Analitik kimyo fani va uning usullari. Sifat analiz usullari. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi - Химия - Презентации

Analitik kimyo fani va uning usullari. Sifat analiz usullari. Kationlarning analitik guruhlarga bo’linishi

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

143.34765625 KB

ANALITIK KIMYO FANI VA UNING USULLARI. SIFAT ANALIZ USULLARI. KATIONLARNING ANALITIK GURUHLARGA BO‘LINISHI

Reja: 1. Kirish. Analitik kimyo fani va uning metodlari. 2. Sifat analizi usullari. 3. Barcha kationlariga asosiy reaktivlarning ta’siri 4. Kationlarni analitik guruhlarga bo‘linishi. Tayanch iboralar: Analitik kimyo, kation, , reagent, guruh, analiz, sifat analiz, eritma, suvli eritma, indikatorlar, lakmus, fenol ftalein, metil zarg’aldog’i, erituvchi, organik reagentlar 01 06 130211 1B 1E 0B 22 2315 01 01 0D0E 0E 12

Keyingi yillarda analitik kimyo fanining xalq – xo’jaligidagi roli tobora kengayib bormoqda. Qishloq xo’jaligi uchun mineral o’g ’ itlar, o’simliklarni turli zararkunandalardan himoya qilish preparatlari (gerbetsid, pestitsid shu kabilar) ishlab chiqarishda, analitik kimyoning roli beqiyos. Kirish. Analitik kimyo fani va uning metodlari. Analitik kimyo oliy ma’lumotli mutaxassislarni tayyorlashda muhim o’rin tutadi, shuningdek, u barcha kimyo fanlarini o’rganishda tayanch bo’lib xizmat qiladi.

Tibbiyotda dori – darmonlar tayyorlash ham analitik kimyo usullaridan foydalanib o’tkaziladi. Analitik kimyo fani - moddalarning sifat va miqdoriy tarkibini analiz qilishning nazariy asoslari va usullarini o’rganadigan fandir. Analitik kimyo sifat va miqdor analizidan iborat. Sifat analizining vazifasi tarkibi noma`lum modda yoki aralashmaning tarkibiy qismlarini, ya`ni u qanday element yoki ionlardan tarkib topganligini aniqlashdir.

Sulfidlari suvda eruvchan Sulfidlari suvda erimaydi yoki suv ta'siridan erimaydigan gidroksidlar hosil qiluvchi Karbonatli tuzlari suvda Sulfidlari suyulti rilgan kislotalarda eriydi yoki suv ta'siridan kislotalarda eriydigan gidroksid lar hosil qiluvchi Sulfidlari suyultirilgan kislotalarda erimaydi Eruv chan Erimay di I guruh II guruh I I I guruh IV guruh V guruh K + , Na + , NH 4 + , Mg 2+ Guruh reagenti yo‘q Ca 2+ , Sr 2+ , Ba 2+ Guruh reagenti (NH 4 ) 2 CO 3 Al 3+ , Cr 3+ , Fe 3+ , Fe 2+ , Mn 2+ , Co 2+ , Zn 2+ Guruh reagenti (NH 4 ) 2 S 1.Ag guruhi Ag + , Pb 2+ , Hg 2 2+ xloridlari suvda erimaydi. Guruh reagenti HCl. 2. Cu guruhi Cu 2+ , Cd 2+ , Bi 3+ xloridlari suvda eruvchan.Guruh reagenti H 2 S. Sulfidlari Na 2 S da eriydi. Hg 2+ , As 3+ , As 5+ , Sb 3+ , Sb 5+ , Sn 2+ , Sn 4+ Guruh reagenti Na 2 S. Vodorod sulfidli usul bo’yicha kationlarning sinflarga bo‘linishi

Analizni to’g`ri va to’la olib borish uchun analitik kimyo usullarini mukammal bilish va bеrilgan masalani hal qilish uchun eng qulay usulni tanlab olish kеrak.

