Geofizik maydonlar va geografik qobiq - География - Презентации

Geofizik maydonlar va geografik qobiq

Загружено в:

10.02.2024

Скачано:

0

Размер:

1354.1005859375 KB

Mavzu: Geofizik maydonlar va geografik qobiq Reja: 1. Geografik qobiq haqida tushuncha 2. Gidrosfera haqida umumiy tushuncha 3.Geofizik maydonlar haqida tushuncha

• Geografik qobiq — Yerning eng murakkab va kontrast tuzilishga ega boNgan qismi. Geografik qobiq Yer yuzasida atm osfera, gidrosfera, litosfera va biosferalarning o ‘zaro aloqasi, bir-biriga ta ’siri natijasida uzoq vaqt davom etgan evolutsion jarayon oqibatida vujudga kelgan m urakkab, to ‘xtovsiz rivojlanishga ega bo‘lgan yaxlit (bir butun) moddiy tizimdir

• Geografik qobiqning paydo bo‘lishi haqida aniq fikr yo‘q. S.B. Kalesnik geografik qobiq Yer yuzasining shakllanishi bilan bir davrda paydo bo‘lgan desa, aksincha, I.M. Zabelin geografik qobiq Yer atmosferani o ‘z o ‘qi atrofida ushlab turish darajasigacha o ‘sganda va Yer polsti shakllangan vaqtda paydo bo‘lgan, chunki unga qadar Yer yuzasida faqat tog‘ jinsi bilan Quyosh radiatsiyasining o ‘zaro ta ’siri (aloqasi) mavjud bo’lgan deb isbotlaydi.

• Geografik qobiq koMamining ham m a qabul qilgan aniq chegarasi yo‘q. K o‘pchilik olim lar geografik qobiqning qalinligini 35 — 40 km hisoblab, quyi chegarasini okeanlarda 11 km (M ariana botig‘i — 11022 m ), quruqlikda 2 — 6 km chuqurlikdan (Yer po‘stining ustki qismi) o ‘tkazadilar. G eografik qobiqning yuqori chegarasini atm osferaning ozonga (03) boy b o ‘lgan 20 — 30 km balandliklardan o ’tkazadilar. Chunki ozon Quyoshdan kelayotgan ultrabinafsha nurlarni ushlab qolib, undan quyida organizm ning yashashi uchun sharoit yaratib beradi

• Geografik qobiq sayyoram izning boshqa qism laridan juda m urakkab tuzilishga ega boMganligi bilan farq qiladi. U ning asosiy farq qilib turuvchi o ‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlari quyidagilardan iborat. 1. G eografik qobiqda m oddalar bir davrning (vaqtning) o ‘zida uch fizik holatda (qattiq, suyuq va gazsim on) bo‘lib, doim o birbiriga o ‘tib turadi va u o ‘zaro ta ’sir etib turuvchi, shu bilan birga, sifat jihatidan farqlanuvchi to ‘rtta sferadan (litosfera, gidrosfera, atm osfera va biosfera) tashkil topgan. 0 ‘z navbatida, har bir sfera mustaqil kom ponentlarga (litosfera har xil jinslarga, biosfera hayvon va o ‘simliklarga) ega. 2. Geografik qobiq yaxlit (bir butun) m oddiy tizim sifatida fazo va Yerning ichki qismi bilan doim o m odda va energiya almashinuvi orqali aloqadadir.

• Geografik qobiqning issiqlik m anbayi, asosan, Q uyosh (geografik qobiq yiliga Quyoshdan 351 • 1022 J issiqlik olsa,Yerning ichki qism idan 79 • 1019 J energiya oladi) radiatsiyasi, qismanYerning ichki qism idan chiqayotgan issiqlikdir. Shuningdek, geografik qobiqqa yiliga fazodan 10 mln tonna har xil m oddalar tushib turadi. Aksincha, geografik qobiqdan ko‘tarilgan yengil gazlar (vodorod, geliy) atm osferaning yuqori qatlamiga ko‘tarilib, so‘ngra sayyoralararo bo‘shliqqa tarqalib ketadi.

• Geografik qobiq tabiatida ritm iklik xususiyati mavjud. Tabiatda ritm iklik ikki xil — davriylik va sikllik shaklida mavjud. Bir xil vaqtda qaytarilib turadigan ritmik jarayonlar davriylik hisoblanadi. Bunga Yerning o‘z o‘qi va Quyosh atrofida aylanishi tufayli ro‘y beradigan kecha va kunduz, yil fasllari, suv qalqishi kabilar misol bo‘ladi.

• Planetamizdagi suv qobig’ini gidrosfera deb aytiladi. Gidrosferaga planetamizdagi hamma suvlar- okean, dengiz, daryo, kol, muz va boshqa shakllarda uchraydi. Gidrosferada suvning miqdori 1 mlrd 454,5 mln. km. kub bo’lib, shundan 1 mlrd 370 mln. km kub okean va dengizlarga, 60,0 mln.km kub yer osti suvlariga, 24 mln. km kub muzlar va qorlarga 750 ming km. kub, ko’llarga 75 ming km. kub, tuproq suvlariga, 1,2 ming km. kub daryo suvlariga qolgani esa atmosfera va tirik organizm tarkibidagi suvlarga tog’ri keladi.

