San’at estetikasi - Основы культурологии - Презентации

San’at estetikasi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

4544.1025390625 KB

ESTETIKA ASOSLARI San’at estetikasi www.arxiv.uz

SAN’AT ESTETIKASI. “ San’at-mo`jizadir. Yurak va miyaning shunday xilvat joylari borki, unga faqat san’at vositasidagina kirish mumkin”. Ibn Sino. www.arxiv.uz

San’at - ijtimoiy ong shakllaridan biri bo’lib,insoniyat ma’naviy madaniyatining tarkibiy qismi, dunyoni ma’naviy anglashning maxsus turidir. San’atning turli ko’rinishlari voqelikni, undagi hodisa, narsa va holatlarni o’zlariga xos usullar yordamida aks ettiradi (masalan, musiqada-tovushlar, ularning o’zaro bog’lanishi, uyg’unligi orqali, badiiy adabiyotda-so’z, obrazlar orqali). Lekin shu bilan birga, ular o’rtasida ma’lum umumiylik mavjud. Bu umumiylik shundan iboratki, ularning hammasida voqelik badiiy- obrazli tarzda aks ettiriladi. www.arxiv.uz

San’atda go’zallik kategoriyasi muhim ahamiyat kasb etadi. Estetika fani-go’zallik san’atning zarur sharti ekanligini, go’zalliksiz san’atning yo’qligi va bo’lishi mumkin emasligini uqtiradi. San’atda mazmun va shaklni bir-biridan ajratib bo’lmaydi. San’atning o’ziga xos xususiyati uning voqelikni ilg’or g’oyaviy nuqtai nazardan turib badiiy obrazlarda aks ettirishdir. San’atning badiiy shakli til,uslub,obraz kabilar bo’lib, ular mazmunni ifodalash uchun xizmat qiladi. www.arxiv.uz

San’atshunoslik - keng ma’noda jamiyatning badiiy madaniyatini, umuman, san’atni o’rganish, tadqiq etish bilan shug’ullanuvchi ijtimoiy fanlar majmuidir. Bu majmuaga kiruvchi adabiyotshunoslik (filologiya fanlari sirasiga ham kiradi), musiqashunoslik, teatrshunoslik, kinoshunoslik va tor ma’nodagi san’atshunoslikdan iborat. Tor ma’nodagi san’atshunoslik tasviriy san’at, amaliy-bezak san’ati va me’morchilikni tadqiq etish bilan shug’ullanadigan ijtimoiy fan bo’lib, san’atshunoslik deganda, ko’pincha uning shu ma’nosi ko’zda tutiladi va keng ishlatiladi. Shu ma’nodagi san’at bir-biri bilan uzviy bog’liq bo’lgan uch tarmoq: a) san’at nazariyasi; b) san’at tarixi; d) badiiy tanqiddan iborat. www.arxiv.uz

San'atda mazmun va shakl birligi. San’atda badiiy qiyofa uning mazmuni va shakli tushunchalari orqali yorqinroq anglashiladi. San’at mazmuni va shakli masalasi estetik nazariyada muhim o’rin tutadi. San’atda mazmun va shakl asarni badiiy idrok etish xususiyatlari, mahorat masalalari kabi badiiy madaniyat nazariyasi hamda amaliyotining asosiy masalalari bilan chambarchas bog’lanib ketgandir. San’atda mazmun va shakl bir-birini izohlaydi, shakl muayyan bir mazmunni ifodalasa, mazmun ham muayyan shaklda namoyon bo’ladi. www.arxiv.uz

San’at turlari . San’at turlari obrazlarning vaqt va makonda rivojlanishiga qarab quyidagicha tasniflanadi. Makon san’ati Vaqt san’ati Vaqt-makon san’ati www.arxiv.uz 310B

Makon san’ati.  Me’morchilik;  Tasviriy san’at;  Haykaltaroshlik;  Amaliy bezak;  Naqqoshlik;  Xattotlik;  Notiqlik;  Ganjkorlik; www.arxiv.uz01 2C 01 0E 01 2E 01 0C15 01 0D0227271608 01 2F 01 0D1609 01 310203180A

