Kichik maktab yosh davrida o’quv faoliyatining tarkib topishi, ish motivlarining rivojlanishi - Психология - Презентации

Kichik maktab yosh davrida o’quv faoliyatining tarkib topishi, ish motivlarining rivojlanishi

Загружено в:

04.12.2023

Скачано:

0

Размер:

5506.6357421875 KB

KICHIK MAKTAB YOSH DAVRIDA O’QUV FAOLIYATINING TARKIB TOPISHI, ISH MOTIVLARINING RIVOJLANISHI

 Bolaning o’sishi, uning psixikasi va ongining taraqqiyoti, jamiyat a’zosi sifatida voyaga yetishi muayyan qonuniyatlarga bo’ysunadi. Kichik maktab yoshi davri 1-4 sinf o’quvchilarining yosh oralig’ini o’z ichiga oladi. Bu davrda bola psixikasida muayyan o’zgarishlar sodir bo’lishini kuzatish mumkin. Bolani birinchi bor maktab ostonasiga qadam qo’yishi bilan unda bir qator psixologik qiyinchiliklar yuzaga kela boshlaydi. Kichik maktab davrida bolaning birinchi bor maktab ostonasiga qadam qo’yishi unda o’quv faoliyatining boshlanishi hisoblanadi. Bu davrni bola uchun qiziqarli, ta’sirchan o’tkazish talab etiladi. O’quv faoliyati bolaning bilish jarayonlarining ixtiyoriy va barqaror xususiyatlarini, aql sifatlari va fikr yuritish  jarayonlarining rivojlanishida psixologik qiyinchiliklarning paydo bo’lishiga sabab bo’ladi

 Ba’zi bir bolalar maktabga vujudi bilan talpinadilar, go’yoki qush kabi uchishga tayyordirlar, o’qish boshlanishiga qancha vaqt qolganligini sabrsizlik bilan sanaydilar, o’quv ashyolarini oldinroq taxt qilib qo’yishga kattalarni da’vat etadilar (o’quvchilik formasini kiyishni, sumkani yelkasiga osishni yoqtiradilar). Boshqa bir toifadagi bolalar esa bu to’g’rida ehtiyotkorlik va vazminlik bilan munosabatda bo’ladilar. Biroq bu toifadagilarda shijoat, faollik, kuyunchaklik bilan intilish yetishmaganga o’xshab ketadi. Uchinchi bir turkumga, guruhga taalluqli o’quvchilar bo’lsa, maktabdan qat’iy ravishda voz kechish darajasigacha borib yetadilar. O’qishga nisbatan bunday salbiy munosabat kattalarning (jazo berish, majbur qilish, erkinlikni yo’qotish kabilar bilan) qo’rqitishlari oqibatida vujudga keladi. Masalan: "Maktabga borsang, ta’ziringni yeysan", "Qilt etsang - kaltak yeysan", "Dars tayyorlayverib, tinkang quriydi" va boshqalar.  Shuning bilan birga o’quvchilarning akalari va opalarining maktabdagi "mash’um kechinmalar va vaziyatlar" to’g’risidagi noxush axborotlari, kino va teleekrandagi maktab hayotiga bag’ishlangan filmlardagi, kompyuterdagi vaziyatlar o’zaro umumlashgan tasavvur obrazlarini yaratib, bolada o’qishga nisbatan salbiy munosabatni keltirib chiqaradi. O’qishga nisbatan salbiy munosabatda bo’lgan bolalar ta’lim muhitiga kirishishga qiynaladilar; qator ruhiy to’siqlarga duch keladilar, buning natijasida yangi vaziyatga va jamoaga, notanish odamlarga moslashish juda og’ir kechadi.

 Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar faoliyatini baholash uning o’qishga nisbatan ijobiy munosabatini tarkib toptiradi. Maktab amaliyotida ko’pincha bolani og’zaki baholash odat tusiga kirib qolgan, chunki birinchi sinf o’quvchisi ana shu baho taassurotida o’z faoliyatini faollashtiradi. Ijodiy izlanishga harakat qiladi. Hatto o’quvchi dastlabki davrda "yaxshi" yoki "yomon" bahoning farqiga ham bormaydi, ko’proq uni nechta baho olganligi qiziqtiradi, xolos. Bu yoshda bola bahoning mohiyatini tushunib yetmasa-da, lekin o’qituvchining rag’batlantirishi uning uchun muhim rol o’ynaydi.

 Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning muhim xususiyatlaridan yana bittasi - bu o’qituvchi shaxsiga nisbatan ishonch hissi va yuksak obro’ tuyg’usining mavjudligi. Shuning uchun o’qituvchi bolaga tarbiyaviy, ta’limiy ta’sir ko’rsatish imkoniyati shunday kattaki, uning siymosida aql idrokli, tiyrak, sezgir, mehribon, hatto donishmand inson gavdalanadi.  Ta’lim jarayonida o’qituvchi obro’sidan oqilona foydalanib, o’quvchida uyushqoqlik, mehnatsevarlik, o’qishga nisbatan ijobiy munosabat, diqqatni boshqarish, xulqni idora qilish, o’z-o’zini qo’lga olish, o’z-o’ziga tasalli berish fazilatlarini shakllantirish va intilish, faollik tuyg’ularini vujudga keltirish ta’lim jarayonida yuqori samara beradi. Pedagogik odob (takt) nazorat nuqtai nazaridan o’qituvchi obro’sini o’quvchilar davrasida to’kish yoki shaxsiyatiga tegish, mazax qilish mutlaqo mumkin emas.

 Kichik maktab yoshidagi o’quvchilar ta’lim jarayonida qator ilmiy tushunchalarni o’zlashtirib olsalar-da, lekin o’tgan darslarda o’zlashtirilgan turli belgilarni qorishtirib, chalkashtirib yuboradilar. Chunki, bu yoshdagi o’quvchilarda tushunchalar tarkibiga kiruvchi narsa va hodisalar bilan, ularning belgi hamda alomatlari o’rtasida uzviy bog’lanish tarkib topmagan bo’ladi. Shuningdek, ular ilmiy tushuncha bilan turmushda iste’mol qilinadigan noilmiy (mahalliy) tushunchalar o’rtasidagi o’xshashlik va farqni to’la ajratib ololmaydilar.  I-IV sinf o’quvchilari tushunchalarni yuqori darajada o’zlashtirishga erishishlari uchun birinchidan, keng ko’lamdagi bilimlar doirasiga asoslanib, voqyelikning umumiy, muhim va xususiy belgilarini ajrata bilishlari, ikkinchidan, ana shu belgilar o’rtasidagi ma’lum munosabatlarni, bog’lanishlarni aniqlay olishlari, uchinchidan, sodda tarzda bo’lsa ham hukm va xulosa chiqarishlari, to’rtinchidan, ularning operasional hamda funksional tomonlarini ajratishlari shart

 Birinchi sinf o’quvchilaridan politexnik ta’limga oid konstruk tiv topshiriqlarni bajarishni talab qilsa, u holda hyech bir analiz qilmasdan, hatto xomaki rejalashtirmasdan turib amaliy ishga kirishishning guvohi bo’lamiz. Shu tufayli faoliyatni amalga oshirishda berilgan har qanday savol ularni anglashmovchilikka olib keladi. Chunki, ular o’z tashabbuslari bilan qanday analiz qilish kerakligini hali anglab yetmagan bo’ladilar.  O’quvchilar ikkinchi sinfga o’tganlaridan keyin narsa va hodisalarni mexanik harakatlarsiz, nutq orqali analiz qilishga o’rganadilar. Bunday darajada bo’lish bola nutqining rivojlanishi hamda bilim asosining ortishini ta’minlaydi.  O’quvchilarda uchinchi sinfdan boshlab amaliy analiz qilish o’rnini nazariy analiz egallay boshlaydi va asta-sekin tizim tusiga kirib boradi. Dastavval aqliy analiz unsurlari amaliy analiz bilan aralashgan holda uchraydi. Masalan, o’quvchilar tashqi ko’rinishi bir-biriga o’xshash turli bilim va hodisalarni analiz qilish paytida bevosita idrokka bog’lanib qolmasdan, balki ular to’g’risida yig’ilgan bilimlarni ham ishga soladilar.

