logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Химия
  4. Analitik kimyo fani, tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari

Analitik kimyo fani, tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari

Загружено в:

30.03.2024

Скачано:

0

Размер:

255.626953125 KB
Скачать
ANALITIK KIMYO FANI, TADQIQOT DOIRASI, MAQSADI VA VAZIFALARI FAN BO’YICHA ADABIYOTLAR RO‘YXATI  FayzullayevO. Analitikkimyo. Toshkent, «Yangi asravlodi», 2006, 488 b.  Vasilyev V.P.Analitik kimyo. 1-qism.Toshkent: O‘zbekiston.1999,337b.  Золотов Ю.А., Дорохова Е.Н., Фадеева В.И. и др. Основы аналитической химии: Учеб.пособ. М.: Высшая школа, В 2 кн. Кн.2. М.: Высшая школа.2004, 496 с.  Fayzullayev O. Turabov N., Ro‘ziev E., Quvatov A., Muhamadiev N. Analitik kimyo. Laboratoriya mashg‘ulotlari. Toshkyent, «Yangi asr avlodi», 2006, 448 b.  Харитонов Ю.Я. Аналитическая химия. Аналитика. Общие теоретические основы. Качественный анализ. Кн.1, М.: Высщая школа. 2001. 615 стр. http/WWW.Shemport.ru.  Кристиан Г., Бином М. //Аналитическая химия, том 1, 2009. 623 с.  Кристиан Г., Бином М. //Аналитическая химия, том 2, 2009. 504 с.  D onald Ckoog,M . West . Fundamentals of Analytical Chemistry Brouks.Cole. Cengage, 2014.  Василев В.П. Аналитическая химия. М.: Высшая школа, 1989, В 2 кн.  Пилипенко А.Т., Пятниский И.В. Аналитическая химия. В 2 т. М.: Химия 1990  Василев В.П. Аналитическая химия. М.: «Дрофа», 2004 В 2-х кн.  Коренман Я.И. Практикум по аналитической химии. М.: 2005, «Колос» Кн.1.  Коренман Я.И. Титриметрические методы анализа. М.: 2005, «Колос» Кн.2.  Под ред. Золотова Ю.А. Основы аналитической химии, Книга 1. Общие вопросы. Методы разделения. М.: Высщ. шк. 2000. 351 с.  Янсон Е.Ю. Теоретические основы аналитической химии: Учебное пособие. М.: Высщая школа. 1987, 261 с.  Insoniyat doimo o‘zini o‘rab turgan olamni o‘rganish va undan o‘z hayotida foydalanishga intilganligi sababli analitik kimyo va uning turli usullari yuzaga kelgan. U kimyo fanining asosiy tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, fan sifatida o‘zining uzoq rivojlanish tarixiga ega. Analitik kimyoning birinchi usulilari qadimgi alkimyogarlar tomonidan yaratilgan bo‘lib, ular moddalarni sifat jihatdan aniqlashda ishlatilgan.  Ammo analitik kimyo fan sifatida XIX asrda shakllandi. Bu vaqtga kelib ko‘p moddalarning xususiy reaksiyalari topildi, indikatorlar nazariyasi, kompleks birikmalarning koordinatsion tuzilish nazariyasi, kislota va asoslar nazariyalari hamda kimyoning qator qonunlari yaratildi, sanoat va ishlab chiqarishning rivojlanishi, xom ashyo va mahsulotlarga bo‘lgan talabning oshishi uning rivojlanishi uchun katta yo‘l ochib berdi. Bu vaqtga kelib fizikaviy asbob va qurilmalarning rivojlanishi analiznining instrumental va avtomatik usullarini rivojlantirdi. Bularning barchasi analitik kimyoning fan sifatida shakllanishiga asos bo‘ldi.  Analitik kimyo moddalar va ular aralashmalarining tarkibini o‘rganuvchi fan. Uning asosiy maqsadi moddalarni sifat va miqdoriy tarkibini aniqlashdan iborat.  