Dala tajribasida fenologik kuzatuvlar olib borish - Сельское и лесное хозяйство - Презентации

Dala tajribasida fenologik kuzatuvlar olib borish

Загружено в:

10.02.2025

Скачано:

0

Размер:

1516.6337890625 KB

Dala tajribasida fenologik kuzatuvlar olib borish

 FENOLOGIK KUZATUV HAQIDA TUSHUNCHA.  G’O’ZADA FENOLOGIK KUZATUV OLIB BORISH.  BUG’DOY O’SIMLIGIDA FENOLOGIK KUZATUV HAQIDA TUSHUNCHA.  XULOSA.  ADABIYOTLAR RO’YXATI. REJA:

 DOLZARBLIGI: Qishloq xo’jaligini rivojlantirishda fenologik kuzatuvlar olib borishning muhim o’rni ya’ni hosildor ekinlar yetishtirish, ekinlarni ekish muddatlari, o’sishi va rivojlanishini kuzatish ishlari.  MAQSADI : O’simlikda rivojlanish fazalarining boshlanishi va kechishini aniqlash.  VAZIFASI: Fenologik kuzatuvlar va hisob kitoblar dasturini ishlab chiqish. KIRISH

 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktabrdagi “ O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida ”gi PF-5853-son hamda 2022-yil 28-yanvardagi “ 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida ”gi PF-60-son farmonlari ijrosini ta’minlash maqsadida:  O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasi doirasida:  a) aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosatini ishlab chiqish va joriy etish yo‘nalishida 2022-yil yakuniga qadar:  b) qulay agrobiznes muhitini va qo‘shilgan qiymat zanjirini yaratish yo‘nalishida joriy yil yakuniga qadar:

Qator oralari ishlanadigan o’simliklarda fenologik kuzatuvlar: Faza - m a’lum bir biologik jarayonning sodir bo‘lishi va uni ifodalovchi davr. Boshqacha aytganda fazalar - o'sim liklam ing rivoj lanishiga va ayrim organlarining hosil bo‘lishiga aloqador morfologik o ‘zgarishlami aks ettirib, ketma-ket keladigan bosqichlar. Rivojlanish fazalari har xil o‘simliklarda turlicha bo'ladi.  SHonalashni, gullash, etilish sur`atini, konus bo’yicha meva hosil qilishini to’la ravishda hisobga olib borish uchun - 25 ta o’simlik.  Meva hosil qilishni umumiy hisoblash uchun - 50 ta o’simlik.  O’simlikni bo’yini o’lchash, barglar, shoxlarini hisobga olish, gullashni, etilganligini foizlarda hisoblash va boshqa kuzatishlar o’tkazish uchun kamida 100 ta o’simlik.

 1 . Unib chiqish fazasi.(5-7kun) Bunda kuzatish unib chiqqan nihollar soni va ular paydo bo’lgan uyalarni sanashdan iborat bo’ladi .Uya- lami umumiy soniga nisbatan unib chiqqan uyali u ru g 'lar soni 10 % va undan oshiq b o 'lsa unib chiqish fazasini boshlanish belgisi va 50 % ga yetgach yalpi unib chiqish deb qabul qilingan. Nihollarni hisoblash kamida uch muddatda:  nihollar ko’rina boshlaganda  ular qiyg’os unib chiqqanda  To’liq unib chiqqanda o’tkaziladi. Har galgi kuzatuv sanasidagi nihollar soni nazariy tup soniga yoki uya soniga nisbatan 1 ga maydonga hisoblab ko’rsatiladi. G’o’zada fenologik kuzatuv

Navla r nomi Ekilgan yil Ekilgan maydo n O’suv davri Tola chiqishi % Bitta ko’sak og’irlig i,gr Tola tipi Mikr oney r C- 6524 1988 290.3 127- 130 32.1 5.4 4 4.3 Buxoro -6 1990 218.6 122- 130 34.4 7.5 4 4.4 Mehna t 2006 41.8 124- 126 32.6 6.0 4 4.6 Xoraz m-127 2004 35.7 123- 127 32.7 6.0 5 4.5 Termiz -31 1998 6.0 124- 136 31.5 3.3 3 4.4

G’O’ZADA CHINBARG HOSIL BO’LISHI Birinchi chinbarg (yoki 1, 3, 5 va 8-barglar shapalog'ining yozi lishi). Birinchi chinbarg - bu barg shapalog'ini yoyilgan bo'lishi bilan belgilanadi. U oddiy tuxumsimon yoki yuraksimon shaklda bo'ladi. Keyingi barglar esa bir dona bargga nazar tashlansa, bo'laklarga bo'lingan shaklda ko'rinadi .Kuzatishga olingan 40ta g 'o 'z a tupining bargi sanab boriladi va dala daftariga hisob natijalari va sanalari yozib boriladi.

