Психологияда шахсни ўрганишлар назарияси - Психология - Презентации

Психологияда шахсни ўрганишлар назарияси

Загружено в:

16.05.2023

Скачано:

0

Размер:

207.5 KB

Психологияда шахсни ўрганишлар назарияси

Режа : Шахс психологияда ўрганишлар назариясининг ўрни. Шахс муаммосини ўрганишда ўрганишлар назарияси вакилларининг ёндашувлари.

Машғулот мақсади: шахснинг ўрганишлар назариялар тўғрисидаги билимларни шакллантириш . Кутилаётган натижалар : • Ўрганишлар назариясининг мазмунини талқин қила олади. • Ўрганишлар назарияси вакилларининг шахсга доир назарий қарашларини қиёсий тушунтира олади.

БИХЕВИОРИЗМНИНГ АСОСИЙ ҒОЯСИ • 20-АСРДА АМЕРИКАЛИК ПСИХОЛОГИЯ МАКТАБИНИНГ ҲАҚИҚИЙ ҚИЁФАСИ СИФАТИДА МАЙДОНГА ЧИҚДИ. УНИНГ АСОСЧИСИ ДЖОН УОТСОН (1878-1958) БУ ЙЎНАЛИШНИНГ ҲАҚИҚИЙ ЙЎЛБОШЧИСИ СИФАТИДА ШАКЛЛАНИШИГА САБАБ БЎЛДИ. БИХЕВИО ТУШУНЧАСИ (BEHAVIOR) ИНГЛИЗЧАДАН ТАРЖИМА ҚИЛГАНДА ХУЛҚ-АТВОР ДЕГАН МАЪНОНИ АНГЛАТАДИ. БИХЕВИОРИЗМ ТУШУНЧАСИ ТАРЖИМА ҚИЛГАНДА –ХУЛҚ-АТВОР ПСИХОЛОГИЯСИ МАЪНОСИНИ АНГЛАТАДИ.

ТОРНДАЙК ЭФФЕКТИ • ЎРГАНИШЛАР НАЗАРИЯСИНИНГ АСОСЧИСИ Э.ТОРНДАЙК ОНГН ФИКРЛАРНИНГ УМУМЛАШМАСИ ТАРЗДА НАМОЁН БЎЛУВЧИ УЛАНИШЛАР ТИЗИМИ ДЕБ ҲИСОБЛАГАН. • АҚЛ-ИДРОК ҚАНЧАЛИК ЮҚОРИ БЎЛСА, У ШУНЧАЛИК КЎП АЛОҚА ЎРНАТИШИ МУМКИН. • МАШҚ ҚОНУНИНИ ВА ТАЪСИР ҚОНУНИНИ ЎРГАНИШНИНГ ИККИТА АСОСИЙ ҚОНУНИ СИФАТИДА ТАКЛИФ ҚИЛДИ. • БИРИНЧИСИГА КЎРА, МУАЙЯН ҲАРАКАТ ҚАНЧАЛИК ТЕЗ-ТЕЗ ТАКРОРЛАНСА, У ШУ ҚАДАР ЧУҚУРРОҚ ОНГГА СИНГИБ КЕТАДИ. • ТАЪСИР ҚОНУНИГА КЎРА, АГАР СТИМУЛГА РЕАКЦИЯ РАҒБАТЛАНТИРИЛСА, ОНГДАГИ АЛОҚАЛАР ЯНАДА МУВАФФАҚИЯТЛИ ЎРНАТИЛАДИ. МУҲИМ БИРЛАШМАЛАРНИ ТАСВИРЛАШ УЧУН ТОРНДАЙК "БОҒЛИҚЛИК" АТАМАСИНИ ИШЛАТГАН: ОБЪЕКТЛАР БИР-БИРИГА ТЕГИШЛИ БЎЛИБ ТУЮЛГАНДА, БОҒЛАНИШ ҲОСИЛ ҚИЛИШ ЕНГИЛ КЕЧАДИ. • АГАР ЁДЛАНГАН МАТЕРИАЛ МАЗМУНЛИ БЎЛСА, ЎРГАНИШ ОСОНЛАШАДИ.

