Geografik qobiq-eng katta tabiat kompleksi - География - Презентации

Geografik qobiq-eng katta tabiat kompleksi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2236.3740234375 KB

Geografik qobiq-eng katta tabiat kompleksi Reja: • Atmosfera va litosfera qobiqlariga tavsif. • Gidrosfera va biosfera qobiqlariga tavsif. • Geografik qobiq - tabiiy geografiyaning obyekti. • Geografik qobiq haqidagi ta’limotning ahamiyati va geografik qobiqning tarkibi. • Xulosa

Atmosfera qobig’iga tavsif. • Yerning suv, havo, tosh va hayot qobiqlari doimo o’zaro aloqada va ta’sirda bo’lib turadi. Ushbu qobiqlar birgalashib geografik qobiqni tashkil qiladi. Zero, geografik qobiq, landshaft qobig’i, epigeosfera - yerning litosfera, gidrosfera, atmosfera va biosferalar o’zaro tutashadigan va bir-biriga ta’sir etadigan qobig’idir. • Yerning gaz qobig’iga atmosfera deb ataladi. Atmosferaning tarkibi va tuzilishi har doim ham hozirgidek bo’lmay, Yer tabiatining bir qismi sifatida butun tabiat bilan birgalikda rivojlanib kelgan. Shu bilan birga havo qobig’i butun planetamiz tabiatining shakllanishiga faol ta’sir ko’rsatadi. • Atmosfera hozirgi vaqtda gazlar bilan qattiq hamda suyuq zarrachalar aralashmasidan iborat. quyida quruq havoning tarkibi keltirilgan.

Atmosfera tarkibida gazlarning taqsimlanishi. № Gazlar Hajmi, % hasobida 1 Azot. 78,10 2 Kislorod 20,93 3 Argon. 0,93 4 Karbonat angidrid 0,03 5 Vodorod, geliy, neon, kripton ksenon va boshqalar 0,01

Litosfera • Litosfera (gerakcha lotos-tosh, sfera-qobiq) yerning qattiq tosh qobig`idir. Mantiyaning ustida joylashgan va uni yopinchiq sifatida har tomonda o`rab olgan. Uning qalinligi 50-200 km. • Litosfera mantiyaning yuqori qismini va yer po`stini o`z ichiga oladi. Litosfera yuqori mantiyadagi yumshoq, yopishqoq xamirga o`xshagan astonosfera qatlamining ustida joylashgan. Litosfera astenosfera qatlami ustida izostatik ravishda muvozanatlashgan ya`ni litosfera bo`laklari og`irligi va zichligiga qarab artimet qonuniga binoan joylashadi. • Litosfera- murakkab tuzilishga ega bo’lgan, asosan, qattiq tog’ jinslaridan tashkil topgan sfera. • U o’z ichiga yer po’stini va yuqori mantiyaning astenosferasigacha bo’lgan qismini olib, taxminan 250 - 300 km chuqurlikkacha davom etadi.

• Litosfyera geogfafik qobiqning bir qismi sifatida juda muhim ahamiyatga ega. Chunki yer yuzasida sodir bo’ladigan barcha tabiiy-geografik jarayonlar litosfera va uning rivojlanish evolyustiyasi bilan bog’liq holda vujudga keladi. Bundan tashqari, kishilik jamiyatining butun hayoti litosfera yuzasida u bilan o’zaro aloqada sodir bo’ladi. • Litosfera uzoq vaqt davom etgan geologik jarayonlar ta’sirida vujudga kelgan magmatik, cho’kindi va metomorfik jinslarning yig’indisidan tashkil topgan. • Litosferaning ustki qismini tashkil etuvchi yer po’sti mate rik va okeanlarda turlicha bo’lib, ular bir-biridan farqlanadi. Materik turli yer po’sti uch qatlamli yotqizikdan - cho’kindi, granitli - metomorfik va bazalt kabi jinslardan tash kil topgan bo’lib, zichligi okean turli yer po’stidagi jinslarga nisbatan kamroq, o’rtacha 2,65 g sm3 dir. Shu sababli u okean turli yer po’sti ustida „suzib" turadi. Materik turli yer po’sti litosferadagi eng qadimiy shakllangan (vujudga kelgan) jinslar bo’lib, yoshi 3,8 - 4,1 mlrd. yil hisoblanadi. • Okean turli yer po’sti ikki qatlamli bo’lib, asosan, bazaltli jinslardan tashkil topgan (o’rtacha zichligi 2,85 g sm3), uning ustini esa yupqa (qalinligi 0,6 - 1,0 km) cho’kindi jinslar qoplab olgan. Granitli qatlam esa umuman uchramaydi. Okean turli yer po’stidagi cho’kindi jinslar materik turli yer po’stiga nisbatan yosh hisoblanib, 100 -150 mln. yilni tashkil etadi.

