C++ dasturlash tilida funksiyalarni yaratish va ulardan foydalanish - Информатика и ИТ - Презентации

C++ dasturlash tilida funksiyalarni yaratish va ulardan foydalanish

Загружено в:

14.03.2023

Скачано:

0

Размер:

91.9921875 KB

C++ DASTURLASH TILIDA FUNKSIYALARNI YARATISH VA ULARDAN FOYDALANISH Reja: 1. Qism dasturlar; 2.Funksiya va ularni e’lon qilish; 3. Funksiya tanasini tasvirlash; 4. Funksiyani e’lon qilmasdan undan foydalanish;

C++ dasturlash tilida dastur tuzish vaqtida ma’lum bir jarayonlar bir necha marta bajarilishi yoki bir necha marta murojat qilinishi mumkin. Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilish kerak bo‘lgan jarayonlarni bir marta tasvirlab keyin shu dasturga murojat qilish imkoniyati mavjud. Dasturlash tillari tarkibida bir necha marta bajarilishi mumkin bo‘lgan holatlarni qism dastur sifatida e’lon qilish va kerakli joyga shu qism dasturga murojat qilish mumkin. Ta’rif: Dasturlash tilida yaratilgan dastur tarkibida ma’lum bir vazifani bajaruvchi kichik dasturlar qism dasturlar deyiladi. Qism dasturlarning mohiyati berilgan masala tarkibi ma’lum bir vazifani bajarish kerak bo‘ladi, lekin masala tarkibida ham kichik bir vazifani bajarish kerak bo‘ladi shunday vazifalarni qism dastur yordamida hal etish mumkin. Bunday masalalar asosan matematik masalalar tarkibida ko‘p bo‘lishi mumkin, yoki boshqa sohalarda ham uchrab turadi.

Masalan biror bir tashkilotning ma’lumotlar bazasi berilganda uning tarkibidagi xodimlarning oylik maoshini hisoblash jarayonini qism dastur yordamida hisoblash maqsadga muvofiq. Agar tashkilot ma’lumotlar bazasi tarkibidagi xodimlarning oylik maoshini qism dastur yordamida hisoblanmasa, har bir xodim uchun oylik maoshini hisoblash jarayonini keltirish kerak, qism dasturdan foydalansa har bir xodim uchun qism dasturga murojaat qilib qo‘yiladi. Dastur tuzish vaqtida qism dasturlardan qachon foydalanamiz, agar siz hal etadigan masala yoki muommo tarkibida ma’lum bir jarayonlar ikki va undan ortiq sodir bo‘lsa, o’sha jarayonni qism dastur sifatida e’lon qilish kerak va kerakli joyda qism dasturga murojat qilish kerak. Masalan, quyidagi masalaga e’tibor bering.

Bu masala tarkibiga e’tibor qaratsak, birdan n gacha bo‘lgan sonlar yig’indisi bir necha marta bajarilyapti, bu masalani hal etish uchun tuziladigan dastur tarkibida birdan n gacha bo‘lgan sonlar yig’indisini hisoblash jarayonini qism dastur qilib e’lon qilish kerak. Agar qism dastur sifatida e’lon qilinsa, masalani hal etishda qism dasturga ikki marta murojat qilish asosida berilgan masalani hal etish mumkin. Yuqorida keltirilgan masalalarga o‘xshash masalalarni hal etish usulini samarasini oshirish uchun qism dasturlardan foydalaniladi. Qism dasturlar C++ dasturlash tilida qisqacha qilib funksiyalar deb ataladi. Demak, funksiyalar ma’lum bir vazifani bajaruvchi dastur tarkibdagi qism dasturlar ekan. Ta’rif: Dasturlash tilida tuzilgan dastur tarkibidagi ma’lum bir vazifalarni bajaruvchi qism dasturlar funksiyalar deyiladi. Dastur ishlash jarayoni samarasi asosan ikki tur bo‘yicha oshiriladi, ya’ni xotira hajmi va ishlash tezligi bo‘yicha. Dasturning ishlash tezligini oshirish uchun, albatta, dastur tarkibi sodda va ixcham bo‘lishi ta’lab etiladi.

