Ququdlarning texnik tekshirish usullari - Горное дело - Презентации

Ququdlarning texnik tekshirish usullari

Загружено в:

05.02.2024

Скачано:

0

Размер:

4081.44140625 KB

QUQUDLARNING TEXNIK TEKSHIRISH USULLARI

Kirish 1. Inklinometriya haqida 2. Kavernometriya haqida 3. Kavernometriya dalillarini talqin qilish. Foydalanilgan adabiyotlar; Reja:

Inklinometriya – soʼzma soʼz tarjimasi (lotinchadan inclino –qiyalik va grek. metreo oʼlchayman), fransuz.- inclinometre; (ingliz.- inclinometer) zenit burchagi va qiyshashish azimutini aniqlash asbobi. Inklinometriya oʼlchov ishlari bevosita ikki guruhda oʼlchashga asoslangan; ogʼirlik kuchi va geomagnit maydoni, qiyalikni oʼlchashda foydalaniladigan usullar: oriyentirlash - yuzada radiolokatsion, magnitometrik, usullar va boshqa toʼgʼridan toʼgʼri azimutni oʼlchashlar orqali amalga oshiriladi. Аsosiy asboblarda magnit strelkasi bilan, induksion bussol bilan yoki giroskopik asbob bilan qiyalikni oʼlchovchi elektromagnitli yoki elektrolitik asboblar quduqqa tushiriladi. Oʼlchovlar toʼgʼridan toʼgʼri (mexanik, foto qayd qiluvchi, elektrometrik va boshqa usullar) yoki masofadan turib (yer yuzasida) masalan; KIT-60 asbobi yordamida amalga oshiriladi. Chuqurlik asbobini boshqarish masofadan karotaj kabeli orqali amalga oshiriladi (87a, b – rasmlar). 1. Inklinometriya haqida

Geologik kesimlarni toʼgʼri tuzish uchun burgʼulash yoʼnalishi doimo nazorat qilib turiladi. Quduqlarnni burgʼilashda geologik va texnik sabablarga koʼra quduqning loyihaviy yoʼnalishi oʼzgarishi mumkin. Belgilangan yoʼnalishdan burgʼi qudugʼining haqiqiy yoʼnalish oʼqining chetga burilishini burgʼi qudugʼining ogʼishi deyiladi. Burgʼi qudugʼining ogʼish burchagi – α va egilishning magnit azimuti – φ bilan aniqlanadi. Burgʼi qudug’ining yoʼnalish oʼqi va gorizontal yuzasi orasidagi burchak burgʼi qudugʼining ogʼish burchagi deyiladi. Burgʼi qudugʼi yoʼnalish oʼqini gorizontal yuzasi proyeksiyasi va magnit meridian orasidagi burchak burgʼi qudugʼining egilish magnit azimuti deyiladi.Burgʼi quduqlarining ogʼish burchagi (ɑ) va egilish magnit azimutini (φ) oʼlchash va tekshirish maqsadida inklinometrlar qoʼllaniladi. Inklinometriya usuli 1931 yildan buyon qoʼllanilib kelinmoqda (asoschilari: Sobiq ittifoq geofiziklari G.S.Morozov, G.N. Strotskiy, K.N. Bondarenko, K.А. Vetpatovlar)

a- KIT - 60 asbobi va uning yozuv (oʼlchovlarni qayd qilish) nuqtasi; b-KIT-60 asbobi va uning yer ustidagi boshqaruv pulti

KIT-60 asbobining ba’zi bir texnik xususiyatlari. Zenit burchagi oʼlchovlari vertikal yoʼnalishdan ogʼish chegarasi 0-50 °C gacha boʼlgan oraliq qiymatlarda, azimut burchagi – 0-360 °C gacha. Zenit burchak ogʼishi oʼlchovlar xatoligi: ±5° C dan ortiq emas. IEM markali inklinomet asboblari -10 dan +80 °C gacha haroratda 20 dan 50 MPa bosimda ishlay oladigan 36, 42 va 60 mm o’lchamdagi uch xil variantdagi asboblari mavjud. IEM-36 asbobi har qanday bir tomirli yoki uch tomirli geofizik kabelda (TU 16.K64.01-88 uzunligi 5 km gacha boʼlgan) ishlashi mumkin. Maʼlumotlar sonli-impuls kodli shaklda kabel orqali uzatiladi (1-rasm). Mahalliy normal magnit maydonli mustahkamlanmagan (quvursiz) burgʼi quduqlarida masofadan boshqariluvchi (yer usti pulti bilan boshqariluvchi) elektrik inklinometrlar yoki fotoinklinometrlar qoʼllaniladi, quvurlar bilan mustahkamlangan burgʼi quduqlarida inklinometriya tadqiqotlari oʼtqazilganda esa giroskopik inklinometrlar qoʼllaniladi. Masofadan turib boshqariluvchi (yer usti pulti yordamida) ИSH-4, КIТ, ИF-6, MI-30 va boshq.). giroskopik inklinometrlardan ИG-50, ИG-32 va boshq. qoʼllaniladi.

