Ma’naviyatli inson tushunchasi - Основы культурологии - Презентации

Ma’naviyatli inson tushunchasi

Загружено в:

23.07.2024

Скачано:

0

Размер:

1850.015625 KB

Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti tarix fakulteri tarix yo‘nalishi 2-B guruh talabasi Reyimbayev Nursultonning Tarbiya fanidan «Ma’naviyatli inson tushunchasi» mavzusiga ishlagan mustaqil ishi Fan o‘qituvchisi: Jiyemuratov N. A.

Ma’naviyatli inson tushunchasi Reja: • Ma’naviyat va ma’naviyatli inson tushunchalari. • Allomalar nazdida ma’naviyat . • Tasavvuf namoyondalarining komil insonni tarbiyalash haqida. • Ma’naviy barkamol inson tushunchasi.

• Maʼnaviyat – inson ruhiy va aqliy olamini ifodalovchi tushuncha. U kishilarning falsafiy, huquqiy, ilmiy, badiiy, axloqiy, diniy tasavvurlarini oʻz ichiga oladi. Maʼnaviyat atamasining asosida „maʼno“ soʻzi yotadi. Maʼlumki, insonning tashqi va ichki olami mavjud. Tashqi olamiga uning boʻy-basti, koʻrinishi, kiyinishi, xatti-harakati va boshqa kiradi.

• Ichki olami esa uning yashashdan maqsadi, fikr yuritishi, orzu-istaklari, intilishlari, his-tuygʻularini oʻz ichiga oladi. Insonning ana shu ichki olami maʼnaviyatdir. Oziq-ovqat odamga jismoniy quvvat bersa, maʼnaviyat unga ruhiy oziq va qudrat bagʻishlaydi. Maʼnaviyat maʼrifat va madaniyat bilan bogʻliq.Maʼnaviyat qanchalik boyib borsa, jamiyat va millat shunchalik ravnaq topadi. Maʼnaviyatli odam yashashdan maqsad nimaligini aniq biladi, umrini mazmunli oʻtkazish yoʻlini izlab topadi, muomala qilish madaniyatini egallaydi, har bir masalaga insof va adolat nuqtayi nazaridan yondashadi.

• Lug’atlarga e’tibor qaratsangiz, zamonaviy “ma’naviy inson” tushunchasi paydo bo’lganini ko’rishingiz mumkin. V. I. Dal bu tushunchani lug‘atga umuman kiritmagan (1863), “ruhiy” so‘zini “ruhga mansub” deb izohlagan. “Ma’naviyat” so‘zining shaxsga nisbatan qo‘llanilishiga kelsak, u shunday izoh beradi: “Unda Xudoga taalluqli hamma narsa, ruh, axloqiy kuch, aql va iroda”.

• D. N. Ushakov ham lug‘atga (1935-1940) “ma’naviy shaxs” tushunchasini kiritmaydi. U “ma’naviy darajali shaxs” birikmasida sifatdoshning so‘zlashuv nutqida qo‘llanilishiga ishora qilib, ma’naviy va dunyoviy o‘rtasidagi farqni ko‘rsatadi. S. I. Ozhegov 1949 yilda “ma’naviy” so’zini dinga (musiqa, akademiya, kollej) tegishli deb ta’riflagan

• S. A. Kuznetsov 1998 yilda ikkita tushunchani ajratib ko’rsatadi: birinchisi – din bilan bog’liq va ikkinchisi – dunyoga falsafiy qarashga ega. Qizig’i shundaki, Sinonimlar lug’atida ma’naviy rivojlanmagan shaxsning ta’rifi ko’rinmas ko’rinadi: o’tgan, qoloq, baxtsiz deya o‘z fikrlarini bildirgan. • Ma’naviyat insonni hayotning boshqa shakllaridan ajratib turishi, ijtimoiy xususiyatga ega ekanligi aniqlandi. Inson mumkinma’naviyatdan foydalanish va buni qay darajada qilsa, u o’z hayotining ma’nosini, undagi roli va o’rnini bilib oladi. • Tarbiyangni ayab unisini nobud qilma, tarbiyangni bunisiga zoe ketkazma”, - deb ta’kidlagan A.Navoiy. Bundan tarbiyaning natijasi odamni qobiyatlilik darajasiga bevosita bog‘liqligi asoslanayapti. Masalan, qobiliyati bo‘lmagan insonni aqlli mehnat qilishga yo‘llash ijobiy natija bermasligini ta’kidlash kerak. Yoki biror kasblarni egallashga ham bu g‘oyani tadbiq etish mumkin.

