Psixologiya fanlari o’qitish metodikasi fanining nazariy masalalari - Психология - Презентации

Psixologiya fanlari o’qitish metodikasi fanining nazariy masalalari

Загружено в:

05.02.2025

Скачано:

0

Размер:

1943.63671875 KB

PSIXOLOGIYA FANLARI O‘QITISH METODIKASI FANINING NAZARIY MASALALARI

PSIXOLOGIYA FANLARI O‘QITISH METODIKASI FANINING NAZARIY MASALALARI. REJA 1. OLIY O‘QUV YURTLARIDA PSIXOLOGIYA O’QITISHNING YANGI GUMANISTIK KONSEPSIYASI 2. O‘QITYSHNING YANGI USLUBI TAVSIFI 3. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING PSIXOLOGIK MUAMMOLARINI TUSHUNTIRISH 4. PSIXOLOGIYA O‘QITISHDA KO‘RGAZMALILIKNING O‘RNI XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 010203040506 050E0F 0B 1209

1. OLIY O‘QUV YURTLARIDA PSIXOLOGIYA O’QITISHNING YANGI GUMANISTIK KONSEPSIYASI Psixologiya fanida gumanistik g‘oyalarii tadqiqot qilish ishlari chet ellarda, asosan, AQSHda "Gumanistik psixologiya" deb nomlangan mustaqil sohada, ilmiy yo‘nalishda (SH.Byuler, A.Maslou, K.Rodjers, R.Olport kabilarning asarlarida) o‘z ifodasini topgan edi. Mazkur yo‘nalish namoyandalarining ta’limotlarida shaxsning o‘zini o‘zi takomillashtirish, o‘zini o‘zi faollashtirish, o‘zligini anglash (o‘zini o‘zi anglash), o‘z ichki imkoniyatlarini to‘la ro‘yobga chiqarish g‘oyalari aks etgan bo‘lib, insonlarda adolat tuyg‘usy, vijdonlilik, insonparvarlik, maslak, go‘zallik va xaqqoniylik hislarini shakllantirishga qaratilgandir.

Gumanistik psixologiya soxasining muxim jihatlaridan yana biri —bu shaxsning mavhum (abstrakt), passiv inson sifatida tadqiqot ob’ekti singari tasavvur etmasdan, balki uning hamkorlik faoliyati, SHAXSLAR araro munosabatning teng huquqli azosi ekanligini tan olinganlikdan iboratdir. Lekin bu ta’limotning zaif gomonlari ham mavjud bo‘lib, u narsa insonning biopsixologik (biologik omillar, tug‘ma mayl, iqtidor alomatlari, temperament) shart — sharoitlarning roliga ortiqcha baho berganligida namoyon bo‘ladi.

Vaholanki, inson ijtimoiy munosabatlar mahsuli, ijtimoiy muxit mevasi bo‘lib hisoblanadi. SHunga qaramasdan, hozirgi davrda ham gumanistik psixologiyaning ilgor g‘oyalari, tizimi, tadqiqot uslublari o‘z dolzarbliligini saqlab qolgandir. Gumanistik psixologiya namoyandalari to‘plagan natijalarini milliy lsixologiya, ijtimoiy garmoniya, muayyan muxit, hududiy xususiyatlardan kelib chiqqan hodda taxlil qilish orqali oliy maktab ta’lim — tarbiyasida gumanistik g‘oyalarni singdirish imkoniyatini yaratadi.

2. O‘QITYSHNING YANGI USLUBI TAVSIFI YUrtimizda yuz berayotgan ulkan o‘zgarishlar barcha sohalarga, shuningdek, oliy ta’lim jarayoniga xam o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. Eski ijtimoiy munosabatlar shakllarining buzilishi va yangi demokratiq xayot tarzining pujudga kelishi shaxsning ijodiy faolligini taldb qiladi. Ijodkor, faol, mustaqil fikrlovchi shaxsni tarbiyalab voyaga etkazish uchun oliy ta’limda muhim o‘.chgarishlar va qayta qurish hayotiy zarurat bo‘lib qolmoqda. SHu boisdan oliy maktabda tub o‘zgarish yasash, faol, ijodkor, aql-zakovatli, ziyoli mutaxassislarni tayyorlashning ilmiy asoslarini yaratish qator fanlarning vazifasi bo‘lib hisoblanadi.

