Endogen jarayonlar - Геология - Презентации

Endogen jarayonlar

Загружено в:

13.02.2024

Скачано:

0

Размер:

762.3359375 KB

ENDOGEN JARAYONLAR

 Reja

 “ Endogen” atamasi yunoncha endos - ichki, ichida, ichkarida; gen  - tug‘ ilish so‘zlari yg‘indisidan tashkil topgan bo‘lib, Yer qa’rida Yer  ichki kuchlarining ta’sir etishidan yuzaga keladigan geologik  jarayonlardir.  Yerdagi bo‘ ladigan jarayon vulkan otilishi, zilzila, tog‘ hosil  bo ‘lishi, Yer po 'stining cho ‘kishi va ko ‘tarilishi, metamorfizm,  gidrotermal jarayonlar bilan bog'liq harakatlar endogen jarayon deb  ataladi. Yerdagi behisob energiya ta’siridan jinslarning yotish holati va  tarkibi o‘zgaradi, burmali tog‘lar, vulkan harakatlaridan vulkan togMari  va orollari hosil bo‘ladi.

 Geografik qobiq Yeming ustki qismida joylashgan yupqa  qatlamdan iborat, shunga qaramasdan u Yeming ichki qobiqlari  bilan doimo o'zaro ta’sirda bo'ladi va uning xususiyatlari ichki  qobiqlar ta’sirida o'zgarib va shakllanib turadi.  Tabiiy geografiya Yerning ichki qismlarini maxsus  o'rganmaydi, ammo geografik qobiqda sodir bo'ladigan jara-  yonlarni chuqurroq o'rganish maqsadida, geofizikaning va  boshqa fanlarning Yerning ichki tuzilishi haqidagi ma’lumot-  laridan foydalanadi. Yerning ichki tuzilishi haqida zil-zilalar  ta’sirida hosil bo'ladigan seysmik to'lqinlami kuzatish aniq ma’  lumotlar beradi. Yer qimirlaganda uch xil seysmik to'lqinlar  hosil bo'ladi (Shubayev, 1975y):

 yuza to'lqinlar, ular Yer  yuzasi bo'ylab tarqaladi va tezligi kam bo'ladi b) bo'ylama  to'lqinlar, moddalaming o'rtacha holati yaqinida to'lqinlar  yo'nalishi bo'yicha elastik tebranishi, ya’ni ketma-ket qisilib  cho'zilishidir. Bunday to'lqinlar har qanday muhitda ham  tarqalaveradi, eng katta tezlikka ega bo'ladi va seysmik stansi-  yalarga eng oldin yetib keladi; d) ko'ndalang to'lqinlar, mod-  dalaming to'lqin tarqalish yo'nalishiga nisbatan perpendikular  tebranishlardir. Bular moddalaming siljishi bilan bog'liq, ya’ni  moddalaming shaklini o'zgarishi bilan bog'liq.

 Yer po‘stining chuqur qismlarida va yuqori mantiyada to‘plangan  energiya qatlamtaming burmalanishiga, yoriqlar va uzilmalar hosil  bo‘lishiga, qatlamlarni yoriqlar bo‘ylab turli yo‘nalishlarda siljishiga,  zilzilalar vujudga kelishiga va boshqalarga olib keladi. Magmaning  cho‘kindi yotqiziqlar ichiga joylashishi va ular bilan reaksiyaga  kirishishi, flyuidlaming yoriqlar bo‘ylab yuqoriga ko‘tariiishi va boshqa  omillar ta’sirida turli foydali qazilma konlari hosil bo‘ladi.

 . Bu to'lqinlar faqat  qattiq moddalardan o'tadi, suyuq va gazsimon muhitlarda so'nib  qoladi, chunki suyuq va gazsimon moddalar shakl o'zgarishiga  qarashlik qilmaydi.  Agar Yeming hamma qismi bir xil jinsdan tuzilganda edi,  to'lqin to'g'ri chiziq bo'ylab tarqalar hamda tezligi bir xil bo'lar  edi. Haqiqatda esa to'lqinlaming o'tish yo'llari murakkab bo'ladi,  tezligida keskin o'zgarishlar bo'lib turadi. To'lqinlar keskin  o'zgaradigan birinchi sath o'rta hisobda 60 km.

 chuqurlikda  bo'ladi. Bu yerda bo'ylama to'lqinlar tezligi birdaniga sekundiga  5 km. dan 8 km. ga ortadi. Shundan so'ng tezlik asta- sekin orta  borib 2900 km. chuqurlikda sekundiga 13 km. ga yetadi, so'ngra  birdaniga kamayib, sekundiga 8 km tushib qoladi. Shundan so'ng  Yer markazi tomon orta borib sekundiga 11 km ga etadi.  Ko'ndalang to'lqinlar 2900 km. dan chuqurga yetib bormaydi va  Ushbu chuqurlikdan qaytib, Yer betiga chiqadi.

