Etnoarxeologiya yo'nalishining rivojlanish tarixi va taraqqiyoti - История - Презентации

Etnoarxeologiya yo'nalishining rivojlanish tarixi va taraqqiyoti

Загружено в:

19.06.2025

Скачано:

0

Размер:

9807.9970703125 KB

Etnoarxeologiya yo'nalishining rivojlanish tarixi va taraqqiyotiEtnoarxeologiya yo'nalishining rivojlanish tarixi va taraqqiyoti

Reja: 1.Etnoarxeologiyaning paydo bo'lishi 2.Etnoarxeologiya yo'nalishi haqida olimlar fikr-mulohazalari 3.Etnoarxeologiya fanining rivojlanish bosqichlari

Etnoarxealogiya XX asr 60-yillarda AQSh da paydo bo’ldi . Bu yangi fan ozining ikki uslubni birlashtirgani bilan va soddaroq va keng ma’lumot beradi. Etnoarxealogiya yurtimizga fan sifatida o’tgan asrning 90- yillarida kirib keldi. Etnoarxealogya fan sifatida shakillanish bosqichlarini otab kelmoqda , ko’pchilik tomonidan etnoarxealogiya fan sifatida emas balki arxealogiyaning bir shahobchasi sifatida ham ko’rib kelinmoqda. Etnoarxeologiya ta'rifini ishlab chiqishga bunday yondashuvning asosi insoniyatning umumiyligi "... o'ziga xos madaniy xilma-xillik, mozaika, lekin tuzilish va o'zini o'zi tashkil etishga intilish, ob'ektiv mavjud bo'lganlarning uzluksizligi" degan uslubiy pozitsiyadir. va jamiyat va madaniyatning alohida elementlari”. Etnologiya bilimlar qadim zamonlardan paydo boʻlgan boʻlsada, lekin mustaqil fan sifatida XIX-asrning oʻrtalarida shakllanib boʻldi.

Dastlab, bu atamani XVI- asrning oxirida nemis yozuvchisi I.Zummer ishlatgan, keyin esa XVIII- asrning oxirlarida va 1808-yilda maxsus jurnalislar shu nom bilan chiqa boshlagan. Etnologiya soʻzi mashhur fransuz tabiatshunosi va fizigi Jan Jak Amper taklifi bilan Parij antropologlari kongressida alohida fan sifatida qabul qilingan (1839- yil).

Etnoarxeologiya – XX asrda arxeologiya va etnografiyaning integratsiyalashuvi natijasida vujudga kelgan va rivojlangan, jamiyat va insoniyat madaniyatining genezisi va dinamikasi boʻyicha qator muammolarni hal qilishga moʻljallangan ilmiy yoʻnalish (yoki hatto alohida rivojlanayotgan fan), shuningdek, ushbu muammolarning arxeologik va etnografik ko'rinishining konjugasiyasiga asoslangan turli xronologik davrlarning elementlari. Va bu yo'nalishning qisqacha ta'rifi: etnoarxeologiya - madaniyat va jamiyat haqidagi ilmiy bilimlarning bo'limi, ularning arxeologik va etnografik bilimlarini birlashtiradi.

I.G. Glushkovning yozishicha, 1950-yillarning oxiri - 1960- yillarning boshlarida paydo bo'lgan. anglo-amerika arxeologiyasida etnoarxeologiya «... arxeologik rekonstruksiya maqsadida tirik madaniyatni maqsadli o'rganishga» asoslanadi . Va allaqachon aniq, faqat uslubiy tomondan, A.V. Koсарев1 , ushbu ilmiy yo'nalish bo'yicha u "..."jonli" etnografik madaniyatda eksperimental modellashtirish usulini tushunishni taklif qiladi.

O.M. Melnikova: "... Mutaxassislar orasida etnoarxeologiyani ilmiy fan sifatida yaxlit idrok etish shakllangan, ularning tadqiqotlari dastlab etnoarxeologiya ob'ektini arxeologik va etnografik bilimlarni integratsiyalashgan holda qayta qurilgan sotsial-madaniy tizim sifatida tushunishga asoslangan (Tomilov NA, 1997). Koʻrinib turibdiki etnoarxeologiya tadqiqot usulidan (arxeologiya va etnografiyaning anʼanaviy manba tahlili usullari orqali moddiy madaniyatni bilish usuli sifatida) keng mavzuli tadqiqot yoʻnalishiga – qadimgi qazilma ashyoviy madaniyatdan zamonaviy moddiy madaniyatga ( o'zimizning arxeologiyamiz), undan - mustaqil fanga , genetik jihatdan arxeologiya, etnografiya bilan manba orqali va keng ma'noda butun tarix bilan - ilmiy fanning barcha tarkibiy qismlari bilan - ob'ekt, mavzu. fan, kognitiv munosabatlar, nazariya, tadqiqot usullari, kontseptual apparat va boshqalarni tushuniladi .

