Касб педагогикасида ўқитишнинг замонавий воситалари - Педагогиka - Презентации

Касб педагогикасида ўқитишнинг замонавий воситалари

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

864.5 KB

• “ Йўналтирувчи матн”

2“ ЙЎНАЛТИРУВЧИ МАТН” методи - таълим олувчилар мустақил равишда йўналтирувчи саволлар ёрдамида маълумот йиғиш, режалаштириш, амалга ошириш вазифаларини бажарадиган методдир.

3« ЙЎНАЛТИРУВЧИ МАТН » методи бўйича фаолият кўрсатиш МУҲАНДИС - ПЕДАГОГ ФАОЛИЯТИМУҲАНДИС - ПЕДАГОГ ФАОЛИЯТИ ТАЪЛИМ ОЛУВЧИ ФАОЛИЯТИТАЪЛИМ ОЛУВЧИ ФАОЛИЯТИ Ўқ ув материалларини ва йў налтирувчи саволларни беришЎқ ув материалларини ва йў налтирувчи саволларни бериш Олдиндан тайёрланган режалаштиришга оид вара қ аларни тар қ атишОлдиндан тайёрланган режалаштиришга оид вара қ аларни тар қ атиш Таклифларни му ҳ окама қ илиш Таклифларни му ҳ окама қ илиш Муаммоларни му ҳ окама қ илиш Муаммоларни му ҳ окама қ илиш Баҳолаш варақаларини биргаликда ишлаб чи қ ишБаҳолаш варақаларини биргаликда ишлаб чи қ иш Биргаликда хулоса чи қ ариш Биргаликда хулоса чи қ ариш Му ст а қ ил равишда ма ъ лумот йи ғи шМу ст а қ ил равишда ма ъ лумот йи ғи ш Му ст а қ ил равишда режа тузишМу ст а қ ил равишда режа тузиш Му ст а қ ил равишда қ арор қ абул қ илишМу ст а қ ил равишда қ арор қ абул қ илиш Му ст а қ ил равишда амалга оширишМу ст а қ ил равишда амалга ошириш Му ст а қ ил равишда текширишМу ст а қ ил равишда текшириш Му стақ ил равишда хулоса чи қ аришМу стақ ил равишда хулоса чи қ ариш

4« ЙЎНАЛТИРУВЧИ МАТН » методи бўйича юритиладиган ҳужжа тлар МА Қ САД: _____________ _____________ _____________ _____________ ТОПШИРИ Қ ТАЪРИФИ: _____________ _____________ _____________ _____________ _____________ Й Ў НАЛТИРУВЧ И САВОЛЛАР: ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ _______________ ТАР Қ АТМА МАТЕРИАЛЛАР ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ __ ЧИЗМАЛАР, СХЕМАЛАР

Хотира билиш жараёни ва унинг турлари

Хотира билиш жараёнинг таърифи. Хотира деб- «Хотира атроф-муҳитдаги воқелик (нарса)ни бево-сита ва билвосита, ихтиёрий ва ихтиёрсиз равишда, пассив ва актив (фаол) ҳолда репродуктив ва продуктив тарзда, вербал ва новербал шаклда, мантиқий ва механик йўл билан акс эттирувчи эсда олиб қолиш, эсда сақлаш, қайтадан эсга тушириш, унутиш ҳамда таниш, эслашдан иборат руҳий жараён алоҳида ва умумий намоён қилувчи ҳодиса, барча таассуротларни ижодий қайта ишлашга йўналтирилган мнемик фаолиятдир».

Хотиранинг турлари: • Хотира инсоннинг ҳаёти ва фаолиятининг барча соҳаларида қат-нашиши туфайли унинг намоён бўлиш шакллари, ҳолатлари, шарт-шароитлари, омиллари ҳам хилма-хил кўринишга эгадирлар. Одатда, хотиранинг турларига ва уларни муайян турларга ажратишда энг му-ҳим асос қилиб, унинг характеристикасини эсда олиб қолиш, эсда сақлаш, қайта эсга тушириш, таниш сингари жараёнларни амалга оширувчи фаолиятнингхусусиятларига боғлиқлиги олинади. Умумий психологияда хотира 5 та муҳим мезонга (бизнингча) мувофиқ ра-вишда турларга, кўринишларга ажратилади:

I. Руҳий фаолиятнинг фаоллигига кўра хотира қуйидаги турларга бўлинади: а) ҳаракат ёки мотор-ҳаракат хотираси; б) образли хотира; в) ҳис-туйғу ёки ҳиссиёт хотираси; г) сўз-мантиқ хотира.

