Maktabgacha kichik, o’rta va katta yoshdagi bolalar nutqini о’stirishning metodlari va vositalari - Дошкольное и начальное образование - Презентации

Maktabgacha kichik, o’rta va katta yoshdagi bolalar nutqini о’stirishning metodlari va vositalari

Загружено в:

17.06.2024

Скачано:

0

Размер:

88.2646484375 KB

Maktabgacha kichik, o’rta va katta yoshdagi bolalar nutqini о’stirishning metodlari va vositalari

Reja: 1.Kichik yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari. 2.O‘rta yoshdagi bolalar nutgini o‘stirishning metodik masalalari. 3.Katta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari

Kichik yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari. Uch-besh yoshli bolalarda kattalarning mehriga, ularning tushunishiga va u bilan muloqot qilishiga ehtiyoj saqlanib qoladi. Kattalarga nisbatan ishonchga asoslangan muloqot va uning emotsional ahvolini (quvonch, zavq- shavq, qayg’u, xotirjamlik, jahldorlik va h.k.) his qilishga, kayfiyat o‘zgarganligi sabablarini tushunishga qodirlik rivojlanadi. Kattalar bilan muloqotning yangi shakli – qiziqarli mavzularda muloqot qilish vujudga keladi va rivojlanadi. U dastlab kattalar bilan birgalikdagi bilish faoliyatiga (masalan, o‘yin, predmetlar va o‘yinchoqlar bilan tajriba o‘tkazish, qog’ozdan va tabiiy materialdan narsa yasash va boshq.) qo‘shilib ketgan, so‘ngra, bola hayotining beshinchi yili oxiriga kelib muayyan vaziyat bilan bog’liq bo‘lmagan bilish mavzularidagi «nazariy» muloqot ko‘rinishiga ega bo‘ladi. Bolalarning katta yoshli odam bilan muloqotga bo‘lgan ehtiyojining qondirilmasligi ular o‘rtasida emotsional jihatdan begonalashuvga olib keladi. U turli ko‘rinishda namoyon bo‘ladi: ba’zi bolalar indamas, hurkak, arzimagan narsaga ham yig’lab yuboruvchi bo‘lib qoladilar; boshqalari esa – negativizm, tajovuzni namoyon qilishadi.

Bolalarning katta yoshli odam bilan muloqotga bo‘lgan ehtiyojining qondirilmasligi ular o‘rtasida emotsional jihatdan begonalashuvga olib keladi. U turli ko‘rinishda namoyon bo‘ladi: ba’zi bolalar indamas, hurkak, arzimagan narsaga ham yig’lab yuboruvchi bo‘lib qoladilar; boshqalari esa – negativizm, tajovuzni namoyon qilishadi. to‘rtinchi yilida tengdoshi uning uchun eng avvalo, birgalikdagi amaliy faoliyat (rasm chizish, narsa yasash, tuzish va h.k.) ishtirokchisi, o‘yindagi sherik sifatida qolaveradi. Bola tengdoshiga eng oddiy talablar, iltimoslar bilan murojaat qiladi va tengdoshining harakatiga baho beradi. Besh yoshli bolalar tengdoshlarining hadeb u yoki bu narsani so‘rab, jonga tegishini salbiy baholaydi. Besh yoshga kelib, tengdoshlari bilan muloqotga va ular bilan bolalar jamiyatini vujudga keltiradigan birgalikdagi o‘yinlarga bo‘lgan ehtiyoj keskin ortadi. Bola hayotining beshinchi yiliga kelib, u o‘z tengdoshlari o‘rtasida o‘z o‘rnini anglay boshlaydi. Kommunikativ qo‘nikma rivojlanadi: bola salomlashadi va xayrlashadi, do‘stini ismini aytib chaqiradi, to‘rt-besh yoshlarga kelib – sherigini u o‘ynayotgan rol nomi bilan chaqiradi («hoy, shofyor, arqon g’ildirakning tagiga tushib ketdi»).

