logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. История
  4. BMTning Xavfsizlik kengashi vakolatlari va funksiyalari

BMTning Xavfsizlik kengashi vakolatlari va funksiyalari

Загружено в:

06.12.2023

Скачано:

0

Размер:

1083.4189453125 KB
Скачать
BMTning Xavfsizlik kengashi vakolatlari va funksiyalari Birlashgan millatlar tashkilotining xavfsizlik kengashi   •   BMTning  asosiy doimiy ishlovchi siyosiy organi; BMT Ustavi 24-moddasiga binoan xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlab turish uchun asosiy javobgarlik BMT Xavfsizlik Kengashi zimmasiga yuklatilgan. BMT Xavfsizlik Kengashining faoliyat doirasi BMT Ustavi (V—VII boblar)da aniq koʻrsatilgan va davlatlar oʻrtasidagi nizolarni tinch yoʻl bilan hal etish sohasida keng vakolatlar berilgan. U xalqaro toʻqnashuvlarni yoxud nizolarni keltirib chiqarishi ehtimol tutilgan har qanday nizo yoki holatni tekshirish vakolatiga, tinchlikka har qanday taxdid va uni har qanday buzish yoki agressiya hollarini aniqlash hamda xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlab qolish yoxud tiklash yuzasidan tegishli tadbirlarni belgilash hamda tavsiyalar berish huquqiga egadir. BMTga a’zo 15 davlat: 5 doimiy va 10 muvaqqat a’zodan iborat. BMT Ustavi 23moddasiga koʻra, AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Xitoy va Rossiya BMT Xavfsizligi Kengashi doimiy a’zolaridir. Muvaqqat a’zolar esa Bosh Assambleya tomonidan 2 yillik muddatga saylanadi, uning har bir sessiyasida 5 muvaqqat a’zo qayta saylanishi shart. Muvaqqat a’zolar oʻrni kuyidagicha taqsimlanadi: Osiyo va Afrika davlatlaridan —5 a’zo, Sharqiy Yevropa davlatlaridan— 1 a’zo, Lotin Amerikasi davlatlaridan—2 a’zo, Gʻarbiy Yevropa va boshqa davlatlar (Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya)dan —2 a’zo. BMT Xavfsizlik Kengashiga a’zo har bir davlat unda bir vakilga ega boʻladi. BMT Xavfsizlik Kengashi uzluksiz ishlaydi, uning majlislari orasidagi tanaffuslar 2 haftadan oshmasligi shart. Mazkur majlislarda davlatlar vakili ingliz tilidagi rasmiy nomi boʻyicha alifbo tartibida bir oy mobaynida navbatmanavbat raislik qiladi. BMT Xavfsizlik Kengashi majlislari ochiq boʻladi; uzrli sabablarga binoan majlis yopiq deb e’lon qilingan hollar bundan mustasno. Birlashgan Millatlar Tashkilotining tinchlik va xafsizlikni ta’minlash, insonparvarlik yordami kabi sohalardagi erishgan muvaffaqiyatlari yaxshi ma’lum. Tashkilotning faoliyati ko‘p qirralari bo‘lib, insoniyat, olamning muhim masalalarni qamrab oladi: barqaror rivojlanish va terrorizmga qarshi kurash, demokratiya va boshqaruvni rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza qilish va global sog‘liqni saqlash muommolarini hal qilishdan oziq-ovqat ishlab chiqarishni rivojlantirishgacha. Shu maqsadlarga erishish va global xafsizlik va kelajak avlodlar taqdiri bo‘yicha faoliyatni muvofiqlashtirish yo’lida juda ham ko‘p ishlar qilmoqda. BMT islohoti nima? Islohot ob’ektning tabiiy, bosqichma-bosqich, tarkibiy va tubdan o‘zgarishidir. Shunga asoslanib, BMT islohoti tashkilotning hozirgi davrdagi taraqqiyotga moslashuvidir. Dekolonizatsiya jarayoni natijasida xalqaro maydonda jahon iqtisodiyoti va siyosatiga ta’siri kuchayib borayotgan yangi sub’ektlar turkumi paydo bo‘ldi. So‘nggi bir necha yil ichida ular global o‘sishning dvigateliga aylandi. Xitoy, Janubiy Koreya, Tailand, Malayziya, Singapur, Hindiston, Braziliya, Chili, JAR, Birlashgan Arab Amirliklari va boshqa mamlakatlarning iqtisodiy yuksalishi jahon iqtisodiy taraqqiyoti markazining sharqiy yo‘nalishda harakatlanishiga olib keldi. Rivojlanayotgan