Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari - Психология - Презентации

Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari

Загружено в:

31.01.2025

Скачано:

0

Размер:

202.4599609375 KB

Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari Reja: 1.Yoshlar psixologiyasi va pedagogik psixologiya fanining predmeti, vazifalari va tadqiqot metodlari, yosh va pedagogik psixologiyasi fanining tadqiqot sohasi va muammolari. 2. Yosh va pedagogik psixologiya fanining predmeti, maqsad va vazifalari,yosh davrlari psixologiyasi fanining asosiy muammolari. 3. Yosh va pedagogik psixologiyasi faniga oid ilmiy bilimlarning vujudga kelish tarixi, yosh va pedagogik psixologiyasi fanining tadqiqot metodlari.

• Yosh va pedagogik psixologiya XIX asrning ikkinchi yarmiga kelib vujudga kelgan va psixologiya faniga genetik g‘oyalarning kirishi bilan yanadda rivojlandi. Rus pedagogi K.D.Ushinskiy (1824-1870) o‘z asarlarida jumladan “Inson tarbiya predmeti sifatida” asarida shunday deb yozadi: “Insonni har tomonlama tarbiyalaydigan pedagog uni har tomonlama bilishi, tushunishi kerak”.

• Yosh davrlari psixologiyasining asosiy vazifasi shaxsning kamol topishi qonuniyatlari va turli yosh davridagi odamlarda vujudga keladigan psixik faoliyat, holat va shart-sharoitlarning o‘zaro ta’siri xususiyatlarini aniqlashdan iboratdir. Yosh davrlari psixologiyasi ana shu vazifalarni hal qilish bilan amaliy maqsadlarni ro‘yobga chiqaradi. Ta’lim- tarbiya ishlarini takomillashtirishga yordam beradi.

Yosh davrlari psixologiyasi • Ontogenezdagi turli yosh davrlari psixik taraqqiyotining umumiy qonuniyatlarini, psixik rivojlanishini hamda psixologik xususiyatlarini o‘rganadi. • Ontogenez – (yunoncha, ontos- mavjud, jon, zot; denezis –kelib chiqish, paydo bo‘lish) – individning paydo bo‘lishidan umrining oxirigacha psixik rivojlanish jarayoni.

• Yosh davri psixologiyasida bolalarning tarjimai xoli asosida ilmiy tadqiqotlar, masalan, N.A.Menchinskiy, V.S. Muxnaning kuzatishlari “Ona kundaligi” nomi bilan mashhurdir. Shunday tadqiqotlar chet el psixologiyasida ham keng tarqalgan. • Badiiy adabiyotda yaratilgan talay asarlar, masalan, A.N.Tolstoy, A.M.Gorkiy, S.Ayniy, Oybek, Abdulla Qaxxor va boshqalar qator adabiyotlarning esdaliklari tarjimai hol shaklida bo ‘ lib, ular bilan tanishish natijasida mualliflarning his-tuyg ‘ usi, temperamenti, xarakteri, qobiliyati, is’tedodi, qiziqishi, intilishi, mayli, layoqati, dunyoqarashi, e’tiqodi, nafosati, axloq va odobi to ‘ g ‘ risida ma’lumotlar olish mumkin.

Tadqiqot predmeti • Yoshning ulg‘ayib borishi, psixik jarayonlarning inson rivojlanishidagi qonuniyatlari, undagi yetakchi omillar hamda inson hayot yo‘lining turli bosqichlarida uning shaxsiga xos xususiyatlari

Yosh davrlar psixologiyasi fanining vazifalari • Nazariy vazifalar – shaxsning kamol topish qonuniyatlari, turli yosh davrlaridagi psixik faoliyat va holat • Amaliy vazifalari – psixik jarayonlarning namoyon bo‘lishi va rivojlanishi, ilmiy dalillarni ta’lim-tarbiya sohalariga tadbiq etish

