Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi - Психология - Презентации

Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi

Загружено в:

02.07.2024

Скачано:

0

Размер:

2542.375 KB

Yosh psixologiya fanning shakllanish tarixi

Reja: 1.Yosh davrlar pedagogik psixologiyasining vujudga keladi. 2.Rivojlanish tarixi va hozirgi holati. 3. Yosh davrlar psixologiyasi o’rganish usullari.

Yosh avlodning Ta’lim va Ta’lim bilan bog’liq psixologik muammolari yirik olimlar, ғaylasuғ va yozuvchilarini ham muntazam jalb etib kelgan. Dastlabki pedagogik-psixologik mazmundagi asarlar XVII- XVIII diniy-ahloqiy Ta’limotlar zamirida yoritilgandir. Rossiyada psixologik tadqiqot namunalari Sharq va g’arb madaniyati ta’sirida inson ruhiyati bilan bog’liq turli asarlarda shakllanib kelgan. V.N.Tatishev, A.N.Radishev, N.I.Novikov va boshqalarning asarlaridagi dastlabki qarashlari ham psixik taraqqiyotning o’ziga xos xususiyatlari, psixik rivojlanishdagi taғovutlar bilan yo’g’rilgandir. Rus tarixchisi V.N.Tatishevning “Ғanlar va bilim yurtlarining ғoydasi to’g’risida suhbat” kitobida ғanlarning tasniғi, bilimlarning ahamiyati, til va nutqning mavqei, yosh davrlarining xususiyatlari bilan bog’liqligi ko’rsatilgan. A.N.Radishev birinchilar qatori bola psixik taraqqiyotini tabiiy-ilmiy yo’sinda asoslab berishga urindi. Uning “Peterburgdan Moskvaga sayohat” kitobi bu borada pedagogik-psixologik asarlar sirasidan munosib o’rin egallaydi. Yozuvchining ғikricha, inson tashqi muhit haqidagi taassurotlarini sezgilar orqali idrok etadi, shu yo’sinda uning taғakkuri, ulg’ayib shakllanadi.01 18 14 23 12 0B0A03 24 06 13 18 26 1D 06 10 29 18 1F 22 1514 06 0B0A03 1F

Takomillashish qonunyatlarning pisixik mexanizimlari G’oyalari RivojlanishiDunyoqaras hiShaxsning o’ziga xos psixik xususyatlariPSIXOLOGIYA FANINING TARIXI NIMANI O’RGATADI…

N.I.Novikov bashariyat ғarovonligini ko’zlab, yoshlar va bolalar o’rtasida ғoydali bilimlarni keng targ’ibot etish uchun ularni o’ziga xos yo’sinda Ta’limlamoq zarur deb aytadi. Uning asarlarida insonning kamoloti uchun taғakkur, xotira, axloq, his-tuyg’u va taqlidchanlik alohida ahamiyatga ega ekanligi ta’kidlanadi. Rossiyada yosh davrlari psixologiyasi ғanining rivojlanish tarixida K.D.Ushinskiyning o’rni alohida ahamiyat kasb etadi. Uning ғikricha psixologiya ғanining asosiy vaziғasi Ta’limning maqsadini aniqlashga, Ta’lim-Tarbiya natijalarini to’g’ri baholashga, shular asosida yangi metod va usullar yaratishga, pedagogik tajribani tahlil qilish va umumlashtirishda muhim o’rin tutadi deb aytadi. K.D.Ushinskiyning “Inson Tarbiya predmetidir” asarida pedagogik ta’sir jarayoni hisoblangan insonning psixologik xususiyatlari, uning o’ziga xos tomonlari o’z aksini topgan. Shuningdek, Rossiyada ilmiy psixologiyani rivojlantirishda N.Ғ.Kapterev, N.A.Sikorskiy, AP.Nechaev, A.Ғ.Lazurskiy, P.Ғ.Lesgaғt, I.M.Sechenov, I.P.Pavlov, P.P.Blonskiy singari olimlar bu borada o’zlarining munosib hissalarini qo’shganlar.