 Psixologik tekshirishlarda bo’sh o’zlashtiruvchilarga nisbatan o’quv topshiriqlarni kamaytirib borish faqat ularning aqliy jihatdan charchaganliklarini aniqlaganlikda to’g’ri bo’ladi, lekin tabiiy ravishda buni doimiy qoidalar tarkibiga kiritib bo’lmaydi. Bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilar o’quv topshiriqlarini mustaqil va muvaffaqiyatli bajara olishlariga ishonch hosil qilganlaridagina ularga shunday topshiriqlarni berish maqsadga muvofiqdir.  O’quv topshiriqlarini differensiyalashgan bo’lishi ularning mazmunida emas, balki metodik jihatdan to’g’ri bajara olishni ko’rsatishda namoyon bo’ladi.  Masalan, bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchiga ham barcha o’quvchilarga (matematika yoki ona tilidan) beriladigan topshiriqlar, lekin bo’sh o’zlashtiruvchilarga berilgan topshiriqlar izohi, sxemali yoki o’xshash savollarning bo’lishi bilan tavsiflanadi. Bunday munosabat natijasida o’quvchilar topshiriqlarni mustaqil bajara olish imkoniyatiga ega bo’ladilar. Ayniqsa, bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilarga muttasil yordam berilayotganda ularning mustaqil fikr yuritishiga harakat qilishlarini rag’batlantirib borish lozim.

O’quv faoliyati quyidagi struktura tuzilishiga ega : 1. O’quv situatsiyalari. Unda o’quvchilar konkret amaliy masalalari yechish yoki tushunchalarni o’zlashtirishning umumiy usullarini o’zlashtirishlari kerak. O’quvchi ularni shunday muammoli vaziyat sharoitga qo’yish kerakki, unda o’quvchilar bu usullarni topa olishlari zarur. 2. O’quv harakatlari. Har bir o’quv predmetida o’quv masalalarini yechish uchun bir nechta o’quv amallari va ularning ketma-ketligini bajarishni o’zlashtirish muhimdir. Buning uchun o’qituvchi dars davomida o’quv harakatlarining mashqlar yordamida mustahkamlanishini ta’minlashi lozim. 3.O’quv faoliyati to’liq shakllanishi uchun yana bir komponent – nazorat ning shakllanishi zarurdir. O’quvchi o’z harakatlarini va ularning natijalarini berilgan namunalar bilan taqqoslashi va baholay olishi kerak. Avval bu vazifani o’qituvchi bajaradi. 4. Baho – o’quv situasiyasining talablariga erishilgan natijaning mos kelish- kelmasligi darajasini aniqlashdir. O’quvchining faoliyatiga qo’yiladigan baho sinf jurnaliga qo’yiladigan baho bilan cheklanmasligi kerak. Buning uchun o’qituvchi o’quvchi bilimini baholashning turli usullarini qo’llashi kerak.

 Kichik maktab yoshidagi bolalar uchun mehnatning tarbiyaviy ahamiyati kattadir. Biroq shuni ta’kidlab o’tish lozimki, har qanday mehnat ham shaxsda ijtimoiy jihatdan qimmatli xislatlarini tarbiyalayvermaydi. Mehnat o’z shaxsiy manfaati uchun bajonudil va ko’p mehnat qilishga bo’lgan xudbinni ham tarbiyalaydi. Bolalar o’z-o’ziga xizmat qilish va o’zlari uchun foydali bo’lgan narsalarni tayyorlash bilan shug’ullanayotganlarida ularda mehnatsevarlikni tarbiyalashga xususan zo’r e’tibor berish kerak. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarni sekin-asta ko’pchilik foydasiga qaratilgan, boshqalar uchun bo’lgan ijtimoiy- foydali mehnatga jalb etish juda muhimdir. O’quv faoliyati kichik maktab yoshidagi o’quvchi uchun nafaqat bilish jarayonlarining yuqori darajada rivojlanishi, balki, shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish uchun ham imkoniyat yaratadi