ТОРНДАЙК ЭФФЕКТИ • БИРОН БИР ПРЕДМЕТНИ ЎҚИТИШ БОШҚАСИНИНГ АССИМИЛЯЦИЯСИГА ТАЪСИР ҚИЛАДИМИ ЁКИ Й Ў ҚМИ? • МАСАЛАН, ҚАДИМГИ ЮНОН КЛАССИКЛАРИНИНГ БИЛИМЛАРИ КЕЛАЖАКДАГИ МУҲАНДИСЛАРНИ ТАЙЁРЛАШДА ЁРДАМ БЕРАДИМИ ЁКИ ЙЎҚЛИГИНИ АНИҚЛАШ УЧУН ЭФФЕКТНИНГ ТАРҚАЛИШИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ РАВИШДА ЎРГАНИБ ЧИҚДИ. • ИЗЛАНИШЛАРГА КЎРА ИЖОБИЙ ЎЗЛАШТИРИШ ФАҚАТ БИЛИМ СОҲАЛАРИ АЛОҚАДА БЎЛГАН ҲОЛЛАРДА КУЗАТИЛАДИ. • БИР ХИЛ ТУРДАГИ ФАОЛИЯТНИ ЎЗЛАШТИРИШ, БОШҚАСИНИ ЭГАЛЛАШИГА ХАЛАҚИТ БЕРИШИ МУМКИН («ПРОАКТИВ ТОРМОЗЛАНИШ"), • ЯНГИ ЎЗЛАШТИРИЛГАН МАТЕРИАЛ БАЪЗАН АЛЛАҚАЧОН ЎРГАНИЛГАН НАРСАЛАРНИ ЙЎҚ ҚИЛИШИ МУМКИН ("РЕТРОАКТИВ ТОРМОЗЛАНИШ"). • УШБУ ИККИТА ТОРМОЗЛАНИШ АРАЛАШУВНИНГ ХОТИРА НАЗАРИЯСИНИНГ МАВЗУСИДИР. БАЪЗИ БИР МАТЕРИАЛНИ УНУТИШ НАФАҚАТ ВАҚТ ЎТИШИ БИЛАН, БАЛКИ БОШҚА ҲАРАКАТЛАРНИНГ ТАЪСИРИ БИЛАН ҲАМ БОҒЛИҚ .

ТОРНДАЙК ЭФФЕКТИ • ЭФФЕКТИ ҚОНУНИГА КЎРА МУСТАҲКАМЛАНИШ S ВА R ЎРТАСИДА АНИҚ МУНОСАБАТ БЎЛГАНДА. • РАҒБАТЛАНТИРИШ КУТИЛГАН НАТИЖА БЕРГАНЛА МУСТАҲКАМЛАНИШ БЎЛАДИ ВА ИЖОБИЙ ХАРАКТЕР КАСБ ЭТАДИ. • ОҒРИҚ, ЖАЗОЛАШ, ОМАДСИЗЛИК, ТАНҚИД, ОГОҲЛАНТИРИШ ЮЗ БЕРГАНДА САЛБИЙ БЎЛАДИ. • ИНСОНИНГ ХУЛҚ-АТВОРИ КЎПИНЧА ИЖОБИЙ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШГА ЭГА БЎЛГАНДА, БАЪЗАН САЛБИЙ ТАЪСИРЛАРНИНГ КУЧИ СУСАЯДИ.

ТОРНДАЙК ТОМОНДАН ТАҚДИМ ЭТИЛГАН ҚОНУНЛАР • МАШҚЛАНТИРИШ ҚОНУНИ (ВАЗИЯТ БИЛАН РЕАКЦИЯ ЎРТАСИДА ПРОПОРЦИОНАЛ АЛОҚА БЎЛАДИ, УЛАРНИНГ ТАКРОРЛАНИШ ЧАСТОТАСИ). • ТАЙЁРЛИК ҚОНУНИ (ОРГАНИЗМНИНГ НЕРВ ИМПУЛСЛАРИНИ ЎТКАЗИШГА ТАЙЁРЛИГИДАГИ ЎЗГАРИШ МАШҚЛАР БИЛАН БОҒЛИҚ. • АССОЦИАТИВ СИЛЖИШ ҚОНУНИ (РЕАКЦИЯДА АЙНИ ДАМДАГИ ВАЗИЯТ БИР ВАҚТНИ ЎЗИДА ҲАРАКАТЛАНУВЧИ БИР НЕЧТА ҚЎЗҒАТУВЧИЛАРДАН БИТТАСИГА ЙЎНАЛГАНЛИГИ) . • ЭФФЕКТ ҚОНУНИ . УШБУ ҚОНУН БИР ҚАТОР БАҲСЛАРГА САБАБ БЎЛГАН ЙЎНАЛИШГА ЭГА, У ЎЗИДА МОТИВАЦИЯ ОМИЛИНИ ҚАМРАБ ОЛАДИ (БУ СОФ ПСИХОЛОГИК ФАКТОРГА ЭГА)

ЭДВАРД ЧЕЙС ТОЛМАН ЭДВАРД ЧЕЙС ТОЛМАН ТАЪЛИМОТИНИНГ АСОСИЙ ҚОИДАЛАРИ «ҲАЙВОНЛАР ВА ОДАМЛАРНИНГ МАҚСАДЛИ ҲАРАКАТИ» (1932) АСАРИДА КЕЛТИРИЛГАН. УШБУ ИЛМИЙ ТУШУНЧА ЙЎНАЛТИРИЛГАН ХУЛҚ ДЕЙИЛАДИ. ТОЛМАННИНГ СЎЗЛАРИГА КЎРА, Т ОРНДАЙК -WАТСОН S -R СХЕМАСИ ЖОНЛИ МАВЖУДОТЛАРНИНГ ХАТТИ- ҲАРАКАТЛАРИНИ ТАСВИРЛАШ УЧУН СОДДА ВА ЕТАРЛИ ЭМАС. УШБУ СХЕМАНИ ҚЎЛЛАШДА ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАР ЎЗИГА ХОСЛИГИНИ ЙЎҚОТАДИ, "ПАРЧАЛАНАДИ", "МОЛЕКУЛЯР" БЎЛАДИ (ТОЛМАН АТАМАСИ). ТОЛМАННИНГ ЎЗИ ХАТТИ-ҲАРАКАТНИ ТУШУНИШНИ ТАКЛИФ ҚИЛДИ, УНИ У МОЛЯР ЁКИ БОҒЛИҚ ЖАРАЁН ДЕБ ҲИСОБЛАДИ.