Ta’lim jarayonida shaxsni kamol toptirishning shart — sharoitlarini belgilash singari murakkab vazifani hal qilish psixologiya fanining tadqiqot ob’ekti va mavzuiga kiradi. Uzoq davr ta’limning psixologik konsepsiyasi shaxs va jamiyatning o‘zaro munosabatlariga faqat bir tomonlama yondashilgan, ya’ni ta’lim jarayoni insoniyat tomonidan topilgan bilimlarni va amaliy ko‘nikmalarni o‘zlashtirish, deb qaralib kelindi —yu, lekin bu jarayonda talabalarning shaxsiy hayotiy nuqtai nazari, faol va teran fikrlashi ularning intilishlari, ichki ruxiy imkoniyatlari, kasbiy jihatlari qariyb xisobga olinmay kelindi. Ta’lim jarayonida shaxsning mustaqilligi, cheklanganligi sababli takomillashtirish talabalar bilimlarini mustaqil egallashga, ijodiy fikrlashga, o‘z shaxsini takomillashtirish va individual faoliyatini tashkil qilishda bir qator qiyinchiliklar sezadilar, CHunki ta’lim reproduktiv o‘qish jarayoni negiziga qurilganligi,uchun o‘qitishning boshqa shakllaridan kam samara berishi bilan ajralib turar edi. SHuning uchun o‘qitish jarayorini negiziga maxsuldor faoliyat deb tushunish zaminiga qurish orqali talabalarda bilimlarni o‘zlashtirish bilan cheklanib qolmasdan, balki ularni komil shaxs sifatida shakllanishni, ijodiy. izlanish ko‘nikmasi, mustaqil fikrlash uquvini va kasbiy malakalarini egallashni ta’minlash mumkin.

Ta’lim ijodiy va maxsuldor faoliyatga aylanishida o‘qituvchi bilan talabalar hamda talabalarning o‘zaro hamkorligi muxim ahamiyat kasb etadi. O‘qitishning ushbu shakli (o‘qituvchinint talabalar bilan hamkorlikdagi samarali faoliyati, ya’ni xamkorlikdagi mahsuldor faoliyati) Moskva davlat universiteti pedagogika, psixologiya kafedrasi va O‘zbekiston Milliy universiteti psixologiya kafedrasi hamkorliqda bir necha yillardan beri tajribalar o‘tkazilmoqda. Ma’lum bo‘lishicha, metodologik va nazariy mulohazalarimizga ko‘ra, o‘qituvchi bilan talabalarning hamkorlik faoliyati uch faza (davr) dan, sakkiz tarkibiy qismdan, etti shakldan va uch mezondan tashkil topishi mumkin ekan. Quyida ana shu muammoning amaliy va tatbiqiy jihatlari yuzasidan mulohaza yuritishga harakat qilamiz, o‘ylaymizki, tajriba natijalari oliy ta’lim uchun muxim ahamiyat kasb etish, o‘qituvchilarda unga nisbatan qiziqish uyg‘otadi.

3. PEDAGOGIK TEXNOLOGIYANING PSIXOLOGIK MUAMMOLARINI TUSHUNTIRISH Pedagogik va psixodogik adabiyotlarda ta’limni takomillashtirish, o‘quv —tarbiya jarayonini optimal— lashtirish, rivojlantiruvchi ta’lim, ta’limning faol yangi (innovatsion) metodlari, muammoli o‘qitish metodi, programmalashtirish ta’lim kabi atamalar negizida o‘nlab nazariyalar, yondashishlar to‘g‘risida ma’lumot berilgan. Har qaysi konsepsiya o‘z zamonasi uchun ilmiy progressiv g‘oyani Ilgari surgan va ta’lim — tarbiya jarayonining samaradorligini muayyan darajada oshirishga xizmat qilib kelgan . Lekin ularning har biri alohida ilmiy uslubiy jihatdan taxlil qilinsa, o‘zining bir tomonlamaligi bilan mangulikka daxldor ekanligi ko‘zga yaqqol tashlanadi. Bunday umumiy nuqsonning asosiy sababi pedagogik texnologiyaning barcha tarkibiy qismlarining ham nazariy mulohazada, ham amaliy faoliyatda qamrab olinmaganligidir.