G‘o‘zalarning shonalashini kuzatish.(25-30 kun)  Shonalashni kuzatishni janubiy tumanlarda 25 may – 1 iyun, shimoliy hududlarda 5-10 iyunda o’tkazish tavsiya etiladi.  Shonalash kuzatilganda o’simlikdagi shonalar soni emas, balki kuzatish sanasiga shonasi bo’lgan o’simliklar hisobga olinadi .  Bu paytda shona uch burchakli ehrom (piramida) shakliga kirgan, mevabandi rivojlanmagan, barg shapalog’i ochilmagan bo’ladi.

G‘o‘za gullashini kuzatish (25-30kun Ko’pchilik tajribalarda kuzatishlar 95-100 % o’simlik gullaguncha davom ettiriladi. Har bir gulning gullashi bir kun davom etadi. Gulbargning rangi asta-sekin o'zgarib boradi, ko'pincha gul rangi ochilish arafasida sariq yoki oqsariq, kunning oxirida pushti, och qizil va qizil, ayrim vaqtlarda binafsha tusli rang bilan ajralib turadi. Yalpi gullashdan to birinchi ko'sak ochilguncha fenologik kuzatish o 'n kunlikda 2 marta, so 'n g har 2 kunda bajariladi. Yalpi pishish fazasi kuzatilgandan keyin yana har o 'n kunda 2 marta kuzatiladi.

Ko‘saklar ochilishini kuzatish . K o 'sak ochilishi uning uchki qismidagi chokidan boshlanadi va chanoqda 1 sm kenglikda joy ochilganda, paxta ko'rinib turganda k o ‘sakni birinchi ochilish fazasini boshlanishi deb qayd qili nadi.  Dasturi asosida 3-4 marta o'tkaziladi. Bunda tajribaning hususiyatidan kelib chiqiladi. Dastlabki kuzatish o'simliklarning 10-15 % ida ko'sak ochilganda boshlanadi.  Bu tadbir har 3-5 kunda o'tkazilib, o'simlkilarning 50-75 yoki 100 % ida ko'saklar ochilguncha davom ettiriladi.  Tolasi chanoqdan chiqib turgan ko'sak ochilgan hisoblanadi va hisobga olinadi.

Hosil etilishini hisobga olish .(50- 60kun) O’tkaziladigan tajribaning xususiyatiga qarab hosil etilishi 2-4 martagacha hisobga olinadi. G`o’zada bu jarayon ko’saklarning 10-15% ochilganda boshlanib, navbatdagi kuzatish har 3-5 kunda o’tkazilib boriladi. Paxtani momiqlashivi k o ‘sak chanog'idan osongina terib olish mumkinligi pishish belgisi bo’ladi.

G’o’za navlarida asosiy rivojlanish fazalarining taxminiy davomiyligi № G’o’zaning resstrga kiritilgan navlari Ekish –unib chiqis h Unib chiqis h-Chin barg chiqari sh Chin barg chiqari sh- Shonal ash Shonal ash- Gullas h Gullsh - Pishis h Unib chiqis h pishis h 1 Oqdaryo -6 10 10 28 27 60 125 2 Omad 10 10 28 27 53 118 3 Namangan-77 10 10 27 27 56 120 4 Gulbahor 10 10 30 30 63 133 5 Mehr 10 10 28 28 59 123 6 An-bayavut-2 10 9 26 27 48 110 7 Armug’on 10 10 27 28 60 125 8 C- 6524 10 10 27 27 56 120 9 Yulduz 10 10 26 26 48 110