ЭДВАРД ЧЕЙС ТОЛМАН • Бихевиоризм мазмунига психолог Толмен S-R реакцияга шубҳа билан қараш орқали, унга ўзгариш киритишга эришди. У ушбу схемага ўзгариш киритди ва уни S-I-R тарзда ифодалашга олиб келди. Бу ерда I- индивиднинг ирсиятига, физиологик ҳолатлари, олдинги тажрибасига боғлиқ бўлган психик жараёнлар.

ЭДВАРД ЧЕЙС ТОЛМАН • ХУЛҚ-АТВОР БИРЛИГИ, ТОЛМАННИНГ СЎЗЛАРИГА КЎРА, ДИҚҚАТ МАРКАЗИДА БЎЛГАН ҲАРАКАТ ЭДИ. • ҲАР БИР БУНДАЙ ҲАРАКАТ НИШОН АТРОФИДА ТАШКИЛ ҚИЛИНГАН ВА КОГНИТИВ ЭЛЕМЕНТЛАР ТОМОНИДАН БОШҚАРИЛАДИГАН МУШАКЛАРНИНГ ҲАРАКАТЛАРИДАН ИБОРАТ.

ЭДВАРД ЧЕЙС ТОЛМАН • Толман илмий тизимида унинг ўрганиш тушунчаси муҳим ўрин эгаллади. Толман торндайкнинг қонунларини рад этади, чунки тарғибот ўрганишга кам таъсир қилади, • Когнитив ўрганиш назариясини таклиф қилади. У тананинг вазиятлар (рағбатлантириш) ва реакциялар ўртасидаги семантик алоқаларни ўрнатишни ўрганишини таклиф қилади. • Шу тарзда, тана (ҳайвон ёки инсон) унинг атрофидаги дунёни ўрганади. Тренинг натижаси семантик алоқалар бўлиб, Толман ўзи "гештальт -белгилар" деб номлаган; улар маълум бир вазиятда ҳаракатни такрорлаш натижасида ҳосил бўлади. Ўрганиш натижасида тананинг барча нуқталарида (ҳолатларида) гешталт белгиларининг бутун тармоғи ишлаб чиқарилади. Толман бундай тармоқни "когнитив харитаси" деб атади. Қайсидир маънода, каламуш ўзининг лабиренти ёки бошқа атроф-муҳит ҳақида кенг маълумотга эга бўлади.

Б.Скиннернинг оперант бихевиоризми

• 1931-ЙИЛДА ДОКТОР ДАРАЖАСИГА ЛОЙИҚ ТОПИЛАДИ.1931- 1936-ЙИЛЛАРДА СКИННЕР ГАРВОРДДА ИЛМИЙ ИШ БИЛАН ШУҒУЛЛАНАДИ, У ЎЗИНИ ИЛМИЙ ҚАРАШЛАРИНИ ҲАЙВОНЛАРНИНГ АСАБ СИСТЕМАСИНИ ЎРГАНИШГА ҚАРАТГАН. • 1936-45 ЙИЛЛАРДА У МИНИСОТ УНИВЕРСИТЕТИ ЎҚТУВЧИСИ БЎЛИБ ИШЛАДИ.БУ ДАВРДА СКИННЕР ЖУДА КЎП ИЖОДИЙ ИШЛАР БИЛАН ШУҒУЛЛАНГАН ВА АҚШ ДА ЕТАКЧИ БИХИВИОРИСТ СИФАТИДА ТАНИЛГАН. • 1945-47 ЙИЛЛАРДА У ИНДИАНА ШТАТИ УНИВЕРСИТЕТИ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСИ МУДИРИ ЛАВОЗИМИДА ИШЛАГАН, 1947-74 ЙИЛГА ҚАДАР ГАРВОРДДА НОТИҚ БЎЛИБ ИШЛАГАН ВА НАФАҚАГА ЧИҚГАН.

СКИННЕР • СКИННЕРНИНГ НАЗАРИЯСИГА ЁНДАШУВЛАРИ: БИХИВИОРИЗМ УЧУН “ХУЛҚ” АСОСИЙ ТУШУНЧАГА АЙЛАНИБ, УНИНГ ПСИХИКАСИ БИЛАН АЛОҚАСИ ЧЕКЛАБ ЎТИЛГАН КЎПГИНА ПЕРСАНОЛОГ НАЗАРИЁТЧИЛАР ИККИ ХИЛ ЙЎНАЛИШДА ИШЛАЙДИЛАР: • АЛБАТТА, ИНСОНЛАРНИНГ БАРҚАРОР БИР- БИРЛАРИДАН ФАРҚИНИ ЎРГАНИШ; • ШАХСЛАРНИ ХУЛҚ-АТВОРИНИ ТУРЛИ ВА МУРАККАБЛИГИНИ ГИПОТИТИК ТУШУНТИРИШ.