Akademik Yu.A.Zolotov analitik kimyoga “Moddalarning tarkibi va ma’lum ma’noda tuzilishini aniqlashga doir tamoyillar, usul va vositalar haqidagi fan” deb ta’rif bergan.  Analitik kimyo kimyoviy analizning nazariy asoslari va usullarini ishlab chiqadigan fan bo‘lib, u mavjud analiz usullarini takomillashtiradi va yangi analiz usullarini yaratadi. Analitik kimyoning usullari yordamida moddalarning tarkibi va tuzulishi aniqlanadi. Bunga zamonaviy sensorlardan foydalanishga asoslangan distansion, avtomatlashtirilgan va kompyuterlashtirilgan usullar, namunani buzmasdan tezkor aniqlashga imkon beradigan usullari va boshqalar kiradi  Analitik kimyo sifat va miqdoriy analizga bo‘linadi. Amalda avvalo sifat, so‘ngra miqdoriy analiz bajariladi.  Sifat analizi natijasida tekshirilayotgan modda tarkibida qanday element atomlari, molekulalar yoki ionlar borligi aniqlanadi. Masalan, sulfat kislotasi tarkibida H, S, O atomlari va H + hamda SO 4 2- ionlarining mavjudligi sifat analizi natijasida topiladi.  Miqdoriy analiz natijasida esa murakkab modda tarkibidagi elementlarning miqdori aniqlanadi. Masalan, sulfat kislotasi tarkibida H-2,04 %, S-32,63 %, O-65,33% borligi miqdoriy analiz natijasida aniqlanadi.  Analitik kimyo turli nazariy va amaliy muammolarni yechishda qo‘llaniladi. Kimyoviy analizdan xalq xo‘jaligining ko‘pgina sohalarida, xususan tibbiyot, ekologiya, geologiya, kimyo, fizika, mineralogiya, metallurgiya, kimyoviy texnologiya, biologiyada, turli texnologik jarayonlarni nazorat qilish va boshqarishda keng foydalaniladi. Kimyo fanining rivojlanishi ham analitik kimyo bilan bevosita bog‘liq. Moddalarning molekulyar massasini aniqlash, ekvivalentini topish, molekulyar formulalarini keltirib chiqarishda ham analitik kimyodan foydalaniladi.  Hozirgi vaqtda kimyoviy-analitik nazoratdan foydalanmaydigan birorta ham korxona yo‘q. Kimyoviy analizsiz xom ashyo va tayyor mahsulot sifatiga baho berish, ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilib turish mumkin emas. Barcha korxonalarda analitik usul va asboblar yordamida texnologik jarayonlarning nazorati tashkil etilgan. Ishlab chiqarishning barcha sohalarida boshlang‘ich, oraliq va tayyor mahsulotlar hamda jarayonning uzluksiz nazoratini amalga oshirish analiz usullarisiz mumkin emas. Masalan, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan mahsulot birma- bir tekshiruvdan o‘tkaziladi.  Analitik kimyo fanining nazariy asoslarini:  -D. I. Mendeleyevning davriy qonuni va elementlar davriy sistemasi;  -modda massasi va energiyaning saqlanish qonunlari;  -tarkibning doimiylik qonuni;  -massalar ta’siri qonuni;  -elektrolitik dissotsiatsiya nazariyasi;  -tuzlarning gidrolizi va amfoterlik;  -kimyoviy muvozanat, oksidlanish-qaytarilish, koordinatsion birikmalar hosil bo‘lish reaksiyalari kabi mavzular tashkil etadi.  