 SHuni alohida ta’kidlash lozimki, yetakchi bo’lgan o’quv faoliyatidan tashqari boshqa faoliyatlar-o’yin, muloqot va mehnat faoliyati ham o’quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. SHuningdek, bu faoliyatlar asosida muvafaqqiyatga erishish motivlari bilan bog’liq bo’lgan shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi.  O’quv faoliyati kichik maktab yoshidagi bolalarda o’qishda ma’lum yutuqlarga erishish extiyojini qondirishga, shuningdek, tengdoshlari orasida o’z o’rniga ega bo’lishiga imkoniyat ham yaratadi. Aynan ana shu o’rin yoki mavqega erishish uchun ham bola yaxshi o’qish uchun harakat qilishi mumkin. Bu yoshdangi bolalar doimiy ravishda o’zlari erishgan muvaffaqqiyatini boshqa tengdoshlari muvaffaqiyati bilan solishtiradilar.Ular uchun doimo birinchi bo’lish nihoyatda muhim

XULOSA  Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, bu yoshdagi bolalarda mavjud bo’lgan ishonuvchanlik, ochiqlik, tashqi ta’sirlarga beriluvchanlik, itoatkorlik kabi xususiyatlari ularni shaxs sifatida tarbiyalash uchun yaxshi imkoniyat yaratadi. Kichik maktab yoshi davrini bolaning turli faoliyatlarda muvaffaqiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy shaxsiy xususiyatlarning yuzaga kelish va mustahkamlanish davri deb hisoblash mumkin. Mustaqillikni shakllantirish uchun bolaga mustaqil bajaradigan ishlarni ko’proq topshirish va unga ishonch bildirish nihoyatda muhimdir. SHuningdek, shunday bir ijtimoiy psixologik muhit yaratish lozimki, unda bolaga biron bir ma’sul vazifani mustaqil bajarishni topshirish, bu ishni bajarish jarayonida bola o’zini tengdoshlari, kattalar va boshqa odamlarning lideri deb his qilishiga imkon yaratib berish lozimdir. Ana shu his bolada keyinchalik mustaqil bo’lishga undovchi motivlarni yuzaga keltirishda asosiy rol o’ynashi mumkin. 

E’TIBORIZ UCHUN RAXMAT

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR  1. Назарова, М. М. К. (2022). Профилактика девиаций в подростковый период. Science and Education, 3(2), 1306-1312.  2. Nazarova, M. (2021). BOSHLANG‗ ICH TA ‘LIM O‗ QUVCHILARINING PSIXIK TARAQQIYOTIDA INTEGRATSIYAVIY-INNOVATSION YONDASHUVLAR AHAMIYATI. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 7(7).  3. Nazarova, M. (2021). THE ROLE OF RELIGIOUS PSYCHOLOGY IN PERSONAL EDUCATION. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 7(7)  . 4. Nazarova, M. (2021). Globallashuv jarayonida milliy til omili. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz), 7(7).  5. Mustafoqizi, N. M. (2021). Psychology of the Leader. Journal of Ethics and Diversity in International Communication, 1(4), 34-36  . 6. Mustafoqizi, N. M. (2021). The Effect of Communication Process on the Psychological Development of a Person. International Journal of Development and Public Policy, 1(4), 109-111.

Похожие

Kichik maktab yoshi davrida bolaning ehtiyoj va qiziqishlari

Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar

Motiv va motivatsiya 2

Rivojlanish psixologiyasining asosiy tushunchalari

Psixologik bilimlarning o’rta asrlarda va uyg’onish davrida rivojlanishi