Har qanday analizni muvaffaqiyatli tеkshirish uchun namuna olish, uni analizga tayyorlash, zarur hollarda tеkshiriladigan moddani boshqalaridan ajratish, konsеntrlash amallarini qay darajada mukammal va to’g`ri bajarilishiga bog`liq. Analitik uchun namuna olish, moddalarni ajratish, konsеntrlash, analizni bajarishgina ahamiyatli bo’lib qolmasdan, o’lchash, olingan natijalarni to’g`ri baholash, ularni talqin qila bilish juda muhimdir. Shuni unutmaslik kеrakki, analizning har bir bosqichi, har bir amali aniq bajarilishi kеrak. Aks holda arzimagan amal katta xatolarni kеltirib chiqaradi

Sifat analizi odatda miqdoriy analizdan oldin o’rganiladi, chunki tekshiriladigan moddaning oldindan, ma`lum bo’lgan birorta tarkibiy qismining foiz miqdorini aniqlash zarur bo’lganda ham, sifat tarkibini o’rganmay aniqlab bo’lmaydi. Shuning uchun moddalarni analiz qilishga doir muammolarni kimyoviy, fizikaviy va fizik-kimyoviy usullapni qo’llash bilan hal etish mumkin.

Kimyoviy usul bilan ish ko’rilganda aniqlanishi lozim bo’lgan element yoki ion o’ziga hos hususiyatli biror birikmaga aylantiriladi va ayni birikma hosil bo’lganligi asosida xulosa qilinadi. Analizning fizikaviy usullari moddaning kimyoviy tarkibi bilan uning ayrim fizikaviy hossalari o’rtasidagi bog’lanishdan foydalanishga asoslangan (spektral, lyuminescent, rengenostruktura va hokazo.).

Analizning fizik-kimyoviy usullari moddaning kimyoviy reaksiyalar jarayonida fizikaviy hossalarining o’zgarishini aniqlashga asoslangan. Bu uchala analiz usullari orasiga hamma vaqt keskin chegara qo’yib bo’lmaydi. Ba`zan fizikaviy va fizik-kimyoviy analiz usullari instrumental analiz usullari deyiladi.

Analitik kimyoni qishloq xo‘jaligidagi ahamiyati. Analitik kimyo fani bilan agronomiya, fiziologiya, mikrobiologiya, zoogigiena, qishloq xo‘jalik hayvonlarini oziqlantirish fanlari bevosita bog‘liqdir. Kimyoviy analizsiz xom-ashyo va tayyor mahsulot sifatiga baho berish ishlab chikarish jarayonlarini tushuntirish mumkin emas

Ekinlardan mo‘l hosil olishda, chorvachilikda, tuproq tarkibini o‘rganishda, turli o‘g‘itlardan foydalanishda analitik kimyo usullaridan keng foydalaniladi. Shuning uchun bo‘lajak agronomlar, agrokimyogarlar, zoomuhandislar biologik jarayonlarning mohiyatini to‘liq tushuna olish imkoniyatini analitik kimyo beradi.

Sifat analizi usullari . Makro usulda reaksiya o‘tkazish uchun 1- 10 g quruq modda yoki 10-100 ml eritma olinadi. Reaksiyalar oddiy probirkalarda olib boriladi, hosil bo‘lgan cho‘kmalar filtrlash orqali ajratiladi, yuviladi va aniqlanadi. Tekshirilayotgan moddaning miqdori yoki hajmiga ko‘ra analiz usullari: makro-, yarim-mikro-, mikro-, va ultramikro usullariga bo‘linadi :

Yarim-mikro usulda reaksiya olib borish uchun 0.05-0.5 g quruq modda yoki 1- 10 ml eritma olinadi. Reaksiyalar tubi kichraytirilgan probirkalarda tomchi usullarida o‘tkaziladi. Cho‘kmalarni eritmalardan ajratish uchun sentrafugalardan foydalaniladi

Mikro usulda analiz olib borish uchun 0.001-10-6 g quruq modda yoki 0.1-1 ml eritma olinadi. Reaksiyalar maxsus probirkachalarda o‘tkaziladi. Ultra-mikro usulda analiz olib borish uchun 10-6-10-9 g quruq modda yoki 10-4- 10-6 ml eritma olinadi.

Keltirilgan usullardan yarim - mikrousulda ham aniq natijalar olish mumkin. Shuning uchun tekshirilayotgan moddani sifat jihatdan kimyoviy analiz qilishda asosan yarim - mikro usul ishlatiladi.

