logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Химия
  4. Sikloalkanlar

Sikloalkanlar

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

221.1328125 KB
Скачать
SIKLOALKANLA R. Molekulasining tuzilishi halqadan , yoki boshqacha qilib aytganda , sikldan iborat bo‘lgan (benzol va uning hosilalaridan boshqa ) uglevodorodlar alitsiklik birikmalar deb ataladi . Sikloparafinlar , sikloolefinlar , terpenlar va ularning ko‘pdan -ko‘p hosilalari shu sinf birikmalari jumlasidandir . Alisiklik birikmalarning klassifikatsiyasi va nomenklaturasi. Alitsiklik birikmalar molekulasi bitta halqadan iborat bo‘lsa mono siklik , ikkitadan iborat bo‘lsa -bi siklik , uchtadan – tri siklik va , shu tartibda , ko‘p halqadan iborat bo‘lsa poli siklik birikmalar deb ataladi . Mono siklik birikmalar metilen gruppalardan iborat uglevodorodlarning sikl hosil qilishidan vujudga kelib , ularning tarkibi �� �� �� 2�� ga to‘g‘ri keladi . Hozirgi vaqtda esa Jeneva nomenklaturasi bo‘yicha atash ko‘proq qabul qilingan . Bu nomenklaturaga ko‘ra monotsiklik birikmalarni atash uchun tegishli parafin uglevodorodlarning nomi oldiga “siklo ” so‘zi qo‘shib aytiladi . Masalan : siklopropan , siklobutan , siklope n tan va hokazo . H 2 C C H 2 C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 C H 2 siklo p ro p a n (trim etilen ) siklo b u ta n (tetra m etilen ) siklo p en ta n (p en ta m etilen ) S h uni ham aytish kerakki , keyingi vaqtlarda yuqorida yozilgan formulalar quyidagicha ham yozilmoqda : H 2C C H 2 C H 2 H 2C H 2C C H 2 C H C H 3 C H 2 C H 2C H 2C C H 2 O H H siklopropan m etilsiklobutan siklopentanon Ali siklik uglevodorodlar gomologlarini atashda siklning nomiga shu siklga birikkan radikalning nomi qo‘shib o‘qiladi : H 2 C C H 2 C H 3 C H 2 m e til trim e tile n Qo‘sh xalqali sikllarning umumiy formulasi �� �� �� 2�� − 2 ga to‘g‘ri keladi . Bu xil siklanlarni umumiy nomenklatura bo‘yicha atab bo‘lmaydi , ularning har qaysi gruppasi o‘ziga xos sistema bilan ataladi . Uglerod zanjirlari orqali birikkan sikllar , masalan , C H 2 2 3 1 1 2 3 C H 2 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 ditsiklopropilmetan , siklogeksilsiklopentilmetan deb ataladi . Bu xil moddalar travial nom bilan ham ataladi : dekalin gidrindan pentalin Sikloalkanlarning olinish usullari . Alitsiklik birikmalar turli xil usullarda olinadi . Siklopropan va siklobutanning olinish usullari yaxshi o‘rganilgan . 1 Diagalogenli hosilalarni rux ishtirokida degalogenlash uch , to‘rt , besh va olti a’zoli sikllar hosil qilishning eng umumiy usuli hisoblanadi . Bu usulda siklopropan va uning hosilalari oson hosil bo‘ladi : H 2C C H 2 C H 2 B r B r + Z n H 2C C H 2 C H 2 + Z n B r2 1.3 dibrom propan siklopropan 1. Monobromsiklopentanga ishqorning spirtli eritmasini ta’sir ettirib olish mumkin : B r + N aO H spirtli eritm a siklopenten + 2N aBr + H 2O 2. Butadiyen – 1.3 ga etilen ta’sir ettirib , qizdirib olinadi : H C C H 2 H C C H 2 + C H 2 C H 2 300 C bosim siklogeksin 1. Siklopentenni piroliz qlib siklopentadien olinadi : 800 C siklopenten siklopentadiyen 1.3 2. Siklogeksadiyen benzolning suyuq ammiakda natriy metali ishtirokida qaytarib sintez qilinadi : N a + H 2 benzol siklogeksadiyen Kimyoviy xossalari. 