O’zbekiston Respublikasida huquqning asosiy manbalari - Юриспруденция - Презентации

O’zbekiston Respublikasida huquqning asosiy manbalari

Загружено в:

30.09.2023

Скачано:

0

Размер:

275.6708984375 KB

Ijtimoiy fanlar fakulteti Yurisprudensiya yo’nalishi 1-kurs talabasi ___________________________ davlat va huquq nazariyasi fanidan mustaqil ishi. GT

O’zbekiston Respublikasida huquqning asosiy manbalari Reja:  1 Huquq manbalari tushunchasi  2 Huquqiy odat  3 Huquqiy presedent  4 Normativ-huquqiy hujjat huquqning manbasi

 Huquq manbasi va huquq shakli kategoriyalarining yuridik tabiatini tushunishda avvalo manba shakl so’zlarining lug’aviy ma’nosiga e’tibor qaratish zarur.Jumladan manba (arabcha boshlanish,ibtido)ko’chma ma’noda esa biror narsa ish-harakatning yuzaga kelishi faoliyat uchun asos-omil bo’lgan narsa sabab degan ma’nolarni bildiradi.  Shakl esa (arabcha-ko’rinish,rasm)biror- bir narsa yoki predmetning tashqi ko’rinishi mazmunining ifodalanishi kabi ma’nolarni anglatadi.

Huquqning manbasi deganda 3 xil manoda huquqni ifoda etish shakli tushuniladi Moddiy manoda –bu jamiyatdagi mulkchilik shakllari moddiy shart- sharoitlar jamiyat a’zolarining qiziqishlari va manfaati Mafkuraviy manoda-bu turli huquqiy mafkura va talimotlar huquqiy ong Maxsus yuridik manoda-bu huquqning shakllari

2 Huquqiy odat-uzoq davr mobaynida amalda bo’lish natijasida shakllangan va davlat tomonidan umummajburiy qoida sifatida tan olingan yurish-turish qoidasidir.Huquqiy odat boshqa ijtimoiy normalardan o’zining davlat tomonidan tasdiqlangani,bajarilishining majburiyligi va davlatning majburlov kuchi bilan ta’minlanishiga qarab ajralib turadi.

 Huquqiy odat O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 6-moddasi “ISH MUOMALASI odatlari.Mahalliy odat va an’analar” Tadbirkorlik faoliyatining biron bir sohasida vujudga kelgan va keng qo’llaniladigan qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan xulq atvor qoidasi biron bir hujjatda yozilgani yoki yozilmaganidan qat’i nazar ish muomalasi odati deb hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining Oila kodeksi 8-moddasi Oilaviy munosabatlarda mahalliy urf-odat va an’alalarning qo’llanilishi bilan bog’liq qoidalar o’z ifodasini topgan.

 Mamlakatimizda ham huquqiy odat muayyan darajada huquq manbasi sifatida e’tirof etilgan.Xususan milliy qadriyatlarimiz rasmiy ravishda bayram sifatida etirof etilib mehnat qonunchiligida dam olish kunlari sifatida rasmiy belgilab qo’yilgan

3 Huquqiy pretsedent (lot. “praecedens” avvalgisi, oldingisi)-sud yoki ma’muriy organning yozma yoki og’zaki qarori bo’lib bu qaror kelgusida barcha shunga o’xshash ishlarni ko’rib chiqish va hal qilish uchun asos bo’ladigan namuna normadir. Huquqiy pretsedentning sud va ma’muriy pretsedent shakllari mavjud.Huquqiy pretsedentning sud pretsedenti shakli AQSH,Avstraliya,Buyuk Biritaniya Kanada va Yangi Zenlandiya kabi umumiy huquq amalda bo’lgan davlatlarda huquqning manbasi sifatida keng qo’llaniladi.

Pretsedent avval sodir bo’lgan vaziyat yana yuzaga kelganda qanday yo’l tutish lozimligini anglatadi va o’ziga xos namuna sifatida qabul qilinishi tushuniladi. Sud pretsedenti – bu muayyan ish bo’yicha sudning shunday qaroriki u boshqa sudyalarga kelgusida shunga o’xshash ishlarni xal qilishda qanday qaror qabul qilish lozimligini ko’rsatadi.

 Sud pretsedentlarining ikki turi mavjud:  deklarativ va ijodiy.Deklarativlar allaqachon mavjud huquq normalarini takrorlaydi yoki ularga izoh beradi.Ijodiy- qonunchilikdagi kamchiliklarni to’ldirish va shu tariqa yangi norma yaratish.Har holda sudning qarori yoki hukmi quyi sudlar va qoida tariqasida bir xil darajadagi sudlar uchun majburiy bo’ladi.Bunday holda sud qarorining to’liqligi emas balki uning faqat qaroring asosi deb ataladigan qismi majburiydir. Bu tamoyilga kelgusida ham hakamlar amal qiladi.Hukmning ajralmas qismi majburiydir.

4 Normativ-huquqiy hujjat-vakolatli davlat organi yoki mansabdor shaxsning belgilangan tartibda qabul qilgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan umummajburiy tusdagi qoidalarni o’rnatuvchi o’zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi yuridik hujjat. Normativ-huquqiy hujjatlarni tasniflash turli asoslar ya’ni huquqiy tartibga solish predmeti yoki tartibga solinayotgan ijtimoiy munosabatlarning turi normativ hujjat amal qiladigan hudud ularning yuridik kuchi mazmuni nomlanishi amal qilish xususiyati norma ijodkorligi subyektlari doirasi nuqtai nazardan amalga oshiriladi.

Normativ-huquqiy hujjatning quyidagi xususiyatlarini ko’rish mumkin: -davlat nomidan qonunda belgilangan tartibda qabul qilinadi -maxsus protsessual tartibda amalga oshiriladi -rasmiy shaklga ega (qonun,farmon,qaror va boshqalar) -muayyan turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan. -vakolatli subyektlarning huquq ijodkorligi faoliyati mahsuli hisoblanadi.

O’zbekiston Respublikasining “Normativ- huquqiy hujjatlar to’g’risida”gi Qonunning 5- moddasida normativ-huquqiy hujjatlarning quyidagi turlari ko’rsatib o’tilgan:O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi:O’zbekiston Respublikasining qonunlari;O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari;O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari;O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari;vazirliklar,davlat qo’mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari;mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari.

 Foydalanilgan adabiyotlar:  SH.A.Saydullayev “davlat va huquq nazariyasi.  Internet web sayt“Uz.m.wikipedia.org”

Похожие

Xalqaro huquqning asosiy va yordamchi manbalari

Xalqaro huquqning asosiy prinsiplari

O’zbekiston Respublikasida saylov tizimi 2

O’zbekiston respublikasida inson va fuqorolarni asosiy huquqlari erkinliklari va burchlari

O’zbekiston Respublikasida Fuqarolarning erkinliklari va burchlari