mamlakatlarning BMT tuzilmalarida, ayniqsa Xavfsizlik Kengashida faolroq ishtirok etishi masalasi ko‘tarildi. Bugungi kunda bu davlatlar ko‘p tomonlama institutlarda mustahkam o‘rin egallab, global arxitekturani o‘zgartirmoqchi. Shunday qilib, BRIKS, Shanxay Hamkorlik Tashkiloti, G7, Xalqaro valyuta jamg‘armasi BMT islohotlarining amalga oshirilishini faol ravishda qo‘llabquvvatlamoqda, bu esa rivojlanayotgan mamlakatlarga qarorlar qabul qilish jarayonida ko‘proq vaznga ega bo‘lish imkonini beradi. BMT islohoti nima? BMT islohoti tarafdorlarining noroziligiga nafaqat Xavfsizlik Kengashining tarkibi, balki uning ish uslublari, xususan, veto huquqi sabab bo‘lmoqda. Tanqidchilar buni davlatlarning suveren tengligi va demokratiya tamoyillarini buzuvchi anaxronizm deb atashadi. Xavfsizlik Kengashi islohoti tarafdorlari fikricha, u hozirgi ko‘rinishida Ikkinchi Jahon urushi artefakti bo‘lib, 1945 yildagi global kuchlar muvozanatini aks ettiradi va besh doimiy a’zo o‘z maqomidagi imtiyozlarga ega. Bundan tashqari, BMT faoliyatining o‘nlab yillari davomida uning boshqaruv tizimida katta hajmdagi resurslarni o‘zlashtirish, shaffoflik va javobgarlikning yo‘qligi, turli komissiyalar, qo‘mitalar va idoralar funksiyalarining takrorlanishi kabi turli muammolar to‘planib qolgan. BMT islohoti nima? BMT islohoti tarafdorlarining noroziligiga nafaqat Xavfsizlik Kengashining tarkibi, balki uning ish uslublari, xususan, veto huquqi sabab bo‘lmoqda. Tanqidchilar buni davlatlarning suveren tengligi va demokratiya tamoyillarini buzuvchi anaxronizm deb atashadi. Xavfsizlik Kengashi islohoti tarafdorlari fikricha, u hozirgi ko‘rinishida Ikkinchi Jahon urushi artefakti bo‘lib, 1945 yildagi global kuchlar muvozanatini aks ettiradi va besh doimiy a’zo o‘z maqomidagi imtiyozlarga ega. Bundan tashqari, BMT faoliyatining o‘nlab yillari davomida uning boshqaruv tizimida katta hajmdagi resurslarni o‘zlashtirish, shaffoflik va javobgarlikning yo‘qligi, turli komissiyalar, qo‘mitalar va idoralar funksiyalarining takrorlanishi kabi turli muammolar to‘planib qolgan. BMT islohoti nima? XXI asrdagi globallashuv jarayonlari tufayli xalqaro xavfsizlik yangi tahdidlarga duch kelmoqda. Mamlakatlar o‘rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy tengsizlikning chuqurlashishi, transmilliy terrorizm va diniy ekstremizm, yangi xalqaro nizolarning paydo bo‘lishi va mavjudlarning keskinlashuvi, nazoratsiz migratsiya oqimlari, transmilliy uyushgan jinoyatchilik, kiberxavfsizlik muammolari, ommaviy qirg‘in qurollarining tarqalish xavfi, xavfli yuqumli kasalliklar, tabiiy resurslarning kamayishi, iqlim o‘zgarishi - yangi yechimlar va jahon hamjamiyatning birlashishini talab qilmoqda. Birlashgan Millatlar Tashkiloti mavjudligining yettinchi o‘n yilligi xalqaro keskinlik va dunyoda beqarorlikning kuchayishi bilan tavsiflanadi. Ushbu qisqa tarixiy davr Afg‘oniston va Iroqda ko‘plab to‘qnashuvlar, Liviya va Suriyada, "Arab bahori" voqealari, Ukrainadagi urush, Rossiya va G‘arb o‘rtasidagi qaramaqarshiliklarning keskin kuchayishi kabi hodisalarning paydo bo‘lishi bilan ajralib turadi. Xalqaro hamjamiyatning ushbu muammolarning oldini olish va hal etishga qodir emasligi Birlashgan Millatlar Tashkilotini isloh qilish, uning ish uslubi va yondashuvlarini takomillashtirish muhimligidan dalolat beradi. BMT islohoti nima? Birlashgan Millatlar Tashkiloti mavjudligining yettinchi o‘n yilligi xalqaro keskinlik va dunyoda beqarorlikning kuchayishi bilan tavsiflanadi. Ushbu qisqa tarixiy davr Afg‘oniston va Iroqda ko‘plab to‘qnashuvlar, Liviya va