Me’morchilik “ Qudratimizga shak- shubhangiz bo`lsa, biz qurdirgan binolarga boqing”. Amir Temur. www.arxiv.uz

Me’morchilik keng ma’noda inson mehnatining muayyan sohasi sidfatida juda qadim zamonlarda paydo bo’lib, kishilarning eng zarur turmush ehtiyojlari-uy-joyga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan edi. Bundan 2000 yil avval qadimgi Rim me’mori Vitruviy ifodalab bergan “Triada” yoki uchlik qoidasi shu kungacha o’z ahamiyatini saqlab qolmoqda. U me’morchilikda uchta asosiy element bo’lishi, ya’ni har qanday inshoot 1) foydali; 2) mustahkam va; 3) go’zal bo’lishi shart, degan edi. Me’morchilik (lat.Architectura so’zidan olingan)- me’morlik san’ati inson ijodiy faoliyatining qurilish bilan bog’liq alohida turidir. Me’morchilik - me’morlik san’ati tarixi, qonuniyatlari, nazariyasi, binolarining turi va uslubi, kompozitsiyasi kabi qator masalalarni o’rganuvchi san’at sohasidir. www.arxiv.uz

Tasviriy san’at. “ Ko`hna dunyo yaralganidan buyon inson rang-tasvir olamining shaydosi. Zero, bu go`zallikka boy, mo`jizakor chizgilarda hamisha ezgulik ulug`langan”. Ortiqali Qozoqov. www.arxiv.uz

Nafis san’at, rang-tasvir (jivopis)-tasviriy san’at turi bo’lib, u bo’yoq yordamida yaratiladi. Badiiy asar sifatida insoniyat uchun ta’lim-tarbiya, estetik zavq berish vazifasini o’taydi, ayrim namunalari esa ma’rifiy ma’lumot qimmatiga ega. Ijodning bu turi bilan shug’ullanuvchi san’atkor-rassom ranglar vositasida tabiatni, muhitni (uning ma’lum bir qismini, ma’lum bir daqiqadagi holatini) gavdalantirish bilan birga ro’y berayotgan voqea, hodisa mohiyati, kishilarning ichki dunyosini va ma’lum bir g’oyani aks ettiradi. Tasviriy san’at rivojiga Uyg’onish davrida katta hissa qo’shildi. Velaskes, Murilbo, Pero della Francheska, Bottichelli, Leonardo da Vinchi, Mikelanjelo, Rafael, Titsian kabi buyuk rassomlar estetik jihatdan bebaho asarlari bilan tasviriy san’at tarixida unutilmas obrazlar yaratdilar. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Haykaltaroshlik. Haykaltaroshlik - tasviriy san’atning turi bo’lib, tasvirlanadigan narsani hajmli, uch o’lchovli (uzunlik, kenglik, balandlikka ega) qilib aks ettirish tamoiliga asoslangan san’at turi. Asosan, inson, qisman hayvon va qushlar, tabiat (manzara), narsalar (natyurmort) ifodalanadi. Haykaltaroshlik asarlari, asosan, 2 turga: hamma tomonidan ko’rish imkoni bo’lgani, mukammal shaklli haykalga va bir tomondangina ko’riladigan relyefga bo`linadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Amaliy bezak san’ati. “ Xalq amaliy bezak san’ati kishilarning ma’naviy olamini boyitadi, badiiy didini shakllantiradi, ruhiyatini tarbiyalaydi”. S.Bulatov. www.arxiv.uz

Xalqimizning amaliy san’ati boy an’analarga va uzoq tarixga ega. Dunyodagi boshqa xalqlar qatori o’zbek xalqi ham o’z madaniy merosini o’zi vujudga keltirgan. Bezakli amaliy san’at turi tasviriy san’atga yaqinroq turadi. U amaliy maqsadlarga mo’ljallangan bo’ladi. Bezakli amaliy san’at, asosan, maishiy turmush ehtiyojlariga xizmat qiladigan narsa, buyumlar yaratadi. O’zbekiston amaliy bezakli san’ati dastgohli tasvir shakllaridan farq qilib, xalq tarixi bilan bog’liq holda murakkab va ko’p asrli rivojlanish yo’lini bosib o’tgan. Hozir nafis gazlamalar, gilamlar to’qish, sopol idishlarga gul solish, do’ppi tikish, zardo’zlik, kashtachilik, so’zanaga gul tikish, misgarlik, kulolchilik, zargarlik, musiqa asboblari yasash kabi san’at turlari keng tarqalgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Naqqoshlik san’ati. “ Agar kimki rasmdagi har bir chiziqqa jon bag`ishlay olar ekan, u san’at kalitini egallagan bo`ladi”. Naqqosh Maoniy. www.arxiv.uz

