Fanlar tizimida muhandislik psixologiyasi, muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani haqida tushuncha va ilmiy tasavvur hosil qilish - Психология - Презентации

Fanlar tizimida muhandislik psixologiyasi, muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani haqida tushuncha va ilmiy tasavvur hosil qilish

Загружено в:

05.06.2025

Скачано:

0

Размер:

994.6220703125 KB

Fanlar tizimida muhandislik psixologiyasi, muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani haqida tushuncha va ilmiy tasavvur hosil qilish

• Fanlar tizimida muhandislik psixologiyasi • Muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani haqida tushuncha • Muhandislik psixologiyasida ilmiy tasavvur hosil qilish

Fanlar tizimida muhandislik psixologiyasi Muhandislik psixologiyasi — inson idrokidan, qaror qabul qilish jarayonlaridan, motor reaksiyalaridan va hissiy holatdan kelib chiqqan holda murakkab texnik va ijtimoiy tizimlarni xavfsiz, samarali va qulay qilishga qaratilgan fan bo‘lib, u klassik psixologiya nazariyalari, ergonomika, antropometriya, sun’iy intellekt va tizimli muhandislik usullarini uyg‘unlashtiradi. U o‘z ichiga mashina–inson o‘zaro ta’sirini o‘rganish, kognitiv yukni baholash, e’tibor va diqqatning joylashuvini tahlil qilish hamda charchash va stress ostida qaror qabul qilish jarayonlarini o‘rganish metodlarini oladi ;

masalan, Fitts qonuni orqali motor yukni baholaydi, kognitiv yuk nazariyasi orqali topshiriq murakkabligi va operator samaradorligi o‘rtasidagi bog‘lanishni tasvirlaydi. Tarixan bu yo‘nalish XX asr boshida psixologiya va muhandislik masalalarini birlashtirgan Hugo Münsterberg va keyinchalik Paul Fitts kabi tadqiqotchilar ishi bilan boshlangan, ikkinchi jahon urushi davrida samolyot va qurol-sanoatda inson omillari xavfsizligiga alohida e’tibor qaratilishi bilan jadal rivojlangan. Bugungi kunda muhandislik psixologiyasi aviatsiya boshqaruv panellari, avtomobil dizayni, tibbiyot diagnostika aparatlari, shuningdek, mobil ilovalar va veb-interfeyslarning intuitivligini oshirishda, inson–kompyuter o‘zaro aloqasini yaxshilashda, sun’iy intellekt asosidagi yordamchi tizimlar foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashuvchanlikni oshirishda muhim rol o‘ynamoqda. Ushbu soha laboratoriya sharoitida simulyatsiyalar, real ish muhitida kuzatuvlar va psixometrik testlar orqali insonning tizimlarda ishlash jarayonini tahlil qiladi, uning natijalariga ko‘ra mashina sozlamalari, ko‘rsatkich panellari, signal va ogohlantirish tizimlari, ish joyi me’morchiligi va foydalanuvchi interfeyslari optimallashtiriladi

Muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani haqida tushuncha Muhandislik psixologiyasi mutaxassislik fani — murakkab texnik va ijtimoiy tizimlarda inson omillarini chuqur o‘rganib, ularni samarali, xavfsiz va qulay qilishga qaratilgan qo‘llanma psixologiya sohasidir. U psixologiyaning tajriba va nazariy ma’lumotlarini ergonomika, antropometriya, tizimli muhandislik va informatika bilan uyg‘unlashtiradi, bu esa inson–mashina o‘zaro aloqasini optimallashtirishda muhim o‘rin tutadi ScienceDirect . Mutaxassislik dasturi kognitiv psixologiya, ergonomika, statistika, tizim dizayni va inson–kompyuter interfeyslari kabi fanlarni o‘z ichiga oladi

Mazkur yo‘nalish bitiruvchilari aviatsiya, avtomobilsozlik, sog‘liqni saqlash, sanoat jarayonlari va foydalanuvchi tajribasini (UX) yaxshilashga yo‘naltirilgan turli kasb-kor yo‘nalishlarida faoliyat yuritadi.Qo‘shni fanlardan farqli o‘laroq, muhandislik psixologiyasi insonning kognitiv yukini, motor nazoratini, sezgi jarayonlarini va qaror qabul qilish usullarini tizim dizayni bilan integratsiyalaydi. AQShdagi turli universitetlarda (taxminan 70 ta HFES akkreditatsiyalangan dastur) aspirantura bosqichi bo‘yicha mutaxassislik kashf etilgan, ammo ko‘plab talabalar dastlab psixologiya yoki muhandislik sohalarida bakalavriat darajasini tugatib, keyinchalik magistraturaga o‘tadi