Suriyada, "Arab bahori" voqealari, Ukrainadagi urush, Rossiya va G‘arb o‘rtasidagi qaramaqarshiliklarning keskin kuchayishi kabi hodisalarning paydo bo‘lishi bilan ajralib turadi. Xalqaro hamjamiyatning ushbu muammolarning oldini olish va hal etishga qodir emasligi Birlashgan Millatlar Tashkilotini isloh qilish, uning ish uslubi va yondashuvlarini takomillashtirish muhimligidan dalolat beradi. Tashkilotning tuzilishi, vazifalari va roli bizning zamonamiz ehtiyojlarini to‘liq qondirmaydi, ortiqcha byurokratiya, sovuq urush davridagi saqlanib qolgan elementlar uning muvaffaqiyatli ishlashiga to‘sqinlik qilmoqda. Islohot ba’zan munosabatlarda keskinlik olib keladi, bir qator davlatlar tomonidan tanqidga uchrashi va bir qator to‘siqlar bo‘lishi, bu jarayon uzoq davom etishi mumkin, lekin nima bo‘lsa ham unga yechim topilishi zarur. Sovuq urushning tugashi va AQShning jahon siyosatining nominal gegemoni sifatida paydo bo‘lishi natijasida tashkilotni isloh qilish masalasi ayniqsa dolzarb bo‘lib qoldi.1990-yillarda BMT dunyoning turli burchaklaridagi mojaralarni hal qilish uchun qattiy chora ko‘ra olmagan masalan, Ruandadagi Tutsi halqining genotsidi va Afrikadagi boshqa mojarolarga (Kongo urushlari, Darfur, Eritreya mojarolari va boshqalar). Ayniqsa, Bolqon inqirozining jiddiy va og‘riqli sinovlari va Yaqin Sharq inqirozi, Iroq, Afg‘aniston va Liviyaga harbiylarning kirib kelishi, Livan va G‘azodagi Isroil operatsiyalarini qayd etib o‘tish zarur. BMT islohati: yutuq va kamchiliklar Birlashgan Millatlar Tashkiloti rahbariyati bir necha bor tashkilotni yangilash va qayta tashkil etish mumkin bo‘lgan hujjatni ishlab chiqishga urinishgan. Shunday qilib, 2004-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi K.Annan tomonidan tashkil etilgan yuqori darajadagi hay’atning "Xavfsiz dunyo: bizning umumiy mas’uliyatimiz" hisoboti nashr etildi. Hujjat XXI asrda kollektiv xavfsizlikning tubdan yangi qarashlarini belgilab berdi. BMT yangi tahdidlarga muvaffaqiyatli dosh bera olishi uchun uni mustahkamlash bo‘yicha shoshilinch choralar ko‘rish zarur degan xulosaga kelindi. BMT islohati: yutuq va kamchiliklar 2005-yilda K.Annanning “Erkinlikda: barcha uchun taraqqiyot, xavfsizlik va inson huquqlari sari” ma’ruzasida BMTga a’zo davlatlarga xalqaro munosabatlar tizimini isloh qilish bo‘yicha harakat dasturini taklif qilgan edi. 2006-yilda Bosh kotibning “Birlashgan Millatlar Tashkilotiga sarmoya kiritish: Butun dunyoda kuchliroq tashkilot sari” hisoboti nashr etildi, unda inson resurslarini boshqarish, BMT boshqaruv tuzilmasi, axborot texnologiyalari tizimlari, byudjet va moliyaviy operatsiyalar sohalarida qator islohotlar tashabbuslari taklif etildi. Afsuski, ushbu hujjatlar tashkilotga a’zo davlatlarni uni isloh qilish masalasida birlashtira olmadi. Davlatlar BMTni isloh qilish bo‘yicha o‘z pozisiyalariga ega. Xususan, Rossiyaning BMTni isloh qilishdagi yondashuvi quyidagi tamoyillarga asoslanadi[1]. -Birinchidan, bu butun tizimni mustahkamlash va samaradorligini oshirish fonidagi islohot bo‘lishi kerak. -Ikkinchidan, bu jarayon xalqaro huquq tamoyillari va BMT Nizomiga asoslanishi kerak. Agar ikkinchisi o‘zgartirishlarni talab qilsa, bu ham Nizomning o‘zida nazarda tutilgan tartiblarga muvofiq amalga oshirilishi kerak. -Uchinchidan, BMT islohoti xalqaro hamjamiyatni parchalashi emas, balki birlashtirishi kerak, shuning uchun fundamental masalalar bo‘yicha qarorlar a’zo davlatlar o‘rtasida qabul qilinishi kerak. BMT islohati: yutuq va kamchiliklar Rossiya Federatsiyasining 2013 yilgi Tashqi siyosat konsepsiyasida XXI asrda