ШАХС ХУЛ Қ-АТВОРИ • СКИННЕР ИНСОННИНГ ХУЛҚ-АТВОР НАЗАРИЯСИНИ ЯРАТИБ, ПСИХОЛОГЛАРГА СОХТА ИШОНЧ ПАЙДО ҚИЛИБ, АМАЛДА ХУЛҚ-АТВОР ВА АТРОФ-МУҲИТ БОҒЛИҚЛИГИНИ КЎРСАТА ОЛМАГАН. • СКИННЕР ЎЗИНИ НАЗАРИЁТЧИ ДЕБ ҲИСОБЛАГАН ВА ШАХСНИ ЎРГАНИШ НАЗАРИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРГАН. • СКИННЕР ЎЗ ИНТЕРВЮСИДА:” МЕН ЎЗГА ДУНЁ, АҚЛ ВА АСАБ СИСТЕМАСИНИ НАЗАРИЯСИНИ ЯРАТИБ, ХУЛҚ- АТВОРНИ ТУШУНТИРИШГА ҲАРАКАТ ҚИЛГАН. БУНДАН ТАШҚАРИ БУЛАР, ХАВФЛИ ҲАМДИР, ЧУНКИ БЕЗОВТАЛАНИШГА АСОС БЎЛАДИ.У ШАХС ХУЛҚ- АТВОРИНИ УМУМИЙ НАЗАРИЯСИНИ ХУШ КЎРГАН, ЧУНКИ КЎП ФАКТОРЛАРНИ БИРЛАШТИРИБ УМУМИЙ ТУШУНЧА БЕРАДИ.

ТАШАББУСКОР ШАХС • ТАШАББУСКОР ИНСОН, БИЗ БОШҚАЧА ИЗОҲЛАЙ ОЛМАГАНЛИГИМИЗ САБАБЛИ МАВЖУД ВА ХИЗМАТ ҚИЛАДИ. УНИНГ МАВЖУДЛИГИ БИЗНИНГ НОДОНЛИГИМИЗГА БОҒЛИҚ, БИЗ ХУЛҚ-АТВОР ҲАҚИДА КЎПРОҚ БИЛГАНИМИЗ САРИ, ТАБИИЙКИ У ЎЗ ТАШАББУСКОРЛИГИНИ ЙЎ ҚОТИБ БОРАДИ. • ШАХСНИ БИЛИШ УЧУН ТАШАББУСКОР ШАХСНИ АҚЛИ, СЕЗГИ, ХАРАКТЕРИ, РЕЖА, МАҚСАДИ ВА БОШҚАЛАРНИ БИЛИШ, ХУЛҚ-АТВОРНИ ИЛМИЙ АНАЛИЗ ҚИЛИШГА ЁРДАМ БЕРАДИ.

АСОСИЙ ХУЛҚ-АТВОР • СКИННЕР ИККИ ХИЛ ХУЛҚ-АТВОРНИ ЎРГАНИШГА ЭЪТИБОР ҚАРАТДИ: ШАРТСИЗ РЕФЛЕКТОР – ШАРТЛИ РЕФЛЕКТОР ВА ОПЕРАНТ ХУЛҚ-АТВОР. ХУЛҚ-АТВОР ЎЗИДА МАХСУС СТИМУЛЛАРГА ЖАВОБ СИФАТИДА НАМОЁН БЎЛАДИ. АЙНАН РЕФЛЕКТОР ХАРАКТЕРДАГИ ХУЛҚ-АТВОР СИФАТИДА ТИЗЗА РЕФЛЕКСИНИ МИСОЛ СИФАТИДА КЕЛТИРИШ МУМКИН. ИМПУЛЬСИСЛАР ТАТБИҚ ЭТИЛАДИ ВА ЖАВОБ ЮЗАГА КЕЛАДИ. БУ АВТОМАТИК ТАРЗДА ЮЗ БЕРАДИ.

ОПЕРАНТ ( OPERANT) • ОПЕРАНТ - БУ АТАМА УНИНГ АТРОФИДАГИ ОДАМЛАРГА ТАЪСИРИ БИЛАН АНИҚЛАНАДИГАН ҲАР ҚАНДАЙ ХАТТИ-ҲАРАКАТНИ ТАСВИРЛАШ УЧУН ИШЛАТИЛАДИ.

ОПЕРАНТ ХАТТИ-ҲАРАКАТИ • ОПЕРАНТ ХАТТИ-ҲАРАКАТ - ХУЛҚ-АТВОР УНИНГ ОҚИБАТЛАРИГА БОҒЛИҚ ЭКАНЛИГИ АЛЛАҚАЧОН МАЪЛУМ ЭДИ. БИЗ ОДАМЛАРНИ БОШҚАЧА ТУТИШГАНИ УЧУН МУКОФОТЛАЙМИЗ ЁКИ ЖАЗОЛАЙМИЗ.