Ushbu kamchilikni keltirib chiqaruvchi bosh omil— ta’lim (tarbiya) jarayoniga sub’ekt (o‘qituvchi) sifatida muhim (status) va rol berib kelinganligidir. Binobarin, ta’lim — tarbiya jarayoni bir tamonlama ta’sir o‘tkazish va ahborot (ma’lumot, bilim) uzatish, xar xil xususiyatli malakalar shakllantirish tamoyillariga bo‘ysundi — rilgandir. Natijada ta’lim — tarbiya jarayonining ishtirokchilari o‘qituvchi bilan o‘quvchilar o‘rtasida teng xukuqiylik buzilishi yuz berganligi tufayli birining ikkinchisi ustidan ustuvorligi hukmronligi qonuniy ahaMIYAT kasb etgan. O‘quvchilar • (talabalarning extiyoji, o‘quv motivlari tabiiy mayllari iste’dodi, salohiyati, saviyasi, uquvi) zehni mazkur jarayonda hisobga olinmagan. Ta’lim tarbiya jarayonida sub’ekt (o‘qituvchi) — sub’ekt (o‘qituvchi yoki talaba) munosabati yaratilmas ekan, samaradorlik mustaqil (ijodiy) fikrlash to‘g‘risida gap bo‘lishi mumkin emas.

4. PSIXOLOGIYA O‘QITISHDA KO‘RGAZMALILIKNING O‘RNI Inson tomonidan borliqni bilishning turli yo‘llari, vositalari mavjud bo‘lishiga qaramasdan, bu o‘rinda ko‘rgazmalilik, yaqqol alohida axamiyat kasb etadi. Ma’lumki, tevarak— atrofni, umuman olganda borliqni bilish insonlar to‘g‘risida muayyan ma’lumotlarni egallash va tasavvurlarni hosil qilish dastavval yaqqol ko‘zga tashlanadigan, tashqi ko‘rinishi bilan o‘ziga tortuvchi jozibador, maftunkor ko‘rgazmali hissiy yo‘l bilan aks etuvchi narsalar, obrazlar yoki timsoliy tuzilishga. ega bo‘lgan jismlarni in’ikos ettirishdan boshlanadi, hissiy obrazlarni idrok qilish ulardagi yangiliklarni yangi ko‘rinishi: alomati rang — baraigligi singari unsurlarga axamiyat berishda namoyon bo‘ladi.

SHuning uchun bu voqelikka oqilona odilona va omilkorlik bilan yondashish tufayli faqat zaruriyat tug‘ilgan taqdirdagina ularning bittasiga muvaqqat davr oralig‘ida kuchliroq e’tibor berisalsagina fanlarni o‘qitishni takomillashtirishga xizmat qiladi, xolos. Aksariyat muammolarning ko‘pligi hech kimga sir emas. Bu muammolar ayniqsa kasb--hunar kollejlarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. CHunki maktablar oliy o‘quv yurtlaridan farqli ravishda kasb — hunar kollejlari o‘quvchilari aytarli bir xil yoshdagi, o‘smirlardir. O‘smirlarning psixologik xususiyatlari, o‘zini katta kishidek his qilishga intilish, mustaqillikka intilish ba’zida ularning xulqida salbiy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Psixologik shu o‘zgarishlarning asosida qanday sabablar yotganini yaxshilab o‘rgangan holda eng maqbul psixologik choralar ko‘ra oladi.