Funksiyalar C++ dasturlash tilida ma’lum bir vazifani bajaruvchi dastur tarkibidagi kichik dasturlar, demak, funksiyani hosil qilish uchun datur tarkibida ma’lum bir vazifalar bir necha marta bajarilish kerak bo‘ladi. C++ dasturlash tilida har qanday dastur hech bo‘lmaganda bitta bosh funksiyani main() funksiyasini o‘z tarkibida saqlaydi. Dastur tarkibida main() funksiyasidan tashqari boshqa funksiyalar ham bo‘lishi mumkin. Dastur tarkibidagi funksiyaga uning nomi bilan murojat qilinadi, dastur bajarilish vaqtida funksiya nomi uchrasa, komplyator shu funksiyaning tanasiga murojat qilib natijani funksiya nomiga qaytaradi va dastur keyingi qadamlarni bajaradi. C++ dasturlash tilida funksiyalar ikki guruhga ajratiladi, ya’ni standart va standart bo‘lmagan funksiyalar. Standart funksiyalar C++ dasturlash tili tarkibida biror bir kutubxona tarkibiga joylashtirilgan bo‘ladi. Standart bo‘lmagan funksiyalar dastur tarkibida yaratiladi va unga nomi bilan murojat qilinadi.

Funksiyalarni e’lon qilish C++ dasturlash tilida funksiyalar yaratish ulardan dasturning ixtiyoriy joyida foydalanish uchun, albatta, funksiyalarni dastur tanasida e’lon qilish kerak. C++ dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilishning bir necha usullari mavjud. C++ dasturlash tilida main() asosiy funksiya tarkibida boshqa funksiyalardan foydalanish uchun, albatta, funksiyalar main() asosiy funksiyadan oldin e’lon qilinishi kerak. Funksiyalarni e’lon qilish uning prototipi yoki signaturasi ham deyiladi. Ta’rif: Dastur tarkibidagi funksiyalarni main() funksiyasidan oldin dasturlash tilida yozilishi funksiyalarni e’lon qilish deyiladi. C++ dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilishning umumiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: tur <funksiya nomi> (tur <argument>) ; Funksiyani e’lon qilish jarayonida birinchi funksiya natijasining, ya’ni funksiya qaytaradigan turi keltiriladi, keyin funksiya nomi qavs ichida funksiya o‘zgaruvchilari turi va o‘zgaruvchilari keltiriladi.

Funksiya qaytaradigan turi argument bajarilgandan so‘ng hosil bo‘ladigan natija turi bilan ustma-ust tushishi kerak aks holda komplyator xato keltiradi. Funksiya nomi funksiya bajaradigan vazifadan kelib chiqqan holda qo’yiladi, chunki dastur tuzuvchi mutaxassislar uchun umumiy holda tushunish oson bo‘lishi kerak. Masalan, ketma-ketliklarni yig’indisini hisoblash funksiyasiga sum(), to‘rtinchi darajali ildizni hisoblash uchun sqrt4(), sonning ekubini hisoblash uchun ekub(), sonning ekukini hisoblash uchun ekuk() va faktorialni hisoblash uchun fak() deb nomlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Funksiya tarkibiga kiritilishi kerak bo‘lagan o‘zgaruvchi argumentlar, albatta, avval turi bilan qavs ichida vergul bilan ajratilib yozilishi kerak. Funksiya qaytaradigan turi, funksiya qabul qiladigan argumentlar turi va funksiya tarkibidagi buyruqlar asosida aniqlanadi.

#include <iostream.h> int sum(int n); int yig(int a, int b); using namespace std; int main() { } C++ dasturlash tilida birdan n gacha bo‘lgan butun sonlarning yig’indisini hisoblovchi va ikkita butun sonning yig’indisini hisoblovchi funksiyalarni quyidagicha e’lon qilish kerak:

Birdan n gacha bo‘lgan butun sonlarning yig’indisini hisoblash uchun sum nomi bilan int sum(int n) funksiya yaratiladi. Funksiyani natijasi butun tur bo‘ladi, chunki butun turdagi sonlarning yig’indisi, albatta, butun bo‘ladi. sum(int n) funksiyasining argument sifatida bitta n soni qabul qilinadi, chunki birdan n gacha sonlar yig’indisini hisoblash jarayoni faqat n ga bog’liq bo‘ladi. Ikkita sonning yig’indisini hisoblash uchun int yig(int a, int b) funksiyasi yaratiladi. Funksiya qaytaradigan natija turi butun bo‘ladi, chunki butun turdagi sonlarning yig’indisi, albatta, butun bo‘ladi. Yig’indini hisoblash funksiya argumenti ikkita a va b sonlari qavs ichida turi bilan keltiriladi, chunki ikki sonning yig’indisi ikkita butun songa bog’liq bo‘ladi. Har doim ham funksiya natijasining turi argument turi bilan bir xil bo‘lmaydi.

