logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Психология
  4. Шахс мотивацияси экспериментал психологияда тадқиқ этиш

Шахс мотивацияси экспериментал психологияда тадқиқ этиш

Загружено в:

22.07.2023

Скачано:

0

Размер:

5544.5263671875 KB
Скачать
ШАХС МОТИВАЦИЯСИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ПСИХОЛОГИЯДА ТАДҚИҚ ЭТИШ Мотивацияни шаклланиши ва диагностикаси • Мотив ва мотивация муаммоси жаҳон психологиясида турли туман нуқтаи назардан ёндашиш орқали тадқиқ қилиб келинмоқда. Узоқ ва яқин чет элларда ўзига хос психологик мактаблар вужудга келган бўлиб, уларнинг негизида илмий позициялар ва концепциялар моҳияти жиҳатдан фарқланувчи ғоялар ва йўналишлар мужассамлашди. Ҳозир уларнинг айримларига қисқача тўхталиб ўтамиз. • Рус ва собиқ совет психологияси намояндалари К.Д.Ушинский, И.М.Сеченов, И.П.Павлов, В.М.Бехтерев, А.Ф.Лазурский, В.Н.Мясишев, А.А.Ухтомский, Д.Н.Узнадзе, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев, П.М.Якобсон, В.С.Мерлин, Л.И.Божович, В.И.Селиванов, В.Г.Асеев ва бошқалар мазкур муаммо юзасидан тадқиқот ишлари олиб борганлар. Ушбу муаллифларнинг қарашлари олдинги ҳисоботда берилганлиги учун уларга қайтатдан тўхталишга ҳожат йўқдир. • Рус ва собиқ совет психологияси вакилларидан ташқари Европа ва Америка мамлакатларида мотивацияга оид 30 (ўттиз)дан ортиқ илмий концепциялар мавжуддир. Ана шу психологик мактабларнинг айрим намояндаларининг тадқиқотлари юзасидан мулоҳаза юритишга ҳаракат қиламиз: интероспектив психология, бихевиоризм, гештальпсихология, психоанализ, структуравий психология, ассоцианистик психология, эмпирик психология, аналитик психология, гуманистик психология, антропологик психология ва ҳоказолар. • Бихевиаризмнинг асосчиси ДЖ.Уотсон (1878-1938) психология фаниниг бош вазифаси хулқни тадқиқ этишдан иборат деб тушунади. У психик ҳодисалардан мутлақо воз кечиб, хулқни икки шаклга, яъни ички ва ташқига ажратади, улар ўзаро жавоблар стимули билан узвий боғлиқ эканлигини таъкидлаб ўтади. Бихевиоризм учун «хулқ» асосий тушунчага айланиб, унинг психикаси билан алоқаси четлаб ўтилгандир. Шунга қарамасдан, баъзи бихевиаристлар, жумладан Э.Торндайк, Э.Толмен, К.Халл, Д.Хебб кабилар хулқ мотивациясига муайян даражада эътибор қилганлар. Мотивациянинг рационал назарияси Аристотель ва бошқа грек файласуфлари фаолиятига боғлиқдир. Инсон ҳар бир ҳаракатни ақлга таяниб амалга оширади. Инсон ўз ақли туфайли ирода ва эркинликка эга, мақсад қўяди ва уни амалга оширади. МАСЛОУ БУЙИЧА ЭХТИЁЖЛАР ИЕРАРХИЯСИ Ўз-ўзини шакллантириш Тан олиниш эхтиёжлари Мехр-мухаббат ва севги эхтиёжлари Хавфсизликка булган эхтиёжлар Физиологик эхтиёжлар МОТИВ ТУРЛАРИ ФАОЛИЯТДА НАМОЁН БУЛИШИГА КУРА Аник ва очик мотивлар Яширин мотивлар МОТИВ ТУРЛАРИ англанганлик даражасига кўра (Зигмунд Фрейд бўйича) Англанган мотивлар Англанмаган мотивлар МОТИВАЦИЯНИНГ ИРРАЦИОНАЛ НАЗАРИЯСИ Кўпроқ жониворлар хулқ- атворига хослиги қайд этилиб, эркин эмас, ақлсиз, яширин ва англашилмаган кучлар бошқаради, Улар эса органик эҳтиёжлар билан боғлиқ. Қарор қабул қилиш ва автоматлар назарияси Мотивациянинг биринчи илмий назарияси 17-18 асрда яратилган бўлиб, у қарор қабул қилиш ва автомат назарияси деб номланади. Қарор қабул қилиш назарияси инсоннинг рационал хулқ-атвори асосида тушунтирилади.     Автомат назарияси ҳайвонларнинг иррационал хулқ-атвори асосида тушунтирлади.    Биринчи назария, хулқ-атворни математик билимлардан фойдаланиб тушунтирилади. У инсоннинг иқтисоддаги танлаш муаммосини кўриб чиқди.    Автомат назариясини вужудга келиши ва ривожланиши механиканинг ютуқлари билан боғлиқдир. Унинг марказини рефлекслар назарияси белгилайди. Рефлекс тирик организмнинг ташқи таъсирларга туғма механик жавобидир. Мотивациянинг табиий илмий назарияси 19-асрнинг иккинчи ярмида шакллантирилган бўлиб, унда инсон хулқ- атворини инстиктлар асосида кўриб чиқишни тавсия этган. Ч.Дарвин бунинг асосий вакили ҳисобланиб, унинг ғоясича инсон ва ҳайвон эҳтиёжлари ва хулқ- атворида ўхшаш жиҳатлар борлиги қайд этилиб, энг асосийси эса инстиктлар ва эмоционал-экспрессив ифодалар ҳисобланади. Мотивация назариялари Мазмуний назария (Маслоу, Герцберг, МакКлелланд ва бошқ.); Процессуал назария (Врум ва бошқалар); Инсоннинг меҳнатга муносабатида асосланади назария (Макгрегор, Оучи). А. Маслоу ФИЗИОЛОГИК ЭҲТИЁЖЛАР (1-ДАРАЖАЛИ ); ХАВФСИЗЛИККА ЭҲТИЁЖ (2-ДАРАЖАЛИ); СОЦИАЛ ЭҲТИЁЖЛАР (3-ДАРАЖАЛИ); ҲУРМАТГА ВА ЎЗИНИ ЎЗИ ЭЪТИРОФ ЭТТИРИШГА ЭҲТИЁЖ (4-ДАРАЖАЛИ); ЎЗИНИ ЎЗИ ИФОДАЛАШГА ЭҲТИЁЖ (5- ДАРАЖАЛИ). А.Маслоу назарияси асосида ётувчи асосий ғоя: Эҳтиёжлар бирламчи ва иккиламчи бўлиб, улар аҳамиятига кўра бе даражага эга; Эҳтиёжлар иерархиясининг энг қуйи қондирилганликги инсон хулқ-атворини белгилайди; Эҳтиёж қондирилгандан сўнгра унинг мотивлаштирувчи таъсири йўқолади. Даражасига кўра эҳтиёжларнинг қондирилиш даражаси • - 1-даража- 85%; • - 2-даража - 70%; • - 3-даража - 50%; • - 4-даража - 40% • -5-даража - 10%. • Мотивлар классификацияси ва тадқиқот методлари • Жаҳон психологияси фанининг назарий мушоҳадала рига ва ўзимизнинг шахсий маълумотларимизга асосланиб, мотивларни қуйидаги туркумларга ажратишни лозим топдик. • I. Шахснинг ижтимоий эҳтиёжлари билан уйғунлашган, уларнинг моҳияти мезони орқали ўлчанувчи мотивлар: • дунёқарашга тааллуқли, алоқадор бўлган ғоявий мотивлар; • ички ва ташқи сиёсатга нисбатан муносабатни акс эттирувчи, шахсий позицияни ифодаловчи сиёсий мотивлар: • жамиятнинг ахлоқий нормалари, принциплари, турмуш тарзи, этнопсихологик хусусиятларига асосланувчи ахлоқий мотивлар; • борлиқ гўзаллигига нисбатан