 Endogen jarayonlarning rivojlanishi ayrim hollarda ekzogen  jarayonlar ta’sirida vujudga keladi. K o‘pgina geologik hodisalar, foydali  qazilmalaming tarkib topishi (masalan, nefit, toshko‘mir va boshqalar)  va strukturalarning shakllanishi ekzogen va endogen geologik  jarayonlarning bir-biriga bo‘lgan aloqasiga bog‘liqdir.  Yer qatlamlarini o‘zgarishidan hosil bo‘lgan har xil strukturalarni  o‘rganuvchi geologiyaning sohasi geotektonika deyiladi.

keskin o'zgarishini aks ettiradi. Moddalar zichligini turlicha bo'lishi tufayli Yeming ichki qobiqlari hosil bo'lgan, ya’ni yadro, mantiya va Yer po'sti. Yerning yadrosi 2900 km. dan boshlanadi va ichki hamda tashqi yadroga bo'linadi. Tashqi yadroning qalinligi 2080 km., u 2900 km. dan 4980 km. chuqurliklar orasida joylashgan. Ichki yadro 4980 km. dan Yerning markazigacha bo'lgan chuqurliklarda joylashgan. Yadro asosan temir va nikeldan iborat.

 Mantiya Moxo chegarasidan (70—80 km) 2900 km.  chuqurlikkacha davom etadi. Mantiya asosan magniy, kislo-  rod, temir, kremniy va boshqa moddalardan iborat. Mantiya  uchta qatlamdan iborat: quyi (1000—2900 km), o'rta (300—  1000 km), yuqori dunit (70—300 km) Yuqori mantiya  dunitlardan — magniy bilan temirga boy bo'lgan silikat jinslardan  tashkil topgan. 100km. dan 700 km chuqurlikkacha moddalar

 Yeming ichki issiqligi ta’sirida erigan holatda bo'lishi mumkin,  100 km dan yuqorida harorat jinslaming erishi uchun yetarli  emas, 700 km. chuqurlikda esa bosim juda yuqori. Erigan  qatlamda materiklar og'irligini muvozanatga keltirib turish uchun  moddalar bir joydan ikkinchi joyga oqib turadi. Vulkan va zilzila  o'choqlari shu yerda joylashadi.  O'rta va quyi mantiyada moddalar zichligi yuqoridir. Yer  po'sti-Yerning tashqi qatlamlari majmuasidir. U mantiyadan  Moxo chegarasi bilan ajralib turadi. Bu yerda moddalar qattiq  holatda bo'ladi. Mazkur Moxo chegarasi aniq chegara bo'lib,  Yer yuzasining hamma joyida bor.

 Endogen jarayonlar - Yer qaʼrida yer ichki kuchlarining taʼsir etishidan yuzaga keladigan geologik jarayonlar. Yer poʻstida sodir boʻladigan tektonik harakatlar, seysmik faollik, magmatizm, metamorfizm, gidrotermal jarayonlar va boshqalar Endogen jarayonlarni tashkil etadi. Yerning ichki energiyasi uning chuqur qismida radioaktiv moddalarni parchalanishidan ajralib chiqqan issiqlik, yer qatlamlaridan hosil boʻladigan gravitatsion kuchlar taʼsiri va Yerning aylanishidan yuzaga keladigan kuchlar hisobiga paydo boʻladi. Gravitatsion kuchlarning Yer poʻstida notekis taqsimlanishi unda turli zichlik hamda tektonik faolliqdagi qismlar boʻlinishi, qatlamlarning deformatsiyalanishiga va metamorfizmga uchrashiga sabab boʻladi.

 Mantiyadan Yer po'stiga  o'tishda bosim shunchalik pasayib ketadiki, gabbrodan bazaltga  o'tiladi. Bundan moddalar hajmi 15% ga oshadi va shunga mos  ravishda zichlik kamayadi.  Yerning tashqi va ichki qobiqlari doimo o'zaro ta’sirda  bo'ladi. Mazkur ta’sir quyidagilarda namoyon bo'ladi (Shubayev,  1975):  — dastawal o'zaro ta’sir Yer yuqori qatlamlarining ichki  qatlamlariga bosimida namoyon bo'ladi.