Analitik reaksiyalarning o‘tkazish usullari. Analitik reaksiya "quruq" va "ho’l" usullar bilan o’tkazilishi mumkin. Quruq usulda tekshiriladigan modda va reaktivlar qattiq holatda olinadi va reaksiya qizdirish yo’li bilan amalga oshiriladi:

Masalan: Metall tuzlarining alangani bo’yashi, natriy tetraborat (bura) Na 2 B 4 O 7  10H 2 O yoki natriy ammoniy gidrofasfat NaNH 4 HPO 4  4H 2 O lar ba’zi metallarning tuzlari bilan qorishtirganda rangli marvarid (shisha) hosil bo’ladigan reaksiyalar quruq usul bilan o’tkaziladigan reaksiyalar qatoriga kiradi

Keltirilgan usullardan yarim - mikrousulda ham aniq natijalar olish mumkin. Shuning uchun tekshirilayotgan moddani sifat jihatdan kimyoviy analiz qilishda asosan yarim - mikro usul ishlatiladi. CuO+H 2 SO 4  CuSO 4 +H 2 O Fe(OH) 3 +3HCl  FeCl 3 +H 2 O CaCO 3 +2HNO 3  Ca(NO 3 ) 2 +H 2 O+CO 2  Ni(OH) 2 +2HNO 3  Ni(NO 3 ) 2 +2H 2 O

Analitik reaksiyalarni amalga oshirishning shart-sharoitlari. Analitik reaksiyalarni o’tkazish uchun ma’lum bir shart-sharoit bo’lishi kerak. Masalan, kislotalarda eriydigan cho’kmalar, eritmada erkin holatdagi kislota ortiqcha bo’lganda ajralib chiqmaydi, huddi shuningdek, ishqorda eriydigan cho’kmalar ishqoriy muhitda cho’kmaydi.

Agar cho’kma kislotada ham, hosil bo’lgan BaCrO 4 kuchli kislotalarda eriydi, sirka kislotada esa erimaydi. Bu erda reaksiyaning o’zida kuchli kislota hosil bo’lishi sababli reaksiya oxirigacha bormaydi. K 2 Cr 2 O 7 +2BaCl 2 +H 2 O=2BaCrO 4  +2KCl+2HCl Cr 2 O 7 2- +2Ba 2+ +H 2 O=2BaCrO 4  +2H +Masala n:

Ammo ishqorda ham erisa, uni faqat neytral muhitda hosil qilish mumkin va hokazo. Bu misollardan ko’rinib turibdiki reaksiyalarni amalga oshirishning eng muhim shart - sharoitlaridan biri, shu reaksiya uchun zarur muhit bo’lib, uni kerak bo’lgan taqdirda, eritmaga kislota, ishqor yoki boshqa biror reaktivlardan qo’shib vujudga keltirish mumkin.

Ikkinchi bir muhim sharoit eritmaning haroratidir. Haroratning ko’tarilishi bilan eruvchanligi ortib ketadigan cho’kmani issiq holatdagi eritmalardan hosil qilish yaramaydi, bunday reaksiyalarni “uy haroratida” ba’zan esa sovitib o’tkazish kerak bo’ladi. Ba’zi reaksiyalar faqat, qizdirilganda boradi.

Reaksiya borishining muhim shart- sharoitlaridan yana biri, eritmada topiladigan ionning kontsentratsiyasi etarli darajada katta bo’lishidir; uning kontsentratsiyasi juda oz bo’lsa, reaksiya chiqmay qoladi. Buning sababi shundaki, har qanday moddaning eritmadagi kontsentratsiyasi uning ayni sharoitdagi eruvchanligidan ortiq bo’lgandagina, shu modda cho’kmaga tushadi.

Analitik reaksiyalarning sezgirligi, o’ziga xosligi. Agar modda qiyin eriydigan bo’lsa, topiladigan ionning kontsentratsiyasi nihoyatda oz bo’lganda ham cho’kma tushsa, bunday reaksiyalar seziluvchan reaksiyalar deyiladi. Reaksiyaning seziluvchanligi miqdoriy jihatdan bir-biriga bog’langan ikkita ko’rsatkich – topilish minimumi va suyultirish chegarasi bilan harakterlanadi .

Reaksiyalarning seziluvchanligi bilan bir qatorda ularning o’ziga hosligi ham juda katta ahamiyatga ega.Topilish minimumi modda yoki ionning reaksiyaga muayyan shart- sharoitlarda o’tkazilganida topilishi mumkin bo’lgan eng kam miqdoridir. Modda (ion) ning shu reaksiya yordamida topilishi mumkin bo’lgan eng kam kontsentratsiyasi suyultirish chegarasi deyiladi.