эҳтиёжларда инъикос этувчи нафосат (эстетик) мотивлари. • II. Вужудга келиши, шартланганлик манбаи бўйича умумийликка эга бўлган, бошқарув ва бошқарилув хусусиятли мотивлар: • кенг қамровли ижтимоий мотивлар (ватанпарварлик, фидоийлик, альтруистик); • гуруҳий, жамоавий, ҳудудий, умумбашарий мотивлар; • фаолият тузилиши, моҳияти ва тузимига йўналтирилган процессуал мотивлар; • фаолият маҳсулини баҳолашга, мақсадга эришувга мўлжалланган рағбатланув, мукофот мотивлари. • III. Фаолият турлари моҳиятини ўзида акс эттирувчи мотивлар: • ижтимоий-сиёсий воқеликларни мужассамлаштирувчи мотивлар; • касбий тайёргарлик ва маҳоратни ўзида намоён этувчи мотивлар; • ўқишга, билишга (когнитив), ижодга (креатив) оид мотивлар. • IV. Пайдо бўлиш хусусияти, муддати, муҳлати, барқарорлиги билан умумийликка эга бўлган мотивлар: • доимий, узлуксиз, лонгитюд хусусиятли мотивлар; • қисқа муддатли, бир лаҳзали, бир зумлик ва сониялик мотивлар; • узоқ муддатли, вақт тақчиллигидан озод, хотиржам хатти-ҳаракатларни талаб этувчи мотивлар. • V. Вужудга келиши, кечиши суръати биоқувват билан ўлчанувчи мотивлар: • кучли, қудратли, таъсир доирасидаги шижоатли мотивлар; • пайдо бўлиши, кечиши ўрта суръатли мотивлар; • юзага келиши, кечиши заиф, бўш, кучсиз, беқарор мотивлар. • VI. Фаолиятда, муомалада ва хатти-ҳаракатда вужудга келиши хусусияти, хислати ҳамда сифатини акс эттирувчи мотивлар: • аниқ, яққол, воқе бўлувчи реал мотивлар; • зарурат, юксак талаб ва эҳтиёжларда ифодаланувчи долзарб мотивлар; • имконият (потенция), зоҳира (резерв), яширин (латент) хусусиятларини ўзида мужассамлаштирувчи мотивлар. • VII. Акс эттириш даражаси, сифати нуқтаи назардан иерархия вужудга келтирувчи мотивлар. • биологик мотивлар; • психологик мотивлар; • юксак психологик мотивлар. Инсон комфорт сари интилар экан, демакки унда янги эҳтиёжлар юзага келади, уларни қондирилиши эса янги бир сифат даражасига кўтарилади. Маданиятнинг янги қирралари очилиши, маънавиятни эгаллашга нисбатан хоҳиш – истакнинг кучайиши, фан ва техниканинг тараққиёти, миллатлараро муносабатлар кўламининг кенгайиши ранг-баранг эҳтиёж турлари ва шакллари ривожланишига муҳим шарт-шароитлар яратади. Инсоннинг баркамоллик сари интилишдаги имкониятларини рўёбга чиқариш орзуси эҳтиёжлар ривожланиши ҳаракатлантирувчи кучга айланади. Психология фанида эҳтиёж қуйидаги типларга ажратилади: Индивидуал – якка шахсга йўналтирилган. Гуруҳий – реал гуруҳлар моддий ва маънавий интилиши. Жамоавий – жипслашган гуруҳлар талаби мажмуаси. Ҳудудий – этник гуруҳнинг муайян ўзига хос талаблари қондарилиши Этник – маълум миллат ёки халқларнинг сафарбарлигини таъминлаш. Умумбашарий – ер юзи халқларининг умумий талабларининг мажмуавий акс этиши. Ф. Герцберг назарияси Эҳтиёжлар гигиеник (маош ўлчами, меҳнат шароити, шахслараро