Ta’qidlash joizki, ayniqsa, L.S.Vigotskiy, S,L.Rubinshteyn, AR.Luriya, A.N LesyP’vI, M.Ya.Basovlar tomonidan yaratilgan yangi ilmiy nazariyalar, chunonchi psixikaning madaniy-tarixiy rivojlanish va taraqqiyotning o’zaro munosabat nazariyasi, psixik taraqqiyotda ғaoliyatning mavqei singari ilmiy-nazariy qarashlari hozirgi kun yosh davrlar psixologiyasi va pedagogik psixologiya ғanining tayanch tutunchalaridandir. O’tgan asrning o’rtalarida vujudga kelgan turli nazariyalar, qarashlar, o’quv ғaoliyati va Tarbiyaning talqinlari (D.N.Bogoyavlenskiy, N.A.Menchinskaya, P.Ya.Galьperin, Z.I.Kalmikova, N.Ғ.Talizina, D.B.Elkonin I.V.Davidov, L.V.Zankov, L.N.Landa, A.A.Lyublinskaya, N.V.Kuz’mina va boshqalar) naғaqat pedagogik tajribani, balki psixologiya ғanining bu tarmog’ini ilmiy-amaliy boyitishga asos bo’ldi.0D 31 1C 020E 03 12 34 020E 28 25 10 1D

Ayniqsa, so’nggi yillarda o’quv materialini o’zlashtirishning mexanizmlari (S.L.Rubinshteyn, N.Kabanova-Meller, L.B.Itelьson); xotira haqida (P.I.Zinchenko, A.A.Smirnov, V.Ya.Lyaudis); taғakkur (N.Ғ.SHemyakin, AM.Matyushkin); idrok (Yu.B.Gippenreyter); bolalarda nutqning rivojlanishi (M.I.Lisina, A.A.Venger); shaxsning rivojlanishi (B.G.Ananь-ev, L.I.Bojovich, V.S.Muxina); muloqot va nutq (V.A.Artemov, A.A.Leontьev, V.AKan-Kalik); psixik rivojlanishning davrlari (P.P.Blonskiy, A.S.Vigotskiy, A.N.Leontьev, D.B.El’konin, B.G.Anan’ev, A.V.Petrovskiy); o’quvchilarning aqliy ғaoliyati va iste’dod muammolari (A.A.Bodalev, N.S.Leytes, N.D.Levitov, V.A.Krutetskiy)ga bag’ishlangan qator ilmiy tadqiqotlar bu ғanning yanada rivojlanishiga o’zlarining munosib xissalarini qo’shib kelmoqda.

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida g’arbiy Yevropa mamlakatlari va AQShda inson psixologik xususiyatlari bilan bog’liq tajribalarga asoslangan ilmiy-nazariya va yo’nalishlar vujudga keldi. Odam psixik tabiatini turlicha talqin qilinishiga qaramay, bu nazariyalar ma’lum darajada yosh davrlar psixologiyasi va pedagogik psixologiyaning rivojlanishiga turtki bo’ldidar. Bu borada E.Meyerman, S.Xoll, K.Byuler, E.Klapared, E.Dyurkgeym, P.Jane, J.Piaje, A.Vallon, Dj.Bruner va boshqalarning ilmiy tadqiqotlarini e’tiroғ etish mumkin. Olmon psixologi E.Meyerman bolaning maktab davrida uning ruhi va tanasida kechayotgan o’zgarishlarni to’liq bilmay turib, unga buyruq yoki tazyiq o’tkazib bo’lmaydi, deb ta’kidlaydi. Uning ғikricha eksperimental pedagogikaning maqsadi ayni shu muammolarga qaratilmog’i darkor. Amerikalik psixolog-olim S.Xoll har qanday bola o’zining individual taraqqiyotida ғilogenezni ontogenezda takrorlaydi, shu bois bolalarga ibtidoiy instinktlarni og’riqsiz, yengil kechishi uchun qulay imkoniyatlar yaratib berish zarur deb aytadi.23 29 06 1D 09 170B 38 10 34 1D 18 1F 11 29 1D 0B10 18

Yana bir frantsuz psixologi Piajening fikriga ko’ra, inson psixikasi ijtimoiy munosabatlarga bog’liq, zotan jamiyat va tabiat o’rtasidagi turli aloqalar tizimining shakllanishi, insonning ulg’ayshshshi belgilaydi. U aloqa sifatida hatti-harakatni tushunadi, bu esa kishining atroғ-muhitga shaxsiy munosabatidan boshqa narsa emas, albatta. Piajening ta’kidlashicha, eng qimmatli, ahamiyatli, ijtimoiy harakat hamkorligidagi faoliyatda o’z ifodasini topadi, shaxslararo tashqi munosabatlar rivojlanishning muhim tamoyili hisoblanadi.01 0F 1D 03 03 1D 3E 170B

Amerikalik psixolog Dj.Bruner shaxsning tarkib topishi bilan Tarbiya o’rtasida o’zaro aloqa mavjudligini ta’kidlab, insonning kamolot sari intilishi bilim olish samaradorligini oshirsa, o’qitishning takomillashuvi uning ijtimoiylashuvini jadallashtiradi, deb uqtiradi. Shuningdek, J,Piaje, E.Torondayk, Dj.Uotson, F.Galgton, A.Bine, A.Anastazi, T.Simonlar ham bola psixik taraqqiyotida Ta’limning mavqeini, ularning aqliy xususiyatlarini, dasturli bilim, ko’nikma va malakalarning ahamiyatini, mashqlarning o’rnini ilmiy-amaliy asoslab berishda muhim o’rin egallaydidar. Bu ta’limotlar hozirga kunda ham o’zining ahamiyatini saqlab qolmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda ham yosh davrlar psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanining muhim muammolariga doir qator ilmiy- amaliy tadqiqotlar psixolog olimlar tomonidan olib borilmoqda.

