ◦ 3. "Yuqoridan pastga to'g'ri chiziq chizish“. ◦ 4. "Berilgan chiziqdan qisqaroq/uzoqroq chiziq chiz". ◦ 5. "Nuqtalarni bir-biri bilan ula". ◦ 6. To'lqinli va singan chiziqlarni chizish (namuna bo'yicha). ◦ 7. Geometrik shakllarni chizish (kvadrat, uchburchak, doira). ◦ 8. Uzluksiz grafik qatorlarni qatordan qo'lni uzmasdan chizish ("to'siq", "zanjir"). ◦ Baholash me'zonlari: ◦ 4 ball – grafik malakalar yoshga mos ravoshda rivojlangan; ◦ 3 ball - topshiriqlar sekin, ishonchsiz bajarildi; ◦ 2 ball - topshiriqlar sekin, ishonchsiz, qalamni qog’ozdan uzib bajarildi; ◦ 1 ball - harakatlar ravonligi buzilgan, mikro- va makrografiyalar namoyon bo’ladi; ◦ 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

3) Bir topshiriqdan ikkinchisiga o’tishni tekshirish "Devorcha". Tekshiruvchi bolaga bir chiziqli daftar varrog'ida namuna chizadi (rasmga qarang). Ko'rsatma: «Qalamni qog'ozdan uzmay naqshni davom eting». Baholash me'zonlari: 4 ball – topshiriq to'g'ri bajarildi, naqsh namunaga kattaligi, nozikligi, ritmi, elementlariga mos keladi; 3 ball - topshiriqlar sekin, ishonchsiz bajarildi; 2 ball - topshiriqlar sekin, ishonchsiz, qalamni qog’ozdan uzib bajarildi; 1 ball - harakatlar ravonligi buzilgan, mikro- va makrografiyalar namoyon bo’ladi; 0 ball - topshiriq bajarilmadi.

12. «Aylanani kesish» Manometrik testi. ◦ Materiallar: 7 doiralari chizilgan kvadrat qog'oz parchasi (aniqlangan aylananing diametri 5 santimetrga teng; boshqa doiralar kamroq aniqlangan, 1, 2, 3 mm radiusining kattaligidan farq qiladi), qattiq qaychi, sekundomer. ◦ Ko'rsatma: «Keng chiziq bo'ylab doira kes». ◦ Ish etakchi qo'l bilan amalga oshiriladi. Davomiyligi-1 daqiqa. Ikkinchi urinishga (birinchi muvaffaqiyatsizlikdan keyin) ruxsat etiladi. Baholash me'zonlari: ◦ 4 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi; ◦ 3 ball - topshiriqlar to'g'ri bajarildi, biroq aylana ohirigacha kesilmagan (perimetrning 8/9 qismidan ko’prog’i tayyor); ◦ 2 ball – topshiriqni bajarish davomida qalin chiziqdan chiqish 2 martadan kam (agar bola yupqa chiziqni bir marta kisib yuoborsa) yoki 1 marta bo’lsa; ◦ 1 ball – bola berilgan vaqt davomida topshiriqni bajara olmadi; ◦ 0 ball - ko’pgina xatolar bo’lgani uchun topshiriq bajarilmadi deya sanaladi.

«Aylanani kesish» Manometrik test.

13. Harakat tezligini o'rganish(vertikal chiziqlarni chizish). ◦ Jihoz: bir chiziqli daftar varrog’i, qalam. Ko'rsatma: « Belgi berishim bilan chegaralardan chiqib ketmasdan vertikal chiziqlar chizishni boshla». ◦ Belgi berilishi bilan bola vertikal chiziqlar chizishni boshlaydi, 10 soniyadan so’ng ishni tugatish haqida belgi beriladi. 30 soniya dam olishdan so’ng topshiriq qaytadan bajariladi. Baholash me'zonlari: 4 ball - ikkala qo'l uchun ham tez sur'atda vazifani bajarish, o'ng qo'li bilan 20 dan ortiq chiziqlarni va chapdan 12 dan ortiq (chapaqaylar uchun, aksincha); 3 ball - vazifani bir qo'l bilan tez sur'atda bajarish (topshiriqning qaysi qo'li bajarilganligini belgilanadi), 20 dan ortiq chiziqlar; 2 ball - vazifani sekin sur'atda bajarish, o'ng qo'li bilan 16 dan ortiq chiziq va chap tarafdagi 9 ta chiziq (chap qo'llar uchun, aksincha), gorizontal chiziqlar chegaralarining ko'p sonli buzilishi, harakat tezligining o'zgarishi; 1 ball - sekin sur'atda bajarish, o'ng qo'li bilan 20 soniyada 16 chiziqdan kamroq va chap qo'l bilan 9 chiziq kamroq (chap qo'llar uchun, aksincha), gorizontal chiziqlar chegaralarining ko'p sonli buzilishi, harakat tezligining o'zgarishi; 0 ball - etakchi qo'l bilan 10 chizig'idan kamroq chizish, gorizontal chiziqlar chegaralarining ko'p sonli buzilishi, harakat tezligidagi sezilarli o'zgarishlar.

Похожие

Nafasni rivojlantirish texnologiyasi

Mikrobiologik usullar qon gazlarini tekshirish ventilyatsiyani tekshirish

Ginekologiyada asosiy tekshirish usullari

Insondagi turli kasalliklar va ularning asoratlari

Ruhiy salomatlikni rivojlantirish prinsiplari