2-rasm. IEM-36 inklinometr asbobi va uning yer ustidagi boshqaruv pulti

3-rasm. KIT va KITA inklinometrlarining asosiy maxanik qismi. 1-podshimnik; 2- kontaktli halqa kollektori, 3- kollektor; 4-magnitli o’q; 5- prujinalikontaktlar; 6- azimuthal reoxord; 7- kontaktli halqa; 8- o’tkir uchli ilgak; 9-yukli bussol; 10- yoy shaklidagi richag; 11– shovun (отвес); 12– burchak datchigi tok o’tkazuvchi kabel; 13 – shovun strelkasi; 14– burchakli reoxord; 15– yuk; 16 – markaziy o’q ramkasi

Hozirgi kunga kelib inklinometriya dalillarini talqin qilishda ham qayta dasturlaridan keng foydalaniladi. Masalan inklinometriya bo’yicha quduq yo’nalishini ma’dan konlarida Micromine dasturida, neft va gaz konlarida esa Petrel dasturlarida Z o’qi bo’yicha aks ettirish mumkin. 3-a-rasmda inklinometriya maʼlumotlarini maxsus qayta ishlovchi dasturlarda talqin qilish boʼyicha 3D-oʼlchamli blok modelda namuna koʼrsatilgan uchta burgʼi qudugʼining yoʼnalish burchagi va joylashish oʼrni koʼrsatilgan. Buning uchun burgʼi qudugʼining joylashish oʼrni kordinatalari, altitudasi chuqurligi va ushbu chuqurlik boʼyicha oʼtqazilgan oʼlchovlarning son qiymati zarur. Talqin qilish natijasida tasvirlanganidek quduqlarning shimoliy meridianga va bir biriga qanday yo’nalishda va holatda burgʼilanganligini koʼrishimiz mumkin. Inklinometriya dalillarini talqin qilish

3b– rasmda maxsus qayta ishlash dasturida inklinometriya oʼlchovlari 3D – oʼlchamli talqini tasvirlangan. burgʼi qudugʼining vertikal holati va boshqa rangda quduq stvolining quduq tubiga(забой) tomon vertikal va shimoliy meridianga nisbatan ogʼishi mumkin boʼlgan yoʼnalishlari boʼyicha har–xil ranglarda yoʼnalish o’qi tasvirlangan. 4-rasmda inklinometriya tadqiqotlari natijasida (odatda har 10 metrda) sanoq olinadi. Quduqning yoʼnalishi markaziy oʼqiga nisbatan sharqiy tarafga yoʼnalganligini koʼrishimiz mumkin. Ba’zi hollarda maʼdan konlaridagi quduqlar ma’dan tanasining yo’nalishiga perpendikulyar yo’nalishda qiya burchak ostida burgʼilanadi

5-rasm. Inklinometriya ma’lumotlari bo’yicha quduq yo’nalishining uch o’lchamli kubda aks etish

6-rasmda inklinometriya tadqiqotlari natijasida (odatda har 10 metrda) sanoq olinadi.