Analitik kimyoning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:  -mavjud analiz usullarini rivojlantirib takomillashtirish;  -fan va sanoatning o‘sib borayotgan talablariga javob beradigan yangi analiz usullarini yaratish, ularni nazariy jihatdan asoslash;  -yangi uskunalar va reagentlar kashf etish va ularning qo‘llanilish sohalarini belgilab berish;  -analizning tez va arzon bo‘lishini, olinadigan natijaning to‘g‘ri, aniq va takrorlanuvchanligini ta’minlash;  -ilmiy-tadqiqot ishlarining analitik nazoratini ta’minlash;  -atrof - muhit monitoringini ta’minlash va boshqalar.  Analitik kimyoning asosiy muammolariga quyidagilarni kiritish mumkin:  -aniqlanadigan moddani topish chegarasini pasaytirish;  -analizning tezkorligi va aniqligini oshirish;  -mikroob’yektlar analizi, lokal va distansion analizni rivojlantirish;  -analizni avtomatlashtirish, kompyuterlashtirish va boshqalar.  Analitik kimyoning rivojlanish yo‘nalishi va istiqbollari:  -hozirgi analitik kimyo fani kimyoviy analizning asboblashtirish, avtomatlashtirish, rejalashtirish va moddalar analizini takomillashtirish yo‘nalishlarida rivojlanishi;  -xalq xo‘jaligining qator sohalardagi rivojlanish talablariga mos mavjud usullarni yanada takomillashtirish va yangi analiz usullarini ishlab chiqarish;  -zamonaviy analitik kimyoning xarakterli tomoni instrumentalanaliz usullarining keng taraqqiy etishidir. Bu analizni tezkorlik bilan bajarilishiga, qolaversa, ishchi kuchini tejaydigan avtomatik nazoratlar o‘rnatilishiga imkon beradi.  Kimyoviy analiz. Moddalarning kimyoviy tarkibiga doir ma’lumotlar to‘plash maqsadida bajarilayotgan amallar majmuasi kimyoviy analiz deyiladi. Kimyoviy analizning asosiy vazifasi tekshiriladigan namuna tarkibi qanday tarkibiy qismlardan iboratligi va ular qanday nisbatlarda ekanligini aniqlashdan iborat. Kimyoviy analizsiz xom ashyo va tayyor mahsulot sifatiga baho berish mumkin emas. Fabrika va zavodlarda kimyoviy analiz uchun maxsus laboratoriyalar mavjud. Shu laboratoriyadarda xom ashyo, ishlab chiqarilayotgan mahsulot va hattoki ishlab chiqarish chiqindilari ham analiz qilinada va shu asosda mahsulot sifatiga baho beriladi.  Analitik reaksiyalar. Analizning kimyoviy usullari kimyoviy reaksiyalarga asoslanadi. Analiz jarayonida foydalaniladigan ana shunday kimyoviy reaksiyalar analitik reaksiyalar, ularni vujudga keltiruvchi moddalar esa reagentlar deb ataladi.  Analiz usuli va uslubi tushunchalariga mos ravishda analitiktadqiqotchi (kimyogar- analitik) va analitikamaliyotchi (kimyogar-laborant)tushunchalari mavjud. Analitik- tadqiqotchining vazifasi eng avvalo analiz usullarini ishlab chiqish, takomillashtirish va nazariy asoslashdan iborat. U kimyoviy analiz vositalarini (asosan asboblarini) o‘ylab topadi va konstruksiyasini ishlab chiqadi, analitik reagentlar va standart namunalarni yaratadi. Eng muhimi analitik tadqiqotchi turli ob’yektlar tarkibi va tuzilishini aniqlash metodikasini ishlab chiqaradi. Analitik amaliyotchi tayyor metodika bo‘yicha bir-biridan farq qiluvchi turli analizlarni yoki farq qilmaydigan bir xil moddani yalpi analizlarini bajaradi. Analiz metodikasini ishlab chiqadigan tadqiqotchi analitikningo‘zi har qanday analizni bajara oluvchi mutaxassis bo‘lishi kerak, aks holda uning yaratgan metodikasi ko‘pchilik holda yaroqsiz bo‘ladi.  