Ё Ш Д А В Р Л А Р И П С И Х О Л О Г И Я С И БОЛАЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ КИЧИК МАКТАБ ЁШИДАГИ ЎҚУВЧИЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ ЎСМИРЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ КАТТА ЁШДАГИ КИШИЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ КЕКСАЛИК ПСИХОЛОГИЯСИ

Pedagogika psixologiya • Ta’lim va tarbiyaning shaxsga samarali ta’sir etuvchi omillari, qonuniyatlari va mexanizmlarini o‘rganuvchi fan. Psixologiya PedagogikaPedagogika psixologiya

Pedagogik psixologiya fanining predmeti • Insonning ontogenezida psixik rivojlanish jarayonini shakllanishi, maktabda bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash qonuniyatlarni, o‘quvchilarda faol, mustaqil va ijodiy tafakkurni tarkib toptirish qonunlarini tadqiq etishdir.

• Pedagogik psixologiya – ta’lim- tarbiya ta’sirida o‘quvchilar psixikasida sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarni, o‘quv materiallarining o‘quvchilarning yosh davrlariga mos kelishini, turli ta’lim metodlarining psixologik jihatdan samaradorligini, darsliklar, o‘quv qurollari, asbob-uskunalar va maktab ishlarining tartibiga nisbatan bo‘lgan psixologik talablar kabi muammolarni ham o‘rganadi.

So'nggi vaqtlarda pedagogik - psixologiyada pedagogik mezonlarga asoslangan yoshni davrlarga bo'lishda foidalaniladi: Bog'cha yoshi davrlari (yasli, kichik, o'rta katta va maktabga tayyorlov) • Yasli yoshi - 3 yoshgacha • Kichik guruh - 4 yosh • O'rta guruh - 5 yosh • Katga guruh - 6 yosh • Tayyorlov guruh - 7 yosh

“ Pedagogik-psixologiya” ta’lim va tarbiya Jarayonining tashkilotchisdir O`qituvchi shaxsi Pedagigk faoliyat Bilim Ko`nikma Malaka Qobilyat

Fan tarmoqlari . • Yosh psixologiyasi : insonning psixik rivojlanishini davrlarga bo‘lib chiqish qoidalariga muvofiq quyidagi tarmoqlarlarga ajraladi: • - bolalar psixologiyasi (maktabgacha) • - kichik yoshdagi o‘quvchilar psixologiyasi • - o‘smirlar psixologiyasi • - yigit-qizlar psixologiyasi (o‘spirin yoshlar psixologiyasi) • - katta yoshli kishilar psixologiyasi geronto psixologiya (qariyalar psixologiyasi) • Pedagogik psixologiyaning asosiy tarmoqlari : • - ta’lim va tarbiya psixologiyasi. • - o‘qituvchi psixologiyasi

Psixik rivojlanish va ta’lim Psixologiyada XX asr boshida bolaning psixik taraqqiyotiga qarab 2 ta oqim vujudga keladi. Inson shaxsini tarkib topishidagi ikki oqim: • Biogenetik konsepsiya • Sotsiogenetik konsepsiya

Shaxsning tarkib topish omillari • Inson tug‘ilib voyaga yetadigan tashqi ijtimoiy muhit. • Muntazam tarzda beriladigan ta’lim-tarbiya. • Odamga tug‘ma ravishda tayyor holda beriladigan nasliy xususiyat.

• Tadqiqot metodlarining birinchi- tashkiliy guruhi o‘z ichiga qiyoslash, longityud (uzluksiz), kompleks (ko‘pyoqlama) deb atalgan turlarni oladi. Qiyoslash metodidan umumiy psixologiya, sosial psixologiya (katta yoki kichik guruhlarni hamda ularning har xil toifalarini o‘zaro taqqoslash), medisina psixologiyasi (sog‘lom va bemor kishilarning psixik xususiyatlariga qiyoslash), sport psixologiyasi (sportchilarning holati, uquvliligi va ishchanligini o‘zaro taqqoslash) kabi fanlarda unumli foydalaniladi.