Maʼdan konlarida oʼtqaziladigan inklinometriya tadqiqotlarida oʼlchovlar inklinometriya blankasiga har oʼn metrda asbobni pastga tushirib sanoqlar olinib yozib boriladi. Quduq tubiga tushib borgach esa karotaj kabeli tarang tortib oxirgi sanoq olinadi. Kabel yordamida asbobni tepaga koʼtarishda esa har oʼttiz yoki ellik metrdan nazorat sanoqlari olinadi. Nazorat sanoqlari asbobni quduqqa tushirayotganda olingan sanoqlar qiymati bilan bir xil boʼlsa inklinometr toʼgʼri ishlayotganligi ishonchli boʼladi. Baʼzi bir inklinometrlarda qayd qilish nuqtasi asbobning pastqismiga nisbatan teparoqda joylashganligi sababli burgʼi quduq chuqurligidan bir ikki metrgacha farq qilishi mumkin. Neft va gaz konlarida ham maʼlum bir maqsadda turli xil burchak ostida qiya (наклонный) yoʼnalishda yoki dastavval vertikal yoʼnalishda keyin esa qiya maqsadli yoʼnalish boʼylab quduq burgʼilanishi mumkin. Shuni taʼkidlash kerakki, ayniqsa neft konlarini tadqiq qilishda burgʼilanuvchi quduqlarda turli xil togʼ kon ishlanmalari burgʼilash quvuri (kolonna) siqilib qolishi mumkin, bunday hollarda esa ushbu kolonnani olishni yoki burgʼilashni davom ettirish imkoni boʼlmay qoladi. Ushbu texnik avariya holatidagi quduqda inklinometriya

oʼtqazishning imkoni boʼlsada inklinometr asboblarining koʼplab modifikasiyalari, modellari azimut (shimoliy meridianga nisbatan) sanoqlarini olishda magnit mili asosida ishlaganligi sababli azimut oʼlchovlarini olib boʼlmaydi. Bunday hollarda esa temir quvur ichida quduqning faqat vertikal yoʼnalishga nisbatan ogʼish (zenit) burchagini oʼlchay oladi.Quvurli quduqlarda yoki temir va katta ferromagnetik xususiyatiga ega boʼlgan foydali qazilma konlarni burgʼilashda esa Giroskopli IG (inklinometr giroskopicheskiy)-2, IG-50, IG-70 inklinometrlari qoʼllaniladi. Inklinometrlar bir-biridan diametri va oʼlchash ishlarini olib borish uchun chuqurligi bilan farqlanadi. Katta chuqurlikda ishlashga moʼljallangan inklinometrlar yuqori haroat va bosimga chidamli boʼladi. Quduqlar texnik holatini tekshiruvchi KIT, IEM, IG – asboblaridan tashqari inklinometrlarning SIEL, MIR nomli turlari ham mavjud. Yuqoridagi inklinometrlarning barchasi elektr toki yordamida ishlashi sababli elektr inklinometrlar deb ataladi. Bulardan tashqari ogʼish burchagini va egilish magnit azimutini kinoplyonkaga olib oʼlchaydigan inklinometrlar ham mavjud. Bunday inklinometrlar fotoinklinometrlar deb ataladi. Bulardan IF-6 fotoinklinometr neft va gaz foydali qazilma konlarini burgʼilash

Kavernometriya Kavernometriya - quduqlar devorining kengayishi va torayishini oʼlchash maqsadida qoʼllaniluvchi karotaj usuli hisoblanadi. Kavernometriya usulini 1935 yilda S.Ya.Litvinov va G.N.Strotskiylar ishlab chiqib, amaliyotga tadbiq qildilar. Kavernometriya – (kavern-tuynuk, ochiq joy, kovak degan maʼnolarni anglatadi) usulida quduqning haqiqiy diametrini chuqurlik boʼyicha oʼzgarishi oʼlchanadi. Kuzatuvlar kavernometr deb atalgan asboblar bilan oʼtkaziladi. Kavernometrlar odatda uch yoki toʼrtta dastakli tuzilishda boʼladi. O’lchov ishlarini olib borishda kavernometr asbobi quduq tubigacha tushiriladi va dastaklari ochiladi (4a- rasm). Asbob kabel yordamida tepaga koʼtarilib qayd qilish boshlangach dastaklar quduq devori boʼylab harakatlanadi, dastaklar quduq devori siqilgan paytda dastaklar asbob tomon yaqinlashadi, quduq devori kengaygan paytda dastaklar asbobdan uzoqlashadi ushbu oʼzgarishlar karotaj stansiyasida qayd qilinadi.