Gidrosfera va biosfera qobiqlariga tavsif • Gidrosfera yer po’sti va atmosferaning o’rtasida joylashgan. Gidrosfera okean va quruqlik suvlaridan iborat Gidrosfera yunoncha “Hidro”-suv, “Sfera” shar degan ma’noni anglatadi. Ya’ni yearning suv qobig’i.

Suvning geografik qobiqdagi roli. • Suv - yer sharida eng ko’p tarqalgan mineral.Yer sharining suvga boyligi uning o’ziga xos kosmik xususiyati bo’lib, yerdagi murakkab va boy tabiatning vujudga kelishi hamda rivojlanishining zaruriy shartidir. • Suv vodorod bilan kislorodning eng oddiy birikmasidan (N 2 O) iborat bo’lib, o’ziga xos bir qancha fizik xossalarga egadir.

• Biosfera (yunoncha bios — hayot, s fera — shar so’zlaridan olingan) — tarkibi, tuzilishi va energiyasi tirik organizmlar tomonidan aniqlanadigan yerning qobig’i. Yer qobig’ida hayotning tarqalgan sohalari to’g’risida birinchi ma’lumotlar J.B.Lamarkka tegishlidir. • Biosfera tushunchasini fanga birinchi bo’lib avstriyalik geolog olim E.Zyuss 1875 -yilda kiritgan. Biosfera haqidagi to’liq ta’limotni rus olimi V.I.Vernadskiy yaratdi va rivojlantirdi. • Biosfera - tirik organizmlar yashaydigan, ular faoliyati natijasida tinmay o’zgaradigan sayyoramiz qobig’ining bir qismidir. Yerdagi hamma biogeotsenozlar umumiy ekologik sistema- biosferani hosil qiladi. • Biogeotsenozlar biosferaning elementar (eng kichik) birligidir.

Biosferaning tuzilishi.

Biosferaning o’rganilishi.

Geografik qobiq tabiiy geografiyaning obyekti. • Tabiiy geografiyaning obyekti haqidagi birinchi va eng keng tarqalgan tushuncha geografik qobiq haqidagi tushunchadir. Bu tushunchaga asos bo‘lgan dastlabki fikr P. I. Brounov (1910) tomonidan, uning tabiiy geografiyadan tuzgan o‘quv qo‘llanmasida bildirilgan edi. • Unda yozilishicha, tabiiy geografiya yerning qiyofasini, ya'ni yerning turli hodisalar va organik hayotga makon bo‘lgan tashqi qobig‘ini o‘rganadi. Bu qobiq bir-biriga tutash bo‘lgan, o‘zaro ta'sir va aloqadorlikda bo‘lgan sferalar, ya'ni litosfera, gidrosfera, atmosfera va biosferadan tashkil topgandir. • P. I. Brounov bu sferalarning barchasi bir-biriga kirishib, o‘zaro ta'sirlari bilan ham Yerning tashqi qobig‘ini, ham yerdagi barcha hodisalarni keltirib chiqaradi. Shu o‘zaro ta'sirlarni o‘rganish tabiiy geografiyaning eng asosiy vazifalaridan birini tashkil qiladi, deb yozgan edi. Ushbu muallif fanda birinchi bo‘lib, tabiiy geografiyaning obyektini o‘z mazmuniga mos nom bilan, ya'ni Yerning tashqi qobig‘i deb, atagan edi.