муносабат , назорат характери) ва мотивлаштирувчи омиллар(муваффақиятни сезиши, хизмат бўйича кўтарилиши, эътироф этилиши, масъулилиятлилик, ўсиш имкониятлари); Гигиеник омилларнинг мавжудлиги ишдан қониқиш имкониятини ривожланишини бермайди; Эришиш мотивацияси учун мотивлаштириш омиллар таъсирини таъминлаш зарур; Қўл остидагиларда самарали мотивацияси учун раҳбар ишнинг моҳиятига кириб бориши зарур. Кишини ишга уйғотиш керак, уни мажбурлаш керак эмас. 1981 йилда У. Оучи агар инсон Х ёки Y типга мансуб бўлмаса, у ҳолда Z типга мансуб. Z типга мансублик, яъни инсон мураккаб вазиятларга боғлиқ тарзда ўзини Х ёки Y тарзда тутади, уларга мос мотивация усулларини танлайди. Х тип Табиатан ялқов, ишлашни хоҳламайди; Масъулиятни ўз зиммасига олмайди, асаби кучини зўрлашдан ўзини олиб қочади; Агар унга туртки бермаса, ташаббусга эга эмас. Шу сабабли унинг меҳнатга мажбурлаш ёки рағбатлантириш йўли билан мажбурлаш керак. Y тип Ишда табиий эҳтиёжга эга; Масъулиятга интилади; Ижодкор инсон . Шу сабабли унинг меҳнатга мажбурлаш эмас, балки уйғотиш керак Шахснинг мотивацион низолар (К.Левин) “ Ёқимли-ёқимли”. “ Ёқимсиз-ёқимсиз”. “ Ёқимли-ёқимсиз”. Низоларни бартараф этишнинг энг яхши йўли, муроса қилиш ҳисобланади. Оптимум ва пессимум қонуни Ушбу тушунчани фанга олиб кирган олим: Н.Введенский. Ишнинг мураккаблик ва енгиллик даражасига кўра кучнинг сарфланиши фаолият самарадорлигини белгилайди. ЭМОЦИЯ • ЭМОЦИЯ (ФР. EMOTION, ЛАТ.EMOVEO СЎЗЛАРИДАН ОЛИНГАН БЎЛИБ, БИР МУНЧА ВАҚТ ЛАРЗАГА КЕЛМОҚ, ТИТРАМОҚ ДЕГАН МАЪНОЛАРИНИ АНГЛАТАДИ)-ИНСОННИНГ БЕВОСИТА КЕЧИНМАЛАР ШАКЛИДА ЎЗИДА КЕЧИРУВЧИ ВА АМАЛГА ОШИРУВЧИ АТРОФ ОЛАМГА МУНОСАБАТИДИР. Эмоцияни ташкил этувчилар Эмоцияни субъектив кечинмалари Организмдаги ички реакциялар Эмоцияга ҳақидаги фикрлар ва унга боғлиқ вазиятлар Юз ифодаси Эмоция орқали инсон: Эҳтиёжларини ва уларни нимага йўналганлигини аниқлайди; ҳар қандай ижобий ва салбий эмоция инсон олдига қўйган мақсадларга эришганлигини баҳолайди. Ижобий эмоция мақсадга эришганликни, салбий эмоция эса мақсадга эришишдаги муваффақиятсизликларни ифодалйди. Эмоция физиологияси -ЭМОЦИЯНИНГ ЕТАКЧИ РОЛИ УНИНГ БОШ МИЯ ЯРИМ ШАРЛАР ПЎСТЛОҒИ БИЛАН БОҒЛИҚ -ЭМОЦИЯ-КЕЧИНМАЛАР, Эмоция тўғрисидаги ёндашувлар Замонавий эмоция назариялари У.Джемс томонидан илгари сурилган 1884 йилдаги “Эмоция нима” мақоласи билан бошланди. Инсон хафа бўладиб чунки йиғлайди, хурсанд бўлади, чунки кулади. Джемс-Ланге назариясига кўра: органик ўзгаришлар эмоция пайдо бўлишининг асосий шартлари деб ҳисоблайди. ДЖЕМС-ЛАНГЕ НАЗАРИЯСИ: ЭМОЦИОГЕН СТИМУЛЛАРНИНГ ИДРОК ЭТИШ ОРГАНИЗМДАГИ АСАБ-МУСКУЛ РЕАКЦИЯЛАР ОРГАНЛАРДАН ТУШАЁТГАН ИМПУЛЬСЛАРНИНГ МНС ҚАЙТА ИШЛАНАДИ СУБЪЕКТИВ КЕЧИНМА СТИМУЛИНИНГ ЭМОЦИЯ КЎРИНИШИДА ПАЙДО БЎЛИШИ ЭМОЦИОНАЛ ҚЎЗҒАЛИШЛАР КУЧИ (Д.О.