ОПЕРАНТ ШАРТЛАНГАНЛИК • БУ ХУЛҚ-АТВОР ОҚИБАТЛАРИНИНГ ХУЛҚ-АТВОРНИНГ ЎЗИГА ТАЪСИРИ БЎЛИБ, ОҚИБАТЛАР ХУЛҚ-АТВОРДАН КЕЙИН ДАРҲОЛ СОДИР БЎЛАДИГАН ВА КЕЛАЖАКДА ШУ ХУЛҚ-АТВОРНИНГ ЮЗАГА КЕЛИШ ЧАСТОТАСИГА ТАЪСИР ҚИЛАДИГАН МУҲИТДАГИ ЎЗГАРИШЛАР (СТИМУЛДАГИ ЎЗГАРИШЛАР) ТУШУНИЛАДИ. БУ ЖАРАЁН ДАРВИН ТАБИИЙ ТАНЛАНИШИГА ЎХШАШ БЎЛИБ, ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАР ЭВОЛЮЦИЯ ДАВОМИДА ЯШАШ ОҚИБАТЛАРИ БИЛАН ТАНЛАНГАНИ КАБИ, ШАХСНИНГ ҲАЁТИ ДАВОМИДА УНИНГ ОҚИБАТЛАРИ БИЛАН ТАНЛАНАДИ. ОПЕРАНТ ШАРТЛАНГАНЛИК ТУШУНЧАСИ Б. Ф ТОМОНИДАН ЖОРИЙ ЭТИЛДИ.

ОПЕРАНТ ХУЛҚ-АТВОР • ОПЕРАНТ ХУЛҚ-АТВОР ОРГАНИЗМГА АТРОФДАГИЛАР ФАОЛ ТАЪСИР КЎСАТАДИ ВА БУ ФАОЛ ҲАРАКАТ ТАЪСИРИДА УЛАР МУСТАҲКАМЛАНИШИ ЁКИ ИНКОР ЭТИЛИШИ МУМКИНЛИГИНИ ИФОДАЛАЙДИ. СКИННЕР БЎЙИЧА АЙНАН МАВЖУДОДЛАРНИ МОСЛАШУВИДА ЭГАЛЛАНУВЧИ УШБУ РЕАКЦИЯЛАР ИХТИЁРИЙ ХУЛҚ- АТВОР ШАКЛИ ҲИСОБАЛАНАДИ. КОНКИДА УЧИШ, ФОРТЕПИАНОДА КУЙ ЧАЛИШ, ХАТ ЁЗИШНИ ЎРГАНИШНИНГ БАРЧАСИ ИНСОННИНГ ОПЕРАНТ ҲАРАКАТЛАРИГА МИСОЛДИР. ОРГАНИЗМ УЧУН УЛАРНИНГ ОХИРИ ЁҚИМЛИ БЎЛИШИ, ОПЕРАНТ РЕАКЦИЯЛАРНИ ТАКРОРЛАШ ЭҲТИМОЛИ ОРТТИРАДИ .

АВТОНОМ ШАХС “ АВТОНОМ ШАХС ФАҚАТ БИЗ БОШҚА ЙЎЛ БИЛАН ТУШУНТИРИБ БЕРОЛМАЙДИГАН НАРСАЛАРНИ ТУШУНТИРИШГА ХИЗМАТ ҚИЛАДИ. УНИНГ МАВЖУДЛИГИ БИЗНИНГ БИЛМАСЛИГИМИЗГА БОҒЛИҚ ВА БИЗ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАР ҲАҚИДА КЎПРОҚ БИЛИБ ОЛСАК, У ТАБИИЙ РАВИШДА АВТОНОМИЯСИНИ ЙЎҚОТАДИ ... ҲАҚИҚАТДАН ҲАМ ШАХС, АҚЛ ҲОЛАТИ, ҲИС-ТУЙҒУЛАР, ФЕЪЛ-АТВОР ХУСУСИЯТЛАРИ, РЕЖАЛАРИ, МАҚСАДЛАРИ НИМА ЭКАНЛИГИНИ КАШФ ҚИЛИШНИНГ ҲОЖАТИ ЙЎҚ. , ХУЛҚ-АТВОРНИ ИЛМИЙ ТАҲЛИЛ ҚИЛИШДА АВТОНОМ ШАХСНИ ТАВСИФЛОВЧИ НИЯТЛАР ЁКИ БОШҚА НАРСАЛАР