Uch yashar bola nutqini rivojlantirishga oid vazifalar:  bolaning imkon doirasi va undan tashqaridagi nutq vositalari bilan faol muloqotga kirishishi, kattalarning savol va takliflariga javob berishi, o‘z istak- xohishlari, hissiyotlari, fikrlarini ifoda qilgan holda tashabbus ko‘rsatib fikr bildirishga intilishini qo‘llab- quvvatlang;  tengdoshlari ishlariga qiziqishi, o‘z taassurotlarini ular bilan o‘rtoqlashishni istashi, o‘yin harakatlari, ro‘y berayotgan hodisaga munosabatini nutq bilan ifodalashga qiziqishini rag’batlantiring;  bolangizning lug’at zahirasini kishilar, o‘simliklar, oziq-ovqatlar, kiyim-boshlar, mebellar, uy hayvonlari, o‘yinchoqlar, narsa-buyum qismlari (ko‘ylak yengi, cho‘ntaklari va yoqasi; mashina eshigi va g’ildiragi kabilar) nomlari bilan boyitib boring. Gapda so‘zlarni bir-biriga to‘g’ri bog’lashni (masalan, «Uy da ketdi» emas, «uy ga ketdi», « Kecha boraman» emas, « Bugun boraman») o‘rgatishga alohida e’tibor bering;

Maktabgacha o‘rta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari. • Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga ta’lim – tarbiya berishda tevarak atrof bilan tanishtirish va nutqni rivojlantirish bo‘yicha olib boriladigan ishlar katta o‘rin egallaydi. Bu ishlar faqat mashg’ulotlardagina amalga oshirilmasdan, balki bolalarning kundalik hayotida ham, mehnat faoliyatida va o‘yin faoliyatida amalga oshiriladi. • bolaning o‘z qarindoshlari, qo‘shni tengdoshlari shaxsiga va faoliyatiga qiziqishini qo‘llab-quvvatlash, birgalikdagi o‘yinlarda ularning dialogik nutqini yo‘lga qo‘yishga ko‘maklashish; • turli muloqot vositalari, ya’ni - so‘z, yuz ifodasi (imo-ishora)dan muayyan vaziyatni hisobga olgan holda tabaqalashtirilgan holda foydalanishni o‘rgatish; • bolalarning ertak va kichik hikoyalarni so‘zlab berishga qiziqishini qo‘llab- quvvatlash; • bolani “tovush», “so‘z», “gap» atamalari bilan tanishtirish kabilardan iborat

• Bolalarning o‘z nutqlarida umumlashtiruvchi so‘zlarni, ya’ni kiyim- kechak, oyoq kiyim, mebel, idish- tovoqlar, sabzavotlar, mevalar, gullar, qushlar, hayvonlar va hokazolarni ishlatishga o‘rgatiladi; tanish buyumlarni guruhlashga va ularni tasniflashga (idish tovoqlar, choy idishlar, ovqat suzadigan idishlar, oshxonada ishlatiladigan idishlar, oyoq kiyimlar, qishki va yozgi kiyimlar) o‘rgatiladi. • 4-5 yoshli bolalar jamiyat hayotining ayrim hodisalari bilan tanishtiriladi, kishilar mehnati, ularning kasblari, mehnat qurollari hamda ularning o‘ziga xos xususiyatlari bilan tanishtirilib boriladi va buning natijasida ularning lugatlariga mehnat faoliyatining xususiyatlarini, ishchilar (mehnatkashlar) o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarini bildiruvchi so‘zlar kiritib boriladi.

Nutqiy muloqotni rivojlantirish. Bolalardagi ko‘plab nutqiy muloqot va ko‘nikmalar mashg’ulotlardan tashqarida shakllanadi. Maktabgacha talimda bolalarning kattalar (pedagoglar, tibbiyot hamshiralari, tarbiyachi yordamchisi va boshq.) bilan muloqoti har xil faoliyat turlarida ro‘y beradi.  Mehnat jarayonida - xo‘jalik-maishiy, qo‘l va qishloq xo‘jaligi mehnatida bolalarning lug’ati boyiydi, aniqlashadi va faollashadi.  O‘yin faoliyati mobaynida pedagog ularda mustaqil nutqiy faoliyatni shakllantiradi. Bolalarda lug’at, mashg’ulotlarda olingan bilim mustahkamlanadi va faollashadi.  O‘yinlarda pedagogning ishtirok etishi lug’atning boyishiga, nutqiy muloqot madaniyatini tarbiyalashga yordam beradi.  Qurilishga oid o‘yinlarni tashkil etish jarayonida tarbiyachi bolalar uchun qiyin bo‘lgan so‘zlarning (sifatni, miqdorni, hajmni va narsalarning fazoda joylashuvini belgilash va boshq.) katta guruhini aniqlashtiradi, faollashtiradi.