Analitik kimyoning birinchi usullari alkimyogarlar tomonidan yaratilgan bo‘lib, ular moddalarni sifat jihatdan aniqlashda qo‘llanilgan.  Miqdoriy analiz qadimda "Tekshirish san’ati" deb atalgan va uning yordamida oltin, kumush singari metallarning tozaligi aniqlangan.  Analitik kimyo fan sifatida XVII asrning o‘rtalarida R.Boylfanga kimyoviy element haqidagi tushunchani kiritganidan boshlab rivojlana boshladi.  U birinchi marta kislota va asoslarni aniqlashda “indikatorlar”dan foydalandi.  R. Boyl bu ishlari bilan sifat analiziga asos soldi.  Miqdoriy analizning asoschisi M.V. Lomonosov (1711-1765). Uning moddlar massasini saqlanish qonuni miqdoriy analizning nazariy asosi hisoblanadi.  1824-1848-yillarda Gey-Lyussak fanga miqdor analizining hajmiy metodini kiritdi.  Hajmiy analiz XIX asrning o‘rtalarida permanganatometriya, yodometriya va cho‘ktirish metodlarida indikatorlar qo‘llanilishi bilan yanada rivojlandi.  Vodorod sulfid asosida sistematik analiz qilish tartibini T.Bergman (1735- 1784) taklif etgan.  1871-yilda N.A. Menshutkin (1842-1907) kationlarning analitik tasnifini fanga kiritdi. Uning “Analitik kimyo” darsligi (1871-yil) bosmadan chiqdi va bu kitob 1931-yilgacha 16 marta nashr qilindi.  Organik reaktivlarni analitik kimyoda birinchi bo‘lib M.A. Ilinskiy (1856- 1941) va L.A. Chugayev (1873-1922) lar qo‘lladilar.  XIX asrda N.S. Kurnakov (1860-1941) “Fizik-kimyoviy analiz” nomini olgan yangi usulni yaratdi.  Analitik kimyoning rivojlanishida D.I. Mendeleyevning (1834- 1907) elementlar davriy sistemasi va davriy qonuni muhim ahamiyatga ega. Davriy sistema elementlar xossalarining analogiyasidan foydalanib ionlarni topishda yangi reaksiya va usullarni kashf etishga imkon berdi.  M.S.Svet 1903-yilda xromatografik analiz metodini asoslab berdi.  N.A.Tananayev tomchi analiziga asos solgan,  I.P.Alimarin analizning yarim mikro metodini rivojlantirgan,  I.P.Kreshkov suvsiz muhitda titrlash usullarini rivojlantirgan,  Yu.A.Zolotov analizda ajratish va konsentrlash usullaridan foydalanishni rivojlantirgan  Analitik kimyoning rivojlanishida vatandoshlarimizning hissasi  A.R.Beruniy va R.A.Xaziniy X-XI asrlarda analitik kimyo rivojiga katta hissa qo‘shgan. A.Beruniy ko‘pgina moddalarning solishtirma og‘irliklarini aniqladi.  R.A.Xaziniyo‘sha zamon uchun juda sezgir tarozi yasadi, uning tarozisi uchinchi xonagacha aniqlik bilan tortishga imkon berardi.  Abu Ali Ibn Sino eritmalar va ularning xossalarini o‘rganish sohasida ko‘p ishlarni bajargan.  Analitik kimyoning rivojida O‘zbekiston olimlarining hissalari.  Akademik Sh.T. Tolipov (O‘zMU) shogirdlari bilan analizning optik usullarini xususan, fotometrik va spektrofotometrik usullarini rivojlantirishga katta hissa qo‘shgan.  Akademik N.A.Parpiyev (O‘zMU) O‘zbekistonda kompleks birikmalar kimyosini xususan kompleks birikmalarning analizda ishlatilishi sohasida katta ishlarni bajarib kelmoqda.  Professor R.X.Djyanbayeva fotometrik va spektrofotometrik usullarini atrof-muhit ob’yektlari analizida qo‘llash imkoniyatlarini o‘rgangan.  