• БУ ЕРДА СКИННЕРНИНГ НАЗАРИЯСИ ОДАМНИНГ ИЧКИ ҲОЛАТИ ҲАҚИДА САВОЛ БЕРИШГА ЁКИ САБАБ БЕРИШГА ҲАРАКАТ ҚИЛМАЙДИ. БУ ХАТТИ- ҲАРАКАТЛАРНИНГ ИЛМИЙ ИЗОҲИ ДЕБ ҲИСОБЛАНМАЙДИ. ТАЪРИФНИНГ ИЗОҲИ ЭКАНЛИГИНИ ТАЪКИДЛАМАСЛИК УЧУН, СКИННЕР ИНСОН ТАНАСИ "ҚОРА ҚУТИ" ЭКАНЛИГИНИ, УНИНГ МАЗМУНИ (МОТИВЛАРИ, ҲАРАКАТЛАНТИРУВЧИ КУЧЛАРИ, НИЗОЛАР, ҲИССИЁТЛАР ВА БОШҚАЛАР) ЭМПИРИК ТАДҚИҚОТЛАР ДОИРАСИДАН ЧИҚАРИЛИШИ КЕРАКЛИГИНИ ТАЪКИДЛАДИ. ОРГАНИЗМ ЎЗГАРУВЧИЛАРИ БИЗНИНГ ИНСОН ФАОЛИЯТИ ТЎҒРИСИДА ТУШУНЧАМИЗГА ҲЕЧ НАРСА ҚЎШМАЙДИ ВА ХУЛҚ-АТВОРНИ ИЛМИЙ ТАҲЛИЛИНИ СЕКИНЛАШТИРИШГА ХИЗМАТ ҚИЛАДИ. СКИННЕРНИНГ СЎЗЛАРИГА КЎРА, ИНСОН ТОМОНИДАН ОЧИҚ-ОЙДИН НАМОЁН БЎЛАДИГАН ТУРЛИ ХИЛ ОГОҲЛАНТИРИШЛАР ВА ХУЛҚ-АТВОР РЕАКЦИЯЛАРИ ЎРТАСИДАГИ ФУНКЦИОНАЛ МУНОСАБАТЛАР УЧУН ЖАВОБГАР БЎЛГАНЛАРДАН ТАШҚАРИ, БОШҚА ИЗОҲЛАРГА МУРОЖААТ ҚИЛМАСДАН, ЭТАРЛИ ТАЛҚИНЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШ МУМКИН. БИРОҚ, СКИННЕР ИЧКИ ҲОДИСАЛАРНИ ЁКИ БАЪЗАН "ЮҚОРИ РУҲИЙ ЖАРАЁНЛАР" ДЕБ НОМЛАНАДИГАН НАРСАЛАРНИ ЎРГАНИШНИ ҚАТЪИЯН РАД ЭТМАДИ. ДАРҲАҚИҚАТ, У ПСИХОЛОГЛАР МАЪЛУМ ҲОДИСАЛАР УЧУН ЕТАРЛИ ТУШУНТИРИШЛАР БЕРИШЛАРИ КЕРАК, ДЕБ ҲИСОБЛАШГАН, АММО ЎРГАНИЛГАН ҲОДИСАЛАРНИ ИШОНЧЛИ ВА ОБЪЕКТИВ РАВИШДА ЎЛЧАШ КЕРАК. АЙНАН УШБУ ОБЪЕКТИВЛИККА ЭЪТИБОР ҚАРАТИБ, СКИННЕРНИНГ ИЧКИ ҲОЛАТ ВА ҲОДИСАЛАРНИНГ ҚОНУНИЙЛИГИНИ ТАН ОЛИШГА БЎЛГАН УРИНИШИНИ ТАВСИФЛАЙДИ .

• Ў рганиш тури тананинг маълум стимулларга энг муваффақиятли реакЦияларини кучайтириш орқали амалга ошириладиган. Ушбу тушунча америкалик психолог Э. Тҳорндике томонидан таклиф қилинган ва Б. Скиннер томонидан ишлаб чиқилган. Мен одам психикаси турли хил ва турли даражадаги мураккабликдаги рефлексларга асосланганлигидан келиб чиқдим. Бу инсоннинг ҳис-туйғуларига таъсир қиладиган хатти-ҳаракатлар. Бу турли хил стимуллар ўртасидаги ассоЦиаЦия билан боғлиқ ва субъектнинг ўз фаолиятига боғлиқ эмас.

СТИМУЛ • АГАР СТИМУЛ ИНСОН УЧУН АҲАМИЯТЛИ БЎЛСА, У УНГА МУВАФФАҚИЯТ КЕЛТИРГАН РЕАКЦИЯНИ ТАКРОРЛАШГА ҲАРАКАТ ҚИЛАДИ. ОПЕРАНТНИ ҲОСИЛ ҚИЛИШДА МАШҚ ҚИЛИШ ТЕЗРОҚ ВА ОСОНРОҚ. ДАСТУРЛИ ЎҚИТИШ УСУЛИ ЎҚУВ ЖАРАЁНИНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШГА, ТАРАҚҚИЁТДАН ОРТДА ҚОЛГАН ВА АҚЛАН ЗАИФ БОЛАЛАР УЧУН ТУЗАТИШ ДАСТУРЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИШГА ИМКОН БЕРДИ. УШБУ ДАСТУРЛАР ЎҚИТУВЧИГА МУАММОНИ ҲАЛ ҚИЛИШ ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШГА ВА КЕРАК БЎЛГАНДА ТУЗАТИШГА, ТАЛАБАНИНГ ХАТОСИНИ ДАРҲОЛ ПАЙҚАШГА ИМКОН БЕРДИ. СКИННЕР, ИНСОН НУТҚИ АЛОҲИДА - ОҒЗАКИ ХАТТИ-ҲАРАКАТ ШАКЛИ ЭКАНЛИГИНИ ВА ШУНИНГ УЧУН УНИНГ БОШҚА ШАКЛЛАРИ СИНГАРИ ҚОНУНЛАРГА БЎЙСУНИШИНИ ИСБОТЛАДИ.

