Umumiy Yer bilimining rivojlanish tarixi - География - Презентации

Umumiy Yer bilimining rivojlanish tarixi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3457.5 KB

Umumiy Yer bilimining rivojlanish tarixiUmumiy Yer bilimining rivojlanish tarixi Umumiy Yer bilimi eng qadimgi fanlar qatoriga kiradi. Uning rivojlanishida Umumiy Yer bilimi eng qadimgi fanlar qatoriga kiradi. Uning rivojlanishida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin.quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin. Qadimgi yoki antik davrQadimgi yoki antik davr bosqichi. bosqichi. Fan insonning ongli fao-liyati sifatida Fan insonning ongli fao-liyati sifatida qadimgi Yunonistonda miloddan awalgi VI—V asrda vujudga kelgan. Ushbu qadimgi Yunonistonda miloddan awalgi VI—V asrda vujudga kelgan. Ushbu bosqichda geografik ahamiyatga ega bo'lgan ilmiy natijalar quyidagilardan bosqichda geografik ahamiyatga ega bo'lgan ilmiy natijalar quyidagilardan iborat:iborat: — — Gomer tomonidan miloddan awalgi XII asrda Dunyo xaritasi tuzildi. Gomer tomonidan miloddan awalgi XII asrda Dunyo xaritasi tuzildi. O'rta asrlar bosqichi.O'rta asrlar bosqichi. Mazkur bosqichda geografiya fani aso-san sharq mamlakatlarida rivojlandi.Mazkur bosqichda geografiya fani aso-san sharq mamlakatlarida rivojlandi. Aleksandriyalik Kosma Indikoplov IV asrda Dunyo xaritaAleksandriyalik Kosma Indikoplov IV asrda Dunyo xarita -- sini tuzdisini tuzdi . . Uning Uning xaritasida Shimoliy Afrikaxaritasida Shimoliy Afrika , , YevropaYevropa , , OO '' rta dengizrta dengiz ( ( RimRim ), ), OsiyoOsiyo , , Kaspiy dengizi Kaspiy dengizi tasvirlangantasvirlangan . . U yer yuzasini okean bilan oU yer yuzasini okean bilan o '' ralgan yassi toralgan yassi to '' rtburchak shaklida rtburchak shaklida tasvirlagantasvirlagan . . VIIIVIII -- IX asrlarda Axmad AlIX asrlarda Axmad Al -- FargFarg '' oniy astrolabiya asbobini yaratdioniy astrolabiya asbobini yaratdi , , astronomiyaastronomiya , , gidrologiya va geodeziya sohasida muhim ilmiy ishlar olib bordigidrologiya va geodeziya sohasida muhim ilmiy ishlar olib bordi .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ushbu bosqichdan boshlab Yevropada fan yana rivojlana boshladi . Natijada dunyo ahamiyatiga ega bo ' lgan kashfiyotlar qilindi . 1492- yil Xristofor Kolumb tomonidan Amerika qit ' asi ochil - di . X . Kolumbning asosiy maqsadi Hindistonga dengiz yo ' lini ochish bo ' lgan . Shuning uchun u kashf qilgan joylarni Hindiston , u yerdagi mahalliy aholini esa Hindular deb atagan . 1499— 1501- yillari Amerigo Vespuchchi Amerika qit ' asini shimoliy qismlarini tekshirdi va yangi yerlarning ilk tavsifini yozdi . 1507- yili fransuz geografi M . Valdzemyuller materikni Amerigo Vespuchchi sharafiga Amerika deb atashni taklif etdi Buyuk geografik kashfiyotlar Buyuk geografik kashfiyotlar bosqichibosqichi .. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ilmiy geografik ishlar bosqichiIlmiy geografik ishlar bosqichi • (XVII—XIX asr). Mazkur bosqichdan boshlab birinchi marotaba maxsus ilmiy ekspeditsi-yalar uyushtirila boshlandi. Bunday ekspeditsiyalar Fransiyada (Bugenvil, Laperuza), Buyuk Britaniya (J.Kuk, Vankuver), Rossiyada (Bering, Chirikov, Krasheninnikov va boshqalar) uyushtirildi. Natijada Tinch okeni, Osiyo, Shimoliy Amerika qirg'oqlari, Afrikaning va Janubiy Amerikaning ichki qismlari va tabiati o'rganildi. Yerning ichki qismlari, Yer yuzasi relyefi, Ye.r usti va osti suvlari, shamollar, o'simliklar haqida bilimlarni to'planishi bilan tabiiy geografiyadan geologiya, gidrologiya, geobotanika va meteorologiya ajralib chiqib ketdi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