Naqsh- arabcha tasvir, gul degan ma’noni anglatadi. Shuningdek, qush, hayvon, o’simlik, geometrik shakllar va boshqa elementlarni ma’lum tartibda takrorlanishdan hosil qilingan bezakdir. O’zbekiston hududidagi arxeologik qazilmalardan Xorazm, So’g’d, Baqtriya viloyatlarida naqsh san’atining rivojlanganligi ma’lum. O’zbek naqqoshlari, asosan, ko’k, zangori, yashil, sariq, qizil, oq, qora ranglar bilan naqsh ishlaydilar. Naqqoshlik san’ati “Nizomi”ning yozilishi va bizgacha yetib kelishi bu san’at turining uzoq tarixini, unga izchil amal qilinganini, binolar va kitoblarni badiiy bezashda, o’ymakorlikda keng o’rin egallaganini ko’rsatib turibdi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Xattotlik san’ati. Go’zallik qonunlariga rioya qilib ishlangan qo’lyozma kitoblar “Nafis kitob” va xattotlik san’ati deb yuritilgan. Mashhur xattot Ali Tabriziy (1330-1404-y.) nasta’liq xatini kashf qildi. Mashhur xattot, naqqosh, shoir bo’lgan Sulton Ali Mashhadiy ko’chirgan Nizomiy, Attor, Sa’diy, Jomiy, Navoiyning nafis kitoblari jahon kutubxonalarida hozir ham nodir san’at asarlari sifatida e’zozlab saqlanadi. www.arxiv.uz

NOTIQLIK SAN`ATI. “ Nutq- qudratli kuch, u ishontiradi, undaydi, majbur etadi”. R.Emerson www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Ganchkorlik san’ati. Xalq hunarmandchiligida ganchkorlik san’ati ham o’zining estetik zavq beruvchi, nafosatga boy va serqirra asarlari bilan muhim o’rin tutadi. O’rta Osiyo va Sharq xalqlarining estetik didi naqadar yuksak darajada rivojlanganligidan guvohlik beruvchi Buxoro, Samarqand, Toshkent, Xiva, Farg’ona va boshqa shaharlardagi ganchdan ishlangan san’at asari namunalarini ko’rib ajdodlarimizning iste’dodlariga tasannolar aytamiz. Ganch 2 xil: tabiiy va sun’iy. Ganch o’ymakorligi bilan shug’ullangan ustalar ganchkorlar deb ataladi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

VAQT SAN`ATI • Musiqa san`ati; • Maqom san`ati; • Qo`shiqchilik va raqs san`ati; • Badiiy adabiyot; www.arxiv.uz

Musiqa san’ati. “ Musiqa- tafakkurning qudratli manbai. Musiqiy tarbiyasiz tom ma`nodagi aqliy kamolot bo`lishi mumkin emas”. V.A.Suxomlinskiy. www.arxiv.uz

Yana bir qadimiy san’at turi- musiqadir. Bu san’at turi barcha davr daholari e’tiborini o’ziga jalb qilib keldi. Arastu: “Musiqa ko’ngilga axloqan muayyan ta’sir ko’rsatuvchi quvvatga ega. Musiqa shunday hislatga ega ekan, u yoshlarni tarbiyalash vositalari qatoriga qo’shilmog’i lozim”, deb ta’kidlaydi. Musiqa san’ati Sharqning buyuk allomalari Beruniy, Forobiy, Ibn Sinolarni ham qiziqtirib kelgan. Mirzo Ulug’bek “Bulujiy”, “Shodiyona”, “Axloqiy”, “Tabriziy”, “Usuli ravon” va “Usuli otlig’” kuylarini, Alisher Navoiy “Isfaxoniy” kuyini ijod qildilar. Musiqa san’ati ham san’atning boshqa turlari va she’riyat bilan uzviy aloqada rivojlandi, mohir san’atkor mashshoqlar, bastakor va hofizlar yetishib chiqdi. Nodir va bebaho musiqiy asarlar yaratildi. www.arxiv.uz

