Atlantika okeaniga umumiy geografik tavsif - География - Презентации

Atlantika okeaniga umumiy geografik tavsif

Загружено в:

01.12.2023

Скачано:

0

Размер:

3535.8291015625 KB

Atlantika okeaniga umumiy geografik tavsif Reja: • Tabiiy geografik oʻrni • Atlantika okeani geografiyasi • Atlantika okeanining gidrologik rejimi • Suvning sho'rligi • Oʻsimlik va hayvonot dunyosi • Atlantika okeanining xalq xoʻjaligidagi ahamiyati • Xulosa

Atlantika okeani hajmi boʻyicha ikkinchi (Tinch okeanidan keyin) okeandir. Yevrop a va Afrikani Amerika qitʼasidan ajratib tu radi. Sathi — 106.2 mln km², oʻrtacha chu qurligi — 3314 m, eng chuqur nuqtasi — Puerto Riko Botigʻi (8742 m).

• Atlantika okeani shimolda Grenlandiya va Islandiya orollari, sharqda Yevropa hamda Afrika, gʻarbda Shi moliy va Janubiy Amerika, janubida Antarktida orasi da joylashgan. Uzunligi shimolidan janubiga 15 min g km, enining eng kambar joyi 2830 km (ekvator ya qinida). Maydoni dengazlari bilan birgalikda 91140, 8 ming km², oʻrtacha chuqurligi 3332 m, suvining oʻ rtacha hajmi 337541 ming km³ (dengizlarsiz maydo ni 82441,5 ming km², suv hajmi 323613 ming km³).

• Atlantika okeani orollarining koʻpchiligi materikdan a jralib chiqqan boʻlib, qirgʻoqlar yaqinidadir (Buyuk B ritaniya, Irlandiya, Nyufaundlend, Katta Antil va qism an Kichik Antil orollari, Kanar, Yashil Burun, Folklend orollari va boshqalar). Okeanning ichki qismida orol kam. Borlari ham vulqon orollaridir (Azor, San-Yelen a, Tristanda-Kunya va boshqalar). Relyefi va geologik tuzilishi — Atlantika okeani tubidagi ulkan Oʻrta Atla ntika tizmasi okeanning gʻarbiy va sharqiy qismlarga boʻlib turadi. Bu tizmadan gʻarb va sharq tomonlard a suv osti platolari, tizmalar va balandliklari bor.

• Atlantika okeani meridian boʻylab katta masofada choʻzilganli gidan okean yuzasida iqlim sharoiti juda xilma-xil. Atlantika ok eani shimolda ekvatorial iqlim mintaqasidan subarktika iqlim mintaqasigacha va janubida Antarktika iqlim mintaqasigacha boʻlgan iqlim mintaqalarini oʻz ichiga olgan. Atlantika okeanini ng katta qismi, yaʼni 40°shahri k. bilan 40° j. k. orasi ekvatorial, tropik va subtropik iqlim mintaqalaridadir. Atlantika okeani us tida Islandiya va Antarktida atmosfera minimumlari, Shimoliy Atlantika va Janubiy Atlantika atmosfera maksimumlari vujudg a keladi. Ana shu atmosfera markazlari taʼsirida oʻrtacha kengl iklarda kuchli gʻarbiy shamollar, Shimoliy va Janubiy yarim sha rdagi subtropik va tropik kengliklarda esa shimoli-sharqiy vaja nubi-sharqiy (passat) shamollar hosil boʻladi.

• Eng kuchli shamollar Atlantika okeanining Janubiy yarim shardagi oʻrtacha kengliklarida esadi. Shimoliy tropik ken gliklarda iyundan oktabrgacha davom etadigan kuchli boʻ ronlar boʻlib turadi. Havo temperaturasi qishda, fevralda (Atlantika okeanining janubiy qismida esa avg.da) ekvato rda 25° boʻlsa, 60° shahri k.da 0°, 60° j. k.da — 8 dan −10 ° gacha boʻladi. Atlantika okeanining chekka shimoliy gʻa rbi va janubida temperatura — 25° va undan pastga tush adi. Yozda, yaʼni avg. oyida esa (Atlantika okeanining jan ubiy qismida fevral oyida) temperatura ekvatorda 26 — 28° boʻlsa, 60° shahri k.da 8 — 12° va 60° j. k.da 0 — 2° b oʻladi.