Professor A.M.Gevorgyan og‘ir metallarning mikro miqdorlarini aniqlovchi elektrokimyoviy usullar ishlab chiqqan.  Professor T.K.Xamrakulov rahbarligida atrof-muhit ob’yektlari nazoratida qo‘llaniladigan kimyoviy, elektrkimyoviy sensorlar va avtomatik analizatorlar yaritilgan.  Moddalarning analitik belgilari va analitik reaksiyalari.  A nalitik kimyo moddalarni ochish va topish (analizni bajarish) ularning analitik belgilaridan foydalanishga asolangan. Tekshiriladigan aralashma tarkibida aniqlanayotgan modda (molekula, element, ion) borligi haqida xulosa chiqarishga imkon beruvchi, aniqlanuvchi modda yoki uning birikmasining tashqi belgisi (oshkor xossalari) analitik belgilar yoki reaksiyaning tashqi samarasi deyiladi. Analitik belgilarga: rang, hid, qutblangan nurning burish burchagi, radioaktivlik, elektromagnit nurlar bilan ta’sirlashuv (masalan, infraqizil (IQ)-spektrlarda o‘ziga xos yutilish bandlari yoki ko‘rinadigan va ultrabinafsha (UB) sohada yutilish spektrlari) va boshqalar kiradi.  Rangli birikmalarning hosil bo‘lishi. Cu 2+ ionining suvli eritmasiga ammiak eritmasi qo‘shilganda yorqin to‘q zangori rangli eruvchan tuz- tetraammiakat mis (II)[Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ hosil bo‘ladi:  CuSO 4 +2NH 4 OH =(CuOH) 2 SO 4 + (NH 4 ) 2 SO 4  (CuOH) 2 SO 4 +8NH 4 OH = [Cu(NH 3 ) 4 ]SO 4 +8H 2 O  Agar suvli eritmada Fe 3+ ioni bo‘lsa eritmaga rodanid ionlari qo‘shilganda eritma [Fe(SCN) 6 ] 3+ kompleks ioni hosil bo‘lishi hisobiga qizil rangga bo‘yaladi:  FeCl 3 + 6KSCN = K 3 [Fe(SCN) 6 ] + 3KCl  Bu reaksiya temir (III) ga xos sifat reaksiyasi bo‘lib, uni ochish uchun qo‘llaniladi.  Cho‘kmaning ajralishi yoki erib ketishi. Suvli eritmadagi Ba 2+ ionlarining tarkibida SO 4 2- bo‘lgan eritma bilan oq cho‘kma holida cho‘ktirish mumkin:  BaCl 2 + H 2 SO 4 = BaSO 4 (oq cho‘kma).+2HCl  Kalsiy ioni Ca 2+ ham eruvchan karbonatlar ta’sirida oq o‘kma hosil qiladi:  CaCl 2 + (NH 4 ) 2 CO 3 +СaСO 3 (oq cho‘kma) +2NH 4 Cl  Kalsiy karbonatning oq cho‘kmasi kislota ta’sirida quyida ko‘rsatilganidek erib ketadi:  CaCO 3 +2HCl → CaCl 2 + CO 2 ↑ + H 2 O  Gaz ajraluvchi reaksiyalar. Yuqorida kalsiy karbonat kislotada erib, karbonat angidridi gazi ajralishini ko‘rib chiqdik, yana ba’zi gaz ajraluvchi reaksiyalarni keltiramiz.Tarkibida ammoniy NH 4 + kationi bo‘lgan biror tuz eritmasiga ishqor ta’sir ettirilsa, ammiak gazi ajralib chiqadi. Buni ammiak hididan yoki namlangan lakmus qog‘ozining ko‘karishidan sezish mumkin:  NH 4 Cl + NaOH = NaCl +NH 3 ·H 2 O = NH 3 ↑ + H 2 O  Mazkur reaksiya NH 4 + uchun spessifik (xususiy) reaksiya bo‘lib qolmay, miqdoriy analizda ham qo‘llaniladi.  Sulfidlarga kislota ta’sir ettirilganda vodorod sulfid gazi ajraladi:  FeS +2HCl = H 2 S↑+FeCl 2  Uni ajralayotgan gazning o‘ziga xos hididan bilish mumkin.  Ma’lum shakldagi kristallar hosil bo‘lishi (mikrokristalloskopik reaksiyalar), alanga rangining bo‘yalish reaksiyalari ham o‘ziga xos tashqi samaraga ega jarayonlarga kiradi.  