1918-1939 yillarda Buyuk Britaniya - История - Презентации

1918-1939 yillarda Buyuk Britaniya

Загружено в:

28.01.2024

Скачано:

0

Размер:

3386.357421875 KB

1918-1939 yillarda Buyuk Britaniya

Reja: 1. Birinchi jahon urushining Buyuk Britaniya uchun oqibatlari. 2. Mamlakat iqtisodiy va siyosiy hayotidagi o’zgarishlar. 3. 1926-yil voqealari . 4. Leyboristlarning ikkinchi hukumati 5. 1924-1939-yillarda tashqi siyosat.

Birinchi jahon urushining Buyuk Britaniya uchun oqibatlari, avvalo, uning bu urushda g'olib chiqqan davlatlardan biri bo'lganligi bilan belgilanadi. G'alaba tufayli Buyuk Britaniya ko'p narsalarga erishdi. Chunonchi, Germaniyaning Buyuk Britaniyaga xavfi barham topdi. Buyuk Britaniyaning harbiy qudrati va xalqaro maydondagi ta'siri yanada o'sdi hamda u Millatlar Ligasida hukmron mavqega ega bo'lgan davlatga aylandi.

Millatlar Ligasi joriy etgan mandat tizimi eng ko'p darajada Buyuk Britaniyaga foyda keltirdi. Chunonchi, mag'lub Germaniya va Turkiya sobiq mustamlakalarining eng ko'p qismi Buyuk Britaniyaga tegdi. Masalan, Buyuk Britaniya Yaqin Sharqda Falastin, Transiordaniya va Iroqni boshqarish huquqini qo'lga kiritdi. Afrikada Tanganika, Togo va Kamerunning bir qismida ham Buyuk Britaniyaning shunday huquqi qaror topdi. Millatlar Ligasi, xususan, Janubiy Afrika Ittifoqiga Germaniyaning Janubi- G'arbiy Afrikasini, Avstraliyaga Yangi Gvineyadagi Germaniya mustamlakalarini , Yangi Zelandiyaga esa G'arbiy Samoa orollarini boshqarish huquqini berdi.

Urush uning dunyodagi mavqeiga katta putur yetkazib, jahon bozorida hukmronlik mavqeini pasaytirdi. Natijada u qarz beruvchi davlatdan qarz oluvchi davlatga aylanib qoldi. Chunonchi, Buyuk Britaniyaning ichki davlat qarzi 1914-yildagi 650 mln. funt sterlingdan 8 mlrd. funt sterlingga yetgan. AQSHdan esa 5 mlrd. dollardan ortiq miqdorda qarz bo'lib qoldi. Sanoat ishlab chiqarishi keskin darajada pasaydi. Ishlab chiqarilgan tovarlarning raqobatbardoshligi pasayishi oqibatida mamlakat tashqi savdosi hajmi 2 baravardan ortiq kamaydi.

1924—1929-yillar davlatlar iqtisodiyotida qisman barqarorlashuvning qaror topishi davri bo'ldi. Masalan, 1929-yilda sanoat ishlab chiqarishi hajmi 1913-yil darajasiga arang yetdi. Faqat sanoatning yangi turlari (mashinasozlik, kimyo, samolyotsozlik va avtomobil) hisobigagina bunga erishildi. 1913-yilda rivojlangan davlatlar orasida Buyuk Britaniyaning sanoat ishlab chiqarishidagi ulushi 14,8 foizni tashkil etgan bo'lsa, bu ko'rsatkich 1926— 1929- yillarda 9,8 foizga tushib qoldi .

Bu davrda mamlakat hayotini uchta partiya — Liberallar, Konservativ va Leyboristlar partiyalari o'rtasidagi kurash belgilar edi. Liberal partiya rahbari, mamlakat bosh vaziri D. Lloyd-Jorj (1863 —1945) o'z partiyasining mavqeini saqlab qolish niyatida 1918-yil dekabr oyida parlament saylovini o'tkazdi. Birinchi jahon urushida erishilgan g'alabaga qo'shgan hissasi tufayli Liberal partiya harbiylar orasida salmoqli mavqega ega bo'ldi. Liberallar va Konservatorlar partiyasi saylovda birgalikda ishtirok etdilar.

Saylovda Liberal-Konservatorlar ittifoqi g'alaba qozondi. Ular parlamentdagi 707 o'rindan 477 tasiga ega bo'ldilar (undan 136 tasi Liberal partiyaga tegishli edi). Leyboristlar 62 o'ringa ega bo'lgan bo'lsalarda, 1910- yildagi saylovga nisbatan 5 baravar ko'p (2,5 mln.) ovoz oldilar. Shu tariqa bu partiya borgan sari Liberal partiyani siyosiy kurash maydonidan siqib chiqara boradi. Lloyd-Jorj yana bosh vazir lavozimini egalladi va 1922- yilgacha hukumatni boshqardi.

Lloyd-Jorj hukumati tashqi siyosatda ham qator muvaffaqiyatsizliklarga uchradi. 1919-yil da Hindistonda mustaqillik uchun kurash kuchaydi. 1919—1921 - yillarda Misrda mustamlakachilikka qarshi qo'zg'olon bo'lib o'tdi. 1919-yilda Afg'onistonda Buyuk Britaniyaga qarshi mustaqillik urushi boshlandi. 1918-yilda Hindistonda mahalliy kadrlarga davlat ishlarini boshqarishda qatnashish imkonini beruvchi Konstitutsiyaviy islohotlar o'tkazildi. Afg'onistonning mustaqilligini tan olishga majbur bo'lindi. Misr esa nomiga bo'lsada mustaqil davlat deb tan olindi.