• Atlantika okeanining gidrologik rejimi iqlim sharoitla ri taʼsirida, qoʻshni okeanlar hamda Oʻrta dengiz suv lari bilan almashinib turishi, shuningdek tevarak-atr ofdagi quruqliklar taʼsirida vujudga keladi. Atmosfer a sirkulyatsiyasi taʼsirida okean yuzasidaga oqimlar s ubtropik va tropik kengliklarda antitsiklonal aylanm a, shimoliy oʻrtacha va janubiy yuqori kengliklarda e sa siklonal aylanma xarakat kiladi. Atlantika okeanin ing xarakterli xususiyati shundaki, bu yerda Golfstri m va uning davomi boʻlgan Shimoliy Atlantika oqimi gʻarbiy va shimoliy tarmoqlarga boʻlinib ketadi.

• Suvning shoʻrligi suv balansiga bogʻliqdir: yiliga okea n yuzasidan 1040 mm suv bugʻlanib ketadi, okean y uzasiga esa yiliga 780 mm yogʻin yogʻadi va quruklik dan 200 mm yogʻinga teng hajmda suv keladi. Tropi k va subtropik kengliklarda yiliga 1640 — 1660 mm suv bugʻlanadi. Ekvatorda esa yiliga 1400 mm, 60° s hahri k.da 780 mm, 60° j. k.da esa atigi 320 mm suv bugʻlanadi. Ekvatorga eng koʻp — yiliga 1770 mm y ogʻin yogʻadi, 20° shahri k.da esa 640 mm, 20° j. k.d a 270 mm yogʻin yogʻadi. Oʻrtacha kengliklarda esa yogʻin miqdori yiliga 1100- 1200 mm ga yetadi.

• Oqimlar okean yuzasi yutadigan quyosh issiqligini ta qsimlab turadigan asosiy vositalardir. Atlantika okea nining 30° shahri k. bilan 30° j. k. orasidagi yuzasi qu yosh energayasini koʻproq yutadi. Okeanning boshq a qismida esa issiklik atmosferaga oʻgib turadi. Iliq v a sovuq oqimlar taʼsirida suvning temperaturasi ken glik zonalarida katta farq kiladi. 30° shahri k.dan shi mda, gʻarbda temperatura sharqdagiga nisbatan 10 ° past boʻladi. 30° shahri k. bilan 40° j. k. orasida esa aksincha: bu yerda gʻarbda temperatura sharqdagig a nisbatan 5° yuqori.

• Shunga kura tropik va subtropik kengliklarda suv ay niqsa shoʻr (37,25 ‰), ekvatorda 35 ‰, janubiy oʻrt acha kengliklarda 34 ‰ va Antarktida yaqinida 33,6 ‰ −33,8 ‰, shimoliy oʻrtacha kengliklar gʻarbida 3 2 ‰, sharqida 35,5 ‰. Atlantika okeanining yuza qa vatida kislorod miqdori ekvatorda 4 l/m³, yuqori ken gliklarda 7,5 l/m³ gacha. Suv koʻtari-lishi asosan har yarim sutkada takrorlanadi. Fandi qoʻltigʻida suv koʻ tarilishi 18 m ga yetadi. Dunyo okeanida suv bundan baland koʻtariladigan joy yoʻq.

• Atlantika okeani oʻsimlik dunyosi juda xilma-xil. 100 m gacha chuqur boʻlgan qismi (okean tubining 2 %) suv tubi oʻsimliklari (fitobentos) qoʻngʻir, yashil va qi zil suvoʻtlardan, shuningdek shoʻr suvda oʻsa oladig an gulli oʻsimliklar (filospadiks, zootera, poseydoniy a)dan iborat. Atlantika okeanining 20° shahri k. bila n 40° shahri k. orasida va 30° gʻ. u. orasida Sargasso den-gizi joylashgan

• Bu dengizda sargass deb ataladigan qoʻngʻir suvoʻtla r nihoyatda koʻp. Fitoplankton fitobentosdan farq qi lib, okeanning 100 m li ustki qismida hamma joyda uchraydi, 40 — 50 m li ustki qismida esa ayniqsa koʻ p. Fitoplankton bir hujayrali mayda suvoʻtlardan ibo rat. 1 m³ suvda 1 mg dan 100 mg gacha fitoplankto n bor.

