Ekzogen jarayonlar - Геология - Презентации

Ekzogen jarayonlar

Загружено в:

13.02.2024

Скачано:

0

Размер:

1852.1240234375 KB

EKZOGEN JARAYONLAR

REJA:  1.Ekzogen jarayonlar tushunchasi.  2. Nurash haqida tushuncha  3. Ekzojarayonlar.  4. Xulosa.  5. Foydalanilgan adabiyotlar

 Ekzogen kuchlaming manbai - Yerimiz tashqaridan oladigan  Quyosh energiyasidir. Ushbu mavzuda beriladigan barcha ma’lumotlar  “ murakkab yoki oddiy relyef shakllarining o‘zaro munosabatlari  natijasi” degan iboraga asoslangan. Shu nuqtai nazardan yondashilsa,  ayrim holatlarda ekzogen jarayonlarning tezligi va yo‘nalishini endogen  kuchlar belgilab beradi va boshqaradi ham. Masalan, ko‘tarilayotgan  maydonlarda daryolar o‘zani chuqurlashadi va to‘g"ri yo‘nalishga ega  bo'lib, tez oqishga majbur bo'ladi. Tekislikda oqayotgan daryo  vodiysining ma’lum qismi cho‘kayotgan bo‘lsa, daryo sekin oqib, o'zani  meandra hosil qilishga majburdir

 Ekzogen jarayonlarni ikki yirik guruhga ajratish mumkin:  quruqlikdagi va suv muhitidagi jarayonlar. Quruqlikdagi ekzogen  jarayonlarga quyidagilar kiradi:  1. Denudatsion kuchlar bilan bog‘liq jarayonlar (nurash);  2. Gravitatsion kuchlar faoliyati bilan bog'liq jarayonlar (qor  ko‘chkisi, surilma, qulash va h.k.);  3. Yer usti va osti suv oqimi bilan bog‘liq jarayonlar (sel, karst,  suffozion, cho‘kish, erozion-akkumulyativ);  4. Eol jarayonlar (deflyatsion, eol-akkumulyativ);  5. Inson xo'jalik faoliyati bilan bog‘liq jarayonlar (sanoat, qishloq-  xo‘jaligi, qurilish);  6. Kosmik jismlar bilan bog* liq jarayonlar.

 Barcha ekzogen jarayonlar o‘z mohiyatiga ko‘ra, tog‘ jinslarini  yemiradi (denudatsiya, eroziya, abraziya, ekzoratsiya), yemirilgan  jinslami tashiydi (transportirovka) va to‘playdi (akkumulyatsiya). Ana  shu tabiiy hodisalar tufayli Yer yuzasining barcha notekisliklari  tekislanadi.  Ekzogen jarayonlar asosan, relyefning mezoshakllari, mikroshakl-  lari va nanoshakllarini keltirib chiqaradi, ayrim holatlarda makrorelyef  shakllanni ham Ьафо etish mumkin.

 Barcha ekzogen jarayonlar o‘z mohiyatiga ko‘ra, tog‘ jinslarini  yemiradi (denudatsiya, eroziya, abraziya, ekzoratsiya), yemirilgan  jinslami tashiydi (transportirovka) va to‘playdi (akkumulyatsiya). Ana  shu tabiiy hodisalar tufayli Yer yuzasining barcha notekisliklari  tekislanadi.  Ekzogen jarayonlar asosan, relyefning mezoshakllari, mikroshakl-  lari va nanoshakllarini keltirib chiqaradi, ayrim holatlarda makrorelyef  shakllanni ham Ьафо etish mumkin.

 Morfoskulpturalar kenglik va balandlik geografik zonallik  qonuniyatiga bo‘ysungan holda tarkib topadi, rivojlanadi va barham  topadi. Har bir iqlim mintaqasining xususiyatiga monand ravishda relyef  shakllari tarkib topadi. Demak, ekzogen relyef shakllari o‘zi hosil  bo‘lgan hududning tabiiy geografik sharoiti to‘g‘risida to‘laroq axborot  berish imkoniyatiga ega. Boshqacha aytganda, birinchidan, iqlim relyef  shakllari to‘g‘risida (masalan, arid iqlim desak, shamol hosil qilgan  barxanlar, dyunalar, qumli gryadalar ko‘z o‘ngimizda namoyon bo‘ladi);  ikkinchidan, relyef hamda iqlim to‘g‘risida (masalan, baland tog‘ desak,  uning tepasida sovuq iqlim sharoitidagi qor va muzliklar, pastroqda  yog‘in ko‘p yog‘ishi hisobiga o‘rmon zonalari ko‘z o‘ngimizda  gavdalanadi) muayyan ma’lumotlarga ega bo‘lamiz.

 I.P.Gerasimov va Yu.A.Meshcheryakovlaming iborasi bilan  aytadigan bo‘lsak, ekzogen jarayonlar morfoskulpturalami bunyod etadi.  Morfoskulptura deganda, katta-kichikligidan qat’iynazar ekzogen  omillar ta’sirida hosil bo‘lgan relyef shakllarini tushunish lozim.  Morfoskulpturalar kenglik va balandlik geografik zonallik  qonuniyatiga bo‘ysungan holda tarkib topadi, rivojlanadi va barham  topadi. Har bir iqlim mintaqasining xususiyatiga monand ravishda relyef  shakllari tarkib topadi.