Bajarilish vaqtiga qarab, analiz usullari ikkiga tezkor va sekin bajariladigan guruhlarga bo‘linadi. turli texnologik jarayonlarning nazoratida analiz uzoq vaqt bajarilsa, o‘tgan davr ichida ko‘p miqdordagi yaroqsiz mahsulot chiqishi mumkin. Misol uchun, po‘lat eritishda xatosi kattaroq bo‘lsa ham analiz natijalari tezlik bilan olinishi kerak. Bunday tezkorlik bilan bajariladigan analiz ekspress analiz deyiladi. Ko‘pchilik test usullar ekspress analiz hisoblanadi. Lekin bu usul yuqori aniqlikni ta’minlay olmaydi, Ammo yuqori aniqlikka talab doimo ham bo‘lmasligi mumkin. Masalan, odam nafasidan etanolni, qishloq xo‘jalik mahsulotlari tarkibidan nitratni, qondan shakarni aniqlash turli testlar yordamida amalga oshiriladi. Test usullarida namunani laboratoriyaga olib borish, uni analizga tayyorlash, murakkab asboblardan foydalanish, analiz natijalarini qayta ishlash talab etilmaydi.  Ekspress analizdan farqli ba’zi bir analizlarni bajarishda analizni qancha vaqt davom etishi muhim emas, asosiysi olingan natijalar juda aniq bo‘lishi kerak. Buning uchun sezgir usullar va zamonaviy asbob-uskunalardan foydalanish lozim. Oydan olingan namunalarni analiz qilish bunga misol bo‘la oladi.  Insoniyat tarixida birinchi marta boshqa planeta-oydan olib kelingan namunalarni nihoyatda sinchiklab, eng sezgir asbob- uskunalar yordamida analiz qilinganda, albatta, vaqtni ayamaslik kerak. Oydan keltirilgan tuproq namunasining analizi shuni ko‘rsatdiki, unda anorganik va organik moddalarning tarkibidagi uglerodning miqdori 2  10 -4 % ga teng ekan.  Arbitraj analizda ham eng muhimi yuqori aniqlikni ta’minlashdan iborat. Bunday analizning narxi va bajarish uchun sarf bo‘ladigan vaqti muhim emas. Arbitraj analiz mahsulot ishlab chiqaruvchi va iste’molchi orasida bo‘ladigan kelishmovchiliklarni bartaraf etishda ishlatilishi mumkin. Arbitraj analiz maxsus laboratoriyalarda va yuqori malakali mutaxassislar tamonidan bajariladi.  Ekspressligi, tannarxi va aniqligi bo‘yicha ekspress va arbitraj analiz oralig‘ida joylashgan usul rutin analizi nomi bilan yuritiladi. Ishlab chiqarish korxonaliri laboratoriyalari va boshqa analitik nazorat laboratoriyalaridagi analizlarning asosiy qismi rutin analiziga mansub.  Sifat analizida qo‘llaniladigan va eritmalarda amalga oshiriladigan usullarga “mikrokristalloskopik usuli”, Tananayevning “tomchi usuli” va “kukunsiz analiz usullari”ni ham kiritishimiz mumkin.  Topilish minimumi . Modda yoki ionning ayni reaksiya yordamida ma’lum sharoitda topilishi mumkin bo‘lgan eng kichik miqdori uning topilish minimumi deb ataladi. Topilish minimumi gramning milliondan bir ulushlari, ya’ni mikrogrammlar (mkg) bilan ifodalanadi  Suyultirish chegarasi. Modda (ion) ning shu reaksiya yordamida topilishi mumkin bo‘lgan eng kam konsentratsiyasi suyultirish chegarasi deyiladi. Suyultirish chegarasi eritma necha marta suyultirilganda analitik reaksiyaning ijobiy natija berishi saqlanib qolinishini ko‘rsatadi.  Analitik reaksiyalarning yo‘nalganligi. Sifat analizida asosan almashinish reaksiyasiga duch kelinadi. Ularning amalga oshishi bir qancha omillarga bog‘liq. Reaksiyani amalga oshiruvchi omillardan biri reaksiya natijasida hosil bo‘layotgan mahsulotlardan birining kam eruvchan bo‘lishidir, masalan:  AgNO 3 + NaCl = AgCl + NaNO 3 yoki Ag + + Cl - =AgCl↓  1.5-§. Analitik kimyo usullarining sinflanishi.  