• а) ихтиёрсиз, • б) ихтиёрий, • в) механик. II . Руҳий фаолиятнинг мақсадига биноан;

III . Руҳий фаолиятнинг давомийлигига кўра: • а)а) қисқа муддатли хотира;қисқа муддатли хотира; • б)б) узоқ муддатли;узоқ муддатли; • в)в) оператив (тезкор) хотира.оператив (тезкор) хотира.

IV . Руҳий фаолият қўзғатувчисининг сифатига кўра: • а) мусиқий, а) мусиқий, • б) эшитиш хотираси.б) эшитиш хотираси.

VV .. Руҳий фаолиятнинг инсон йўналишига Руҳий фаолиятнинг инсон йўналишига қарабқараб • а) феноменал, а) феноменал, • б) касбий.б) касбий.

Ҳаракат хотираси. Ҳаракат хотираси. • Инсон фаолиятининг ҳар бир турига руҳий фа-олликнинг у ёки бу кўринишлари устунлик қилиши кузатилади: ма- салан, ҳаракат, ҳиссиёт, идрок, ақд-заковат каби руҳий фаолиятнинг кўринишлари мавжуддир. Ана шу руҳий фаоллик турларининг ҳар бири тегишли ҳаракатларда ва уларнинг маҳсулотларида ўз ифодаси-ни топиб, ҳаракатларда, ҳиссий кечинмаларда, туйғуларда, образлар-да, тимсолларда фикр ва мулоҳазаларда акс этади. • Буларнинг барчасига хизмат қилувчи хотиранинг ўзига хос турла-рига нисбатан психология фанида илмий тушунчалар тариқасида ном берилган: ҳаракат, ҳиссиёт, образли ва сўз-мантиқ хотира.

Ҳис-туйғу ёки ҳиссий хотира. Ҳис-туйғу ёки ҳиссий хотира. • Бу хотира ҳис-туйғулар, руҳий ке-чинмалар, ҳиссиётлар бизнинг эҳтиёжларимиз ва қизиқишларимиз қандай қондирилаётганлигидан, атрофимиздаги нарса ва ҳодисалар-нинг хусусиятига нисбатан муносабатларимиз қай тарзда амалга оши-рилаётганлигидан доимо хабар бериб туриш имкониятига эга. Шу-нинг учун ҳар бир кишининг ҳаёти ва фаолиятида ҳиссий хотира тури жуда катта аҳамият касб этади.

Образли хотира. • Образли хотира тасаввурлар ва турмуш манзара-лари, шунинг билан бирга, товушлар, таъмлар, ранглар, шакллар билан боғлиқ бўлган хотира туридир. Образ хотираси деб, яққол маз-мунни, бинобарин нарса ва ҳодисаларнинг аниқ образларини, уларнинг хусусиятлари ва боғланишларини эсда қолдириш, онгда мустаҳ-камлаш ҳамда зарурият туғилганда эсга туширишдан иборат хотира турига айтилади. • Психология фанида образли хотиранинг бир нечта турлари ажра-тиб кўрсатилади, биз уларнинг айримларига тавсиф берамиз.

Изчил образлар Изчил образлар хотирасихотираси :Сенсор хотиранинг энг содда кўриниши ёки шакли изчил образлардан иборатдир. Изчил образларнинг намоён бўлиш ҳодисаси қуйидагилардан тузилгандир: агар субъект (шахс)га бир неча дақиқа оддий қўзғатувчи юборилса, жумладан, 10—15 сек. ёрқин қизил квадратга қараб туриш таклиф этилса, сўнг текширилувчи олдидан квадрат олиб қўйилса, у қизил квадрат ўрнида худди шундай геомет-рик шакл изини кўришда давом этади, асосан, бу шакл кўк-яшил рангда товланади. Мазкур из ўша заҳоти, баъзан бир неча секунддан кейин пайдо бўлиб, 15 секунддан то 45—60 секундгача ўша объектда сакданиб туради, шундан сўнг у аста-секин оқара бошлайди; натижа-да ўзининг аниқ контурини йўқотади, кейинчалик мутлақо йўқолиб кетади, гоҳо бутунлай йўқолиш учун қайтадан пайдо бўлиши мум-кин. Одамларнинг индивидуал- типологик хусусиятларига қараб, из-чил образларнинг аниқлиги ва давомийлиги турлича бўлиши кўзга ташланади.