Ammoniy tuzlarigina bunday sharoitda ammiak hosil qiladi. Shuning uchun ishqor bilan olib borilgan reaksiya NH 4 + ionini topish uchun hos reaksiyadir. Analitik kimyoda tekshirilayotgan ion bir necha ionlar bilan o’hshash natija beradigan reaksiyalar ham uchraydi. Bunday reaksiyalarga tanlab ta’sir etuvchi yoki selektiv reaksiyalar deyiladi. Reaksiya ijobiy natija beradigan ionlar soni qancha kam bo’lsa, reaksiyaning selektivlik darajasi shuncha yuqori bo’ladi .

Eritmani bo’lib-bo’lib va sistematik analiz qilish.Aniqlanishi kerak bo’lgan ionlarni spetsifik reaksiyalardan foydalanib tekshirilayotgan eritmaning alohida ulushlaridan bevosita aniqlash, bo’lib-bo’lib analiz qilish deyiladi .

3. Barcha kationlariga asosiy reaktivlarning ta’siri Vodorod хloridnigng ta’siri. Vodorod xlorid va uning eruvchan xloridli tuzlari [Hg 2 ] 2+ , Ag + va Pb 2+ ionlari bilan oq rangli xloridlar HgCI 2 , AgCI, PbCI 2 va Bi 3+ Sb 5+ Sb 3+ ionlari bilan oksixloridlar BiOCI, SbOCI, SbO 2 CI cho’kmasini hosil qiladi. Kontsentratsiya xlorid kislotaga vimut va surma oksixloridlari, kumush, simob(1) va qo’o’rg’oshin xloridlari erib kompleks birikma hosil qiladi.

AgCl + HCl → [AgCI 2 ] - + H + PbCl 2 + 3HCl → [PbCI 3 ] - + 3H + BiOCl + 2HCl → H 2 O + Bi 3+ + 3Cl - PbCl 2 issiq suvga eriydi, sovugandan so’ng yana cho’kmaga tushadi. AgCl, Hg 2 Cl 2 nitrat kislotaga erimaydi. Lekin ammiakli suvga eriydi:

AgCI + 2NH 3 → [Ag(NH 3 ) 2 ] + + CI - Hg 2 CI 2 + 2NH 3 + H 2 O →↓HgNH 2 CI + Hg + NH 4 CI PbCI 2 + 2NH 3 + H 2 O →↓Pb(OH) 2 + 2NH 4 CI Oksidlovchilar ta’sirida Hg 2 CI 2 → HgCI 2 gacha oksidlanadi: Hg 2 CI 2 + CI 2 → 2HgCI 2

Sulfat kislotaning ta’siri. Sulfat kislota va uning eruvchan tuzlari Ca 2+ , Sr 2+ , Ba 2+ , Pb 2+ , [Hg 2 ] 2+ va Ag + bilan oq cho’kma CaSO 4 , SrSO 4 , BaSO 4 , PbSO 4 , Ag 2 SO 4 , Hg 2 SO 4 larni hosil qiladi.

Kaliy va natriy gidroksidi magniy, temir (II va III), alyuminiy, xrom (III), marganets (II), nikel, kobalt, rux, surma (III va V), mis, kadmiy, vismut, simob ( I va II), kumush, qurg’oshin bilan oqga bo’yalgan. Kam eruvchan gidroksidlarni Mg(OH) 2 , Zn(OH) 2 , Fe(OH) 2 , AI(OH) 3 , Cd(OH) 2 , Bi(OH) 3 , Hg(OH) 2 , Sn(OH) 2 , Sn(OH) 4 , Sb(OH) 3 , Sb(OH) 5 , Pb(OH) 2 , Hg 2 (OH) 2 , AgOH, Mn(OH) 2 hosil qiladi.Kaliy va natriy gidroksidining ta’siri.

Vaqt o’tishi bilan Fe(OH) 2 , Mn(OH) 2 oksidlanib qo’ng’irlashadi. Hg 2 (OH) 2 va AgOH esa qorayib tegishli Fe(OH) 3 , MnO(OH) 2 va HgO, Ag 2 O hosil qiladi. Cr(OH) 3 – yashil, Ni(OH) 2 - och yashil, Co(OH)CI- ko’k-binafsha, Co(OH) 2 -binafsha, Cu(OH) 2 –yashil- ko’k rangdagi cho’kma.

