Ilmiy-texnikaviy axborotni yig’ish va ajratib olish. Qidiruv tizimlari - Информатика и ИТ - Презентации

Ilmiy-texnikaviy axborotni yig’ish va ajratib olish. Qidiruv tizimlari

Загружено в:

27.08.2025

Скачано:

0

Размер:

159.845703125 KB

Ilmiy-texnikaviy axborotni yig’ish va ajratib olish. Qidiruv tizimlari Reja: 1. Mavjud gidrotexnika inshootlarining ishlash sharoitlari. 2. Gidrotexnika inshootlarining texnik holati va bexatar ishlashini nazorat qilish (kuzatish) ishlari. 3. Gidrotexnika inshootlarida suv taqsimlash ishlari.

Ma’lumki mavjud gidrotexnika inshootlariga havo atmosferasi, suvning muhiti, to‘lqinlar, mayda muzlar va muz, past yoki yuqori harorat, atmosfera yog‘ingarchiligi, shamollar va dovullar, quyosh radiatsiyasi, seysmik kuchlar va boshqalar, shuningdek asos va inshootlarning bir-biriga beradigan zo‘riqish holatlari ta’sir qiladi. Havo atmosferasi gidrotexnika inshootlarini buzulishiga olib keladigan kimyoviy birikmalar, chang va gazlar massalari bilan to‘yingan bo‘ladi. Havo tarkibidagi kimyoviy birikmalar, xususan, nam bilan qo‘shilganda beton konstruksiyalar, mexanik jihozlar va ularning asosiy qismlarida korroziya (zanglash) hosil qiladi, yorilishni keltirib chiqaradi, konstruksiyalar va jihozlarni ifloslantiradi va buzulishiga olib keladi.

Suvli muhitning gidrotexnika inshootlariga jadal mexanik, fizik-kimyoviy va biologik ta’sirlari bor. Mexanik ta’sirlar statik, dinamik va abraziv ta’sirlarga bo‘linadi. Statik ta’sirlarga suv, muz, teskari to‘kilmadagi grunt, inshootlar oldida cho‘kib qolgan oqizindi va shunga o‘xshash chiqindilarning bosimlari kiradi. Dinamik ta’sirlarga suv oqimi, muzlik, suzib oquvchi jinslar, yo‘l qo‘yilmaydigan darajadagi to‘lqinlar zarbalari, gidravlik zarba va seysmik kuchlar va sh.o‘. zarbalar kiradi. Mexanik abraziv ta’sirlar ostida gidrotexnika inshootlarini yemirilishi Kampirrovot gidrouzelini vodosliv qismidagi shovva (vodoskat) da (2002 y. 25.03), Oqsuv gidrouzeli tez oqarining chapki proleti pastki byefi (2003 y. 18.06) da, Yuqori Chirchiq suv uzelining to‘g‘onini vodosliv qismida, chap qirg‘oq proletlari (8,9,10 proletlar) shovvosida (2001y. 20. 04) va boshqa bir qancha inshootlarda kuzatilgan.

To‘lqinlar gidrotexnika inshootlari elementlariga dinamik ta’sir ko‘rsatadi. To‘lqinning qiyalikka urilib chiqish balandligi va to‘lqinning o‘zini balandligi bilan birgalikda to‘g‘on tepasi (o‘rkachi) dan suv oshib o‘tishiga va to‘g‘onga urilib buzulishiga olib kelishi mumkin. Mamlakatimizda to‘g‘onlarni to‘lqin ta’sirida buzulishi kuzatilmagan, lekin to‘lqin zarbasi ta’sirida to‘g‘onlarni mustahkamlovchi qoplamalarini singani misol uchun: Qurg‘on tepa (2002 y. 17.03), Qizilsuv (2003 y. 29.06), Langar (2003 y. 22.06) Talimarjon (2000 y.30.08) suv omborlarida, hattoki beton plitalarni ko‘tarib bir-birini ustiga tushib qolgan holatlar (Hojimushkent s/o. 2003 y.03.06) kuzatilgan.

Mayda muz va muz hosil bo‘lishi havoning manfiy haroratli kunlaridan boshlab to daryo muzi erib, muzdan tozalangan davrigacha davom etadi. Suvdagi mayda muz daryo o‘zanining ko‘ndalang kesmiga tiqilib shovush (zajor) xosil qiladi, bunda daryoning yuqori qismida suv dimlanadi. Daryoning qisqargan qismining o‘zanida yig‘ilib qolgan muz tuzilish (zator) hosil qiladi, uni bartaraf qilish xavfli, chunki yuqoridan kelayotgan muz massasi inshootga ko‘p miqdorda urilishi mumkin.