• Эйдетик образлар хотирасиЭйдетик образлар хотираси .. Умумий психологияда изчил образлардан эйде-тик образларни фарқлаш анъана тусига кирган («эйдос» — юнонча «образ» деган маънони англатади). Хотиранинг бу тури, яъни эйде-тик образлар ўз вақтида немис психология мактабининг намояндала-ри ака-ука Йенишлар томонидан таърифлаб берилган. Баъзи одам-ларда, айниқса, болалик ва ўсмирлик, ўспиринлик даврларида куза-тилган нарса ёки суратлар кўз ўнгидан олиб қўйилса ҳам сурат сий-моси узоқ вақт сақланиш хусусиятига эга. • Мазкур нарса ва жисмларнинг аниқ образлари, тасвирларини ку- затиш мумкин. Бу ҳодиса жаҳон психология фанида тажрибада тек- ширилиб кўрилган. Тажрибада текширилувчига 3-4 дақиқа давомида расм кўрсатилган ва тасвир олиб қўйилгандан сўнг унинг таркибий қисмлари, тузилиши ҳақида қатнашчиларга саволлар берилган. Бу жараёнда айрим текширилувчилар биронта саволга жавоб бера олма- ган бўлсалар, аниқэйдетик образга эга бўлган иштирокчилар эса расм- ни кўришда давом этаётгандай ҳар бир саволга аниқ жавоб беришга эришганлар.

Тасаввур образлари хотираси. • Тасаввур образлари хотиранинг янада мурак-каброқтури бўлиб ҳисобланади ва уларнинг хусусиятлари ҳақида тасаввурга эгамиз. Инсон дарахт, мева, гул тўғрисида тасаввурга эга эканлиги шуни кўрсатадики, унинг илгариги тажрибалари субъект-нинг онгида шу образларнинг изларини қолдирган. Илмий тушунча-лар талқин қилинганида тасаввур образлари эйдетик образларга жуда яқиндек туюлади. Лекин эйдетик образлар ҳақидаги психологик таҳ-лил шуни кўрсатадики, тасаввур образлари унга қараганда анча бой бўлиб, ўзига хос хусусиятлари билан ажралиб туради. Тасаввур образларининг эйдетик образларидан ажратувчи фарқтасаввур образлари-нинг полимодаллик хусусиятидир. Бунинг асосий моҳияти тасаввур образлари кўриш, эшитиш, тери орқали сезиш изларининг таркибий қисмларини бирлаштиради. Масалан, мева тўғрисидаги тасаввур об-рази унинг ташқи кўриниши (шакли, ранги), мазаси, оғирлиги, ваз-нини ўзаро бирлаштириб акс эттиради.

Сўз-мантиқ хотирасиСўз-мантиқ хотираси • Сўз-мантиқ хотираси мазмунини фикр ва мулоҳазалар, аниқ ҳукм ҳамда хулоса чиқаришлар ташкил этади. Инсонда фикр ва мулоҳаза турли хил шакллар ёрдамида ифодаланган-лиги туфайли, уларни ифодалаш фақат ўзлаштирилаётган материалларнинг асосий маъносини изохлаш, талқин қилиб бериш ёки улар-ни сўзма- сўз ифодаланилишини айнан айтиб беришга қаратилган бўлиши мумкин. Агар маълумот, ахборот, хабар, материал маъно жи-ҳатдан қайта ишланмаса, у ҳолда материални сўзма-сўз ўзлаштириш мантиқий ўрганиш бўлмасдан, балки, аксинча, механик эсда олиб қолишга айланиб қолади. • Сўз-мантиқ хотиранинг вужудга келишида биринчи сигнал билан бир қаторда иккинчи сигналлар тизими асосият касб этади. Чунки сўз мантиқ хотираси фақат инсонга хос бўлган хотиранинг махсус тури ҳисобланиб, бу хотира тури ўзининг содда шакллари билан ҳай-вонларга ҳам тааллукди бўлган характер ҳис-туйғу ва образли хотира-лардан ҳам сифат, ҳам миқдор жиҳатидан кескин фарқ қилади. Ана шу боисдан сўз-мантиқ хотираси бир томондан хотиранинг бошқа турлари тараққиётига асосланади, иккинчидан, уларга нисбатан етак-чилик қилади. Шу билан бирга бошқа барча турларнинг ривожлани-ши сўз-мантиқ хотиранинг таккомиллашувига узвий боғлиқдир. Сўз мантиқ хотиранинг ўсиши қолган хотира турларининг барқарорла-шувини белгилайди.