xalqaro munosabatlarni tartibga solish va jahon siyosatini muvofiqlashtirish markazi sifatida BMT qolishi kerakligi ta’kidlangan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining islohoti xalqaro tinchlik va xavfsizlikni saqlash uchun asosiy mas’uliyat yuklangan organ sifatida uning faoliyati samaradorligini oshirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Tashkilotni oqilona isloh qilish jarayonida Xavfsizlik Kengashi ko‘proq vakillikka ega bo‘lishi va o‘z ishida zarur bo‘lgan tezkorlikni ta’minlashi kerak. Xavfsizlik Kengashida qo‘shimcha o‘rinlar yaratish bo‘yicha har qanday qarorlar keng muhokamalar asosida qabul qilinishi va uning doimiy a’zolari maqomi saqlanib qolishi kerak [2]. AQSh Prezidenti B.Obama Prezident kichik Jorj Bushning kursini davom ettirdi, unda Xavfsizlik Kengashini isloh qilish muammosiga emas, balki kundalik ish va moliyaviy boshqaruv sifatini, BMTning javobgarligi, shaffofligi va boshqaruvchanligini oshirishga, qaratilgan ma’muriy islohotlarga ustuvor ahamiyat berildi. B. Obama, shuningdek, BMTning shaffoflik va javobgarlik tashabbusi deb nomlangan dasturning ikkinchi bosqichini ishga tushirib, “Yanada samarali, faol, shaffof va ishonchli BMT tizimini targ‘ib qilish bo‘yicha davom etayotgan sa’yharakatlarni” (United Nations Transparency and Accountability Initiative, UNTAI) o‘zining asosiy ustuvor yo‘nalishi sifatida belgiladi [3]. Dastur kichik Jorj Bush davrida amalga oshirila boshlangan edi va sakkiz yo‘nalishni qamrab olgan [4]. BMT islohati: yutuq va kamchiliklar Birlashgan Millatlar Tashkilotining byudjet sohasida shaffoflik va hisobdorlikni oshirish chora-tadbirlari, mansabdor shaxslarning daromadlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni e’lon qilish dasturini kengaytirish kompleks islohotlar jarayonining natijalari bo‘ldi. Nazorat va audit tizimlari kuchaytirildi, ichki nazorat xizmatlari boshqarmasiga qo‘shimcha mablag‘lar ajratildi. Etika boshqarmasi tashkil etildi, tergov vositalari takomillashtirildi, axborot va kommunikatsiya texnologiyalari tuzilmalari takomillashtirildi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamg‘armasi, Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Gender tengligi va Ayollar huquqlarini kengaytirish bo‘yicha tashkiloti ichki tahlilni yaxshilash bo‘yicha choralar ko‘rdi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Kotibiyatida davom etayotgan islohot kelajakda ko‘proq diplomatik sa’y-harakatlarni talab qiladi. Rossiya Federatsiyasining BMTdagi doimiy vakili V.Churkin Kotibiyatni demokratlashtirishga chaqirib, tashkilotda AQSh, Fransiya va Buyuk Britaniya muhim o‘rinlarni egallab olganini ta’kidladi. U “Uchta muhim lavozim - Bosh kotibning tinchlikni saqlash, siyosiy, gumanitar masalalar bo‘yicha o‘rinbosarlari haqiqatda uchta davlat tomonidan tortib olinganida, bunday vaziyatni normal deb hisoblash mumkin emas. Ishonchimiz komilki, Kotibiyat faoliyatining samaradorligi va qonuniyligini ta’minlash uchun BMTga a’zo barcha davlatlar o‘rtasida Kotibiyatdagi ushbu va boshqa ba’zi yuqori lavozimlarni rotatsiya qilish zarur. Ularni tayinlanish jarayonini yanada shaffof qilish muhim” dedi [ BMT Bosh Assambleyasi faoliyatini jonlantirish masalasi muntazam muhokama qilinmoqda. 