Dunyo arxeologlari va etnograflari etnoarxeologik ishlar davomida etnoarxeologik tadqiqotlar ko'lami va muammolari ancha katta ekanligiga, bundan tashqari ish boshida tuyulganidan ham ko'proq hajmli ekanligiga tobora ko'proq ishonch hosil qilmoqdalar. Ular etnoarxeologiyani nafaqat qadimgi madaniyatlar va jamiyatlarni qayta qurish usuli, balki maxsus ilmiy yo'nalish sifatida muhokama qilish kerak deb hisoblaydilar.

XX-asrning 50-60- yillarida Amerika antropologiyasida L.Uayt va J.Styuardning neo-evolyutsion gʻoyalari doirasida paydo boʻlgan madaniyat tushunchasi fanga yaxlit adaptiv mexanizm sifatida kirib keldi.

M. F. KoSarev shunday yozadi: “Mubolag'asiz aytish mumkinki, etnoarxeologik “ yashillashtirish”dan tashqari , mantiqan fan antik davrning muhim muammolarini samarali ishlab chiqa olmaydi O’rta Osiyo tarixi, iqtisodiyot shakllarini o'zgartirish omillari sifatida (xususan, zarur shartlar ishlab chiqaruvchi iqtisodiyotning shakllanishi), qadimgi madaniyatning gullab-yashnashi va tanazzulga uchrashi sabablari , turli mintaqalar aholisining notekis tarixiy rivojlanishi uchun sharoitlar ibtidoiylarning moddiy va ma'naviy madaniyatining yangi mintaqaviy xususiyatlari, qadimgi migratsiyalarning jamiyatlari sabablari, mazmuni va ijtimoiy oqibatlari va boshqalar yanada korinadi".

Etnologiya dastlab faktik bilimlarni toʻplaydi, keyin ularni tahlil etish orqali mohiyatini tushunib olib, nazariy xulosalar chiqaradi. Etnologiya fani boshqa fanlar singari oʻziga xos maxsus tadqiqot usullari va maxsus atamalarga ega. Uning uslubi muayyan dunyoqarash va nazariyalar (metodologiya) bilan bogʻliq boʻlib, oʻz tadqiqotlarini ayrim fan sohalari antropologiya, arxeologiya, lingvistika, sotsiologiya, sanʼatshunoslik bilan aloqador holda amalga oshiradi.

Etnoarxeologiya predmetning qanday yaratilganligini va undan nima maqsadda foydalanilayotganini tushunishga ham yordam beradi.Shunday qilib, Rossiya Fanlar akademiyasining Etnologiya va antropologiya institutida etnoarxeologiya sektori (Moskva), Sibir (Kemerovo, Omsk, Surgut, Tomsk) va Rossiyaning boshqa mintaqalarida etnoarxeologiya bo'yicha kichik guruhlar (hatto ular haqida ma'lumot) mavjud. hali umumlashtirilmagan) va etnoarxeologiya sohasida deyarli yakka holda ishlaydigan oz sonli mutaxassislar. Ya'ni, etnoarxeologiyani xususiy ilmiy fan deb hisoblash mumkin bo'lgan etnoarxeologik bilimlar sohasida ilmiy tadqiqot institutlari yoki ularning alohida bo'limlari yetarli emasligi aniq.

Etnoarxeologiya muammolari, albatta, Rossiyada o'tkaziladigan turli xalqaro, rus va mintaqaviy ilmiy kongresslar, konferentsiyalar, seminarlar va simpoziumlarda muhokama qilinadi. Omsk olimlari har yili mamlakatning turli ilmiy markazlarida "Arxeologik va etnografik tadqiqotlar integratsiyasi" umumrossiya ilmiy seminarini o'tkazib, uni xalqaro tadbir darajasiga ko'tarishlariga umid qilmoqdalar. Bunday seminarlar ular tomonidan 1993 yildan beri tashlik etilib kelinadi.