Ихтиёрий ва ихтиёрсиз хотира. • Хотира турларига нисбатан бошқача тарзда ёндашиш ҳоллари уч-райди, шу боисдан хотира фаолияти амалга ошираётгани яққол, фа-оллик хусусиятлари билан узвий боғлиқ равишда турларга ажратила-ди. Масалан, фаолият мақсадига кўра ихтиёрсиз ва ихтиёрий турлар-га бўлинади. • Ихтиёрий хотира деганда маълум мақсадни рўёбга чиқариш учун, муайян даврларда ақлий ҳаракатларга суянган ҳолда амалга оши-ришдан иборат хотира жараёни тушунилади. Бу фаолиятни, одатда, онг бевосита бошқаради. Кўпинча психология фанида ихтиёрий хо-тирага ихтиёрсиз эсда олиб қолиш қарши қўйилади. Бу жараён маъ-лум, керакли топшириқ ёки вазифа қўйса, эсда олиб қолишга етак-ловчи фаолият бирон-бир мақсадни рўёбга чиқаришга йўналтирил-ган тақдирда юзага келади. Биз математика топишмокдари ечаётга-нимизда масаладаги сонларни эсда олиб қолишни ўз олдимизга мақ-сад қилиб қўймаймиз. Мазкур сўз-мантиқ ҳолатда асосий мақсад фақат масала ечишга қаратилади, бунинг натижасида сонларни (ик-кинчи даражали белги сифатида) эсда сакдашга ҳеч қандай ўрин ҳам қолмайди. Шунга қарамай, биз уларни қисқа муддатга бўлсада, эсда сақлашга интиламиз, бу ҳолат фаолият якунлангунга қадар да-вом этади. • Эсда олиб қолишни мақсад қилиб қўйиш, эсда олиб қолишнинг асосий шарти ҳисобланади. Серб психологи Радославевич ўз тадқи-қотида қуйидаги ҳодисани баён этади. Тажрибада текширилувчидан бири синовни қўллаётган тилнинг тушунмаганлиги туфайли унинг олдига қўйилган вазифаларни пайқай олмаган. Бунингоқибатида унча катта бўлмаган тадқиқот материали 46 марта ўқиб берилганига қара-май текширилувчига тушунтирилиб берилганидан сўнг, у материал билан олти марта ўқиб танишиб, уни такрорлаб, қисмга ажратиб эсга қайта туширишга эришган.

Қисқа муддатли узоқ муддатли ва оператив Қисқа муддатли узоқ муддатли ва оператив хотира.хотира. • Сўнгги пайтларда собиқ шўро ва чет эл психологиясида хотира тадқиқотчиларининг эътиборини эсда олиб қолишнинг дастлабки, бошланғич дақиқаларида вужудга келадиган ҳолатлар, жумладан, ташқи таассурот изларининг мустаҳкамлашигача бўлган жараёнлар, ҳолат-лар механизмлар, шунингдек, уларнинг мустаҳкамланиш муддатлари ўзига жалб қилиб келмоқда. Масалан, бирор материал (шакли, моҳи-ятидан қатъи назар) хотирада мустаҳкам жой олиш учун бу субъекти томонидан тегишли равишда қайта ишлаб чиқилиши, зарур матери-алларини бундай ишлаб чиқиш учун маълум даражада муддат талаб этилиши табиийдир. Ана шу вақт, муддат оралиғида хотирада қайта тикланаётган изларни консолидациялаш- мустаҳкамлаш деб қабул қилинган. Мазкур жараён инсон томанидан яқингинада бўлиб ўтган ҳодисаларни акс садосидан кечинма сифатида кечирилади ва тако-миллашади.

Оператив хотира. • Инсон томонидан бевосита амалга оширилаёт ган фаол, тезкор ҳаракатлар, усуллар учун хизмат қилувчи жараённи англатувчи мнемик ҳолат оператив хотира деб аталади. Ҳозирги за-мон психологиясида ушбу ҳолатни намойиш қилиш учун ушбу мисол келтирилади: математик амални бажаришга киришар эканмиз, биз уни муайян бўлакларга ажратиб ҳал қилишни мақсад қилиб қўямиз. Шу боисдан, оралиқ натижаларини ёдда сақлашга интиламиз, ниҳо- ясига (охирга, якунланишга) яқинлашган сари айрим материаллар эсдан чиқа бошлайди. • Мазкур ҳолат матнни-талаба ёки ўқувчи томонидан ўқишда, уни кўчириб ёзишда, ижодий фикр юритишда, акдий фаолияти амалга оширишда яққол кўзга ташланади. • Мазкур фаолиятда хотиранинг бирликлари деб номланадиган қисм-лар (бўлаклар, парчалар), ҳажми ва кўлами у ёки бу фаолиятнинг муваффақиятли якунланишига таъсир кўрсатади.

Хотира жараёнлари:

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН Р А Ҳ М А Т!

Похожие

Ўқитишнинг интерактив методлари

Муаммоли ўқитишнинг концепцияси

Касб таълими методикаси

Таълим воситалари

Ислом тарихини ўқитишнинг методологик асослари