Hujayraning kimyoviy tarkibi - Химия - Презентации

Hujayraning kimyoviy tarkibi

Загружено в:

15.02.2025

Скачано:

0

Размер:

10526.48046875 KB

HUJAYRANING KIMYOVIY TARKIBI

O’simlik hujayrasining kimyoviy tarkibi juda murakkab bo’lib, organik va anorganik birikmalardan iborat. Ular hujayrada kolloid va erigan holda bo’ladi. Bu ularda tinimsiz boradigan modda almashuv natijasidir. Metabolitik jarayon natijasida o’simliklar o’zini o’rab turgan tashqi sharoit bilan ma’lum munosabatda bo’ladi va davriy sistemada uchraydigan elementlarning ko’pchiligini qabul qilib oladi. Shu elementlardan 19 tasi tiriklik jarayonining asosini tashkil etadi. Bular 16 tasi (fosfor, azot, kaliy, kalsiy, oltingugurt, magniy, temir, marganes, mis, rux, molibden, bor, xlor, natriy, kremniy, kobalt) mineral elementlar gruppasiga kiradi. Qolganlari (S,N,O) SO2 , O2 va N2O holida qabul qilinadi. Hujayra tarkibidagi 4 ta element - S, N ,O , N - organogenlar deyiladi va umumiy miqdorining 96% tashkil etadi. Ya’ni hujayraning quruq og’irligiga nisbatan uglerod - 45% , kislorod - 42% , vodorod - 6,5% va azot 1,5%. Qolgan hamma elementlar 5% ga to’g’ri keladi. O’simlik tanasida uchraydigan ko’pchilik elementlarning roli yaxshi o’rganilgan

Umuman o’simlik hujayrasining o’rtacha 80-85% suv va quruq moddaning og’irligiga nisbatan 95-96% ni organik moddalar tashkil etadi. OQSILLAR. O’simliklar hujayrasining tarkibiy qismini tashkil qiluvchi organik moddalarning biri oqsillardir. Ular proteinlar ham deyiladi. Bu grekcha " protos " - birlamchi, muhim demakdir. Oqsillar bevosita sitoplazma, yadro plazmasida, plastidalar stromasida va boshqa organoidlarda sintez qilinishi mumkin. Ular o’simlik hujayrasi tarkibida uglevodlar, yog’lar va boshqa moddalarga nisbatan kamroq bo’lsa ham modda almashuvi jarayonida asosiy rol o’ynaydi. Hamda sitoplazma va barcha organoidlar tarkibiga kiradi. Yog’lar bilan birgalikda membranalarning asosiy strukturaviy tuzilishini hosil qiladi va ularning tanlab o’tkazuvchanligini boshqaradi. Oqsillar fermentativ xususiyatga ega, ya’ni barcha fermentlarning asosini tashkil etadi. Ular nihoyatda xilma-xil funksiyalarni bajaradi, kimyoviy tarkibi murakkab yuqori molekulali kolloid birikma bo’lib, aminokislotalardan tashkil topgan.

Oqsillarning elementlar tarkibi: uglerod - 55- 56%, vodorod -6,5-7,3% , kislorod - 21-24% ,azot -15-17% ,oltingugurt - 0- 2,4%. Murakkab oqsillarning tarkibida fosfor ham bor, ba’zilarining tarkibida esa yod, mis, marganes kabi elementlar ham uchrayd

Oqsil gruppalarining ayrim qismlari va polipeptid zanjirlar bir-biri bilan vodorod bog’lari orqali ham birikadi:

Ko’pchilik oqsillar tarkibida (- S - S -) disulfid bog’lar ham uchraydi. Insulin molekulasida 3 ta, ribunukleazada 4 ta disulfid bog’ bor. Oqsil molekulalarida birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to’rtlamchi strukturalar mavjud. Peptid bog’lar (- CO - NH -) tufayli sodir bo’ladigan polipeptid zanjirining tuzilishi birlamchi struktura deyiladi. Vodorod bog’lar tufayli hosil bo’ladigan polipeptid zanjirning spiral konfigurasiyasi ikkilamchi strukturasi deyiladi.