ХЕББ) КУЧСИЗ ЎРТАЧА КУЧЛИУйқу ҳолати Эмоционал қўзғалишлар ва фаол.бош. Эмоционал фаолликнинг ортиши ва фаолият муваффақиятлари. ортиши Юқори эмоционал фаоллик ва фаолиятнинг дезорганизациялашуви . Эмоционал стресс ҳолати ва фаолиятнинг тўлиқ деорганизациялашуви ЭМОЦИОНАЛ ҚЎЗҒАЛИШ КУЧИ Эмоциянинг ахборот назарияси Э= f (П, (Ин-ИС), …) Э-эмоция, унинг кучи ва сифати. П-фаолият зҳтиёжлар ўлчами (Ин-Ис)-(имконият) туғма ва онтогенитик тажрибалар асосида эҳтиёжларни қондириш эҳтимолини баҳолаш Ин-эҳтиёжларни қондириш учун зарур башорат қилинган воситалар ҳақидаги ахборот Ис-айни дамда субъектнинг мавжуд воситалар ҳақидаги эҳтимоли Эмоциянинг ахборот назарияси Агар эҳтиёжнинг қондириш эҳтимоли Ин>Ис бўганда, салбий эмоцияни келтириб чиқаради. Эҳтиёжнинг қондирилиш эҳтимоли олдин башорат қилинганга қиёслаганда ортса (Ин<Ис) ижобий эмоцияни вужудга келтиради. Эмоция ва ҳиссиёт Ҳиссиёт эмоцияга нисбатан узоқроқ вақт давом этадиган ва ўзининг аниқ предметига эга бўлган эмоционал ҳолатларнинг бир кўринишидир. Ҳис-туйғулар : -Маънавий туйғулар. -Интеллектуал туйғулар. -Эстетик туйғулар. ЭМОЦИЯ ТУРЛАРИ УЯТҚЎРҚУВ НАФРАТ ҒАЗАБАЗОБ-УҚУБАТ. ТААЖЖУБ ҚУВОНЧ Қувонч Қайғу Жаҳл Жирканиш Нафрат Қўрқув Ҳайрон қолишлик Эмоцияларни хис қилишнинг, иссиқлик харитаси Эмоция ва мимика ҳақидаги назариялар Эмоция ва мимика ҳақидаги назариялар Эмоционал стресс АффектФрустрация-кучли қувонч. -ғазаб;-қўрқув;Ҳар қандай кучли эмоция стрессни келтириб чиқаради:Стресс (инглизча stress сўздан олинган бўлиб, ўзбекча босим, зўриқиш маъносини ифодалайди)-ҳар хил турдаги экстремал таъсирларга жавоб сифатида вужудга келувчи инсон ҳолатидир. Эмоционал стресс Салбий эмоциялар Стресс гармонлари Юрак касаллиги Иммун тизимнинг тушиб кетиши Вегетатив нерв тизимининг бузилиши (яра. Бош оғриғи, юқори артериал босимни вужудга келиши) Саломатлик ҳолати ижобий ёки салбий тарзда кечадиган стрессларни кечиш частотасига жуда ҳам боғлиқдир. отрицательными . Физиологик ижобий эмоциялар, жисмоний ва ақлий юкламалар, фаоллик организмнинг меъёрда ривожланишини таъминлайди. Ижобий стресс йўқотилган ортиқча бўлса ҳам қувватни қайта тиклайди . Эмоциянинг физиологик асосини аввалом бор миянинг пўстлоқ ости бўлимлари фаолияти, яъни гипоталамус, таламус ва лимбик тизим билан боғлиқ. Касал кишида пўстлоқ фаолиятининг сусайиши сержаҳллик, жазавага тушиш ва баджаҳлни келтириб чиқаради. ТААЖЖУБНИНГ ИФОДАЛАНИШИНИНГ СХЕМА-ЭТАЛОНЛАРИ а) юзнинг барча зоналаридаги мимик ўзгаришлар (I тип) ; б) пешона-қош соҳасидаги мимик ўзгаришлар (II тип) ; в) юзнинг қуйи қисмидаги мимик ўзгаришлар (III тип) ; г) кўз соҳасидаги мимик ўзгаришлар (IV тип) . Эмоция ички ва ташқи ифодаланишга эга 1. Ҳаракат ва товушли реакциялар; 2. Мимика; 3. Нафаснинг ўзгариши; 4. Ошқозон фаолиятида ўзгаришлар; 5. Ичакдаги ўзгаришлар; 