XX asr bosqichi.XX asr bosqichi. • . Mazkur bosqich ikki davrdan iborat: Birin-chi davr XX asrning birinchi qismini o'z ichiga oladi. Mazkur davrda tabiiy geografiyada qator muhim ta'limotlar yaratildi. V.V.Dokuchayev tomonidan tabiat zonalligi ta'limoti yaratildi. A. A. Grigorev tomonidan esa geografik qobiq va geografik muhit ta'limoti yaratildi. Biosfera haqida ta'limot esa V. A. Vernadskiy tomonidan yaratildi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Umumiy yer bilimining o'rganish obekti geografik qobiqdir. Geografik qobiq haqidagi ta'limot XX asrning 30-yillarida yara-tilgan bo'lsada, ammo uning ayrim g'oyalari tabiiy geografiya fanining rivojlanishining butun tarixi-davomida shakJIana borgan. Ko'p davrlar davomida geografiya asosan Yer yuzasini tas-virlash bilan shug'ullanib keldi. Geografik o'lkalarni, mamla-katlarni tasvirlash bilan bir qatorda ilmiy geografiya ham rivoj-lana boshladi. Geografik voqea va hodisalarni tasvirlashdan ularni ilmiy asoslashga o'tish A. Gumboldt asarlarida ko'rina boshladi. Shunday qilib, umumiy yer bilimining maqsadi tabiiy muhitni yaxshilash va unda sodir bo'ladigan jarayonlami va hodisalarni boshqarish tizimini ishlab chiqish hamda Yer tizimini barqaror rivojlanishini ta'minlash maqsadida geografik qobiqning tuzilishi, shakllanishi va rivojlanishi qonuniyatlarini o'rganishdan iboratdir. Umumiy yer bilimining predmeti va vazifalariUmumiy yer bilimining predmeti va vazifalari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Umumiy yer bilimining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: • — tabiatdan va tabiiy resurslardan foydalanishni sayyoraviy, mintaqaviy va mahalliy darajalarda oqilona boshqarishni ilmiy asoslarini ishlab chiqish; • — geografik qobiq hozirgi paytda inson tomonidan muntazam ravishda o ' zgarmoqda . Shuning uchun geografik qobiq jamiyat bilan uzviy ravishda bog ' langan . Natijada geografik qobiq tarkibida tabiiy - texnogen tizimlar shakllangan . Geografik qobiqni holati o ' zgara boshlaydi , bunday yangi holatda geografik qobiq yangi miqdoriy jihatlarga ega bo ' ladi . Tabiiy - texnogen tizimlarni shakllanishini tarkibini va tuzilishini o ' rganish umu - miy yer bilimining asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi ; — geografik qobiqni boshqarish juda murakkab muammo - lardan hisoblanadi . Shuning uchun geografik qobiqning boshqarishni modelini ishlab chiqish mazkur fanning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi ; • — geografik qobiqning tuzilishi murakkabdir . Shu sababli umumiy yer bilimining muxim vazifalaridan biri geografik qobiqning bo ' ylama va ko ' ndalang tuzilishini asosiy hususiyatlari va qonuniyatlarini o ' rganishdir ; • — geografik qobiq doimo rivojlanishda va harakatdadir . Maz kur harakatlami o ' rganish geografik qobiqning asosiy husu - siyatlarini ochib berishga imkon beradi . Umumiy yer bilimi ning navbatdagi vazifasi geografik qobiqdagi harakatlar sababi - ni va oqibatini o ' rganishdan iboratdir ; • — geografik qobiq murakkab rivojlanish tarixiga ega . Uning rivojlanishining va murakkablashishining ma ' lum bir bosqichida Yerda hayot va odam paydo bo ' lgan . Shuning uchun umumiy yer bilimi geografik qobiqning rivojlanish tarixini alohida o ' rganadi . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Tabiiy geografiyaning tadqiqot Tabiiy geografiyaning tadqiqot usullariusullari • Tabiiy geografik tadqiqotlar olib borishda hamma fanlarda qo ' llaniladigan , hamda maxsus tadqiqot usullaridan foydalani - ladi . • Hozirgi paytda deyarli hamma fanlarda tizimli tadqiqot usul lari keng qo ' llaniladi . Tizimli tadqiqot usulida har bir tabiiy geografik borliq ( obyekt ) o ' zaro ta ' sirda bo ' ladigan turli xil tar - kibiy qismlardan iborat tizim deb qaraladi . Geografik qobiqni tizim deb oladigan bo ' lsak , u yana vertikal va gorizontal yo ' nalishda yanada maydaroq tizimchalarga , mazkur tizimchalar yanada kichikroq tizimchalarga bo ' linib ketadi . • Bundan tashqari tabiiy geografiyada fanlararo qo ' llaniladigan matematik , gcoximik , geofizik va modellashtirish usullaridan ham foydalaniladi . • Hozirgi paytda tabiiy geografiyada matematik usullar juda sustlik bilan qo ' llanilmoqda . Ko ' proq