• ШАХС, ЎРГАНИШ НУҚТАИ НАЗАРИДАН, БУ ИНСОН ҲАЁТИ ДАВОМИДА ТЎПЛАГАН ТАЖРИБАДИР. БУ ЎРГАНИЛГАН ХУЛҚ- АТВОР ТЎПЛАМИДИР. • ИЛМИЙ ВА ХУЛҚ-АТВОР ЙЎНАЛИШИ ИНСОННИНГ ҲАЁТИЙ ТАЖРИБАСИНИНГ ҲОСИЛАСИ СИФАТИДА ОЧИҚ ҲАРАКАТЛАР БИЛАН ШУҒУЛЛАНАДИ. • ХУЛҚ-ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШИ НАЗАРИЁТЧИЛАРИ ТАШҚИ МУҲИТНИ ИНСОН ХУЛҚ-АТВОРИНИНГ АСОСИЙ ОМИЛИ ДЕБ БИЛИШАДИ. БУ ИНСОННИ ШАКЛЛАНТИРАДИГАН ИЧКИ РУҲИЙ ҲОДИСАЛАР ЭМАС, БАЛКИ АТРОФ-МУҲИТДИР. • СКИННЕР ТАЪКИДЛАШИЧА, ДЕЯРЛИ БУТУНЛАЙ ЎЗИНИ ТУТИШ АТРОФ-МУҲИТ ТАЪСИРИДАН МУСТАҲКАМЛАШ ИМКОНИЯТИ БИЛАН БОҒЛИҚ.

• СКИННЕР ИНСОННИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТИ УЧУН ЖАВОБ БЕРАДИГАН НЕЙРОФИЗИОЛОГИК ЁКИ ИРСИЙ ОМИЛЛАРНИНГ АҲАМИЯТИНИ ТАЪКИДЛАМАДИ: УЛАРНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРИГА ТАЪСИРИНИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ТАРЗДА АНИҚЛАШ МУМКИН ЭМАС. • СКИННЕР ХУЛҚ-АТВОРНИНГ БИОЛОГИК ВА ГЕНЕТИК ЭЛЕМЕНТЛАРИНИНГ ҲАҚИҚИЙЛИГИНИ ИНКОР ЭТМАДИ, АКСИНЧА УЛАРГА ЭЪТИБОР БЕРМАДИ, ЧУНКИ УЛАР БОШҚАРИЛАДИГАН ТАЪСИР ҚИЛИШ НАТИЖАСИДА ЎЗГАРМАДИ. • У, АГАР ОЛИМЛАР ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ БИОЛОГИК ВА ГЕНЕТИК ЎЗГАРУВЧИЛАРНИ КАШФ ҚИЛСАЛАР ҲАМ, ФАҚАТ ХУЛҚ-АТВОР ТАҲЛИЛЛАРИ УШБУ ЎЗГАРУВЧИЛАРНИНГ ТАЪСИРИ ҲАҚИДА АНИҚ ИЗОҲ БЕРИШГА ҚОДИРЛИГИНИ ТАЪКИДЛАДИ • .

• РЕСПОНДЕНТНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТИ – БУ ҲАР ДОИМ БИРИНЧИ НАВБАТДАН МАЪЛУМ СТИМУЛ ТУФАЙЛИ ЮЗАГА КЕЛГАН РЕАКЦИЯ. • ОПЕРАНТ ҲАРАКАТИ РЕАКЦИЯДАН КЕЙИН СОДИР БЎЛГАН ВОҚЕАЛАР БИЛАН БЕЛГИЛАНАДИ, ЯЪНИ, ХУЛҚ-АТВОР ОҚИБАТИ КЕЛИБ ЧИҚАДИ ВА БУ ТАЪСИРНИНГ ТАБИАТИ КЕЛАЖАКДА УШБУ ХАТТИ-ҲАРАКАТНИ ТАКРОРЛАШГА МОЙИЛЛИГИНИ ЎЗГАРТИРАДИ.