Maqom san’ati. “ Ul parivashkim, bo`lubmen zor-u sargardon anga, Ishqidin olam manga hayron-u men hayron anga!” A.Navoiy. www.arxiv.uz

Maqom san’ati o’zining ko’p asrlik tarixiga ega. Maqom asli arabcha so’zbo’lib, o’rin, joy, daraja, martaba, manzilgoh kabi tushunchalarni ifodalaydi. Maqom mukammal pardalar uyushmasi doira usullari mushtarakligida ijod etilgan cholg’u kuy va ashulalar majmuasi mazmunini ham ifodalaydi. Hozir O’zbekistonda maqomlarning 3 turi mavjud: 1.Olti maqom (Shashmaqom yoki Buxoro maqomlari). 2.Xorazm maqomlari. 3.Farg’ona-Toshkent maqomlari. Shu kungacha xalqning sevimli kuylari bo’lib kelayotgan Shashmaqom duvozdaz maqom zaminida shakllanib bordi. Shashmaqom olti turkumdagi maqomlarni o’z ichiga oladi. Buzruk, Rost, Navo, Dugoh, Segoh va Iroq. Bu maqomlardan har biri uch butoqdan tashkil topadi: 1. Mushkilot- faqat cholg’u asboblari bilangina ijro etiladi. 2. Nasr- cholg’u va ashula bilan ijro etiladi. 3.Ufor- cholg’u, ashula va o’yin bilan ijro etiladi. www.arxiv.uz

Qo`shiqchilik va raqs san’ati. Qo’shiqchilik va raqs san’ati O’rta Osiyo hududida yashagan xalqlarda turmush sharoiti, marosimlar, bayramlar bilan bog’liq holda qadim zamonlardan beri rivoj topgan. O’zbek raqslari gavdaning nafis harakatidan iborat, klassik raqslarda baxt va baxtsizlik, quvonch va xafagarchilik, hayot va o’lim qayg’usi ifodalanadi. 1956-yilda “Shodlik”, 1957-yilda “Bahor”, 1958-yilda “Lazgi” ashula va raqs ansambllari tashkil etildi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Badiiy adabiyot. “ Adabiyot yashasa, millat yashar: adabiyoti gullamagan va adabiyotining taraqqiysi cholishmagan va adiblar yetishtirmagan millat oxiri bir kun hissiyotidan, o`ydan, fikrdan mahrum qolib, inqiroz bo`lur”. Cho`lpon. www.arxiv.uz

San’atning eng qadimiy va ommaviy turlaridan biri badiiy adabiyotdir. Badiiy adabiyot so’z orqali namoyon bo’ladi. Badiiy adabiyot turlari: Epik tur, avvalo, voqealarni badiiy o’zlashtirish bilan, lirik tur-kayfiyat yoki ruhiy holat bilan, dramatik tur-harakat bilan bog’liq holda amal qiladi. Adabiyotning epik turi haqida so’z yuritilganda Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig”, Firdavsiyning “Shohnoma”, Navoiyning “Xamsa” siga kiritilgan “Hayrat-ul abror”, “Farhod va Shirin”, “Layli va Majnun”, “Sab’ai sayyor”, “Saddi Iskandariy” dostonlari, A. Qodiriyning “O’tgan kunlar”, Cho’lponning “Kecha va kunduz”, Oybekning “Navoiy”, Pirimqul Qodirovning “Bobur”, “Humoyun va Akbar” kabi asarlari ko’z o’ngimizda gavdalanadi. O’zbek adabiyotida Cho’lpon va Usmon Nosir, Abdulla Oripov va Erkin Vohidov lirikasida badiiy uslub xilma-xillagidan qat’iy nazar, ular ijodida lirik va epik tomonlar hamjihatlikda mavjudligini ko’ramiz.www.arxiv.uz