Akademik Yu.A.Zolotov ta’rifiga ko‘ra: “O‘rganilayotgan ob’ekt kimyoviy tarkibiga doir ma’lumotlarni to‘plashga qaratilgan amallar majmuasiga kimyoviy analiz deyiladi”. Analitik kimyo har xil moddalar va ularning aralashmalarini sifat va miqdoriy tarkibini o‘rganish bilan shug‘ullanadigan fan bo‘lganligi sababli uning usullari birinchi navbatda asosan ikki turga: sifat va miqdoriy analizga bo‘linadi.  Sifat analiz . Kimyoviy sifat analizining vazifasi tekshirilayotgan (analiz qilinadigan) modda tarkibidagi element, ion, molekula, atomlar guruhini ochish, ya’ni ularning mavjudligini isbotlashdan iboratdir. Masalan, ammofosda azot, vodorod, fosfor va kislorod elementlarini yoki NH 4 + va PO 4 3- ionlarning mavjudligi aniqlanadi.  Miqdoriy analiz . Yuqorida aytilganidek sifat analizining vazifasi moddaning sifat tarkibini, ya’ni u qanday molekula, atom, ion va funksional guruhlardan tashkil topganini aniqlashdan iborat bo‘lsa, miqdoriy analizning vazifasi shu molekula, atom, ion va funksional guruhlar modda tarkibida o‘zaro qanday nisbatlarda ekanligini aniqlashdan iborat  Moddalarning sifat va miqdoriy tarkibini aniqlashning quyidagi usullari: 1) kimyoviy; 2) fizikaviy; 3) fizik-kimyoviy; 4) biologik usullari mavjud  Kimyoviy analiz usullari aniq natija beradi. Lekin ko‘pchilik kimyoviy usullarning sezgirligi kichik, analiz bajarilishi uchun ko‘p vaqt talab etiladi va avtomatlashtirish qiyin. Kimyoviy reaksiyalarga asoslangan analizning kimyoviy usuli asosan quyidagi uch turga bulinadi:  1). Gravimetrik (tortma) analiz.  2). Titrimetrik (hajmiy) analiz.  3). Gaz analizi.  Fizik-kimyoviy usullar. Moddalarning kimyoviy reaksiyalar natijasida sodir bo‘ladigan o‘zgarishlarini fizik asboblar yordamida nazorat qilishga asoslangan. Kolorimetrik, konduktometrik, xromatografiya va boshqa qator analiz usullari fizik-kimyoviy usullar jumlasiga kiradi. Analizning fizik- kimyoviy usuli asosan quyidagi uch turga bulinadi.  1). Optik analiz usullari.  2). Elektrokimyoviy analiz usullari.  3). Xromatografik analiz usullari. Aniqlash yoki topish ob’yekti bo‘yicha analiz usullari klassifikatsiyasi Analiz turi Aniqlash yoki topish ob’yekti (analit) Misol Qo‘llanilish sohasi Izotop analiz Bir xil yadro zaryadi va turli massa soniga ega bo‘lgan atomlar (izotoplar) 137 Cs, 90 Sr, 235 U Atom energetikasi sohasi, atrof-muhit ifloslanishining nazorati, tibbiyot, arxeologiya va boshqalar Element Yadro zaryadi bir xil bo‘lgan atomlar Cs, Sr, U, Cr, Fe, Hg Turli sohalar Molekulyar Ma’lum tarkibga va strukturaga ega bo‘lgan molekula Benzol, glyukoza, etanol Tibbiyot, atrof-muhit nazorati, agrokimiyo, kimyoviy texnologiya, kriminalistika. Struktur-guruhli yoki funksional Ma’lum strukturali xossalari yaqin molekulalar va funksional guruhlar To‘yingan uglevodorodlar monosaxaridlar, spirtlar Kimyoviy texnologiya, oziq-jvqat sanoati, tibbiyot. Fazaviy ayrim fazalar yoki shu