• Tasavvuf namoyondalari komil insonni tarbiyalash haqida. Islom madaniyatining tarkibiy qismi bo’lgan tasavvuf islom musulmon Sharqi mamlakatlarida falsafa, axloq, madaniyatni targ’ib etishga, Qur’on va Hadislarning mohiyatini ochib berishga, ilohiy ilmlar bilan dunyoviy ilmlarni o’zaro bog’lashga intilgan insonparvar va halqsevar ta’limot sifatida VIII asr o’rtalaridan boshlab o’z nazariyasi va amaliyoti, ilm sifatida shakllandi va rivojlandi.Inson kamoloti ana shunday daraja va martabalar ichida olib qaraladi va bu narsa ko‘ngil timsoli tasvirida yorqinroq ko‘zga tashlanadi. Ko‘ngil – insoniylik mohiyati, ya’ni Tangridan ajralib, inson vujudiga kirgan va yana Tangri sari talpinuvchi ruh. Shuning uchun Ko‘ngil iloh xazinasi.

Nasafiy komil insonga ta’rif berib, «komil inson deb shariat va tariqat va haqida yetuk bo`lgan odamga Boshqacha aytganda, komil inson shundaki, unda to`rt kamolga yelgan bo’ladi: yaxshi so’z, yaxshi fel, yaxshi axloq va maorif. Demak, olim nazdida, komil inson, birinchidan, real odam, u yaxshi sifatlarni egallash orqali komillashadi. Ikkinchisi ham, komil inson martabasi tariqat va riyozat yoli bilan qo’lga kiritiladi. Komil inson xalqqa yaxshilik keltiradi, kishilar mushkulini oson qiladi, olamni esa balo kulfatlardan saqlaydi.Mavjudod ichra komil insondan ko’ra ulug’roq va donoroq narsa yo’q.

• Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida” asarida ko‘p masalalarni tushunishda “dinning yuksak rolini e’tirof etish bilan birga, diniy dunyoqarash tafakkurning, insonning o‘zini o‘rab turgan dunyoga, o‘zi kabi odamlarga munosabatining yagona usuli bo‘lmaganligini ham ta’kidlash zarurdir”, degan edi.Darhaqiqat, dunyoviy fikr, dunyoviy turmush tarzi ham mavjud.

• Yuksak ma’naviy fazilatlar egasi bo‘lgan komil inson: nafs xurujini, lazzatlarga bo‘lgan moyillik ojizligini yenga oladigan zotdir; odamni komil inson va mukarram inson martabasiga ko‘tarish uning ma’naviyatini yuksaltirish demakdir. Har bir jamiyat tayanadigan ma’naviy qadriyatlar qanchalik umuminsoniy mazmunga ega bo‘lsa, u shunchalik umrboqiydir. Odam ham shunday. Odam qanday xulq, axloqiy, madaniy sifatga ega bo‘lsa, faoliyat tarzini namoyon etsa, uning qadr-qiymati ham shunchalik yuksak bo‘ladi. «Sir emaski, har qaysi davlat, har qaysi millat nafaqat yer osti va yer usti tabiiy boyliklari bilan, harbiy qudrati va ishlab chiqarish salohiyati bilan balki birinchi navbatda,o‘zining yuksak ma’naviyati bilan kuchlidir». (I.A.Karimov)