Tabiiy geografiya Umumiy Regional Tabiiy geografik mamlakats hunoslik Regional landshafts hunoslik Umumiy yer bilimi Tabiiy geografik rayon lashtir ish na zariyasi Umumiy landshafts hunoslik

Geografik qobiq haqida ta’limot. • A.A Grigoryev va qator olimlar Geografik qobiq va geografik muhit qamrovi bitta, ular bitta tushunchadir degan g`oyani olg`a surishadi. Ularning fikricha mazkur ikki tushuncha bir birini to`ldiradi va bir xil tabiiy hodisani turli tomondan tavfsiflaydi. Ammo XIX asrning 70-yillarida fransuz olimi Eliza Reklyu tomonidan tavsiya etilgan geografik muhit tushunchasi tabiiy kategoriya emas. Ko`proq ijtimoiy – tarixiy kategiriyadir, Geografik muhitning chegarasi jamiyatining rivojlanishi bilan kengayib boradi. Hozirgi paytda esa inson faoliyati Geografik qobiq chegarasidan chiqib ketdi.

• A.G.Isochenko Geografik qobiq bu yerning tashqi tepadagi qobig`i bo`lgani uchun uni epigeosfera (grekcha hyper-yuqori) deb atashni tavsiya etadi. Ammo yuqorida aytganimizdek, yer qobiqlari ularning joylanishiga qarabgi`na emas, balki moddalarning xossalariga ham qarab ajratilishi hamda yerning tashqi qobig`ini Geografik qobiq emas atmosfera va magnitosfera tashkil etishini hisobga olsak epigeosfera atamasi geografik qobiq tushunchasiga mos kelmasligi ma`lum bo`ladi.

Tarkibiy qismlar o’rtasida tininsiz modda va energiya almas hinishi tufayli geografik qobiq yaxlit bir butunni tashkil etadi Ekzogen va endogen kuchlarning o’zaro ta’siri ostida geografik qobiqning yaxlit sistema sifatida . beto’xtov rivojlanishi Ritmiklik Yerning shakli va quyosh energiyasining yer yuzasi da taqsimlanishidan kelib chiqadigan zonallik hamda regionallik xususiyati Moddalar(ular bilan bog’liq holda energiya ) aylanma harakati Geografik qobiqning muhim xususiyatlari

Xulosa. • Inson butun faoliyati davomida tabiatga tasir etadi, uni o’zgartiradi va o’zi uchun zarur bo’lgan hamma narsani tabiatdan oladi. Odam paydo bo’lganidan boshlab to hozirgi kungacha o’zini o’rab turgan tabiatga tasir etib uni tinimsiz o’zgartirib kelmoqda. Haqiqatdan ham hozir yer yuzasining inson yashashi uchun qulay. Joylarining tabiiy holati kishilarning xo`jalik faoliyati tufayli o`zgarib keldi. Ko`plab aholi yashaydigan joylarda sanoat obyektlari sug’orish shaxobchalari, yo`llar qurildi, million million gektar qaqrab yotgan yerlar sug`orilib vohalarga aylantirildi. • Insonning tabiatga ko`rsatayotgan ta`sirini relyefning, tuprog`ining suv resurslarining o`simlik va hayvonot dunyosi holatining o`zgartirilishi havoning ifloslanishi kabi misollarda ko`rishimiz mumkin. • Geografik qobiqning bir butunligi tabiatdan oqilona foydalanishni va uni muhofaza qilishni talab qiladi. Tevarak atrofdagi tabiatni muhofaza qilish mahalliy, milliy va olamshumul muammolardan biridir. Chunonchi ko`chib yuradigan hayvonlar , qushlar baliqlar, dengiz hayvonlari, atmosfera havosi yirik daryolar, dengiz va okeanlar davlat chegaralarini tan olmaydi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Похожие

Geografik qobiq va biosfera

Geofizik maydonlar va geografik qobiq

Geografik qobiqning gorizontal tuzilishi

Geografik atlaslar

Geografik xaritalar