Ortiqcha NaOH va KOH eritmasiga alyuminiy, xrom, rux, mis, qalay(II va IV), qo’rg’oshin gidroksidlari erib AIO 2 - , CrO 2 - , ZnO 2 2- , CuO 2 2- , SnO 2 2- , SnO 3 2- , PbO 2 2- ionlarini hosil qiladi. CrO 2 - qizdirilganda Cr(OH) 3 cho’kma hosil bo’ladi. AIO 2 - ammoniy tuzlari ta’sir ettirilganda AI(OH) 3 cho’kma tushadi.

Marganes, magniy va temir(II) gidroksidlari ammoniy tuzlarda eriydi: Mn(OH) 2 + 2NH 4 + → 2H 2 O + 2NH 3 + Mn 2+ Hamma gidroksidlar mineral kislotalarda eriydi.Rux, kadmiy, nikel, kobalt, mis, kumush, simob(II) gidroksidlariga ammiakli suv ta’sir ettirilganda [Zn(NH 3 ) 4 ] 2+ , [Cd(NH 3 ) 4 ] 2+ , [Ni(NH 3 ) 6 ] 2+ , [Co(NH 3 ) 6 ] 2+ , [Cu(NH 3 ) 4 ] 2+ , [Ag(NH 3 ) 2 ], [Hg(NH 3 ) 2 ] 2+ , ammiakli komplekslar hosil bo’ladi.

Ammiakli suv eritmasining ta’siri. Ammiakli suv magniy, temir (II va III), alyuminiy, xrom, marganets, nikel, kobalt, ruh, mis, kadmiy, vismut, kalay (II va IV). Surma ( III va V), kumush, simob ( I va II), qo’rg’oshin kationlari bilan gidroksidlar cho’kmasini hosil qiladi. Fe(OH) 2 , Mn(OH) 2 , Bi(OH) 2 to’liq cho’kmaydi, chunki ular ammoniy tuzlarida qisman eriydi. Ruh, mis, nikel, kobalt, kadmiy va kumush gidroksidlari ortiqcha miqdordagi ammiakli suvga erib, kationlarni ammiakli komplekslarini hosil qiladi.

Nikel, misning ammiakatlari ko’k rangli, kobaltniki [Co(NH 3 ) 6 ] 2+ - sariq rangli, bo’lib havoda tezda oksidlanib och qizil rangli [Co(NH 3 ) 6 ] 3+ -hosil qiladi. Havo kislorodi ta’sirida ayrim gidroksidlar oksidlanadi: Fe 2+ →Fe 3+ ; Mn 2+ →Mn +4 ; Sn 2+ →Sn +4 ; Sb 3+ →Sb +5 . Hamma gidroksidlar mineral kislotalarda eriydi.

Kationlarni analitik guruhlarga bo‘linishi. 1871 yilda N.A.Menshutkin taklif qilgan, sifat analizining taqribiy bu usuli uzoq yillar davomida o’zgarib takomillashib bordi. Bu usulda kationlar 5 ta guruhga ajartilgan. I guruh: Na + , K + , NH 4 + , Mg 2+ kationlari, guruq reagentiga ega emas. II guruh: Ba 2+ , Sr 2+ , Ca 2+ kationlari, guruh reagenti ammoniy karbonat (NH 4 ) 2 CO 3 , ammiakli bufer eritma (NH 4 OH + NH 4 Cl) ishtirokida, harorat 70-80 0 C.

III guruh: Fe 2+ , Fe 3+ , Cr 3+ , Al 3+ , Mn 2+ , Zn 2+ , Co 2+ , Ni 2+ kationlari, guruh reagenti ammoniy sulfid (NH 4 ) 2 S, ammiakli bufer eritma (NH 4 OH va NH 4 Cl) ishtirokida, harorat 70-80 0 S. IV guruh: Cu 2+ , Cd 2+ , Hg 2+ , Bi 3+ , Sn 2+ , Sn 4+ , Sb 3+ , Sb 5+ kationlari, guruh reagenti kislotali muhitda vodorod sulfid H 2 S. Ikki guruhchaga bo’linadi: 1-guruhcha: Hg 2+ , Cu 2+ , Bi 3+ , Cd 2+ , Pb 2+ ; 2- guruhcha: Sn 2+ , Sn 4+ , Sb 3+ , Sb 5+ , As 3+ , As 5+ . V guruh: Ag, [Hg 2 ] 2+ , Pb 2+ kationlari, guruh reagenti xlorid kislota.

Похожие

Sifat analizi analitik kimyo

Analitik kimyo fani, tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari

Nikelning analitik kimyosi

Kremniyning analitik kimyosi

Astatning analitik kimyosi