Quyosh radiatsiyasi qorlarni erishini tezlashtirib toshqin bo‘lishiga olib keladi, rezina materiallari, plastmassa va boshqa sun’iy materiallarga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Seysmik ta’sirlar yer qimirlash balliga bog‘liq ravishda gidrotexnika inshootlarini to‘lig‘icha buzulishiga olib kelishi mumkin. Kichik balli yer silkinishlarida inshootlar elementlarida yoriqlar hosil bo‘ladi, zatvorlar qiyshayib yurmaydigan bo‘lib qoladi, choklar zichlagichlari joyidan chiqib ketadi, drenaj tizimlar konstruksiyalari buzuladi va x.k. va sh.o‘.

Inshoot va asosning bir-biricha o‘zaro ta’sirida suv omborini to‘lish darajasiga qarab zo‘riqish holati, egiluvchanlik moduli, asos, qirg‘oqning geologik tuzilishi o‘zgaradi. Kuchsiz asoslarda, ba’zi holatlarda, inshoot elementlarining notekis cho‘kishi vujudga keladi. Bu beton (grunt) to‘g‘onlar tanasida yoriqlar hosil bo‘lishiga, ularning suvni sizib o‘tishiga qarshi qurilmalarini buzulishiga, yo‘l qo‘yib bo‘lmaydigan darajada suvning sizib chiqishiga, yoxud inshootning turg‘unligini yo‘qolishiga olib keladi. Ba’zi holatlarda zatvorlar qiyshayib qoladi. Yuqorida gidrotexnika inshootlariga bo‘ladigan asosiy ta’sirlar va ularning oqibatlari sanab o‘tildi, bunday holatlar inshootlarini ishlatishda judayam ko‘p kuzatilishi mumkin.

Past harorat to‘g‘onlar drenaj qurilmalarini qisman yoki batomom muzlashiga, qiyaliklarida yoriqlar hosil bo‘lishiga, zichlagichlarni ochilishiga, quvurlarni muzlashiga, gil tuproqni shishib chiqishiga olib kelishi mumkin. Bulardan tashqari mexanik jihozlarni moylari qotib qoladi, panjaralar, zatvorlar yurish yo‘l (paz) lari va zichlagichlari muzlab qoladi, sun’iy materiallar - plastmassa, polietilin, rezinalarning mustahkamlik va elastik hususiyatlari pasayadi. Yuqori harorat beton va jihozlarning metall qisimlarini kengay- ishiga olib keladi, shikastlantiradi, mikroyoriqlar hosil qiladi. Juda katta haroratda moylash materiallari oqib chiqib ketadi, qiyalaklarni mustaxkamlovchi plitalar choklaridagi bitum yumshab chiqib ketadi va h.k va sh.o‘.

Atmosfera yog‘ingarchiligi uzoq muddat va ko‘p miqdorda bo‘lsa suv omborlarini to‘ldirib, toshishiga, natijada to‘g‘onni yuvilishiga olib kelishi mumkin. 1968 yil 27-28 apreldagi yog‘ingarchilik va sel Toshkent suv omborini to‘ldirib yuborgan, xavfni oldini olish maqsadida favqulodda suv tashlamadan 300 m3/s suv tashlangan, bu suv yo‘ldagi yog‘ingarchilik va sel suvlari bilan bilan qo‘shilib 500 m3/s miqdorida Oqqo‘rg‘on gidrouzeli oldida to‘plangan, so‘ng himoya dambalarini yuvib ketgan. Ko‘p miqdordagi yomg‘ir to‘g‘onlarni pastki qiyaligini egat shaklida yuvib ketishi, buzushi, yomg‘irni yig‘ib tushirib yuboridigan novlarni buzushi mumkin. Manfiy haroratda qor bilan yomg‘ir inshootlarni muzlatib, ishlatishni qiyinlashtiradi.

Shamol va to‘zonlar ba’zi holatlarda, respublikamiz sharoitida inshootlarni qum bostirmoqda, yuk ko‘targich jihozlarni ishdan chiqarmoqda. Bunday qum bosish holatlari Qarshi magistral kanali nasos stansiyalari kaskadida, Xorazm viloyati Divanko‘l kollektorida, Buxoro viloyatining GVST kollektorlarida kuzatilgan. To‘zonlar zatvorlarini ko‘targichlari moyini qotirib, ko‘targichlarni ishlashishini cheklab qo‘ygan holatlar ko‘p o‘chraydi.