Kavernometriya tadqiqotlari natijasida qayd qilingan egri chiziq kavernogramma deb ataladi. Kavernogrammalarni talqin qilishda gorizontal miqyos boʼyicha sanoqlar mm (yoki sm) larda olinadi. Quduqlar devori sementlangan (yoki quvurlar bilan mustahkamlangan) da kavernogrammalar toʼgʼri chiziq shaklida boʼlishi mumkin, sababi mustahkamlovchi quduq quvurlari tekis va silliqligidir. 6 - rasmda KM - kavernometrining tashqi tuzilishi va dastaklar ochilish sohasi tasvirlangan SPK va KM kavernometrlari ishlash uslubi bir xil boʼlsada, bir – biridan dastaklari tuzilishi va yozuv nuqtasining (KMasbobida qayd qilish nuqtasi oʼrta qismda) joylashish masofasi bilan farq qiladi. Vertikal yo’nalishdagi kesimda quduq nominal diametrdan haqiqi diametrga oʼzgarishiga sabab kesim boʼylab togʼ jinslarining litologik tarkibi oʼzgarishidir, bilamizki har bir togʼ jinsi oʼzining strukturaviy va teksturaviy tuzilishi va xossalariga ega. Masalan: quduq kesimda darzlangan ohaktoshlar gillar, tuzlar, qumlar uchrasa quduq devorining ortishiga (kengayishiga) olib keladi, agar kesimda kollektor – qatlamlar (gʼovakli qumtoshlar va (gʼovakli ohaktoshlar) uchrasa

quduqning haqiqiy diametri nominal diametriga nisbatan kamayadi, quduq devorini siqilishiga sabab boʼladi . 7-rasm. a-kavernometr quduq asbobi СPK (скважинный прибор кавернометрии) tashqi va ichki tuzilish sxemasi hamda dastaklari; b-КМkavernometrning tashqi tuzilish sxemasi.

Kavernometrlar ham boshqa karotaj asboblari kabi etalonlanadi. 7-rasmda kavernometrni gradirovkalashda ishlatiladigan halqalar tasvirlangan. Etalonlash mobaynida oʼlchamlari (diametri) aniq halqalar ichida kavernometr dastaklari birinketin kichkinasidan boshlab to katta halqagacha dastaklari ochib boriladi va oʼlchamlari qayd qilinadi. EHMda oʼrnatilgan maxsus dasturda halqalar diametri qayd qilingan diametr qiymatlari bilan bir xil mos kelsa, demak kavernomer toʼgʼri ishlayotganligini tasdiqlanadi. Bu jarayon bevosita amaliyotdagradirovkalash deb yuritiladi .

8-rasm. Kavernometrni etalonlash halqalari

Kavernometriya dalillarini talqin qilish Kavernometriya maʼlumotlari boʼyicha qatlamlarning chegaralari va litologiyasi oʼrganiladi, kollektorlar ajratiladi va quduqni mahkamlash va ishlatilishini rejalash maqsadlarida foydalaniladi. Kavernometriya usuli QGT usullarini guruhlashda quduqlarning texnik holatini tekshirish usullaridan biri sanaladi. 9-rasm. Kavernogramma boʼyicha quduq devorining haqiqiy shakli

10-rasm. Normal va nome’yoriy kavernogramma

10-rasm. Kavernogramma boʼyicha namuna tasvirlangan bo’lib unga ko’ra, 180-190 m intervallar kavernometr ishlamaganligini koʼrsatadi bu qism amaliyotda yaroqsiz dalil deb yuritiladi va qatlamlar chegarasini ajratishda hech qanday ahamiyat kasb etmaydi. 195 m dan 235 m gacha boʼlgan chuqurlik intervallardagi kavernogramma maʼlumotlari ishonchli. Yaʼni quduq devorining kengayish sohalarini muvofiq egriliklar bilan qayd qilganligini koʼrishimiz mumkin. Kavernometriya usulini qoʼyilgan geologik masalaga muvofiq va boshqa usullar bilan birgalikda oʼtkazilishi lozim. Misol uchun togʼ jinslarining zichligi boʼyicha quduq kesimini oʼrganuvchi GGK-P usuli bilan birgalikda qoʼllash kavernogrammalarni talqin qilishda bir qancha qulayliklar tugʼdiradi

Похожие

Ququdlarning texnik holatini tekshirish usullari

Mikrozond usullari

Burgʻilash usullari. Turbinali burgʻilash

Burg’ilash kon jinslarini parchalash usullari

Neft va gaz konlarining ishlash usullari