Bu sohada mutaxassislar tayyorlashga kelsak, bu yerda yo arxeologiya, yo etnografiya doirasida dastlabki qadamlar qo‘yilmoqda. Universitetlarda etnoarxeologiyaning alohida ixtisosligi, kafedralar, aspiranturalar mavjud emas. Va shunga qaramay, etnoarxeologiya va uning alohida bo'limlari bo'yicha o'quv kurslari ishlab chiqilmoqda, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlanmoqda, etnoarxeologik mavzularda birinchi dissertatsiyalar tayyorlandi va himoya qilindi.

Shuni ham yodda tutish kerakki, etnoxarologiya manbai tabiatda murakkab. Bu, bir nechta fanlar bo'yicha asosiy parametrlar bilan aloqa qilish, muqarrar ravishda juda nozik xususiyatlarga ega bo'ladi. Buni hisobga olish, vaqti-vaqti etnoarxeologik yo'nalish quyidagi shaklda namoyon bo'ladi. Birinchi davr 17-asr oxiri- 1820-yillarni o‘z ichiga oladi. Bu davrda arxeologik va etnografik materiallarni to‘g‘ridan- to‘g‘ri taqqoslash (qiyoslash) orqali etnoarxeologik g‘oyalar namoyon bo‘ldi. Bu davrda 2 bosqich mavjud.

Birinchi bosqichda (17-asr oxiridan 1760-yillargacha) har bir manba faqat yozma matnga o'xshash tarzda qabul qilinganda, arxeologik va etnografik narsalarni taqqoslash, arxeologik topilmalarni tarixan ma'lum etnik guruhlarga ko'ra aniqlash, ya'ni Rossiyada ma'lum bo'lgan etnik guruhlarni arxeologik jihatdan aniqlashga urinishlar bo'yicha birinchi tajribalar o'tkazildi. Ikkinchi bosqichda (1760-yillardan 1820-yillarning oxirigacha) bu tajriba yangi paydo boʻlgan formal tipologiya va oʻsha davrda mustaqil fanga aylangan etnografiyaning jadal rivojlanishining mevalari bilan boyidi, bu esa baʼzan sintezlangan arxeologik va etnografik manba asoslarini yaratishga olib keldi. Aynan o'sha paytda shakllangan narsalarning tipologiyasi, narsalar shaklining rivojlanishi va boshqalar haqidagi o'sha paytda ishlab chiqilgan nazariyalarning qoidalari arxeologik va etnografik materiallarning o'zaro bog'liqligiga kiritildi.

Ikkinchi davrda (1830-yillar - 1920-yillarning oxiri) asosiy manba tizimli xususiyat kasb etdi va bu tizimlar uslubiy xilma-xilligi bilan ajralib turdi. Birinchi bosqich (1870-yillargacha) arxeologik yodgorliklar va etnik jamoalardagi narsalarning o'sha davrda madaniyatni tavsiflovchi "xususiyatlar to'plami" sifatida belgilangan munosabatlarga bo'lgan haqiqiy munosabatlariga qiziqishning ortishi bilan ajralib turdi. Tadqiqotchilar endi narsalarni emas, balki madaniyatlarni o'zaro bog'laydilar, ular bir paytlar aytganidek, "yodgorliklar orqali haqiqiy hayotni" qayta yaratadilar.

Ikkinchi davrning ikkinchi bosqichida (1880-yillardan 1920-yillarning oxirigacha) rasmiy tipologiyani shakllantirishning uzoq davom etgan jarayoni yakunlandi.

O'z navbatida, arxeologik- etnografik sistematika bu davrda antropologiya, arxeologiya va etnografiyaning ulkan triadasidagi fanlar aloqasi darajasiga yetdi. Mustaqil bo'lgan holda, bu fanlar ma'lum bir umumiy mavzuga ega bo'lib, ularning umumiyligi paleoetnologiya, paleoetnografiya yoki kamroq tarqalgan sotsiologiya deb ataladi. Aftidan, etnoarxeologiya bu ulkan triadada adashib, keng qamrovli kompleks tadqiqotlarning alohida holiga aylanadi. Eng yaxshi holatda, u yoki bu ilmiy maktab vakillaridan biri o'zini etnoarxeolog sifatida namoyon qiladi.

Murakkab arxeologik va etnografik tadqiqotlar sohasidagi ilmiy natijalar shunchalik muhim ediki, bu ayniqsa XX asrning uchinchi o'n yilligida yaqqol namoyon bo'ldi, hatto ba'zi olimlar (asosan og'zaki) o'sha paytda mamlakatimizda etnoarxeologiya mustaqil fan sifatida paydo bo'ldi, degan fikrni bildirishdi, garchi bu atama unga nisbatan qo'llanilmagan bo'lsa-da, u bilan bog'liq ravishda qo'llanilmagan.