6. Қовуқ фаолиятида ўзгаришлар; 7. Ички секреция безлари фаолиятида ўзгаришлар; 8. Юрак фаолиятидаги ўзгаришлар; 9. Қонтомирлари оралиғида ўзгаришлар. Ҳар қандай эмоция асаб тизимининг фаоллашувида кузатилиб, қонда биологик фаол моддаларни намоён бўлишига олиб келади. Ортиқча жадаллик ва узоқ вақтли кечинмалар организмда касалликларни келтириб чиқаришига сабаб бўлади. Маълумки, юрак «қўрқувдан» жароҳатланади, «жигар» - қаҳр, ғазаб туфайли, ошқозон апатия ва кайфиятининг пасайиши оқибатидир. Гармонларнинг таъсири остида бўйрак усти безидан қонга адреналин ва норадреналин аралашмаси ташланади, қоибатда бир қатор симпатик реакцияларни юзага келтиради: юракнинг қисқариш ритмининг жадаллашуви, тер ажраб чиқиши, қонтомири мускулларда зўриқиш ва терининг қизаришига сабаб бўлади. Кучли асаб қўзғалишлари туфайли сафронинг кечишини ва сафрони тутилиб қолишига олиб келади. У жигарнинг кечик томирларидаги ушланиб қолади ва босим остида қонга сўрилади. Инсон босим остида, депрессия ёки стресс ҳолатида унинг организми одатдаги тарзда вазифасини бажара олмайди . Аденогипофиз (мия қисми) бир қатор гармонларни ажратиб чиқаради: тиреотроп гормони (озуқага тўйитириш), тироксин (иммунитет ва метаболизмнинг тезлаштирувчи) , лютеинловчи гормон (жинсий тизим) Кортизол — стресс гормони. Инсон одатда жисмоний ва психологик стрессни бошдан кечиради, бўйрак усти пўстлоғи картизол ишлаб чиқади ва юракнинг ишига таъсир кўрсатади ва диққатни концетрациялайди, организмнинг ташқи муҳитдаги салбий таъсирларини тўғрилашига кўмаклашади. Куз ёши инсонни хотиржамлаштиради бактерияларни зарарсизлантирали, кўришни кучайтиради.. Енгиллашишни кўзёшининг кимёвмй таркиби таъминлайди. Улар бўлиб, эмоция сочилиш вақтида мияда ажралиб чиқадиган стресс гормонларидан таркиб топган. Кўзёши суюқлиги асаб зўриқишларида ҳосил бўлувчи, организмдан ажралиб чиқади . Бир сабаб ва сабабсиз ҳар ойи 74% аёл ва 20 % эркаклар 2-3 маротаба йиғлайди; Оғриқ туфайли 36% аёл ва 25% эркаклар йиғлар эканлар; Севги-муҳаббат туфайли ва уни бошдан кечириш билан боғлиқ 41% аёллар ва 22% эркаклар йиғлаши мумкин экан. Аёллар (кучсиз жинс) қони таркибидаги пролактин гормони туфайли йиғлоқироқ бўлиши билан бир қаторда, бу гормон боланинг эмизишда сут ишлаб чиқишга ҳам хизмат қиларди. Эркакларнинг кўз ёшини ютилиши тестотерон гормони тўсқинлик қилар экан. Кулгу зўриқиш гормонларининг даражасини пасайтиради ва иммун тизимни кучайтиради, яхши меъёрдаги жисмоний юкламалар қон босимини пасайтиради, стрессдан халос этади иммун тизимни мустаҳкамлайди. Кулувчиларда стресс гормонларининг концентрацияси тезда пасаяди, иммун тизимдаги Т- ҳужайралар миқдори орттади, қон босими ва холестрин миқдори пасаяди.. Дофамин — «қониқиш олиш гормон» Серотонин — « яхши кайфият гормон ёки бахт гормони». Унинг