matematik statistika va ehtimollar nazariyasi qo ' llanilmoqda . Geografik obyektlar juda murakkab bo ' lganligi uchun hozirgacha ularni matematik jihatdan ifodalash ancha murakkab masala hisoblanadi . Shunga qaramasdan murakkab matematik tahlil usullari geomorfologik tadqiqotlarda keng qo ' llanilmoqda ( Devdariani , 1973). • Geoximik usullar landshaftshunoslik tadqiqotlarida keng qo ' llaniladi . Geoximik usul yordamida landshaftshunoslikda xi - miyaviy elementlarni harakati o ' rganiladi . Ximiyaviy element - lar ko ' proq balandliklardan pastqam joylar tomon harakat qiladi . Natijada turli xil landshaftlar hosil bo ' ladi . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Geoximik usullar landshaftshunoslik tadqiqotlarida keng qo'llaniladi. Geoximik usul yordamida landshaftshunoslikda xi- miyaviy elementlarni harakati o'rganiladi. Ximiyaviy element-lar ko'proq balandliklardan pastqam joylar tomon harakat qiladi. Natijada turli xil landshaftlar hosil bo'ladi. • Geofizik usullar yordamida landshaftlarda sodir bo'ladigan energiya va modda almashinuvi jarayoni o'rganiladi. • Modellashtirish usuli tabiiy geografiyada keng qo'llaniladi. Hozirgi paytda jamiyat va tabiatni o'zaro ta'sirini modellashti rish tabiiy geografiyani va ekologik geografiyaning asosiy mu-ammolaridan biri hisoblanadi. • Tabiiy geografiyada maxsus tadqiqot usullari keng qo'lla niladi. Ular tabiiy geografiyaning o'zida ishlab chiqilgan usullardir. Bunday usullarga qiyosiy tavsif, ekspeditsiya, kar-tografik, paleogeografik, landshaft-indikatsiya va boshqa usul lar kiradi. • Qiyosiy tavsif usuli tabiiy geografiyada qadimdan qo'llab kelinadi. Hozirgi davrda ham mazkur usul geografik tadqiqotlar olib borishning asosiy usuli hisoblanadi. Qiyosiy-tavsif usuli turli hududlarni relyefini, iqlimini, ichki suvlarini, o'simligi, tuproq, hayvonot dunyosi, tabiat zonalari va landshaftlarni o'rganishda keng qo'llaniladi. Mazkur usul mamlakatshunoslikda ko'proq foydalaniladi www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ekspeditsiya yoki data usuli tabiiy geografiyaning asosiy usul-laridan biridir. Geografik nazariyalar asosan dalada to'plangan ma'lumotlar asosida rivojlanadi. Shuning uchun mazkur usul antik davrdan to hozirgi davrgacha geografik ma'lumotlar olishning va tabiatni hamda xo'jalikni o'rganishning asosiy usuli bo'lib hisoblanib kelmoqda. Mazkur ekspeditsiyalar tabiatni yoki xo'jalikni ayrim tar-blarini hamda tarmoqlarini o'rganish uchun uyushtiriladi. Ma-alan. geologik qidiruv ekspeditsiyalarida hududning geologik va foydali qazilmalari, tuproqshunoslik ekspeditsiyala rida tuproqlar, landshaftshunoslik ekspeditsiyalarida landshaft-br o'rganiladi. Bundan tashqari muntazam ishlaydigan ekspe-iyalar ham uyushtiriladi. Masalan, Tyan-Shan statsionari 1945-yilda ochilgan. Kartografik usul har bir geografik tadqiqot ishlarida qo*llaniladi. Kartografik usul yordamida tabiiy va iqtisodiy sha-roitning umumiy va xususiy tomonlari tavsiflanadi. Masalan, kompleks xaritalar, tabiiy xaritalar, geologiya, tuproq, o'simlik, landshaft, qishloq xo'jaligi, sanoat va boshqa xaritalar. Aerokosmik usullari ham tabiiy geografiyada keng qo'llani-. ular turli ilmiy ishlarda hamda xaritalar tuzishda foyda-laniladi. Paleogeografik usul tabiiy geografiyada geologik rivojlanish davomida tabiy sharoitning shakllanishi va o'zgarishini aniqlash uchun ishlatiladi. Bundan tashqari mazkur usul ma'lum bir jarayonlarni rivojlanishi qonuniyatlarini aniqlash asosida ularni o'zgarishini bashorat qilishga imkon beradi. Hozirgi paytda tabiiy geografiyada injenerlik geografiyasi shakllanmoqda. Mazkur fan tabiiy geografiya, injenerlik geolo-giyasi va injenerlik geomorfologiyasi hamda injenerlik ekologiyasi fanlari asosida rivojlanmoqda. Injenerlik geografiyasi mazkur fanlarda qo'llaniladigan dala, laboratoriya va mexanik-mate-matik usullardan foydalanadi. Shu bilan birga injenerlik geo-grafiyasini o'zida ishlab chiqilgan tadqiqot usullaridan keng foydalanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Geografiya fanining shakllanish va rivojlanish tarixi

O’zbekistonda tabiiy geografiya fanining rivojlanish tarixi

Iqtisodiy geografiya fanining rivojlanish tarixi va ichki tuzilishi

Yer shakllari