Uchinchi davr (1930-yillarning boshi va odatda hozirgi kungacha davom etadi) hozirgi kunga qadar oʻrganilgan. Bu, birinchi navbatda, arxeologiya va etnografiyada bir vaqtning o'zida ishlagan va yangi etnoarxeologik bilimlarni olishga sezilarli hissa qo'shgan vaqtinchalik guruhlar va taniqli mutaxassislar tomonidan yaratilgan yirik, yaxshi tashkil etilgan kompleks ekspeditsiyalar tomonidan olib borilgan muhim qo'shma arxeologik va etnografik tadqiqotlar bilan belgilanadi (V.A. Kuftinko, S.I. V.N. Chernetsov va boshqalar). Ko‘plab olimlar bu yo'nalishda sezilarli muvaffaqiyatlarga erishgan xususan S.I. Vainshteyn, V.P. Dyakonova kabilarni keltirib o‘tishimiz mumkin.

Ekaterinburg, Novosibirsk va boshqa baʼzi shaharlar olimlari “Gʻarbiy Sibir xalqlarining madaniy genezisi haqidagi ocherklar” (N.V.Lukina tahriri) nomli koʻp jildli asarlarida shuningdek, etnoarxeologiyaning nazariy va uslubiy ishlanmalari sohasida tadqiqotlar olib bormoqda.

Ushbu davrda eng kam o'rganilgan va zamonaviy deb ta'riflangan, aftidan, uchta bosqichni ajratib ko'rsatish mumkin. Ushbu davrning birinchi bosqichi (1930-yillardan Ulug 'Vatan urushining taxminan oxirigacha, ya'ni 1940- yillarning o'rtalarigacha) paleoetnologik maktablarning qulashi va arxeologik va etnografik materiallarni birlashtirishga yangi yondashuvlarni izlashdan dalolat beradi. U ekspeditsiyalarning ko'lami bilan emas, balki arxeologik va etnografik bilimlarni uyg'unlashtirish muammosiga ichki ilmiy va izohli yondashuvlarni shakllantirish va rivojlantirish bilan tavsiflanadi.

Uchinchi davrning ikkinchi bosqichi (1940-yillarning ikkinchi yarmidan va ehtimol, 1970- yillarning oxirigacha) Sibir, O'rta Osiyo, Kavkazning ba'zi qismlari va SSSRning boshqa ba'zi mintaqalarida yirik, yaxshi tashkil etilgan arxeologik va etnografik ekspeditsiyalar bilan ajralib turdi, ular ko'p yillar davomida doimiy ravishda ishlagan mutaxassislar va bo'linmalar. Bunday murakkab ekspeditsiyalarga arxeologiya, etnografiya va boshqa tegishli fanlarda bir vaqtning o'zida ishlagan taniqli tadqiqotchilar rahbarlik qilgan. Natijada, manba bazasi sezilarli darajada kengaydi, bu yangi etnoarxeologik usullar va tushunchalarni ishlab chiqishni boshlash imkonini berdi.

1970-1980 yillar oxirida, aniqrog'i 1970-yillarning oxiridan boshlangan ekstremal, zamonaviy bosqich etnoarxeologiyaning tarixnavislik va nazariy- uslubiy muammolariga e'tiborning kuchayishi, shuningdek, ikki fanning integratsiyalashuvi va etnoologiyasi darajasidagi munosabatlarini tushunish bilan tavsiflanadi. Bu madaniyatlar, jamiyat va etnik guruhlarni har tomonlama o'rganish sohasida sezilarli natijalar bilan birga keladi.

Natijada, 1990-yillarning o'rtalaridan bir joyda. aniq sifat sinishini aytish mumkin. Bugungi kunda etnoarxeologiyani ilmiy bilishning bir tarmog'i sifatida tushunish allaqachon aniq shakllangan, uning predmeti, ob'ekti, muammolari, manbalari va usullari aniqlangan; Etnoarxeologiyani fan sifatida tashkil etish yo‘llari belgilab berildi, bu sohada bosqichma- bosqich kasbiy tayyorgarlik boshlandi.

E'tiboringiz uchun rahmat!

Похожие

Etnoarxeologiya ilmiy yoʻnalish sifatida

Etnoarxeologiyaning zamonaviy muammolari

Turk xoqonligi taraqqiyoti

Mustaqillik yillarida epigrafika fanining yutuqlari va taraqqiyoti

IX – XII asrlarda hadis va fiqh ilmi taraqqiyoti