организмга чиқиши билан кайфият кўтарилади ва ҳаракат фаоллиги орттади. Эндорфинлар организмда стрессга жавоб тарзда, оғриқни пасайтириш мақсадида ишлаб чиқади. Улар эйфорияни-оғриқдан холи бўлиш учун организм тақдим этадиган ўзига хос турфадир. Ҳар хил модалликдаги эмоциялар Кайфият . Шахснинг хатти- ҳаракатларига ва айрим руҳий жараёнларига муайян вақт давомида тус бериб турувчи эмоционал ҳолат кайфият деб аталади. 1) қизиқиш – малака ва кўникмалар шаклланишига, ўқишга мойиллик уйғотадиган билимларни эгаллашга ёрдам берувчи ижобий ҳиссий ҳолатдир; 2) қувонч - қондирилиши даргумон бўлган етакчи (ҳукмрон) эҳтиёжнинг қондирилиши мумкинлиги билан боғлиқ ижобий ҳиссий ҳолатдир; 3) ҳайратланиш – фавқулодда рўй берган ҳолатлардан ҳиссий жиҳатдан таъсирланишнинг ижобий ёки салбий жиҳатдан ифода этилмаган белгисидир; 4) изтироб чекиш – ҳозиргача қондирилиш эҳтимоли озми ёки кўпми мавжуд тасаввур қилинган, муҳим ҳаётий эҳтиёжларнинг қондирилиши мумкин эмаслиги тўғрисида маълумот олиниши боғлиқ салбий ҳиссий ҳолатдир; 5 ) ғазабланиш – объектив тарзида кечадиган, шахс учун ғоят муҳим эҳтиёжни қондириш йўлида тўсиқларни енгиб чиқадиган салбий ҳиссий ҳолатдир; 6) нафратланиш – объектларга яқинлашув субъектнинг маънавий ёки эстетик идеалларга зид келиб қолиши оқибатида рўй берадиган салбий ҳиссий ҳолатдир; 7) жирканиш – шахслараро муносабатларда рўй берадиган ва шахснинг ҳаётий нуқтаи назарлари, қарашлари ва хулқ-атворига номутаносиблиги оқибатида ҳосил бўладиган салбий ҳиссий ҳолатдир; 8) қўрқув – шахс ўзининг хотиржам ҳаёт кечиришига зиён етиши мумкинлиги унга реал таҳдид солаётган ёки таҳдид солиши мавжуд хавф-хатар тўғрисидаги хабарни олиш билан пайдо бўладиган салбий ҳиссий ҳолатдир; 9) уялиш – ўзининг эзгу мақсадлари, хатти- ҳаракатлари ва ташқи қиёфаси, нафрати катта муҳит кутилмасига мос келмаганлиги билан эмас, балки ўзига лойиқ хулқ-атвор ҳамда ташқи сиймоси шахсий тасаввурларга ҳам мос эмаслигини англашда ифодаланадиган салбий ҳиссий ҳолатдир. Юз ифодасини аниқлаш тести (Пол Экман) Нафрат, қўрқув, қайғу, жирканиш, ҳазар қилиш, таажжуб, қониқиш 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 1. Енгил қайғу 2. Жирканиш 3. Ҳазар қилиши 4. Енгил қайғу 5. Жуда кучсиз нафрат 6. Енгил ёки кучли назорат қилинган қўрқув. 7. Жирканиш 8. Дилхиралик 9. Нафратнинг яширинган шакли 10. Қўрқув ёки таажжуб 11. Назорат қилинган нафрат 12. Назорат қилинган қўрқув. 13. Назорат қилинган қайғу 14. Ҳазар қилишТестнинг жавоблари

Похожие

Экспериментал психологиянинг шаклланиши - Бихевиоризм
Психологияда шахсни ўрганишлар назарияси
Психологияда математик методларнинг қўлланилиши тарихи
Ijtimoiy psixologiyaning asosiy zamonaviy yo’nalishlari
Касбий психология фанининг предмети, мақсад, вазифалари ва илмий-тадқиқот методлари