• Ilmiy tadqiqot metodlarining ikkinchi guruh emperik metodlardan iborat bo‘lib, bu guruhda kuzatish (o‘zini-o‘zi kuzatish), eksperiment (tabiiy, laboratoriya), test, anketa, so‘rov • Ilmiy tadqiqot metodlarining uchinchi guruhi natijalarni qayta ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, ular statistik (miqdor) va psixologik (sifat) tahlil turlariga bo‘linadi. • Ilmiy tadqiqot metodlarining to ‘ rtinchi sharxlash guruhi genetik, va donalash metodlaridan iboratdir. Genetik metod bilan tadqiqot davomida to‘plangan ma’lumotlar yaxlit holda maqsadga muvofiq yo‘sinda sharhlanadi. Bu metoddan foydalanishning asosiy maqsadi – sinalvchida vujudga kelayotgan yangi shaxs fazilatlarining rivojlanishi va bilish jarayonlarining o‘zgarishiga tajriba natijasiga suyanib ta’rif berishdir.

• Sotsiometrik metod. Bu metod kichik guruh a’zolari o‘rtasidagi bevosita emotsional munosabatlarni o‘rganish va ularning darajasini o‘lchashda qo`llaniladi. Unga amerikalik sotsiolog Djon Moreno asos solgan. Mazkur metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a’zoning o`zaro munosabatini aniqlash uchun uning qaysi faoliyatida kim bilan birga qatnashishi so‘raladi. Olingan ma’lumotlar matritsa, grafik, sxema, jadval shaklida ifodalanadi.

• Anketa metodi . Yosh davri psixologiyasida keng qo`llaniladigan metodlardan biridir. Uning yordamida turli davrdagi odamlarning psixologik xususiyatlari, narsa va hodisalarga munosabatlari o‘rganiladi.

Yosh davri psixologiyasida esa qiyoslash metodi turli yoshdagi odamlarning bilish jarayonlari, shaxs xususiyatlari, bilimlarni o ‘ zlashtirishi, aqliy qobiliyati, salohiyati, rivojlanish dinamikasi, jinslarning tafovutlari va o ‘ zaro xosligi kabilarni o ‘ rganishda qo ‘ llanadi

D.B.Elkonin ta’limoti • Go‘daklik davri –tug‘ilgandan-1 yoshgacha, emotsional muloqot • Ilk go‘daklik – 1-3 yosh, predmetlar bilan nozik harakat qilish • Maktabgacha davr – 3-7 yosh, rolli o‘yinlar • Kichik maktab yoshi – 7-10 yosh, o‘qish • Kichik o‘smirlik davri -10-15 yosh, shaxsning intim (dilkash, samimiy) muloqat • Ilk o‘spirinlik davri – 16-17 yosh, o‘qish, kasb- tanlash davri

• Bu shaxslarning bir-birini tanlashi motivlarini keng ifodalash imkonini beradi. Ayniqsa, sosiometriyaning Ya.L.Kolominskiy ishlab chiqqan o‘zgartirilgan turi bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar haqida to‘laroq axborot beradi. Shu bilan birga guruhlardagi shaxslarning yaqqol, aniq nuqtai nazar, guruhbozlik, og‘machilik, qarama-qarshilik, his-tuyg‘uning zo‘riqishi, guruhiy jipslik, moslik, munosabatning motivlari, qurilishi, jinslar o‘rdasidagi muloqotlarning zamini hamda sehri mana shu kalit bilan ochiladi. • Umuman aytganda, sosiometrya metodidan turli yoshdagi, ikki xil jinsdagi, saviyasi har xil kishilar guruhlardagi psixologik qonunlarni tadqiq etishda unumli foydalanish mumkin

Bolaning go‘daklik (chaqaloqlik) davri jismoniy jihatdan juda tez rivojlanish davridir. Odatda odamning yoshi tug‘ilgan kunidan boshlab hisoblanadi. Lekin aslida odamning dunyoga kelishi, rivojlanishi tug‘ilmasdan ilgarigi, ya’ni ona qornidagi davridan boshlanadi. Bola onaning qornidaligi davri da, ya’ni to`qqiz oy mobaynida juda tez va juda murakkab taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tadi.

