Ertaklar – xalq og’zaki ijodining qadimiy janri - Этика - Презентации

Ertaklar – xalq og’zaki ijodining qadimiy janri

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

11445.880859375 KB

Ertaklar – xalq og’zaki ijodining qadimiy janri.

Ertaklar qadimiy xalq og’zaki me’rosimiz. Xalq og’zaki poetik ijodidagi eng boy va rang – barang janrlardan biri ertakdir.Xalq tomonidan yaratilgan ko’plab ertaklarda bolalarning o’ziga xos hayoti chetlab o’tilmagan. Hatto, turli yoshdagi bolalar uchun juda ko’p maxsus ertaklar yaratilgan. Qadimgi kishilarning tasavvurlari natijasida paydo bo’lgan afsonalarning zamirida dastlabki ertaklar paydo bo’lgan. Asrlar o’tishi bila, kishilarning ongi o’sishi, jamiyatdagi voqea-hodisalar,

odamlarning o’zaro muolila-munosabatlari zamirida ertaklar tobora hayotga yaqinlashtirilgan. Keyinchalik esa aniq maqsad va yo’nalishlar zamirida ertaklar yaratilgan va ularning yaratilishidan asosiy maqsad shunchaki qiziqarli voqealar bayoni emas, balki maslahat va yo’nalishlar bera olish , ibrat va namuna ko’rsatishga aylangan. Mahmud Qoshg’ariy ertaklar haqida shunday degan: Ertaklar doston va afsonalarning qisqargan, mazmunigina saqlanib qolgan variantlari tarzida ko’rgan.

Ertaklar mvzu va mazmuniga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’linadi:  Hayvonlar haqidagi ertaklar.  Xayoli-fantastik ertaklar.  Hayotiy-maishiy ertaklar.  Hajviy ertaklar.

Hayvonlar haqidagi ertaklar

Hayvonlar haqidagi ertaklar deganda, asosan, to’rt oyoqli hayvonlarni tushunishimiz to’g’ri emas. Chunki, “hayvon” so’zi tirik degan ma’noni anglatadi. Shuning uchun, barcha jonzotlarni hayvon deb atashimiz mumkin. Xalq ertaklarida chumolidan tortib filgacha, xatto undan katta hayvonlar ham ishtirok etadilar. Hayvonlar haqidagi ertaklarda ham boshqa turdagi ertaklar singari inson muammolari bilan bog’liq barcha masalalarni ko’rishimiz mumkin.

Sehrli – fantastik ertaklar.

Sehrli – fantastik ertaklar ming yillar davomida insoniyatning ezgu va shirin hayollari, turli yovuz kuchlarga qarshi olib borgan kutashlari davomidagi xulosalar, ulardan kelib chiqadigan extiyojlarning o’ziga xos yechimi sifatida maydonga kelgan. Sehrli – fantastik ertaklarning obrazlari tizimi o’ziga xosdir. Unda ijobiy va salbiy xarakterdagi obrazlarni uchratish mumkin. Sehrli ertaklarda pari, yalmog’iz,dev, ajdar kabi fantastik va mifolagik obrozlar sistemasi mavjud.

Hayotiy – maishiy ertaklar.

Hayotiy – maishi ertaklarda sehrli voqea va buyimlar ishtirok etadi. Bunday ertaklar jamiyat va yakka shaxslarning kundalik hayot inson umri davomidagi ayrim voqealarni aks ettiradi. Hayotiy – maishiy ertaklar real hayotiy voqealar asosida qurilgan bo’lganligi uchun ularda fantastika muhim rol o’ynamaydi. Ertak qahramonlari faol yashaydigan kishilar bo’lib, ular o’z aql-zakovatlari, bilim va tajribalarga suyangan holda katta muammolarni hal qiladilar.

Hajviy ertaklar.

Hajviy ertaklarda ijtimoiy hayotdagi barcha salbiy holat va ko’rinishlar inson xarakterlarini ochib beradi. Ijtimoiy hayotdagi barcha ziddiyat va qarama – qarshiliklar bunday ertaklarga asos bo’la oladi. Bunday ertaklarda zolim podisholar, ochko’z amaldorlar, xasis boylar va fahm – farosatsiz kishilar hajv qilinadi.

Ertaklarda xalq og’zaki ijodining asosiy xususiyatlari to’laligicha namoyon bo’ladi. O’tmishda ham , hozirgi zamonda ham ertaklar yozma adabiyot vakillari tomonidan ham yaratilgan. Demak, ularning deyarli barchasini og’zaki tarzda yaratilgan desak bo’ladi.

Bo’g’irsoq

Bir bor ekan , bir yo’q ekan qadim o’tgan zamonda chol bilan kampir bo’lgan ekan.Kunlarning birida ular bo’g’irsoq pishirib,sovushi uchun deraza tokchasiga qo’yisshibdi.

Bo’g’irsoq esa quyosh nurlarida ko’rini ochib qarasa,qarshisida yam-yashil o’rmanni ko’ribdi. U o’rmonga borishni juda hohlabdi va hech kimga sezdirmay,deraza tokchasidan tushib o’rmonga yo’l olibdi.Bir payt qarsisidan bo’ri chiqib qolib unga qarab: “qayerga ketayapsan” deb so’rab,”men seni yepqo’yaman depdi.Shunda bo’g’irsoq qo’shiq kuylapdi:”men bo’girsoq bo’g’irsoq, surpadagi un-urvoq men bobomdan qochdim men buvimdan qochdin, eshit bo’ri endi bas sendan qochish hech gapmas” deb qochib ketibdi.

Bo’ridan qachib qutilgan bo’g’irsoq ayiqqa duch kelibdi.Ayiq debdi:”hoy to’xta buncha hushbo’ysan men seni yeyman”debti, Bo’g’rsoq yana qo’shiq kuylapti”men….. Eshit ayiq bo’ldi bas sendan qochish hech gapmas” deb qochib qolibdi . Yo’lda unga ayyor tulki duch kelibdi.”Nimcha shirinsan” debdi tulkixon.Bo’g’irsoq qo’rqib ketib tulkiga dedi” meni yemang men sizga qo’shiq aytib beraman”…

Shunda tulki unga dedi” qulog’im yaxshi eshitmaydi , tumshug’imga chiqib ayt ”dedi.Bo’g’irsoq rozi bo’ldi va qo’shig’ini uning tumshug’ida aytishni endigina boshlagan edi, tulki og’zini katta ochib uni yutib yubordi.

Qissadan xissa shuki, kattalarni gapiga quloq solmaslik yomon oqibatlarni olib kelishiga guvohi bo’lishdir.

E’TIBORINGIZ UChUN RAXMAT!

Похожие

Zamonaviy axloqiy tarbiyada kosmopolitizmga moyillik

Ertalabki gigiyenik gimnastika mashqlari majmuasi

Serquyosh o`lka

Этика, эстетика ва мантиқ

Эстетик қадриятларнинг қадрсизланишига олиб келувчи омиллар