• Atlantika okeanining hamma qismida hayvonlar bor. Tropiklarga tomon hayvon turlari xilma-xil boʻla bor adi. Sovuq va moʻtadil mintaqalarda bir necha ming hayvon turi boʻlsa, tropik kengliklarda oʻnlarcha min g hayvon turlari bor. Sovuq va moʻtadil mintaqalard a sut emizuvchilardan kit va kurak oyoqlilar, baliqlar dan seld, treskasimonlar, olabugʻasimonlar va kamb alasimonlar xosdir,

• Zooplankton orasida kurak oyokdi qisqichbaqasimo nlar va baʼzan qanot oyokdi mollyuskalar koʻpchilikn i tashkil qiladi. 100 dan ortiq hayvon turi bipolyar, y aʼni sovuq va moʻtadil mintaqalar uchun, tropiklard a esa uchramaydigan hayvonlar (tyulenlar, dengiz m ushuklari, kitlar, kilka, sardina va boshqalar) xos. Atl antika okeanining tropik qismida kashalot, dengiz to shbakalari, qiskichbakasimonlar, akulalar, uchar bali klar, krablar, marjon poli-plari, ssifoid meduzalar, sif onofo-ralar, radiolariyalar yashaydi.

• Atlantika okeani muhim iqtisodiy va strategik ahami yatga ega. Atlantika okeaniga dunyo kemalarida tash iladigan yuklarning 60 %, baliqovlashning 40 % toʻgʻr i keladi. Suyuq yoqilgʻi va metallurgiya xom ashyolari ayniqsa koʻp tashiladi. Atlantika okeani orqali oʻtgan dengiz va havo yoʻllari bir qitʼani ikkinchisi bilan bogʻ laydi. Trans-Atlantika havo yoʻllarining koʻp qismi Shi moliy Atlantika orqali oʻtadi va Yevropadagi London, Parij, Amsterdam va boshqa poytaxt shaharlarni AQ SH va Kanada shaharlari bilan bogʻlaydi. Yevropa bila n Janubiy Amerika orasida ham aviatrassa bor.

• Dunyodagi eng katta portlarning koʻpchiligi Atlantik a okeani havzasida joylashgan. Mineral va energetik a resurslari. Atlantika okeani mineral xom ashyo zaxi ralariga boyil Meksika va Biskay qoʻltigʻi,Shim., Karib va Oʻrta dengizlari materik sayozligidan neft qazib ol inadi. Meksika qoʻltigʻidan — oltingugurt, Nyufaunl end qoʻltigʻidan temir rudasi, Janubiy Afrika qirgʻoql ari yaqinidan olmos va boshqa foydali qazilmalar oli nadi.

Xulosa • Atlan tika o kean i xalq xoʻja ligida gi ka tta ah amiy atga e ga hi s oblan adi. Chun ki Atl antik a oke ani a sosiy xalq aro sa vdo yoʻli boʻlis h bili m bi rga b ir qat or fo ydali q azilm alarn i ham oz b agʻri ga ol ib yo tadi. Ayniq sa un i ng sh elf zo nasid an k oʻp m iqdo rda n eft q azib olina di . Bu M eksi ka qo ʻltigʻ i va s himo liy de ngiz ga to ʻgʻri k e ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar Adabiyotlar Александровская Н.В., Ерамов Р.А. ва бошқалар. Дунё қитъалари табиий географияси. – Т., 1967. Власова Т.В. Материклар ва океанлар табиий географияси. -Т., 1985. И, ИИ жилд. Власова Т.В. Физическая география материков и океанов. -М., Просвешение, 1986. Ермаков Ю.Г., Игнатев Г.М. и др. Физическая география материков и океанов. -М., Висшая школа, 1988 г. X.Vaxobov, A.A.Abdulqosimov, N.R.Alimkulov. Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi: O’quv qo’llanma. / O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi. Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti. – Toshkent. 2020. -425 bet Физическая география мирового океанов. -М., Изд-во Московского Университета, 1998 Калесник С.В. бшие географические закономерности Земли. -М., Мисл, 1970 г. Леонтев О.К. Физическая география мирового океанов.- М., 1982. Малий атлас мира. -М., 2000. Николаев В.А. Ландшафти азиатских степей. -М.: “Университет”, 1999. Goudie A. Physische Geograhfie. –Munxen: «Westerman», 1997 Gograpfieg‘ Physische Geograhfieg‘. –Bonn: «Cornelsen», 1989. Bradschaw M. World regional geograhfi. –Boston: «Mc Graw – Hill», 2000.

Похожие

Antarktida materigiga umumiy geografik tavsif. Materikning o’ziga xos xususiyatlari

Farg’ona okrugi yer usti boyliklariga tabiiy geografik tavsif

O’zbekiston tuproqlariga umumgeografik tavsif

Endogen jarayonlar va ularga tavsif

Dunyo okeanining tabiiy – geografik sharoiti to‘g‘risida. Okean suvlari va oqimi