#include <iostream.h> double nisbat(int a, int b); using namespace std; int main() { } Ikki sonning nisbatini aniqlovchi funksiyani quyidagicha e’lon qilinadi. Ikki sonning nisbatini aniqlash uchun double nisbat(int a, int b) funksiyasi yaratiladi, nisbat funksiyasi natijasining turi haqiqiy bo‘ladi, chunki ikkita butun sonning nisbati doimo butun bo‘lavermaydi.

Funksiya tanasini tasvirlash C++ dasturlash tilida funksiyalardan foydalanish uchun, albatta, funksiyalarni dastur tarkibida tasvirlash kerak. Funksiyalar dasturchi ishini juda yengillashtiradi. Funksiyalar yordamida programma modullashadi, qismlarga bo‘linadi. Bu esa keyinchalik dasturni rivojlantirishni osonlashtiradi. Dastur yozilish davrida xatolarni topishni yengillashtiradi. C++ dasturlash tilida funksiyalar tanasini tasvirlash main() funksiyasidan tashqarisida yozilishi, yani funksiya bajaradigan vazifalarni {} qavs ichida buyruqlar ketma- ketligi shaklida yozilishi. Funksiya tanasini tasvirlash jarayoni ikki qismdan iborat bo‘ladi, ya’ni funksiya sarlavhasi va funksiya tanasidan iborat bo‘ladi. Funksiya tanasini tasvirlash jarayonida funksiya sarlavhasidan keyin nuqtali vergul qo’yilmaydi, { qavs ochilib buyruqlar yoziladi va natija return xizmatchi so‘zidan keyin probel bilan yoziladi keyin } qavs yopiladi.

Funksiya tanasi tarkibi yozilishida xuddi boshqa dastur tuzilishi kabi unda ishlatiladigan o‘zgaruvchilar e’lon qilinadi, buyruqlar nuqtali vergul yordamida ajratilib yoziladi. Funksiyalarni C++ dasturlash tilida tasvirlash jarayonining umumiy ko‘rinishi quyidagicha bo‘ladi: <tur> <funksiya nomi>(<tur> <argument>) { <tur> <o‘zgaruvchilar>; <operatorlar>; return natija; } Funksiyalar tansini tasvirlashda funksiya qaytaradigan qiymat yoki ifoda return so‘zidan keyin probel bilan yozilishi kerak va nuqtali vergul qo’yiladi.

#include <iostream.h> int yig(int a, int b); using namespace std; int main() { int x,y,z; cin>>x>>y; z=yig(x,y); cout<<z; return 0; } int yig(int a, int b) { int t; t=a+b; return t; } Kiritishga ma’lumot 2 3 Dastur natijasi 5Misol: C++ dasturlash tilida ikki sonning yig’indisini hisoblash uchun fuksiya yarating va unga murojat qilishni tasvirlang.

#include <iostream.h> int fak(int n) { int p=1; for(int i=1;i<=n;i++) p=p*i; return p; } using namespace std; int main() { int x; cin>>x; cout<<fak(x); return 0; } Kiritishga ma’lumot 5 Dastur natijasi 120Funksiyani e’lon qilmasdan undan foydalanish C++ dasturlash tilida funksiyalardan foydalanishning bir qancha usullari mavjud. Bu usullardan biri C++ dasturlash tilida funksiyalarni e’lon qilmasdan funksiyalardan foydalanish usulidir. Agar funksiya prototipidan foydalanmasa, albatta, main() funksiyasi ichida shu funksiyaga murojaatdan oldin funksiyani e’lon qilish jarayonini keltirish kerak. Funksiya prototipidan foydalanmasdan funksiyaga murojat qilishni quyidagi masala orqali ko‘rib o‘tamiz. Misol: n! faktorialni hisoblash jarayonini funksiya yordamida tasvirlash.

Global va lokal o‘zgaruvchilar C++ dasturlash tilida tuziladigan dasturlar tarkibida bir nechta o‘zgaruvchilardan foydalaniladi. C++ dasturlash tilida funksiyalar mavzusidan keyin o‘zgaruvchilar ikki turga ajratiladi, ya’ni global va lokal o‘zgaruvchilar. Ta’rif: Dastur tarkibining ixtiyoriy joyida foydalanish mumkin bo‘lgan o‘zgaruvchilar global o‘zgaruvchilar deyiladi. Global o‘zgaruvchilar dasturning ixtiyoriy qismida o‘z qiymatini saqlaydi, hattoki, main() funksiyasining ichidagi o‘zgaruvchilar ham global hisoblanmaydi, chunki main() funksiyasidan tashqarida main() funksiyasi ichidagi o‘zgaruvchilar o‘z qiymatini saqlamaydi. Global o‘zgaruvchilar main() funksiyasidan oldin e’lon qilinadi. C++ dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o‘zgaruvchilar global hisoblanmaydi. Global bo‘lmagan o‘zgaruvchilar faqatgini o‘z funksiya blok ichiga tegishli bo‘ladi. Ta’rif: C++ dasturlash tilidagi funksiyalar tarkibidagi o‘zgaruvchilar lokal o‘zgaruvchilar deyiladi.