• Maktabgacha o‘rta yoshdagi bolalar nutgini o‘stirishning metodik masalalari. Ilk turdagi nutqiy rivojlanishda 4-5 yoshdan maxsus tayyorgarliksiz hikoya qilib berish boshlanadi. Bolalar sehrli ertaklar va bo‘lgan voqealarni bir-biriga so‘zlab beradilar, o‘yinchoqlardan foydalangan holda o‘ziga xos hikoyalar to‘qiydilar. Agarda bola yetti yoshida tanish an’anaviy ertakni (“Zumrad va Qimmat», “Egri va To‘g’ri» kabi) mustaqil hikoya qilib bera olsa, o‘yinchoqlar, sur’atlar asosida kichik og’zaki insho to‘qiy olsa bular uning nutqi yetarli darajada rivojlanayotganini bildiradi. • Bola nutqini ma’nodosh, shakldosh va ko‘p ma’noli so‘zlar, umumlashtiruvchi nomlar bilan boyitishga harakat qiling. Unga yangi so‘zlarni o‘zlashtirishiga yordam bering. Bolada to‘g’ri gapirishga intilishni qo‘llab-quvvatlang. Bolaning so‘zlarni to‘g’ri talaffuz qilishiga ahamiyat bering. • - tez aytish va qisqa she’rlarda tovushlarni to‘g’ri ifodalashiga erishing. Uning ifoda, intonatsiya sur’ati va baland-pastligiga rioya qilishga o‘rgating.

Har bir yosh guruhida necha marta mashg’ulot o‘tkazilishi, uning mazmuni va har bir mashg’ulot yosh guruhlari bo‘yicha necha daqiqa davom etishi «Ilk qadam» o‘quv dasturida ularning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda belgilab berilgan. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirish emotsional tusga ega bo‘lishi lozim. Bunda ko‘rgazmaviylik, o‘yin usullari va didaktik o‘yinlarni keng qo‘llash zarur. Didaktik maqsadiga ko‘ra mashg’ulotlar quyidagi turlarga bo‘linadi:  yangi bilim va ko‘nikmalarni hosil qiluvchi mashg’ulotlar,  o‘zlashtirilgan bilimlarni mustahkamlovchi mashg’ulotlar,  nazorat mashg’ulotlari va majmuaviy mashg’ulotlar.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish mazmunu. • Bola tilining grammatik tizimini o‘z vaqtida shakllantirish – uni to‘laqonli nutqiy va umumiy psixologik rivojlantirishning muhim sharti hisoblanadi. • Tilning grammatik tizimini bola predmetli harakatlarni o‘zlashtirish bilan uzviy bog’liqlikda bilishni rivojlantirish asosida egallaydi. Maktabgacha yoshdagi bola nutqining grammatik tizimini shakllantirish morfologiya (so‘zlarni rodlar, sonlar, kelishiklarga qarab o‘zgartirish), so‘z hosil qilish (maxsus vositalar yordamida bir so‘z negizida boshqa so‘zni hosil qilish), sintaksis (oddiy va qo‘shma gaplarni tuzish) ustidagi ishlarni o‘z ichiga oladi. • Bolalarning grammatik rivojlanishi boshqarishni pedagog eng avvalo ham bolaning o‘zi bilan (dialog shaklida), ham boshqa bolalar bilan birgalikdagi muloqot faoliyati vositasida amalga oshirishi lozim.

MAVZU: BAXMAL KAPALAK BILAN TANISHTIRISH Maqsad: Bolalarni kapalakning noyob turi – baxmal kapalak bilan tanishtirish, uning tabiatdagi ahamiyati, tuzilishi, ko‘payishi haqida yangi bilim berish. • Mashg’ulotga kerakli jixozlar: • Kapalak rasmi, bankaga solingan kapalak, daraxt shoxlari, gulli o‘simliklari. • Mashg’ulotning borishi: • Tarbiyachi: Bolalar! Siz kapalak haqida qanday she’r bilasiz? • Umida: Hoy kapalak, kapalak, Qanotlaring ipakdek . • Muncha shoshib uchasan, To‘xta, so‘zlayin andek . • Shundan so‘ng tarbiyachi bankadan kapalakli shoxchani olib stolga qo‘yadi va - «bu nima» deb so‘raydi. • Bolalar: «Kapalak» deyishadi.