• Komil insonni tushuntirishda dunyoviy fikrning asosida nima yotadi? Prezidentimiz uqtirganidek, odam tabiiy omillarga ko’ra o’zi mansub bo’ladigan irq elatni tanlay olmaydi, Lekin dunyo qarashini, axloqiy madaniyatini hech kimning tazyiqisiz va, ayniqsa zo’ravonligisiz o’zi tanlab olishi mumkin va lozim. Komil inson to’g’risidagi nazariya va uslubiyat metodologik jihatdan O’zbekiston Prezidenti asarlarida, O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, «Ta’lim to’g’risida»gi Qonunda, Kadrlar tayyorlash milliy Dasturida va boshqa hujjatlarda har tomonlama ishlab chiqilgan. Shularga muvofiq ravishda, ta’lim tizimini yangi zamon talablari darajasiga ko’tarish, sog’lom, barkamol, ma’naviyatli yoshlarni tarbiyalash eng muhim vazifa ekanligi belgilab berilgan.

• Ma’naviyati boy insongina komil inson bo’la oladi. Yuksak axloqiy, madaniy va jismoniy fazilatlar har jihatdan uyg’un bo’lgan, chuqur va zamonaviy bilimga, keng ilmiy-falsafiy dunyoqarashga ega bo’lgan inson komil bo’ladi.O`zbekiston ma`naviyat sharq falsafasi bilan uzviy bog`liq, zero falsafaning o`zi ma`naviyat I.A.Karimov alohida ta`kidlaganidek ―asrlarmobaynida halqimizning yuksak ma`naviyati, adolatparvarlik, ma`rifatparvarlikkabi ezgu falsafalarni sharq falsafasi va islom dini ta`limoti bilan uzviy ravishda rivojlanib keldi. Ma`naviyat sharqona falsafaga tayanib tariflanishi kerak. Shunda u O`zbekiston tanlagan yo`lining o`ziga xosligini ifodalaydi. Sharq falsafasi islom falsafasidan ozuqa oladi. Islom falsafasi murosasizlik falsafasi ekanligi bilan xarakterlanadi. U odatlarning to`qnashuvi, o`zaro kurash va qono`kilar, zo`rlik, kuch ishlatishni qoralaydi.

• Inson kamolotida jismoniy go’zallik muhim ahamiyat etadi. Jismonan baquvvat, sog’lom bo’iish nafaqat shaxsiy, balki ijtimoiy qadriyatdir. I. A, Karimov tomonidan ishlab chiqilgan va izchillik bilan amalga oshirilayotgan “sog`lom avlod dasturi»ning mazmuni shu bilan belgilanadi. Ayni vaqtda har bir insono’zining salomatlik madaniyatini hara shakllantirmog’I va mukammallashtirmog’i lozim. «O`zining salomatligi haqida shaxsan g’amxo’rlik qilib borish madaniyatini oila, maktab, mahalla, sog’liqni saqlash tizimi, jismoniy tarbiya va sport vositasida yoshlikdan singdirib borish kerak (I. A. Karimov. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 77bet).Komillikning yana bir jihati Vatanga, millatga, elu yurtga sadoqat bilan xizmat qilishdir. Vatanini sevmagan, millatining tarixi va taqdiriga loqayd qaraydigan insonning komilligi haqida so’z bo’lishi mumkin emas. Prezidentimizning «elim deb, yurtim deb, yonib yashash kerak», degan da’vati negizida ana shunday buyuk g’oya yotadi.

• Inson kamolotida oilaning roli beqiyos katta ekanligi ma’lum. «O’zbeklarning aksariyati, — deb yozadi I. A. Karimov, — o’zining shaxsiy farovonligi to’g’risida emas, balki oilasining, qarindosh urug’lari va yaqin odamlarining, qo’shnilarining omon esonligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishni birinchi o’ringa qo’yadi. Bu esa eng oliy darajada ma’naviy qadriyat, inson qalbining gavharidir (“O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida”, 47bet).

E’tiboringgiz uchun rahmat

Похожие

Yuksak ma’naviyatli yoshlarni tarbiyalashda O’rta Osiyo allomalari merosining o’rni

Tarix falsafasi tushunchasi

Konfutsiychilik

Ma`naviyat - bilim

Ma`naviyatni shakllantiradigan asosiy mezonlar