Hozirgi vaqtda psixologiya fanining amaliy tarmoqlari juda keng rivojlanmoqda. Ko‘plab psixologik xizmat turlari paydo bo‘lmoqda. Masalan: oilaviy, psixologik — pedagogik, kasb taplashga yordam berish va hokazo. Bu borada amaliy psixologiya ishida o‘qituvchilar, vrachlar, psixiatrlar, ota — onalar ishtirok etadilar. Amaliy psixologiyaning dolzarb vazifalaridan biri — o‘smirlar xulqidagi salbiy o‘zgarishlarni o‘rganish va ularga yordam berishdir. O‘smirlar yoshi ijtimoiy, isixologik, fiziologik jihatdan juda murakkab qarama—qarshiliklarga to‘ladir. Bu qarama — qarshilik va murakkabliklarning asl sabablarini ko‘pincha o‘smirning o‘zi va uning atrofidagilar anglamaydilar.

O‘smirlarning ichki dunyosidagi qiyinchiliklar tashqi olamdagi, maktabdagi, kasb — hunar kolleji talablar bilan o‘sgushr dunyoqarashi, motivlari to‘qnashganda ular psixologiyasida, xulqida salbiy o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. Natijada o‘smirda asabiylik, betga choparlik, o‘zini tuta bilmaslik kabi salbiy xususiyatlar, shu bilan birga qattalardan o‘zining ichki dunyosidagi o‘zgarishlarni yashirish, kaatalarga, o‘qituvchi va tarbiyachilarga ishonmaslik, o‘ziga o‘zi ishonmaslik sifatlar paydo bo‘ladi. O‘smir o‘z hayotidagi ichki va tashqi qarama— qarshiliklarni kattalarning yordamisiz engib o‘tishi juda qiyin. Bu borada o‘qituvchilar, tarbiyachilar, vrachlar, ota — onalar hamkorlikda ishlashlari kerak. SHunday hamkorlikdagi ishlardan biri — psixologik — pedagogik konsiliumdir.

Xulosa XX asrning ikkinchi yarmida XXI asrning boshlarida fan va tex-nikaningtaraqqiyoti psixologik tekshirishlarning ilmiylik dara-jasini yanada oshirish uchun (subyektiv omillar ta`sirini kamaytirish maqsadida) kompleks programma asosida boshqa fanlar (meditsina, fizika. fiziologiya, biologiya, sotsiologiya, kibernetika, sta-tistika, filosofiya, logika) bilan birgalikda tadqiqot ishlarini olib borishni taqozo qilmoqda. Bu voqelik fan olamida integratsiya (qo`shilish, uyushish) jarayoni yuz berayotganligi ko`rsatkichi ifodasi-dir. Amaliy xususiyatga molik ilmiy-tekshirish ana shu ko`pqirrali (kompleks) yondashishni talab etmoqda. Psixologiya sohalari (psixo-fiziologiya, kosmos, tibbiyot psixologiyasi, muhandislik yoki avia-sion psixologiya) o`rtasida esa tadqiqot obyektiga tizimli yonda-shish prinsipi amalga oshirilmoqda. Bundan psixologiya o’qitish metodikasi boyib umga talab ortmoqda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. E.F. G’oziyev, R.Yu. Toshimov “Psixologiya o’qitish metodikasi” o’quv qo’llanma Toshkent 2005 2. G`oziyev E.G`. Umumiy psixologiya. 1-kitob. Psixologiya bo`limi talabalari uchun o`quv qo`lanma. T. O`zMU. 2003 y. 3. G`oziyev E.G`. Psixologiya. –T., O`zMU «Universitet», 2003. 4. G`oziyev E.G`. Tafakkur psixologiyasi. Toshkent: Universitet ,1990.

Похожие

Psixologiya fanining prеdmеti

Psixologiya fanining predmetlari va rivojlanishi

Yosh psixologiya fanining shakllanish tarixi

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari

Psixologiya kursidan seminar va amaliy mashgulotlar takil etish metodikasi