Dastur tarkibidagi funksiyalar tarkibidagi barcha o‘zgaruvchilar lokal hisoblanadi, funksiya tarkibidagi o‘zgaruvchilar faqatgina funksiyaning o‘z bloki ichida o‘rinli bo‘ladi. Global va lokal o‘zgaruvchilarni aniqlash uchun quyidagi keltirilgan sonning bo‘luvchilar yig’indisini hisoblovchi dastur orqali aniqlaymiz. #include <iostream.h> int buluvchi(int x); float m; int x=16; using namespace std; int main() { cout<<buluvchi(x); return 0; } int buluvchi(int n) { int p=0; for(int i=1;i<=n;i++) if(n%i==0) p++; return p; } Dastur natijasi 5

Yuqoridagi dastur tarkibiga e’tibor qaratsak, main() funksiyasidan oldin e’lon qilingan m va x o‘ zgaruvchilar global hisoblanadi, main() va buluvchi(n) funksiyalari tarkibidagi o‘zgaruvchilar lokal hisoblanadi. Global o‘zgaruvchilarni dasturning ixtiyoriy joyida foydalanish imkoniyati mavjud, lokal o‘zgaruvchilarni esa faqatgina o‘z funksiya bloki ichida foydalanish mumkin. Global va lokal o‘zgaruvchilar haqida aytilganda global va lokal o‘zgaruvchilarni yashash davri haqida tushuncha beriladi. Global o‘zgaruvchilarni yashash davri dastur ishga tushirilgandan toki tugaguncha hisoblanadi. Lokal o‘zgaruvchilarni yashash davri esa faqatgina o‘zgaruvchi keltirilgan funksiya ishga tushurilgan vaqti hisoblanadi. Agar dasturdagi global o‘zgaruvchilar funksiya tarkibida alohida boshlang’ich qiymati berilsa, uning global qiymati unutiladi va funksiya tarkibidagi qiymat hisobga olinadi.

#include <iostream.h> int yig(int a, int b); int a=20, b=10; using namespace std; int main() { cout<<yig(a,b); return 0; } int yig(int a, int b) { a=4; b=5; return a+b; } Dastur natijasi 9 Global va lokal o‘zgaruvchilarni yashash davrini quyidagi masala orqali aniqlaymiz:

Dastur tarkibida a=20, b=10 global sifatida aniqlangan edi, lekin yig(a,b) funksiyasini tarkibida a=4, b=5 bo‘lganligi uchun a va b larning boshlang’ich qiymatlari unitiladi va natija 9 ga teng bo‘ladi. Global o‘zgaruvchilarning qiymatlarini saqlab qolish uchun a o‘zgaruvchini boshqacha qilib e’lon qilish kerak. Global o‘zgaruvchilar qiymatlarini saqlab qolish uchun quyidagi rejaga asosan aniqlanadi. Global o‘zgaruvchilar qiymatini saqlab qolish C++ dasturlash tilida global o‘zgaruvchilarni lokal sifatida ishlatilsa global o‘zgaruvchining boshlang’ich qiymatini saqlab qolish uchun a o‘zgaruvchini ::a sifatida ishlatish kerak.

#include <iostream.h> int yig(int a, int b); int a=20, b=10; using namespace std; int main() { cout<<yig(a,b); return 0; } int yig(int a, int b) { a=4; b=5; return a+::b; } Dastur natijasi 14 Global o‘zgaruvchilarni lokal sifatida ishlatilsa, global o‘zgaruvchining boshlang’ich qiymatini saqlab qolishni quyidagi dastur orqali aniqlaymiz.

Похожие

C++ dasturlash tilida bir nechta qiymat qaytaruvchi qism dasturlarni yaratish va ulardan foydalanish. Makroslar bilan ishlash

C++ dasturlash tilida takrorlanuvchi jarayonlarni dasturlash

C++ dasturlash tilida tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash

C++ dasturlash tili. C++ tili tuzilishi

C++ tilida tarmoqlanuvchi dastur