1) Galogenlar ta’siri . Siklopentan va undan yuqori sikllarga galogen ta’sir ettirilsa , sikl ochilmasdan balki sikldagi vodorod atomi galoidga almashinadi : H 2C C H 2 H 2C C H 2 C H 2 + C l2 H 2C C H 2 H 2C C H 2 C H C l + H C l 2) Galogenid kislotalarning ta’siri . Bu kislotalar ham galoidlar kabi ta’sir etadi , ya’ni siklopropan va siklobutan qatorlari , ayniqsa iodid kislota va bromid kislotalar ta’sirida ochilib , galogenvodorodni biriktirib oladi : C H 2 C H 2 C H 2 + H B r C H 3 C H 2 C H 2B r Oksidlovchilar ta’siri : Molekulasida siklopropan halqasi bor birikmalar oksidlanish xossalari bo‘yicha etilen birikmalaridan keskin farq qiladi . CHunonchi , neytral va ishqoriy muhitda siklopropan va uning gomologlari xona temperaturasida permanganat ta’sirida salgina oksidlanadi , xolos . Qolgan boshqa sikloparafinlar bunday sharoitda oksidlanmaydi . Ular to‘yingan uglevodorodlar singari faqat , ancha yuqori temperatura va kuchli oksidlovchilar ta’siridagina oksidlanadi . 4) Nitrolash . Besh a’zoli va undan ortiq a’zoli sikllar parafin uglevodorodlar kabi nitrolanadi . Sikloalkanlarning biologik ahamiyati. Terpenlar va steroidlar. H ushbo`y hidli yog`lar va jinsiy gormonlar. Chinnigulning, yalpizning hidlari har bir insonga tanish. Qadim zamondan insonlar hushbo`y hidli yog`larni o`simliklardan olishgan. Bu yog`lar hushbo`y hidli yog`lar deb atalgan ( ingiz tilidan “essential” - ko`ngil mohiyati degan ma`noni bildiradi). Hushbo`y hidli yog`larni tashkil qiluvchi komponentlar soni juda ko`p bolib, lekin ularnig ko`p qismi terpenlar guruhiga qarashli. O`rmonda igna bargli daraxtlardan ajralib chiqadigan efir moylarining havo kislorodi yordamida oksidlanishi natijasida ozon hosil bo`ladi. Shuning uchun o`rmonning havosi yoqimli, yengil bo `ladi. Sterinlar - o`simlik va hayvon organizmida uchraydi: hayvonlar organizmidagi sterinlar - zoosterinlar , o`simliklar organizmidagi sterinlar esa – fitosterinlar deyiladi. Zoosterinlarga xolesterin misol bo`la oladi. X olesterin jigarda, miya qatig`ida, buyrak usti bezlarida va boshqalarda bo`ladi. Inson va hayvonlar organizmi xolesterinni faqat oziq moddalar bilan birga qabul qilmasdan balki organizmning o`zi ham sintez qiladi. Organizmda normadan ortiq darajada xolesterin to`planishi juda ko`p kasallik larga jumladan, ateroskleroz kasalliklariga olib keladi. Fitosterinlarga ergosterin misol bo`la oladi. U quyi o`simliklar, turushlar tarkibida uchraydi. Ergosteronning ahamiyati shundaki u ultrabinafsha nurlar ta`sirida izomerlanib, kalsiyferolga yani vita min D 2 ga aylanadi, bu vitamin raxit kasalligini oldini olishga yordam beradi. D yetishmasa suyakda kalsiy fosfat kam to`planadi va bola yaxshi o`smaydi. Gormonlar asosiy hayotiy protseslarni tartibga solib turuvchi va organizmning normal rivojlanishi uchun zarur bo`lgan moddalardir. Steroid gormonlar modda almashinish, o`sish, yetilish, qarish, ko`payish protsesslarini tartibga solib turadi. Jinsiy bezlar ishlab chiqaradigan jinsiy gormonlardan erkaklar gormoni – testosteron hisoblanib, u organizmni b aquvvat bo`lishiga, muskullarni rivojlanishiga, ovozga, bo`y o`sishiga javobgar. Ayollar jinsiy gormoni esa – esteron hisonblanadi. U organizmda juda ko`p miqdorda bo`ladi, bu gormon ayollarning jinsiy yetilishiga javobgar. Kortizon - kortikosteroidlar gu ruhiga tegishli bo`lib, u issig`ni tushirish hususiyatiga ega, revmotologik artritda foydalaniladi. Terpenlarni va steroidlarni chuqur o`rganib tahlil qilgani uchun X.Viland (1927 -y), A.Butenandt (1939 -y) lar NOBEL MUKOFOTI bilan taqdirlanganlar.

Похожие

Neft va tabiiy gazning element tarkibi
Organik reagentlarni sinflanishi
Karbon kislotalar 2
Katalitik kreking jarayoni va ularni qayta ishlash
Tabiiy gazlarning fizik xossalari