Unib chiqishi - Poyaga urug' qobig'ini yirtib tuproq yuzasiga chiqishiga harakat qila boshlaydi . 14-16°C harorat va namlik yetarli bo'lganda ekkandan keyin 7-9 kunda unib chiqa boshlaydi, ekish-unib chiqish davriniuzunligi ekish muddatlariga bog'liq. Ekishning maqbul muddatlaridabu davr 1,5-2 kunga qisqaradi. Poyaning ustki qismi yupqa rangsiz parda (koleoptile) bilan qoplangan. Koleoptile - birinchi barg-boshoqli o'sim liklar urug'idan unib chiqqan barg. U naychasimon o'ralgan bo'lib ichidan yangi barg o 'sib chiqadi. Koleoptile o'zining qattiq uchi bilan tuproqni yorib chiqadi.Koleoptile tuproq yuzasiga chiqishi bilan o'sishdan to'xtaydi va birinchi yashil barg hosil bo’ladi. BUG’DOYNING UNIB CHIQISH FAZASI(8- 10 KUN )

TUPLANISH 2 turga bo’linadi: 1) umumiy 2) mahsuldor O'simliklarning turiga qarab bu har xil bo'ladi: kuzgi galla ekinlarida 3-6 ta, arpa va sulida 2-3 ta, bahorgi bug'doyda 1-2 ta bo'ladi. Tuplanish davri cho'zilib ketsa umumiy tuplanish ko'payib, mahsuldor tuplanish kamayadi. Tuplanish davri 5°C da o'tishi mumkin. Eng qulay harorat budavr uchun 10-15°C. Tuplanish . Bug'doy kabi nonbop o'sim liklar tuplanishi urug' unib chiqqach, 2-3haftadan keyin 2 -3 barg hosil bo'lishi bilan boshlanadi. Ikkilamchi ildizlar va yangi poyalar asosan yer osti bo'g'imlarining yuqorisidan hosil bo'ladi. Ana shu yuqoridagi b o 'g 'im tuplanish b o 'g 'im i deyiladi. /

Nay o‘rash - bu bo'g'in oraliqlarining uzayishi yoki poya o'sishi hamda generativ organlar shakllanishidir. Bu davrda o'simlik bo'g'inidan yuqori rivojlangan bo'g'in oralig'ini uzayishi bilanboshlanadi. Shu vaqtda boshlanma boslioq paydo bo’lishi kuzatiladi va uni lupada 10 marta katta qilib ko‘rilsa bo'rtiqlik, egri-bugri boshoqlaming tarzi (konturi), ayniqsa 20 marta katta qilib ko'rsatadigan lupada ko'rilsa yaqqol k o'zga tashlanadi. Birinchi bo'g'in oralig'i o'sishiga 5-7 kun talab kilinadi. O'rtacha 10-15 kundan keyin o'sishdan to'xtaydi, shundan ikkinchi bo'g'in oralig'i uzaya boshlaydi. O'simlikning o'sishi gullash boshlanganda to’xtaydi. Bu davr ham 20-25 kun davom etadi.

Boshoqlanish - nay o'rash davrida boshlanadi. Davrning boshlanishi yuqorigi barg qinidan gul tuplamning yarmi ko'rinishi bilan qayd qilinadi. Boshoqning to'g'ri shakllanishi, rivojlanishi tuplanish va nay o'rash davridagi oziqlantirishga bog'liq, azot bilanfosforni nisbati to'g'ri bo'lishi lozim. Bu davr o'rtacha sutkalik harorat 12,2-14,5°C vao'rtacha sutkalik harorat yig'indisi 625-769°C bo'lganda 10-15 kun davom etadi.

Gullash - odatda boshoq tortgandan keyin gullash boshlanadi, o'rtacha 2-3 kun farq bilan. gul qipig’ini ochilishi va ularning tashqarisidan changdonlaming paydo bo’lishi. Gul qipig'i - boshoqli 0‘simliklarning har bir guli urug‘chi va changchilardan hamda ularni o‘rab turgan ustki va ostki ikkita qipiqchadan iborat bo’ladi. Gullash davridan don ekinlari yorug'likka, haroratga, namlikka talabchan bo'ladi. Bu davr 10-15 kun davom etadi

Pishish . Don ekinlaridan mevaning pishishini N.N.Kuleshov uch davrga bo’ladi: donning shakllanishi, donning to'lishi va pishishi . Donning shakllanishi gul changlangandan keyin boshlanadi . Bu davrda 1000 ta don vazni 8-12 g bo'ladi. Donning tuzilishi - bu dondan kraxmal to'planishiga bog'liq.