fazalar tarkibidagi elementlar Po‘lat tarkibidagi grafit, granit tarkibidagi kvars Metallurgiya, geologiya, qurilish materiallar texnologiyasi Tarkibiy Bitta elementning turli formalarini Suv tarkibidagi xrom (III) va xrom (VI) ni. SO 3 -2 , SO 4 -2 , S -2 va S   Analiz uchun olingan namunaning massasiga va hajmiga ko‘ra analiz usullarining sinflanishi Eski nomi Yangi nomi Modda miqdori gramm millilitr Makroanaliz Gramm-metod 1-10 10-100 Polumikro-analiz Santigramm-metod 0,05-0,5 1-10 Mikroanaliz Milligramm-metod 0,001-10 -6 0,1-10 -4 Ultramikro-analiz Mikrogramm- metod 10 -6 - 10 -9 10 -4 - 10 -6 Submikro-analiz Nanogramm-metod 10 -6 - 10 -12 10 -7 - 10 -10 Kationlarning kislota-asosli klassifikatsiyaga asoslangan guruhlariGuru h Kationlar Guruh reagenti Birikmalarining eruvchanligi I K + ,Na + ,NH 4 + Yo‘q Sulfid, xlorid va gidroksidlari suvda eriydi II Ag + ,Pb 2+ ,Hg 2 2+ 2M HCl eritmasi Xloridlari suvda erimaydi III Ba 2+ ,Sr 2+ ,Ca 2+ 1M H 2 SO 4 +CH 3 COOH Sulfatlari suvda erimaydi IV Cr 3+ ,Al 3+ ,Zn 2+ , Sn(II), Sn(IV) 6M NaOH+ 3%H 2 O 2 Gidroksidlari suvda erimaydi ammo mo‘l ishqorda eriydi V Fe 2+ ,Fe 3+ ,Mn 2+ , Mg 2+ ,Bi 3+ ,Sb(III),Sb(V) Kons. NH 4 OH Gidroksidlar ishqorlarda, ammiakda va suvda erimaydi VI Ni 2+ ,Co 2+ ,Cd 2+ , Cu 2+ ,Hg 2+ Kons. NH 4 OH Gidroksidlari ishqorda, suvda erimaydi, ammo mo‘l ammiakda eriydi Ammiak-fosfatli klassifikatsiyaga asoslangan kationlarning guruhlari Guru h Kationlar Guruh reagenti Birikmalarining eruvchanligi I Ag + ,Pb 2+ ,Hg 2 2+ HCl Xloridlari suvda erimaydi II Sn(II), Sn(IV), Sb(III),Sb(V) HNO 3 Metasurma va metaqalay kislotalari suvda erimaydi III Ba 2+ ,Sr 2+ ,Ca 2+ Fe 2+ ,Cr 3+ ,Fe 3+ ,Mn 2+ , Al 3+ ,Mg 2+ (NH 4 ) 2 HPO 4 kons. NH 4 OH Fosfatlari suvda va mo‘l ammiak eritmasida erimaydi IV Zn 2+ , Ni 2+ ,Co 2+ ,Cd 2+ , Cu 2+ ,Hg 2+ (NH 4 ) 2 HPO 4 kons. NH 4 OH Fosfatlari suvda erimaydi, ammo mo‘l ammiakda eriydi V K + ,Na + ,NH 4 + Yo‘q Nitrat, xlorid va fosfatlari suvda eriydi Kationlarning vodorod sulfidli klassifikatsiyaga asoslangan guruhlari Guru h Kationlar Guruh reagenti Birikmalarining eruvchanligi I K + ,Li + , Na + ,NH 4 + ,Mg 2+ Yo‘q Sulfid, karbonat, xlorid va gidroksidlari suvda eriydi II Ba 2+ ,Sr 2+ ,Ca 2+ (NH 4 ) 2 CO 3 ,NH 3 ·H 2 O+NH 4 Cl, pH=9,25 Karbonatlari suvda erimaydi III Fe 2+ ,Fe 3+ ,Cr 3+ ,Al 3+ ,Mn 2+ , Ni 2+ ,Zn 2+ ,Co 2+ (NH 4 ) 2 S, NH 3 ·H 2 O+NH 4 Cl, pH=9,25 Sulfidlari suvda erimaydi ammo suyultirilgan kislotalarda eriydi IV Cu 2+ ,Hg 2+ ,Bi 3+ ,Sn 2+ ,Sn(IV),Sb(III),S b(V) H 2 S, HCl, pH=0,5 Sulfidlari suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi V Ag + ,Pb 2+ ,Hg 2 2+ HCl Xloridlari suvda va suyultirilgan kislotalarda erimaydi Anionlar tasnifi

Похожие

Analitik kimyo fani va uning usullari. Sifat analiz usullari. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi
Sifat analizi analitik kimyo
Noorganik kimyo fani maqsadi, vazifasi. Atom molekulyar talimot
Kimyo fani va uning vazifalari fan sifatida rivojlanish tarixi
Qiziqarli kimyo va olimpiada masalalarini yechish fanining maqsadi va vazifalari