 Mazkur bosim  shunchalik kattaki, u zich yadro va qalin mantiyaning vujudga  kelishiga sabab bo'ladi;  — yuqori bosim radioaktiv parchalanish bilan birga issiqlik  hosil qiladi. Bu issiqlik Yerning ichki qismidan uning yuzasiga  chiqib keladi va yiliga 50—60 kal/sm2 ni tashkil qiladi. Bu  issiqlikning Yer yuzasi uchun bevosita ahamiyati katta, u Yer  Quyoshdan oladigan issiqlikning 0,001 ulushini tashkil qiladi.

 Lekin mazkur issiqlik tufayli Yer po'sti ostidagi mantiya qizigan.  Bu esa Yer po'sti va mantiyada tektonik jarayonining faoliya-  tini ta’minlaydi;  — Yerninig og'ir yadrosi Yer yuzasi og'irlik kuchining katta  bo'lishini ta’minlaydi. Buning yordamida Yer o'zida atmosfera  bilan suvni ushlab turadi;  — Yer yuzasi uchun suvning asosiy manbai mantiyadir. Yer  yuzasida suv suyuq holda faqat atmosfera bosimi tufayligina  mavjuddir, aks holada suv bug'ga aylanib ketgan.

 daryolardagi oqim tezligi va denudatsiya sur’ati og'irlik  kuchining kattaligiga bog'liq;  — Yer po'sti mantiyadagi moddalaming saralanishi mahsuli  bo'lib, uning o'zi ham mantiyaga ta’sir ko'rsatadi. Bu o'zaro  ta’sir Yer po'stining-materik, okean va oraliq turlarining hosil  bo'lishida materiklar rivojlanishida va tektonik jarayonlarda  namoyon bo'ladi;

 Shuningdek, Yer poʻstining chuqur qismlarida va yuqori mantiyada toʻplangan energiya qatlamlarning burmalanishiga, yoriqlar va uzilmalar hosil boʻlishiga, qatlamlarni yoriqlar boʻylab turli yoʻnalishlarda siljishiga, zilzilalar vujudga kelishiga va boshqalarga olib keladi. Magmaning choʻkindi yotqiziqlar ichiga joylashishi va ular bilan reaksiyaga kirishishi, flyuidlarning yoriqlar boʻylab yuqoriga koʻtarilishi va boshqalar omillar taʼsiridan turli foydali qazilma konlari hosil boʻladi. Endogen jarayonlar ning rivojlanishi ayrim hollarda ekzogen jarayonlar taʼsirida vujudga keladi.

 Qattiq moddalardan, ya’ni tog' jinslaridan tuzilgan litosfera  quyida, o'rtacha zichlikka ega bo'lgan gidrosfera o'rtada,  gazlardan iborat atmosfera yuqorida, tirik organizimlardan iborat  biosfera esa ularning ichida joylashgan.  Demak, Yerning ichki qobiqlari yadro, mantiya, tashqi  qobiqlariga esa Yer po'sti, gidrosfera, atmosfera va biosferadan  iborat

 Ximiyaviy elementlar birlashmasiga mineral deb ataladi. Tog'  jinslari esa bir necha minerallami tabiiy birikmasidir. Tog' jinslari  monomineralli va polimineralli bo'ladi. Monomineralli tog‘  jinslari bitta mineraldan tashkil topadi, masalan, kvars, kvars  mineralidan iborat. Polimineral tog' jinslari bir necha  minerallardan iborat. Masalan, granit quyidagi minerallardan  tashkil topgan: kvars, ortoklaz, slyuda, dala shpati.

 Ilgari aytganimizdek georafik qobiqda moddalar og'irligiga  qarab qatlam-qatlam bo'lib joylashgan. Og'irroq moddalar  quyi qatlamni, o'rtacha og'irliqdagi moddalar o'rta qatlamni  va yengil moddalr yuqori qatlamni tashkil qilgan. Har bir  qatlam yoki qobiq nisbatan bir xil moddalardan tuzilgan.  Litosfera qattiq moddalardan, atmosfera gazsimon modda-  lardan, gidrosfera suyuq moddalardan, biosfera esa tirik  moddalardan iborat.

 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:  Geologiya va geomorfologiya. Egamov B  INTENET SAYTLARI WWW.Arxiv.uz  Umumiy yer bilimi. Vahobov A  Umumiy yer bilimi. Shubayev S

Похожие

Endogen geologik jarayonlar

Ekzogen jarayonlar

Ekzogen jarayonlar. Nurash

Egzogen jarayonlar. Shamollarning geologik ishi

Magmatizm metamorfizm va zilzilalar