Murakkab oqsillar tarkibiga boshqa moddalar (metal atomlari va hokazo) ham kiradi. Bular ham mazkur moddaning xususiyati asosida bir qancha gruppalarga bo’linadilar: XROMOPROTEIDLAR. Oddiy oqsil bilan pigmentlardan tashkil topgan. O’simliklarda ko’p uchraydigan va biologik aktiv hisoblanadi. O’simlik tanasidagi fotosintez va oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etadi LIPOPROTEIDLAR - oqsillar bilan lipidlardan tashkil topgan. Hujayra membranalari va lamellyar sistemaning tuzilishida ishtirok etadi. Sitoplazma va hujayra organoidlarining tuzilishida ham asosiy rol o’ynaydi. METALLOPROTEIDLAR - oqsillar bilan metal atomlari (Mg, Cu, Zn, Mo, Fe va boshqalar) birlashmasidan tashkil topgan. Bular asosan fermentlardir (katalaza, polifenoloksidaza, nitratreduktaza, peroksidaza, askorbatoksidaza va boshqalar). GLIKOPROTEIDLAR - oqsillar bilan uglevod xususiyatiga ega bo’lgan birikmalardan tashkil topgan. Asosan hayvonlar organizmida uchraydi NUKLEOPROTEIDLAR - oqsil va nuklein kislotalaridan (DNK, RNK) tashkil topgan. Barcha tirik hujayralar ayniqsa yadro va ribosomalar tarkibida ko’proq uchraydi

AMINOKISLOTALAR. Oqsillar tarkibiga kiruvchi aminokislotalar yog’ kislotalarning hosilasi bo’lib, tarkibida karboksil (COOH) va amin gruppa ( NH2 ) bo’ladi. Umumiy formulasi: R-SH-COOH | NH2 Aminokislotalar asiklik (alanin, serin, sistein, asparagin, argenin) va siklik (tirozin, gistidin) gruppalariga bo’linadi.

NUKLEIN KISLOTALAR. Tirik organizmlarda irsiy belgilarning nasldan-naslga o’tishi va oqsillarning biosintezi kabi jarayonlar nuklein kislotalarning faoliyati bilan bog’liq. Ular dastlab hujayra yadrosidan ajratib olinganligi sababli nuklein (nukleos- yadro) deyilgan. Ikkita gruppaga bo’linadi, DNK (dezoksiribonuklein kislotasi) va RNK ( ribonuklein kislotasi). Nuklein kislotalar ayniqsa o’simliklarning yosh va metabolitik aktiv organlarida ko’p bo’ladi. Jumladan o’simliklarning reproduktiv hujayralari tarkibida eng ko’p uchraydigan ko’knor urug’pallasida 4,6 - 6,2 % ,kedr yong’oqining mag’zida - 6,8% va ko’pchilik o’simliklarning bargi va poyasida 0,1- 1% gacha ) .

FERMENTLAR. Ular hujayraning barcha organoidlarida bo’lib, oqsil asosga ega bo’lgan organik katalizatorlardir. Hujayrada kechadigan modda almashuvining hamma tomonlarida ishtirok etadi. Hozirgacha hujayradan 100 dan ortiq ferment ajratib olinib, ularning hammasi oqsillardan iborat ekanligi aniqlangan.

Fermentlar bir komponentli va ikki komponentlilarga bo’linadi. Birinchisi - oddiy oqsillardan , ya’ni faqat aminokislotalardan tashkil topgan. Ikkinchisi - murakkab oqsillardan tashkil topgan, ya’ni ular tarkibida aminokislotalardan tashqari boshqa birikmalar ham bo’ladi. Bularning oqsil qismi apoferment, oqsil bo’lmagan qismi koferment deyiladi. Koferment turli moddalardan iborat (metall ionlari, nukleotidlar, gemin gruppalar va boshqalar). Bu fermentlarning xarakterli xususiyati shundaki, ular faqat oqsil va oqsil bo’lmagan qismlarning birgaligida kompleks holda fermentativ aktivlikka ega bo’ladi. Fermentlar faqat tirik organizmlardagi reaksiyalarda ishtirok etadi va spesifiklik xususiyatiga ega. Ya’ni har bir ferment organizmdagi ma’lum bir xil reaksiyani katalizlaydi. Masalan,ureaza fermenti karbamidga, amilaza - kraxmalga: katalaza vodorodperoksidga va hokazo.

Thank You

Похожие

Hаyotiy va irsiyatning molekulyar asoslari. Hujayraning kimyoviy tarkibi

Viruslar ularning tuzilishi va kimyoviy tarkibi

Tirik organizmlarning kimyoviy tarkibi va uning doimiyligi

Kimyoviy destruksiya

Kimyoviy qonunlar