• Gidrosferadagi suvning 97,2 % sho`r, faqat 2,8 % chuchuk suvdir. Chuchuk suvning asosiy qismi muzliklar suvi qolgani, daryo, ko‘llar va yer osti suvi bir oz qismi atmosferadagi suvdir. Gidrosferadagi suv doimo bir holatdan ikkinchi holatga otib harakat qilib turadi. Gidrosferadagi suv quyoshdan kelayotgan issiqlikni o`zida to`plovchi go`yoki bir akkumliyator vazifasini bajaradi. Suv quruqlikka nisbatan issiqlikni 25 – 30 marta tez o’tkazadi.

• Dunyo okeani. Yer yuzasining 71 foizi suv bilan qoplangan bo‘lib, dunyo okeanini tashkil etadi. Dunyo okeanining maydoni 361 ming km, suvning hajmi 1mlrd. 370 mln. km, o‘rtacha chuqurlikda 3,7 km, eng chuqur yeri 11022 m metrni tashkil etadi. Dunyo okeanini materiklar juda katta qismlarga - okeanlarga bo‘lib turadi.

• Demak, dunyo okeanining materiklar orasida joylashgan juda katta qismi okean deb aytiladi. Okean suvlarining harakati. Okean suvlari turli xil faktorlar (shamol,dengiz suvining bir xil isimasligi,zilzila va vulқonlar otilishi, oyning tortish kuchi va h.k)ta’sirida doimo harakat qilib turadi.To‘lqinlar,suvning ko‘tarilishi va qaytishi hamda dengiz oqimlari ayniqsa harakterlidir.

• Okeanlarda yer qimirlaganda va vulqon otilganda suvning ustki yuzasidagina emas,balki hamma qismida (tagidan tepasigacha)to‘lqin vujudga keladi.Suv osti zilzilasi natijasida vujudga keladigan to‘lqinlar sunami deb ataladi. Okean suvlarining xususiyatlari va harakati. Dunyo okeanining yuzi tinch. Asosan, shamol, qisman zilzila va vulqonning otilishi natijasida to‘lqinlanib turadi. Hatto sekundiga 0.25m harkar qiluvchi kuchsiz shamollar ta’sirida ham okean suvlari jimirlab juda kichik to‘lqinlarni hosil qiladi.

Shamol kuchining zo‘rayishi bilan to‘lqinlar kattalashib boradi. Nihoyat shamolning tezligi sekundiga m ga yetgach, haqiqiy to‘lqinlar vujudga keladi. Sunami to‘lqinlarining balandligi 20-30 m, uzunligi esa 10 km ga yetadi, tezligi soatiga 800 km ga boradi. So`nggi ming yil ichida 357 ta sunami qayd qilingan bo’lib ularning ko’plari katta falokatlar keltirilgan.

Sunami koproq tinch okeani qirgoqlariga yaqin yerlarda sodir boladi. Faqat yaponiayda sodir bolgan balandligi 10 m ga yetgan sunami 50000 uyni suv tagida qoldirgan. Vulqonlarning otilishi natijasida ham kuchli tolqinlar boladi. 1883 yilgi Krakatau vulqonining otilishi tufayli vujudga kelgan tolqinning balandligi 35 m, uzunligi 524 km, tezligi sekundiga 189 m ga yetib, 36 ming kishini yostigini quritgan.

Xulosa Yer usti va yog’in suvlar yerga singib, tuproq qatlamiga yetib boradi. ba’zan suv gilli qatlamga yetib borgach, to’xtab q oladi. Chunki gil suvni deyarli qum, mayda va yirik sharsharalar orasidan bemalol o’tib ketadi. Bunday qatlamlar suv o’tkazmaydigan qatlamlar hisoblanadi. Granit, qumtosh, gilli slanetsdan tarkib topgan qatlamlar suv o’tkazmaydi. Yer osti suvlari suvli qatlamni vujudga keltiradi deb aytiladi. Yer osti suvining bir qancha turlari bo’lib, ular orasida eng ko’p tarqalganlari bosimsiz grunt ( sizot ) suvlar, qatlamlar orasidagi bosimli yer osti suvlari (artezian suvlar) xarakterlidir. Grunt suvlari (sizot suvlar) yer yuzasiga yaqin eng ustki Qatlamlar orasida (30-100 m chuqurlikkacha) bo’ladigan suvlardir. Grunt suvlari yuqorida qayd qilganimizdek, yog’in suvlaridan va yer ustidagi suvlardan vujudga kelgan.Shu sababli, grunt suvlarining joylanishi va chuqurligi yil fasllarida o’zgarib turadi. Masalan, O’rta Osiyo sharoitida grunt suvlari erta bahorda qorlar eriganda, bahorgi yomg’irlardan keyin yuqoriga ko’tarilsa, aksincha, yozda ancha pastga tushib ketadi. Grunt suvlarining kimyoviy tarkibi iqlimga, tuproq qatlami va o’simliklar xarakteriga ko’ra, zonal holda o’zgaradi.Grunt suvi suv o’tkazmaydigan qatlam ustida to’planib, nishab tomonga qarab qoladi va biron yerdan buloq bo’lib yer yuzasiga chiqadi. Bir necha yuz yillar qatlamlar orasida suv to’planaveradi. Agar bunday joy qazilsa, ikki tomondan bo’lgan bosim ta’sirida yer osti suvi fontan kabi yer betiga otilib chiqadi.

Похожие

Geografik qobiq va biosfera

Geografik qobiq-eng katta tabiat kompleksi

Umumiy Yer bilimining rivojlanish tarixi

Geografik atlaslar va ularning turlari

Geografik atlaslar