1918-1939 yillarda AQSH - История - Презентации

1918-1939 yillarda AQSH

Загружено в:

28.01.2024

Скачано:

0

Размер:

2816.6767578125 KB

1918-1939 yillarda Amerika Qo’shma Shtatlari

Reja: 1. Birinchi jahon urushining AQSH uchun oqibatlari. 2. 20-yillarda AQSHning iqtisodiy ahvoli. 3. F.Ruzveltning “yangi yo’li”. 4. Tashqi siyosat.

AQSH jahon urushi natijasida dunyoning qudratli davlatiga aylandi. AQSH birinchi jahon urushiga 1917-yilning aprel oyida kirgan edi. Yevropadagi harbiy harakatlarda esa 1918- yilning yozidan ishtirok etdi. AQSH monopoliyalari Yevropa davlatlariga ulkan miqdorda qurol-yarog' va oziq-ovqat mahsulotlari sotdi. AQSH urushgacha Yevropa davlatlaridan 6 mlrd. dollar qarz edi. Urush yillarida AQSHning chetga sarmoya joylashtirishi 6 baravar ko'paydi. AQSH tashqi savdo aylanmasi 1914-yilda 2,3 mlrd. dollarni tashkil etgan bo'lsa, bu ko'rsatkich 1920-yilda 8 mlrd. dollarga yetdi. Eksport importdan 4 mlrd. dollar ortiq bo'ldi. AQSH xazinasida dunyo oltin zaxirasining deyarli 50 foizi to'plandi. 1914— 1920- yillar mobaynida AQSH milliy boyligi 2,5 baravar ortdi.

1920-yilga kelib butun dunyoda ishlab chiqarilgan mahsulotning 47 foizi AQSH hissasiga to'g'ri keldi. Ayni paytda AQSH sanoatining turli tarmoqlari ham gurkirab rivojlandi. Masalan, dunyo bo'yicha avtomobilning 80 foizi, neftning 67 foizi AQSHda ishlab chiqarildi. Shu tariqa AQSH jahonning yetakchi davlatiga, moliyaviy markaziga va jahon bozorining qudratli tayanchiga aylandi. AQSH monopoliyalari to'plagan boylik yildan yilga o'sdi. Biroq mehnat ahli turmush darajasi boylik bilan teng o'smadi.

AQSH hukmron doiralari ishchilar harakatiga va ularning so'l tashkilotlari faoliyatiga mavjud konstitutsiyaviy tuzumga qarshi suiqasd deb qaradilar. Shu tufayli mamlakatda o'zgacha fikrlovchilarga qarshi eng shafqatsiz va mislsiz qatag'on avj oldirildi. Xususan, AQSH hukumati 1918- yilda «Da'vatkorlik to'g'risidagi hujjat» ni qabul qildi. Hujjat mamlakatdagi mavjud tuzum to'g'risida bildiriladigan har qanday salbiy fikrlarni jinoyat, deb e'lon qildi. Bunday ayblovga uchraganlar yo 10 ming dollar jarima to'lardi, yoki 20-yil muddatga ozodlikdan mahrum etilardi. 2 mingdan ortiq kishi shunday jazolarga mahkum etildi.

1920-yilda o'zgacha fikrlashda shubha qilinganlikda ayblanib 10 mingga yaqin taraqqiyparvar arboblar hibsga olindi. Kasaba uyushmalari ichida Amerika Mehnat Federatsiyasi (AMF) faollari va rasmiy rahbariyatning siyosatiga qarshi chiquvchilar ham quvg'in ostiga olindi. AMF 1923-yilda ishchi tashkilotlar «Baltimor-Ogayo» deb nomlangan rejani qabul qilishlariga erishdi. Unga ko'ra, mulkdorlar ishchilar maoshini oshirish majburiyatini oldilar. Amerika ishchilar harakatida ish tashlash 1926-yilda barham topdi.

1922-yilning oxirida AQSH iqtisodiyotida yangi yuksalish boshlandi. 1928-1929-yillarga kelib AQSH sanoati Buyuk Britaniya, Fransiya, Germaniya, Italiya va Yaponiya sanoati birgalikda ishlab chiqargandan ko'p mahsulot ishlab chiqardi. Chetga sarmoya chiqarish 1929-yilda 4 baravar ortdi. 1919—1929-yillar davomida AQSHning chet davlatlarga bergan qarzi boshqa barcha rivojlangan davlatlar bergan qarzdan ko'p bo'ldi. Bu qarzlar evaziga AQSH 1922—1932-yillar davomida 9,2 mlrd. dollar foyda oldi. AQSH sudxo'r davlatga aylandi.

AQSHdek qudratli rivojlangan davlat ham iqtisodiy inqirozni chetlab о’tа olmadi. 1929-yilning kuzida AQSHda iqtisodiy inqiroz boshlandi. Bu inqiroz boshqa davlatlarga ham keng yoyildi va u jahon iqtisodiy inqiroziga aylandi. Inqirozga ortiqcha ishlab chiqarish sabab bo'ldi. Iqtisodiy inqiroz AQSH uchun eng ko'p talafot keltirdi. Shuning uchun ham u «Buyuk depressiya» deb nom oldi. Chunonchi, inqiroz tufayli AQSHda sanoat ishlab chiqarishi deyarli 50 foizga qisqardi. 10 ming bank sindi. 130 mingga yaqin savdo va sanoat firmalari bankrot bo'ldi. Ishlab chiqarilgan tovarlar sotilmay qoldi. Natijada ular yo'q qilina boshlandi.