Chaqaloq bolalar ichki organlarining holati va faoliyati ham katta odamlarnikidan anchagina farq qiladi. Masalan, o‘pkadagi havo kiradigan mayda pufakchalarning soni miqdor jihatidan katta odamlarniki bilan barobar bo‘lsa ham, ular juda mayda bo‘ladi (katta odamlarnikiga nisbatan uch barobar kichik bo‘ladi).

Tadqiqotchi F.I. Fratkina kattalarning go‘dakka qaratilgan nutqidan quyidagicha ta’sirlanish holatlarini aniqlagan: • nomi aytilgan buyumga javob tariqasida burilib qarash. (7—8 oyligida); • turmush tajribasida egallagan harakatlarini kattalar eslatishi bilan bajarishga intilish (8—9 oyligida); • kattalarning nutq orqali ko‘rsatmasidan oddiy nutq topshiriqlarini bajarish (9—10 oyligida); • kattalarning nutqi orqali ko‘rsatmasi bo‘yicha zarur predmetni tanlab olish 10—11 oyligida); • mumkin emas taqiqlovchi so‘z yordamida harakatni to‘xtatish (12 oyligida).

Shuning uchun chaqaloq bolalar katta odamlarga nisbatan uch barobar tez nafas oladilar. Chaqaloq bola bir daqiqada 50—60 mar ta nafas olsa, katta yoshdagi odam xuddi shu vaqt ichida 14— 16 marta nafas oladi. Chaqaloq bola jismoniy jihatdan juda tez o‘sayotganligi tufayli sof havoga ayniqsa muhtoj bo‘ladi. Ilk yoshdagi bolalarning taraqqiyotida buni albatta hisobga olish zarur. Agar chaqaloq bola o‘ringa o‘ng‘ay holatda yotqizilmasa, siqib yo‘rgaklansa va ochiq havoga olib chiqilmasa, uning nafas olishida qo‘shimcha qiyinchilik vujudga keladi.

• Ko‘pgina psixologlar bolalarda kattalar bilan bo‘lgan munosabatda yuzaga keladigan emotsional reaksiyalarni jonlanish kompleksi deb ataganlar. Bunda bola uning bilan munosabatda bo‘layotgan odamga muloyim tikilib jilmayadi, qo‘l va oyoqlari bilan ovoz chiqaradi. Bolada qandaydir kuchli mamnunlik hissi yuzaga keladi.

S. Fayans tajribasida go‘dakka chiroyli va jozibador o‘yinchoqlar 9 sm dan masofadan ko‘rsatilgan, u butun vujudi bilan ularga intilgan, keyinchalik oraliq 60 sm bo‘lganda bolaning intilishi sustlashgan va nihoyat ular 100 sm dan ko‘rsatilgan bolaning intilishi mutlaqo o‘chgan.

Bolaning psixik o‘sishida o‘yinning ahamiyati. Ko‘pchilik psixologlar hamda pedagoglar o‘yinning psixologik masalalari bilan bevosita shug‘ullanib, o‘yinlarning bolani psixik kamol toptirishdagi ahamiyatiga alohida to‘xtalib o‘tganlar. Jahon psixologiyasi fanida to‘plangan boy ma’lumotlarga asoslanib, quyidagicha mulohaza yuritish mumkin. Masalan, eng sodda psixik jarayondan eng murakkab psixik jarayongacha hammasining eng muhim jihatlarini shakllantirishda o‘yinlar katta rol o‘ynaydi.

Похожие

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muommolari, tadqiqot metodlari

Yosh psixologiyasining predmeti, yazifalari, muammolari, tadqiqot metodlari

Pedagogik psixologiya metodlari