ARALASH SAN`AT TURLARI  Teart san`ati;  Ochiq sahna (estrada);  Sirk san`ati;  Kino san`ati;  Oynai jahon (televideniya) www.arxiv.uz

Teatr san’ati. Tomosha san’ati turlaridan biri teatrdir. Bu san’at turi qadimiy Yunonistonda paydo bo’lgan. Buyuk dramaturglar Esxil, Sofokl, Evripid va boshqalar yetishib chiqdi va ilk teatr binolari shu yerda qurildi. Teatr so’zi yunoncha “teatron” so’zidan olingan bo’lib, qadimda yunonlar ommaviy tomoshalar bo’ladigan joylarni “teatron” deb ataganlar. Teatrning bir qancha turlari mavjud. Masalan, drama teatri, qo’g’irchoq teatri, opera va balet teatri, musiqiy drama teatri, bir aktyor teatri. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Sirk san’ati. Sirk san’ati, dorbozlik, qiziqchilik ham eng qadimiy san’at turlaridan bo’lib, ular keng xalq ommasi e’zoziga sazovor bo’lgan. Sirk san’atida g’aroyib moslamalarda hunar ko’rsatish (ekssentrik) va qiziqchilik-masxarabozlik, murakkab jismoniy tarbiya san’ati (akrobatika) va jonivorlarni o’rgatish (dressirovka) bir-biri bilan o’zaro bo’g’liq. Sirk san’ati asosini murakkab mashqlar tashkil qiladi. U mustaqil estetik qiymatga ega bo’lib, sirk dasturining tarkibiy qismidir. Sirk tomoshalari xilma-xil san’at ko’rinishlarini jamlab namoyon etadi. Shu bois sirk turli yoshdagi va turli did-farosatli odamlarning sevcimli tomoshasi bo’lib qolgandir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Kino san’ati. www.arxiv.uz

Kino - ham san’at turi bo’lib, hayotdagi voqealarning o’z holicha yoki maxsus inssenirovka qilib yoki multiplikatsiya, kompyuter vositasida qayta tasvirlab suratga tushirish yo’li bilan asarlar yaratadi. Ushbu san’atning 4 asosiy turi mavjud: badiiy kinematografiya, hujjatli kinemotografiya, ilmiy-ommabop kinematografiya, multiplikatsiya. Badiiy kinematografiyada epos, lirika, drama imkoniyatlaridan foydalaniladi. Hujjatli kinematografiya adabiyot, jurnalistika janrlarining xususiyatlarini o’z ichiga oladi. Multiplikatsion kinematografiya ko’pincha bolalarga mo’ljallangan. Kino san’ati kinoaktyor oldiga ham o’ziga xos talablar qo’yadi, u ko’proq o’zini tabiiy, samimiy, erkin, vazmin va bemalol tutadi. Bu bilan kinoaktyor o’zining jozibadorligi va ehtirosliligini yo’qotmaydi, balki u yaratayotgan obrazning estetik ta’sir kuchi ortadi. www.arxiv.uz

Televideniyaning ijtimoiy ahamiyati. XX asrning ikkinchi yarmida “Oynai jahon” (televideniya) ravnaq topdi. Shu bilan bog’liq o’zbek teleseriyali ham shakllanmoqda. Televideniyaning ijtimoiy ahamiyati jihatidan keng miqyosdagi san’at turlarini o’z ichiga olib, u siyosiy, ilmiy-texnik, estetik va boshqa axborotni tezkor sur’atda yetkazib berishning eng muhim vositasidir. San’at turlari va ko’rinishlarining deyarli hammasi “Oynai jahon” bag’riga singib, estetik ta’sir etishning samarali vositasiga aylanmoqda. www.arxiv.uz

Похожие

Zamonaviy qizlar qanday bo'lishi kerak

Ma`naviyatni shakllantiradigan asosiy mezonlar

Ma`naviyat - bilim

Ma`naviyatga oid fikrlar

Ma`naviy va moddiy boylik uyg`unligi 2