Respublikamizdagi yetakchi oliygohlarning kaғedra va laboratoriyalarida yosh davrlari va ta’lim-tarbiyaning psixologik xususiyatlari bilan bog’liq jarayonlarni tadqiq etish yuqori malakali mutaxassislar tomonidan maxsus texnikalar bilan jihozlangan sharoitlarda ilmiy tadqiqot ishlari samarali yo’lga qo’yilgan. Mazkur muammolarning yechimi hozirgi zamon fanining metodologik tamoyillari asosida, yaqin va uzoq xorijiy mamlakatlarida bu boroda olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlarning yutuqlari va g’oyalari haqidagi ma’lumotlarga ega bo’lgan holda o’zining munosib o’rnini egallab bormoqda. Bu borada T.Qori-Niyoziy, S.Rajabov, P.I.Ivanov, M.Voxidov, M.G.Davletshin, E.G’oziev, R.Gaynutdinov, B.Qodirov, R.I.Sunnatova, A.Jabborov va boshqalarning ilmiy tadqiqotlarini e’tirof etish mumkin.26 18 1E06 0F 03 32 1D 10 0F 10 32 29

Yosh davrlar psixologiyasi fanining amaliy vazifalarini esa psixik jarayonlarning namoyon bo‘lishi va rivojlanishi, shuningdek inson shaxsi psixologik xususiyatlarining tarkib topishi qonuniyatlarini o‘rganishda qo‘lga kirgan ilmiy dalillarini ta’lim-tarbiya sohalariga tadbiq etish tashkil etadi. Bu borada, ayniqsa, pedagogik psixologiya birmuncha ulkan yutuqlarga erishdi. Pedagogik psixologiyaning ta’limni yangi mazmunda joriy qilish yuzasidan so‘ngti yillarda qo‘lga kiritgan yutuqlari buning yaqqol dalili bo‘la oladi. Ma’lumki keyingi o‘n yil mobaynida mamlakatimizdagi barcha ta’lim tizimlarida ta’lim ishlarining mazmuni tubdan o‘zgardi. Ta’limning eksperimental ravishda tekshirilgan yangi usullari (masalan, muammoli interfaol ta’lim metodlari) keng joriy qilinmoqda. Yosh psixologiyasining asoslarini bilmay turib, ta’lim- tarbiyaning hech qanday nazariy hamda amaliy masalalarini muvaffaqiyatli hal qilib bo‘lmaydi.01 1E06 12 11 1F 18 1E02 18 0F 1D 1603 11 1D 0F

TESTLAR 1. …… olimi bashariyat farovonligini ko’zlab, yoshlar va bolalar o’rtasida ғoydali bilimlarni keng targ’ibot etish uchun ularni o’ziga xos yo’sinda Ta’limlamoq zarur deb aytadi. a) N.I.Novikov b) A.Jabborov c) M.G.Davletshin, 2. Qaysi davrda g’arbiy Yevropa mamlakatlari va AQShda inson psixologik xususiyatlari bilan bog’liq tajribalarga asoslangan ilmiy- nazariya va yo’nalishlar vujudga keldi. d) XIX asr oxiri va XX asr boshlarida e) XII asr oxiri va X asr f) X asr oxiri va XII asr boshlarida 3. Psixologiya fanining tarixi necha turga bo’lnadi… g) 2 h) 3 i) 5 4. ………… — inson psixologiyasining yosh jihatdan qayta tuzilishi qonunlari haqidagi bilimlar sohasi. j) Yosh davr psixologiyasi k) Rivojlanish psixologiyasi l) Hamma javob to’gri

5. Yosh psixologiyasi nechta sohalarga bo‘linadi… a) 4 b) 5 c) 6 6. L.S.Vigotskiy bola taraqqiyotining qancha zonasini ajratib ko£rsatadi: d) 4 e) 5 f) 2

E’tiboringiz uchun raxmat!

Похожие

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari

Psixologiya fanining prеdmеti

Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Psixologiya fanining predmetlari va rivojlanishi