2005- yilda bo‘lib o‘tgan yubiley Butunjahon sammitidan so‘ng uning faoliyatini jonlantirish uchun maxsus ishchi guruhi tashkil etildi. Unda Bosh Assambleya Raisining Bosh kotib va Xavfsizlik Kengashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy kengashlar raislari, yordamchi organlar raislari bilan muntazam uchrashuvlarini o‘tkazish va ushbu uchrashuvlar natijalari bo‘yicha a’zo davlatlar uchun brifinglar, xalqaro hamjamiyat uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lgan dolzarb masalalar bo‘yicha interaktiv har tomonlama tematik munozaralar tashkil etib borish amaliyotini joriy etish kelishib olindi BMT Bosh Assambleyasi faoliyatini jonlantirish masalasi muntazam muhokama qilinmoqda. 2005-yilda bo‘lib o‘tgan yubiley Butunjahon sammitidan so‘ng uning faoliyatini jonlantirish uchun maxsus ishchi guruhi tashkil etildi. Unda Bosh Assambleya Raisining Bosh kotib va Xavfsizlik Kengashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy kengashlar raislari, yordamchi organlar raislari bilan muntazam uchrashuvlarini o‘tkazish va ushbu uchrashuvlar natijalari bo‘yicha a’zo davlatlar uchun brifinglar, xalqaro hamjamiyat uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lgan dolzarb masalalar bo‘yicha interaktiv har tomonlama tematik munozaralar tashkil etib borish amaliyotini joriy etish kelishib olindi BMTning yangi tuzilmalari Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibi K.Annan taklifi bilan 2005 yilda nizolar oqibatlarini bartaraf etish, ularning sabablarini bartaraf etish va tinch hayot tarzini targ‘ib etish, mamlakatlarga ko‘maklashish maqsadida Tinchlikni o‘rnatish komissiyasi tashkil etildi. Bir yil o‘tgach, konflikt yuzaga kelgan mamlakatlarga resurslarni tezlik bilan taqsimlash uchun Birlashgan Millatlar Tashkilotining Tinchlik qurish jamg‘armasi tashkil etildi. Qo‘shma Shtatlar Tinchlik o‘rnatish komissiyasini tuzish bo‘yicha muzokaralarda bu g‘oyani qo‘llab quvvatladi va ushbu tuzilma BMT Xavfsizlik Kengashi nazorati ostida maslahat organi sifatida tashkil etildi. Rivojlanayotgan mamlakatlar Tinchlik o‘rnatish komissiyasini Bosh Assambleya nazorati ostidagi ishchi tuzilmaga aylantirish istagida edi. Shunday qilib, Bosh Assambleyasi va Xavfsizlik Kengashi vakolatlariga nisbatan g‘arb davlatlari va rivojlanayatgan BMT Bosh Assambleyasi faoliyatini jonlantirish masalasi muntazam muhokama qilinmoqda. 2005-yilda bo‘lib o‘tgan yubiley Butunjahon sammitidan so‘ng uning faoliyatini jonlantirish uchun maxsus ishchi guruhi tashkil etildi. Unda Bosh Assambleya Raisining Bosh kotib va Xavfsizlik Kengashi, Iqtisodiy va Ijtimoiy kengashlar raislari, yordamchi organlar raislari bilan muntazam uchrashuvlarini o‘tkazish va ushbu uchrashuvlar natijalari bo‘yicha a’zo davlatlar uchun brifinglar, xalqaro hamjamiyat uchun alohida ahamiyatga ega bo‘lgan dolzarb masalalar bo‘yicha interaktiv har tomonlama tematik munozaralar tashkil etib borish amaliyotini joriy etish kelishib olindi Xavfsizlik Kengashiga yangi doimiy a’zolarni kiritish tarafdori bo‘lgan BRIKS guruhi mamlakatlari qo‘shma pozisiyani bildirdi. “Birlashgan Millatlar Tashkiloti, xususan, uning Xavfsizlik Kengashi global muammolarga eng yaxshi javob bera olishi uchun uni yanada samaraliroq vakillik qilish uchun keng qamrovli islohot qilish zarurligini e’lon qiling. Xitoy va Rossiya- Braziliya, Hindiston va Janubiy Afrikaning xalqaro munosabatlardagi maqomi va roliga katta ahamiyat berishlarini va ularning BMTda muhimroq rol o‘ynash istagini qo‘llab- quvvatlashlarini yana bir bor ta’kidlaydilar”, - deyiladi Ufa deklaratsiyasi matnida

Похожие

BMT Bosh assambleyasini vakolatlari va funksiyalari
BMTning vujudga kelishi va xalqaro iqtisodiy institutlar tizimi
O'zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida dunyo mamlakatlari orasida o'zining mustahkam o'rnini egallashi
Shanxay hamkorlik tashkiloti
O’zbekiston mustaqillik deklaratsiyasi