 Yer poʻstida va uning yuza qismidagi barcha oʻzgarishlarga sababchi boʻlgan ikkita qudratli kuch bor. Ularga endogen va ekzogen kuchlar yoki jarayonlar deb nom berilgan. Birinchisining harakatga keltiruvchi manbai yerning ichki energiyasi boʻlsa, ikkinchisiniki tashqi, asosan — quyosh energiyasidir. Endogen kuchlar bunyod etuvchi xususiyatga ega boʻlsa, ekzogen kuchlar barbod etuvchi vazifasini bajaradi. Masalan endogen kuchlar yer yuzasidagi barcha notekislarni bunyod etib, relief shakillarini paydo qilsa, ekzogen kuchlar ularni yemirish va tekislashga harakat qiladi. Ekzogen (yunoncha exo — tashqi, depon — kelib chiqish) jarayonlar yer yuzasida sodir boʻladigan tabiiy hodisalar boʻlib, ularni harakatga keltiruvchi manba — quyosh energiyasidir.

 Ekzogen jarayonlar — energiya hisobiga yer yuzasining us qismida birlamchi hosilalarni oʻzlashtirishda ishtirok etuvchi jarayon, majmuasi. Bularga, asosan, denugsh (nurash, defolyatsiya, korroziya, ab] ziya, ekzoratsiya), materiallar koʻchi (eol, suv oqimi, dengiz, muzlik) hak choʻkindilar paydo boʻlishi jarayonla kiradi. Yer yuzasida Ekzogen jarayonlar paydo boʻlish ning asosiy shakllariga — togʻ ji silarining buzilishi va ular tark topgan minerallarning kimyoviy qa ta hosil boʻlishi (fizik, kimyovi organik nurash), muz, shamol va s; yordamida buzilib, maydalangan t< jinslarining bir joydan boshqa jo: ga koʻchishi va bu mahsulotlarnsh quruqlikda va suv havzalari tubvd choʻkib, muntazam ravishda choʻkindi t< jinslariga (sedimentogenez, diagene katagenez) aylanishi kiradi.

 Shuningdek ekzogen jarayonlar litosferaning atmosfera, gidrosfera va biosferalar bilan oʻzaro taʼsiri natijasida sodir boʻladigan tabiiy xodisadir. Ekzogen jarayonlar asosan yer poʻstining yuza qismini oʻzgartiradi. Barcha ekzogen jarayonlar asosan togʻ jinslarini yemiradi (nurash, eroziya, denudasiya, abraziya), yemirilgan jinslarni tashiydi (koʻchiradi) va toʻplaydi (akkumulyatsiya). Ana shu tabiiy hodisalar tufayli yer yuzasining relyefini tekislaydi. Lekin ekzogen jarayonlarning faolligini koʻp xolatlarda endogen jarayonlar belgilab beradi va har ikkalasi qarama — qarshiliklar kurashi va birligi qonuni asosida nomoyon boʻladi.

 Masalan, togʻlar (vulkanik, tektonik) qanchalar tez va baland koʻtarilsa, ularning yemirilishi shunchalar tezlashadi. Bunda yer poʻstida modda va energiya almashinuvi kuzatiladi. Togʻlab yemirilib, pasayib boradi, tekisliklar esa, choʻkindi jinslar bilan toʻlib, koʻtarila boshlaydi. Yer poʻstidagi mavjud mubozanat buzilib, tektonik harakatlar yangidan faollasha boshlaydi. Ekzogen va endogen jarayonlar shu tarzda bir biri bilan hamkorlikda ishlaydi va bir — biri bilan dinamik birlikda rivojlanadi. Ekzogen jarayonlar ham endi oʻz navbatida ikkiga boʻlinadi: quruqlikdagi va suvli muhitdagi jarayonlar.

 Choʻkindi hosil boʻlish muhiti koʻp omilli boʻlib, unda xududning iqlimi, relyefi va geotektonik rejimi muhim ahamiyatga ega. Yer yuzasida ochilib yotgan birlamchi togʻ jinslarining havo, suv va muzlik, haroratning oʻzgarishi va boshqa tabiiy — kimyoviy hodisalar hamda organizmlar taʼsirida parchalanishiga nurash deyiladi. U nurash omillariga qarab fizik, kimyoviy va biologik nurashga boʻlinadi.

XULOSA:  Xulosao‘rnida shuni aytish mumkinki Ekzogen jarayonlar tasnifi bilan ko‘pgina olim va mutaxassislar  shug‘ullangan. Har bir tasnifda o‘ziga xos nuqtai nazar asos qilib  olingan. Chunonchi, geograflar, geologlar ishlab chiqqan tasnif bir-  biridan qisman bo‘lsa-da farq qiladi. Ammo ular bir-birini inkor  etmaydi, balki to‘ldiradi. Ishlab chiqilgan aksariyat tasniflar  geomorfologik yondashuvga asoslangan. Biroq shu kunga qadar ekzogen  jarayonlaming mukammal tasnifi ishlab chiqilmagan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI.  1.Mamatqulov М., Nigmatov A., Yusupov R. Geomorfologiya. -Т.:  Cho'lpon nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi. 2006. 120-b.  2. Маматкулов М. Урта Осие геоморфологияси. -Т.: Университет, 2008.  3. Низомов А., Алимкулов Н., Тилляходжаева 3. Табиий географик  жараёнлар (укув кулланма). -Т.: Фан ва технология, 2015. 112-6.  4. Рычагов Г.И. Общая геоморфология (учебник). 3-е изд. -М.: Наука,  2006. 416 с.

Похожие

Ekzogen jarayonlar. Nurash

Endogen jarayonlar

Endogen geologik jarayonlar

Egzogen jarayonlar. Shamollarning geologik ishi

Nurash va uning oqibatlari