Irlandiya milliy-ozodlik harakatida bo'linish yuz berdi. Uning o'ng qanoti Buyuk Britaniya bilan muzokaralarga kirishdi. 1921-yilda Buyuk Britaniya — Irlandiya shartnomasi imzolandi. Unga ko'ra Irlandiya ikkiga bo'lindi. Poytaxti Dublin shahri bo'lgan Janubiy Irlandiyaga dominion huquqi berildi. Shimoliy Irlandiya esa Buyuk Britaniya tarkibida qoldi. Shu vaqtdan boshlab mamlakat rasman «Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya qo'shma qirolligi» deb ataladigan bo'ldi.

1924-yil yanvarda bu partiya rahbari R.Makdonald (1866—1937) boshchiligida yangi hukumat tuzildi. R. Makdonald hukumati uzoq yashamadi. 1924-yil 8-oktabrda Konservatorlar partiyasi deputatlari parlamentda ko'pchilikka ega bo'lmagan leyboristlar hukumatiga ishonchsizlik bildirishga muvaffaqbo'ldilar. R. Makdonald iste'fo berishga majbur bo'ldi. 29-oktabrda bo'lib o'tgan yangi parlament saylovida Konservatorlar partiyasi g'alaba qozondi (415 o'rin). Noyabr oyida S. Bolduin yana bosh vazir lavozimini egalladiS. Bolduin R.Makdonald

1927-yil 24-martda Buyuk Britaniya Xitoyga qarshi harbiy intervensiya uyushtirdi. Uning maqsadi Xitoyda Chan Kayshi hokimiyatini to'la qaror toptirish edi. 18- aprelda Nankinda Chan Kayshi hukumati qaror topdi. 30-yillarda Buyuk Britaniya tashqi siyosati ikki asosiy muammoga duch keldi. Bular, bir tomondan, fashistlar Germaniyasining Yevropadagi agressiv tashqi siyosati, ikkinchi tomondan esa, imperiya mustamlakalarida kuchaygan milliy-ozodlik harakati muammolari edi.

1937-yilda hokimiyat tepasiga kelgan Konservatorlar partiyasi rahbari N. Chemberlen (1869—1940) o'zining 3 yillik bosh vazirlik faoliyati davomida Gitlerni «tinchlantirish» siyosatining tashabbuskori bo'lib maydonga chiqdi. Shuning uchun ham Buyuk Britaniya Germaniyaning Avstriya, Chexoslovakiyani bosib olishiga amalda yordamlashdi.

Buyuk Britaniya harbiy doktrinani faqat o'zini emas, balki Fransiyani ham himoya qilishga mo'ljallab qayta tuzdi . 1939-yil 15-aprelda Buyuk Britaniya tarixida birinchi marta tinch davrda umumiy harbiy majburiyat joriy etildi. Agar Germaniya Polshaga hujum qilsa, Buyuk Britaniya unga harbiy kuch bilan ham yordam beradigan bo'ldi. Bunday kafolatlar Gretsiya, Ruminiyaga ham berildi.

Buyuk Britaniyaning mustamlakalarida milliy-ozodlik kurashi hech vaqt to'xtagan emas. Dominionlar esa o'z huquqlarining yanada kengaytirilishi uchun kurashganlar. Shuning uchun ham Buyuk Britaniya mustamlaka va dominionlarda juda katta qo'shin saqlashga majbur bo'ldi. 1930-yil aprel oyida Hindiston Milliy Kongressi hind xalqini yana fuqaroviy bo'ysunmaslikka chaqirdi. Ingliz ma'murlari bu namoyish rahbarlarini juda og'ir jazolarga mubtalo etdi.

1931-yilda Buyuk Britaniya o'z dominionlarining huquqlaridagi cheklashlarni bekor qilish haqidagi hujjatni joriy etishga majbur bo'ldi. Bu hujjat Buyuk Britaniya tarixiga «Vestminster nizomi» nomi bilan kirgan. Hujjat dominionlarining ichki va tashqi siyosatda to'la mustaqilligini e'lon qildi. Endi dominionlar (Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya) qabul qilgan qarorlar Buyuk Britaniya parlamenti tomonidan tasdiqlanmaydigan bo'ldi

Shu tariqa shu vaqtgacha davom etgan qoida, ya'ni Buyuk Britaniya parlamentining dominionlarda qabul qilingan istalgan qonunni bekor qilish huquqi barham topdi. «Vestminster nizomi»ga ko'ra, dominionlar Buyuk Britaniya bilan birgalikda «Britaniya Millatlar Hamdo'stligi» ga birlashdilar. 30-yillarda Irlandiya masalasi yana keskinlashdi. 1937-yilda Janubiy Irlandiya Mustaqil davlat deb e'lon qilindi. Shimoliy Irlandiya esa imperiya tarkibida qolaverdi.

Похожие

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Italiya

1918-1939 yillarda AQSH

1918-1939 yillarda Ispaniya