 Amalda donning pishishi uch davrga bo'linadi.  1) Sut pishish davri - 10-15 kun davom etadi, o'simlik yashil rangli bo'ladi, faqat pastki barglari sarg'ayadi. Don sutga o'xshash suyuqlik bilan to'lgan, namligi 50-51 % bo'ladi. Don hosili bu davrda yig'ilmaydi.  2) Dumbul pishish davri - o'simlik sarg'ayadi,namligi 22-30 % bo'ladi. Bu davr 10- 12 kun davom etadi. Don to'la pishganda doni to'kiladigan navlar dumbul pishishda yig'iladi.  3) To‘la pishish davri - o'simlik butunlay sarg'ayib, birmuncha kichrayadi, don qotmagan, namligi 14-19% bo'ladi. Ayni shumuddatda hosil tezda yig'ishtirib olinishi lozim.

№N A V L A R N O M I FAZALARNI RO’Y BERISH MUDDATI,KUN E K IS H - U N IB C H IQ IS H U N IB C H IQ IS H - T U P L A N IS H T U P L A N IS H - N A Y C H A L A S H N A Y C H A L A S H - B O S H O Q L A S H B O S H O Q L A S H - G U L L A S H G U L L A S H - P IS H IS H O ’S U V D A V R I D A V O M O Y L IG I,K U N . 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2 JAVOHIR 8 KUN 110 KUN 20 KUN 12 KUN 12 KUN 35 KUN 197 KUN 3 BARDOSH 10 KUN 120 KUN 25 KUN 15 KUN 15 KUN 40 KUN 225 KUN

O’simliklarning o’sishi va rivojlanishi ustida kuzatish hamda hisobga olib borish ishlarini uyushtirish, hisobga olib borish uchun qanchalik o’simlik ko’prok olinsa, u yoki bu davrdagi o’sish fazasini yoki kuzatish sohasidagi boshqa elementlarini xarakterlovchi ma`lumotlar shunchalik aniq olinadi. Ammo, ko’pchilik hollarda paykallardagi hisobga olinadigan o’simlik miqdori ba`zi tashkiliy sabablarga ko’ra kam miqdorda olinadi. SHuning uchun hisobot va kuzatish ishlarining murakkabligi hamda shu bilan birga bu ishni o’tkazish uchun talab qilinadigan vaqtning kattakichikligiga qarab kuzatishda har turdagi elementlar uchun o’simlik turli miqdorda olinadi. XULOSA

1. Mirziyoyev. Sh .M. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019- yil 23-oktabrdagi “ O‘zbekiston Respublikasi qishloq xo‘jaligini rivojlantirishning 2020 — 2030-yillarga mo‘ljallangan strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida ”gi PF-5853-son hamda 2022-yil 28-yanvardagi “ 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida ”gi PF-60- son farmonlari ijrosini ta’minlash maqsadida: 2. Abdullayev.A.Q.,Arg’inboyev.H. Fizikava agrometrologiya . Toshkent. 2015-yil. ADABIYOTLAR RO’YXATI.

3.Ataboyeva. X.N, Hudoyqulov.J.B. Donli ekinlar biologiyasining ilmiy asoslari. Toshkent. 2022-yil. 4.Ergashev. I, Nazarov.K Umumiy seleksiya va urug’chilik praktikumi .Toshkent. 2020yil. 5.Ibragimov.Z O’simlikshunoslik meva va sabzavotchilik ilmiy –tadqiqot uslubi. Qarshi 2012yil. 6.Isayev. S.X. Melioratsiyada ilmiy ishlanishlar uslublari. O’quv qo’llanma Toshkent.2019yil. 7. Qo’ziboyev .Sh.S Mamaraximov .B.I. G’o’za urug’chiligini takomillashtirish omillari. .Toshkent. 2013yil. 8. Nurmatov. Sh .Dala tajribalarini o’tkazish uslublari . Uslubiy qo’llanma.Toshkent 2007yil.

Похожие

Qishloq xo’jaligida naslchilik ishlarini olib borish

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

Bug’doy ekinlari zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari

Agrokimyoviy tekshirish usullari faniga kirish

Tuproq bonirovkasi va mazmuni