Gidrotexnika inshootlarini texnik holatini nazorat qilish (kuzatish) ishlari nazorat – o‘lchov asbob (NO‘A)larini tayyorlash va ularni shahodatlash, kuzatish jurnallarini tutish hamda bevosita kuzatishlarni olib borishdan iboratdir, u ko‘z bilan, NO‘A yordamida va maxsus kuzatishlarni o‘z ichiga oladi. Ko‘z bilan kuzatish muntazam (doimiy) va davriy bulib har kunlik va loyihada belgilangandek davriy ravishda gidrotexnika inshootlarini texnik holatidagi o‘zgarish va buzulishlarni tavsiloti hamda tasvirini chizib ko‘rib chiqishdan iborat bo‘ladi.

Gidrotexnika inshootlari va ulardagi gidromexanik uskuna hamda qurilmalarning texnik holatidagi o‘zgarishlar, buzulishlar, shuningdek tozalash va ta’mirlash ishlari hajmi, gidravlik elementlarini o‘lchash, NO‘A yordamida, ekspluatatsiyaning dastlabki, birinchi yillarida, deyarli har kuni yoki loyihada belgilangandek, keyingi yillarida esa ishning turiga qarab har 5 – 10 kunda yoki yoki umuman loyihada belgilangan muddatlarda, jurnallarga yozilib, olib boriladi.

Yil boshida kuzatish ishlarini yillik kalendar grafigi (rejasi) tuzilishi lozim, unda har bir gidrotexnika inshooti (gidrouzel)ni texnik holatini kuzatish ishlari turlari ko‘rsatilgan, ularni olib borish muddatlari belgilangan bo‘lishi kerak. Avariya holatlarida, kuzatish ishlarining yillik grafigidan tashqari, vaziyatdan kelib chiqib, muntazam ravishda, avariya holati bartaraf qilinguncha kuzatish ishlari olib boriladi.

Kuzatish ishlarini natijalari bo‘yicha byeflardagi suv sathlarini o‘zgarish grafigi, inshootlardagi balandlik markalarini vaqt bo‘yicha cho‘kish grafiklari, harakterli stvor (kesim)larni cho‘kish profillari, depressiya egri chizig‘ini o‘zgarish grafigi, mahalliy yuvilishlarni (geologiyasini ko‘rsatib) bo‘ylama va ko‘ndalang profillari, yuvilish va loyqa cho‘kishini gorizontallar orqali ko‘rsatilgan plani (rejasi), suv omborida loyqa cho‘kishini bir birini ustiga tushirilgan profillari, vaqt bo‘yicha suv sarfini o‘zgarishi grafigi, suvni uyurma(vodovorot)si planlari, tranzit oqimlarni planlari, harakterli stvorlardagi tezliklar epyuralari, (vaqt bo‘yicha) choklarni ochilishi grafiklari va loyiha bo‘yicha boshqa shularga o‘xshash grafiklar chiziladi.

Inshootlarni mo‘tadil ishlatish nuqtai nazaridan kelib chiqib barcha o‘lchamlarni loyihaga nisbatan o‘zgarishi tahlil qilinadi, inshootlarni ishonchli ishlashi (otsenka nadyojnosti) baholanadi, ta’mirlash – tiklash, qayta qurish ishlarini amalga oshirish bo‘yicha tavsiyalar beriladi; Kuzatish ishlari natijalari bo‘yicha hisobot tuziladi, u yillik ekspluatatsion tadbirlar hisobotiga kiritiladi va unga barcha grafiklar va tahlillar, taklif va tavsiyalar ilova qilinadi

Kuzatish ishlarini o‘tkazishni tavsiya qilinadigan davriyligi (muddatlari) 1-jadval Т/р Kuzatish ishlarini nomlari Davriyligi (muddatlari) 1 2 3 1 Gidrotexnika inshootlarining texnik holatidagi o‘zgarish va buzulishlarni (tavsifini yozib va tasvirini chizib) ko‘rib chiqish hamda kuzatish jurnaliga qayt qilib borish. Har kuni 2 Gidrotexnika inshootlari byeflaridagi suv sathini kuzatish va o‘lchash Har kuni, 2 marta ertalab 8:00 da, kechqurun 20:00 da. 3 Inshootlar va ulardagi gidromexanik qurilmalarni texnik holatidagi buzulishlarni o‘lchash, shuningdek reperlar, markalar va pyezometrlar quvurlarini og‘zini nivellerlash Har kunda 1 marta, buzilishlar turg‘unlashganda oyiga 1 marta 4 Huddi shunday buzulishlar rivojlanayotgan davrda, suv ombori tezlik bilan to‘ldirilayotgan yoki bo‘shatilayotgan davrda; sel va toshqin, kuchli yomg‘ir, shamol bo‘lganda 5 kunda kamida 1 marta, bu holatlar vujudga kelganda muntazam ravishda 5 Drenaj va filtratsiya (sizib o‘tish) manbalaridagi suv sarfini o‘lchash (pyezometrlarni o‘lchash) Filtratsiya paydo bo‘lganda har kuni, keyin oyiga kamida 2 marta