Muhandislik psixologiyasida ilmiy tasavvur hosil qilish Muhandislik psixologiyasida ilmiy tasavvur – bu insonning kognitiv va motor jarayonlarini, hissiy holatini va atrof‑muhit omillarini murakkab tizimlar bilan o‘zaro aloqada qanday namoyon bo‘lishini umumlashtiradigan integrativ tushuncha. Quyida shu tasavvurning asosiy yo‘nalishlari va mazmuni haqida izchillik bilan so‘z yuritilgan. Muhandislik psixologiyasida eng avvalo insonni axborot qabul qilish, unga ishlov berish va qaror chiqarish jarayonlari kadrda tutiladi. Bu jarayon kognitiv psixologiyaning informatsiya‑qayta ishlash modeli orqali yoritiladi: odam atrofdagi signallarni (ko‘rish, eshitish, sezgi) idrok etadi, xotirada saqlaydi, tahlil qiladi va harakatga yoki qarorga aylantiradi. Tizim dizayneri bu modelga tayangan holda ekranda ko‘rsatiladigan ma’lumot hajmi va tartibini, signal alarm tizimini, menyu tuzilishini shunday loyihalaydiki, foydalanuvchi chalg‘imasin, diqqat markazidan chiqmay, kerakli vazifani bajarishda xatoga kam yo‘l qo‘ysin

Keyingi muhim tamoyil — kognitiv yuk nazariyasi. Unga ko‘ra, insonning ma’lumot saqlash va ishlov berish imkoniyati chegaralangan; yuqori yuk holatida qaror kechikishi, haddan tashqari yukda esa xato ehtimoli sezilarli darajada oshadi. Muhandislik psixologiyasi shu yukni o‘lchab, vazifa murakkabligini va interfeys komponentlarini shunday moslashtiradiki, yuk optimal darajada saqlansin: masalan, menyu elementlari soni va joylashuvi, tugmachalar o‘lchami va rang kontrasti, qo‘shimcha yordam (tooltip) ko‘rinishi. Perseptiv motor funksiyalarning ahamiyati ham katta: Fitts qonuni kabi ‑ matematika psixologik formulalar yordamida tugma masofasi va o‘lchami bilan ‑ uni bosingandagi vaqt o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlanadi. Bu ma’lumotga tayangan holda boshqaruv panellarini, virtual qoplamalarni va boshqaruv elementlarini loyihalash, operator qo‘l va barmoq harakatlarini minimal darajada murakkablashtirib, ish samaradorligini yuqori darajada saqlash imkonini beradi .

Shu bilan birga mukammal ilmiy tasavvurda charchash va stress ostida qaror qabul qilish komponentlari ham hisobga olinadi. Reaksiyalarni o‘lchash, yurak urishi va ko‘z harakati kuzatuvlari yordamida modellashtirilgan sinovlar o‘tkaziladi; ularning natijasida tizim ogohlantirish chastotasi, vizual va akustik signallar balandligi va chastotasi, shuningdek dam olish intervallari optimallashtiriladi. Bundan tashqari muhandislik psixologiyasi ijtimoiy organizatsion ‑ omillarni ham inkor etmaydi: jamoa ichidagi ish taqsimoti, kommunikatsiya kanallari, jismoniy va psixologik xavfsizlik muhitini o‘rganadi. Masalan, favqulodda vaziyatlarda jamoa a’zolarining ro‘yxatga olinishi, signalni qabul qilish va qaror qabul qilish jarayonlari sinxronligini kafolatlaydigan protokollar ishlab chiqiladi.

Yuqorida sanab o‘tilgan tamoyil va metodlar asosida muhandislik psixologiyasi jarayonni quyidagicha ilmiy tasavvurga soladi: “inson — tizim” munosabati dinamik, o‘zgaruvchan parametrlar to‘plami bo‘lib, bu yerda har bir vizual, akustik yoki haptik signal operatorning kognitiv va motor qobiliyatlari doirasida chiqish natijasini belgilaydi. Tizimning optimal ishlashi insonning xatoga moyilligini kamaytirish, stressni boshqarish va maksimal ish faoliyatini ta’minlash orqali erishiladi. Shunday qilib, muhandislik psixologiyasida ilmiy tasavvur – bu nazariy model va eksperimental natijalarni tizimli tarzda birlashtirib, murakkab texnik, ijtimoiy va kognitiv omillarning dinamik o‘zaro ta’sirini aniqlovchi va uni loyihaga tatbiq etuvchi yondashuvdir.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT Rajabova Elmira

Похожие

Ta’lim psixologiyasi va tarbiya psixologiyasi

Psixologiya fanining predmeti, rivojlanish tarixi, sohalari va tadqiqot metodlari

Psixologiya tarixi fanining predmeti va vazifalari

Ta’lim psixologiyasi. Tarbiya psixologiyasi 2

Xorij psixolog olimlari