МУСТАҲКАМЛАШ ТАРТИБИ • ҚАЙТА ТИКЛАШ РЕЖИМИ - МУСТАҲКАМЛАШ АМАЛГА ОШИРИЛИШ ЭҲТИМОЛИНИ БЕЛГИЛАЙДИГАН ҚОИДА. • ИККИТА АСОСИЙ ПАРАМЕТРЛАР БЎЙИЧА МУСТАҲКАМЛАШ РЕЖИМЛАРИНИ ТАСНИФЛАШ: • МУСТАҲКАМЛАШ ОЛДИНГИ МУСТАҲКАМЛАШДАН КЕЙИН МАЪЛУМ ЁКИ ТАСОДИФИЙ ВАҚТ ОРАЛИҒИ ЎТГАНИДАН КЕЙИН АМАЛГА ОШИРИЛИШИ МУМКИН; • МУСТАҲКАМЛАШ ФАҚАТ КУЧЛАНИШ ПАЙТИДАН БОШЛАБ МАЪЛУМ ЁКИ ТАСОДИФИЙ РЕАКЦИЯЛАР ОЛИНГАНИДАН КЕЙИНГИНА АМАЛГА ОШИРИЛИШИ МУМКИН. • УШБУ ИККИТА ПАРАМЕТРГА МУВОФИҚ, МУСТАҲКАМЛАШНИНГ ТЎРТТА АСОСИЙ РЕЖИМИ АЖРАЛИБ ТУРАДИ. • ДОИМИЙ НИСБАТНИ МУСТАҲКАМЛАШ РЕЖИМИ (ПС). • ДОИМИЙ ОРАЛИҚ МУСТАҲКАМЛАШ РЕЖИМИ (ПИ) • ЎЗГАРУВЧАН НИСБАТЛАРИНИ МУСТАҲКАМЛАШ РЕЖИМИ (Б C) • ЎЗГАРУВЧАН ОРАЛИҚ МУСТАҲКАМЛАШ РЕЖИМИ (ВИ).

• ПСИХОФАРМАКОЛОГИЯ ЁКИ ДОРИ ВОСИТАЛАРИНИНГ ХУЛҚ- АТВОРГА ТАЪСИРИНИ ЎРГАНИШ; • ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ, ШУ ЖУМЛАДАН ДАСТУРИЙ ЎҚИТИШ АСБОБЛАРИ ВА СИНФЛАРНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМЛАРИ; • ПСИХОЛИНГВИСТИКА ВА ОҒЗАКИ ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРНИНГ ШАКЛЛАНИШИ; • ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ БОШҚАРИШ, ШУ ЖУМЛАДАН ИШДАН ҚОНИҚИШ ВА ХОДИМЛАР БИЛАН МУНОСАБАТЛАР; • ПСИХОЛОГИК МУАММОЛАРНИ ТЕРАПЕВТИК ДАВОЛАШ (МАСАЛАН, АЛКОГОЛИЗМ, ГИЁҲВАНДЛИК, АҚЛИЙ РИВОЖЛАНИШ, БОЛАЛАР АУТИЗМИ, ФОБИЯ, ОВҚАТЛАНИШНИНГ БУЗИЛИШИ).

Социал ўрганишлар назарияси • Дж.Роттер социал хулқ-атворни қуйидаги тушунчалар орқали ифодалади: • Хулқ-атвор потенциали: ҳар бир инсон бутун ҳаёти давомида шаклланадиган маълум ҳаракат, хулқ-атвор тўпламини эгаллайди. • Инсоннинг хулқ-атворига унинг кутилмаси, субъектив эҳтимоллари, яъни инсоннинг фикрича маълум вазиятларда у ёки бу хулқ-атворни юз бергандан кейин маълум мустаҳкамлаш бўлади деган фикрига кўра таъсир кўрсатади. • Инсоннинг хулқ-атворига инсон учун аҳамиятли бўлган мустаҳкамлаш (чет таъсирлар), қадриятлар таъсир кўрсатади. • Инсоннинг хулқ-атворига унинг шахс типи, унинг локус назорати таъсир кўрсатади.

Социал ўрганишлар назарияси • Шунингдек, ДЖ.Роттернинг таъкидлашича, хулқий потенциал “техник мавжуд” бўлган бешта асосий реакциялар блокини ўзига қамраб олади: • Муваффақиятга эришганликка йўналтирилган, натижада социал эътироф этишни асослашга хизмат қиладиган хулқий реакциялар. • Ижтимоий меъёрлар, бошқа инсонларнинг талаблариша мослашиш билан боғлиқ адаптацияни таъминловчи хулқий реакциялар. • Айни дамдаги вазиятнинг таъсирида фойдаланиладиган ҳимояловчи хулқ-атвор реакциялари. • “ Зўриқиш майдонидан чиқиш”, қочиш, дам олишга йўналган қочиш техникасини ифодаловчи хулқ-атвор реакциялари. • Агрессив хулқ-атвор реакциялари-бошқаларнинг танқиди, кинояси, пичинги, қизиқиш ва манфаталарига зид ҳаракатига нисбатан жисмоний агрессиянинг намоён бўлиши.

А.Бандура • Тақлид учун ҳаракат намунасига боланинг эътибори. Аниқлик, фарқланувчанлик, эмоционал жозибадорлик, функционал аҳамиятга эгалик намунага қўладиган талаблардир. • Намуна, хулқ-атвор модели таъсири ҳақидаги маълумотларни сақловчи хотира. • Боланинг тақлид намунасини идрок қилиши учун сенсор имкониятлар ва ҳаракат кўникмаларига эга бўлиши. • Боланинг тақлид моделини бажариши учун хоҳиш- истакларини белгиловчи мотивация.

Похожие

Психологияда математик методларнинг қўлланилиши тарихи

Шахс мотивацияси экспериментал психологияда тадқиқ этиш

Umumiy psixologiya

Шахснинг психологик портрети (қиёфаси) ни ўрганиш

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy zamonaviy yo’nalishlari