Suv taqsimlash ishlari faqat suv xo‘jaligi tashkilotlarida amalga oshiriladi, uning tartibi quyidagiga bo‘ladi: 1.(Fermer, dehqon) xo‘jaliklarining suvdan foydalanish rejalari (SFR)ni suvdan foydalanuvchilar uyushmasi (SFU) xududi bo‘yicha tuzishda qatnashiladi hamda SFU xo‘jaliklarida quyidagi kerakli meyoriy hujatlar bo‘lishiga erishiladi: a) SFU xizmat ko‘rsatadigan yerning (xaritasi) rejasi, unda har bir fermer (dehqon) xo‘jaliklarning chegaralari, xo‘jaliklarni sug‘orish ichki tarmoqlari, sug‘orish uchastkalarining tartib raqamlari, kollektor–drenaj tizimi (KDT) va suv tashlash tarmog‘i, suv olish nuqtalari, gidrotexnik inshootlari, gidropostlar, yo‘llar, o‘rmon – daraxtzorlar ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak; Gidrotexnika inshootlarida suv taqsimlash ishlari .

b)Sug‘oriladigan yerning ekin maydonlari va gidromodul hududi ko‘rsatilgan hamda tuman hokimiyatidan tasdiqlatib olingan rejasi; v)Gidromodul hududlari bo‘yicha ekinlarni sug‘orish tartibi (rejimi): 2. SFU tomonidan xizmat ko‘rsatiladigan xo‘jaliklar uchun tuzilgan (suv taqsimlash nuqtalari bo‘yicha) SFRni tumanlar hokimiyatlaridan tasdiqlatib olinadi; 3.Tuman (tumanlararo) suvdan foydalanish jamlanma rejasi ishlab chiqiladi, so‘ng Boshgidromet (yoki uni joylardagi tashkilotlari)dan SFR tuzilayotgan yil uchun suv manbasining tartibi (rejimi) olinadi;

4.Sug‘orish tarmog‘i ning (o‘tgan yillarda o‘lchab olingan yoki boshqa usullarda aniqlangan) foydali ish koeffitsiyentini inobatga olib: a) Suv manbasidan (dekadalar bo‘yicha) kelishi kutilayotgan suv sarfiga SFRni solishtirib ekilishi mumkin bo‘lgan maydonga aniqlik kiritiladi va uni tumanlar hokimiyatlariga bildiriladi, yoki b) Suv ta’minoti 75 foizdan kam bo‘lganda suv ta’minotini yaxshilash (almashlab sug‘orish, kechasi sug‘orish, sug‘orib ishlov berish, yer osti suv zahiralaridan foydalanish va b.sh.o‘.) usullarish qo‘llash tavsiyalarini berib, suv taqsimlash limiti va suvni (dekadalar bo‘yicha) taqsimlash rejasi ishlab chiqiladi (tuziladi), uni vazirlikdan tasdiqlatib olinadi.

5.Sug‘orish mavsumi boshlanguncha xo‘jaliklarni yerlarni o‘z vaqtida tekislash, sug‘orish texnikasini tayyorlash, vaqtinchalik ariqlar, jo‘yaklarni kerakli uzunlikda oldirish, suvchilarni malakasini oshirish, sug‘orishga tayyorgarligini nazorat qilish, lozim bo‘lsa kamchiliklarni tuzatish bo‘yicha ishlarini o‘rganib chiqib (hokimiyatlarga bildirish sharti bilan) dalolatnomalar tuziladi. 6.Xo‘jaliklararo kanallar , xo‘jaliklarning ichki ariq, kanal va zavurlarini tozalanganligi, gidropostlarini tayyorligi va shahodatlashdan o‘tkazilganligini tekshirib chiqib tavsiyalar beriladi. 7.Inshootlardan SFRda ko‘zda tutilgan suv sarfini (limitini hisobga olib) ko‘rsatilgan muddatlarda o‘tkazib borish va suv taqsimlash amalga oshiriladi.

8.Suv berish bilan birga kanallarni (dekadalar bo‘yicha) FIKni o‘lchab aniqlab boriladi. 9.Suv berish va qabul qilib olish jurnallari tutiladi, suv berishni hisobi olib boriladi hamda suvdan foydalanish nazorat qilinadi, suvdan foydalanish natijalarini har 10 kunda tahlil qilib boriladi.

 E’tiboringiz uchun rahmat

Похожие

Qidiruv tizimlari

Axborotni ishlab chiqishni tashkil etish tizimlari

Axborotni chiqarish

Interpolatsion qidiruv

Axborotni saqlash, saralash va qidirish texnologiyasi. Tibbiyot axborot tizimlari. MS Access dasturiy ta’minotidan foydalanish