Prezident Guver (1928—1932) hukumat korxonalari sinishining oldini olish maqsadida 3,5 mlrd. dollarlik kapitalga ega bo'lgan moliyaviy qayta qurish korporatsiyasini tashkil etdi. Hukumat Federal fermer kengashiga 500 mln. dollar mablag' ajratdi. Uning maqsadi tovarlarning bozordagi narxini tushirmasdan saqlashni ta'minlash edi. Biroq bu tadbirlar yetarli samara bermadi. «Buyuk depressiya» ommaviy stachka harakatining boshlanishiga sabab bo'ldi. Ishsizlar Vashington shahriga yurish boshladilar. Bu yurishlar «ochlar yurishlari» deb nom oldi. Hukumat ommaviy harakatlarni shafqatsizlik bilan bostirdi.

1932-yilda AQSHda bo'lib o'tgan prezidentlik saylovida Demokratlar partiyasi nomzodi Franklin Delano Ruzvelt g'alaba qozondi. U AQSH tarixida eng mashhur prezident sifatida nom qoldirdi. U to'rt marta ketma- ket prezidentlikka saylandi. U AQSHni iqtisodiy inqirozdan qutqarish va uning buyukligini saqlab qolishning har tomonlama puxta ishlangan rejasini yarata oldi va uni hayotga to'la tatbiq qildi. Bu AQSH tarixiga F. Ruzveltning «yangi yo'li» nomi bilan kirdi. Yangi yo'l — amerika iqtisodiyotida keng miqyosli 'islohotlar o'tkazish yo'li edi.

F. Ruzvelt ishni birinchi navbatda banklarni saqlab qolishdan boshladi. Shu maqsadda Favqulodda bank qonuni qabul qilindi. Unga ko'ra, faqat eng yirik banklarga davlat qarzi olishga ruxsat etildi. Oqibatda 25 mingta bankdan 15 mingtasi qoldi. Ular davlatdan qarz olib, omonatchilar ko'z o'ngida o'z obro'larini saqlab qola oldi. 1933-yilda «Sanoatni qayta tiklash haqida» qonun qabul qilingan. Bu qonun sanoatning davlat tomonidan boshqarilishi tizimini joriy etdi.

«Yangi уо’l» siyosati ijtimoiy himoyani ham e'tibordan chetda qoldirmadi. Chunonchi, 1935-yilda Kongress «Vagner qonuni» ni qabul qildi.Unga ko'ra, ishchilar jamoaviy shartnoma tuzish huquqiga ega bo'ldilar. Ayni paytda ishchilarga ish tashlash huquqi ham berildi. Ish tashlashda qatnashganlik uchun ta'qib etish taqiqlandi. Shu yili AQSH tarixida birinchi marta ijtimoiy sug'urtalash haqida qonun qabul qilindi. Unda keksalarni ta'minlash; ishsizlik bo'yicha yordam puli to'lash; nogironlarga, yolg'iz oilalarga va yetim bolalarga nafaqa to'lash ko'zda tutildi.

AQSH Tinch okean havzalarida o'z mavqeini mustahkamlash niyatida prezident U. Carding (1921 - 1923) talabi bilan 1921- yilda Vashington konferensiyasini chaqirishga erishdi. AQSH kuchaya borgan sari, boshqa buyuk davlatlarni jahon bozorlarida ta'qib eta boshladi. Xususan, Buyuk Britaniyaning Markaziy va Janubiy Amerika bozoridagi o'rniga zarba berdi. Masalan, 1913-1927-yillar oralig'ida Buyuk Britaniyaning bu mintaqa davlatlari importida ulushi 25% dan va 16% ga tushib qoldi. AQSH ning ulushi 24% dan 38% ga ortdi. AQSH ning Janubiy Amerika davlatlariga joylashtirgan sarmoyasi esa 13 baravar ko'paydi.

Prezident K. Kulij (1923—1929) davrida Lotin Amerikasi xalqlarining milliy-ozodlik kurashlari ayovsiz bostirildi. 1928-yilga kelganda Lotin Amerikasining 20 davlatidan 14 tasi AQSH ga moliyaviy qaram bo'lib qoldilar. Shu tariqa g'arbiy yarim sharda AQSH sarmoyasi tanho hukmronlik qila boshladi.

Prezident G. Guver davrida (1929-1932) AQSH ning harbiy xarajatlari yildan yilga o'sib bordi. Xususan, 1929-yilda AQSH ning harbiy xarajatlari Fransiya va Yaponiyaning birgalikdagi harbiy xarajatlaridan ko'p bo'ldi. Sovet davlatini tan olmaslik siyosati davom ettirildi. AQSH Germaniya iqtisodiy qudratini yanada tiklash siyosatini davom ettirdi. Chunonchi, 1929-yil da Daues rejasini «Yung rejasi» bilan almashtirishga erishdi. Bu reja Germaniyaning reparatsiya to'lash shartlarini yanada yengillashtirdi.

1930-yilda AQSH tashqi savdoda import tovarlar uchun katta boj to'lovi joriy etdi. Bu esa uning boshqa buyuk davlatlar bilan o'zaro munosabatlarini yanada sovuqlashtirdi. 1932- yilda bo'lib o’tgan Lozanna konferensiyasi AQSHning qat'iy qo'llab-quvvatlashi tufayli Germaniyani reparatsiya to'lashdan amalda ozod etdi. Bu esa Germaniya harbiy qudratining tiklanishiga xizmat qildi. F. Ruzvelt davrida (1932—1945) AQSHning xalqaro mavqei yanada mustahkamlandi. 1933-yil 16-noyabrda AQSH Sovet davlatini tan oldi va u bilan diplomatik munosabat o'rnatdi.

Похожие

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Italiya

1918-1939 yillarda Ispaniya

1918-1939 yillarda Fransiya