• Tarbiyachi: Kapalakni biz qaerda uchratamiz? • Bolalar: Bog’cha, uyimizda. • Tarbiyachi: To‘g’ri, bolajonlar! Kapalakning qanotlari rangi qanaqa ekan? • Bolalar: Oq, sariq, qizil. Tarbiyachi: U nima qilyapti? – deb yana so‘raladi. U uchganda «U qanday uchyapti?» - deb so‘raladi. Qanotini qanday qoqishi ko‘rsatiladi.Bolalar o‘z fikrlarini aytishadi. • Tarbiyachi: Bolalar kapalak haqida ancha ma’lumotlarga ega ekansizlar. men sizlarni bugun yangi kapalak turi, ya’ni, baxmal kapalak bilan tanishtiraman. Ushbu kapalak O‘rta Osiyoda noyob tur hisoblanib, O‘zbekiston, Qirg’iziston va Janubiy Qozog’istonning tog’li rayonlarida uchraydi. • Kim aytadi, Kapalaklar nima bilan oziqlanadi? • Bolalar: gul sharbati bilan. • Tarbiyachi: To‘g’ri, chunki ularning tuzilishi ham shunga moslashgan. Qanotlari tangacha (tukli) bilan qoplangan. Shuning uchun tangacha qanotlilar turkumiga kiradi

• Baxmal kapalakning qanotlari sut kabi oq, qo‘ng’ir holli bo‘lib, qanotlarini yoyganda 50-52 mm bo‘ladi. Tuxum qo‘yib ko‘payadi. Mazkur kapalak guli o‘simliklarni yaxshi changlatuvchi hisoblanadi. • Tarbiyachi: Bolajonlar, biz kapalaklarga qanday munosabatda bo‘lishimiz kerak? • Bolalar: Ularni o‘ldirmaslik, qanotlarini uzmaslik kerak. • Tarbiyachi: Ha bolajonlar, bizga ma’lumki, kapalaklar orasida juda ko‘plab chiroyli turlari bo‘lib, ular tabiatni bezaydi. Ular muhofazaga muxtojdir. Ayniqsa, baxmal kapalakning yildan-yilga kamayib ketishi, «Qizil kitob»ga kirishiga sababchi bo‘ldi. • Demak, biz ularni juda ehtiyotkorlik bilan muhofaza qilishimiz kerak ekan. Mashg’ulot so‘ngida tarbiyachi bolalarga kapalak bo‘lib uchishni taklif etadi. Mashg’ulotning tahlili: • Tarbiyachi dastur bo‘yicha kapalakning yangi turi «Baxmal kapalak» haqida bolalarga bilim berdi. Mashg’ulotda solishtirish metodidan foydalanildi (Ya’ni, oddiy kapalak baxmal kapalak bilan solishtirildi). • Mashg’ulot savol-javob tarzida boshlandi. Yangi bilim berish bilan tugatildi

Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: • Kichik yoshdagi bolalar nutqini o‘stirish vazifalari nimalardan iborat? • O ‘rta yoshdagi bolalar nutgini o‘stirishning metodik masalalari to‘g’risida to‘xtaling. • Katta yoshdagi bolalar uchun mashg’ulotlar ishlanmasi qanday tuziladi? • Bolaning har bir yosh bosqichida nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash qanday amalga oshiriladi? • Turli yosh guruhlar uchun mashg ‘ulot ishlanma tayyorlash uchun kurgazmalar va ma’lumotlar to ‘plash

Foydalanilgan adabiyotlar ruyhati 1. O‘zb. Res. Prezidenti Sh.M. Mirziyoyevning “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. T.:- 2016y. 29-dekabr. 2. Sog‘lom ona va bola yili” Davlat dasturi T.: -2016 yil 3. «Ilk qadam» davlat o’quv dasturi. –T.: 2022yil. 4. Kadirova R.M. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda dialogik nutqni rivojlantirishning omillari (o’quv qo‘llanma). –T.: TDPU, 2002 5. Bolalar uchun she’r va Nutq o‘stirish (Bolalar bog’chalari topishmoqlar to‘plami). T.: 6. F.R.Qodirov “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi ruhiy omillar” Toshkent. “Istiqlol”2016 yil. 7. D.R.Babayeva “Nutq o’stirish metodikasi” Toshkent 2019-yil 8. Maktabgacha ta’lim-tarbiyaning “Davlat standarti”2020-yil.22.12.

Похожие

Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning ilmiy - pedagogik shart-sharoitlari

Maktabgacha yoshdagi bolalar jismoniy tarbiyasining shakllari

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun sport o’yinlari

O’zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari

Maktabgacha yoshdagi bolalarning mehnat tarbiyasi