O’zbekiston tuproqlariga umumgeografik tavsif - География - Презентации

O’zbekiston tuproqlariga umumgeografik tavsif

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1437.9716796875 KB

O’zbekiston tuproqlariga umumgeografik tavsif

TUPROQ HAQIDA  Tuproq o'zining kelib chiqish mohiyati Bilan tabiatdagi murakkab biokos (organik va anorganik moddalardan iborat) jismdir. Shuning uchun ham tuproqshunoslik biologiya va geologiya fanlari orasidagi kompleks sintetik Fan bo'lib, ko'plab Yangi tabiiy fanlar (biogeokimyo, biogeosyonologiya, geobotanika, umumiy landshaftshunoslik va landshaftlar geokimyosi, tuproq mikrobiologiyasi va tuproq zoologiyasi, gruntshunoslik, ekologiya va biosfera) haqidagi ta'limotlarni shakllanishi va rivojlanishi tuproqshunoslik Bilan bevosita bog'liq.

 O`zbekiston hududining yer osti suvlari nisbatan chuqur joylashgan tekisliklarida so`rqo`ng`ir, tog` oldi tekisliklari va adirlarda bo`z, tog`darida jigar rang, qo`ng`ir tog`-o`rmon kabi avtomorf tuproq turlari joylashgan. Aksincha, yer osti suvlari yuza bo`lgan joylarda gidromorfli tuproqlar — o`tloq, botqoq, botqoq-o`tloq kabi tuproq turlari mavjud. Gidromorfli tuprok turlari yana joyning geomorfologik sharoitiga (daryoning;quyi qayirlarida) bog`liq holda tog` oldi tekisliklarida xam uchraydi.

 O`zbekistonda adir iqlim sharoitida vujudga kelgan sur-ko`ng`ir tusli, taqir, kumli kabi tuproqlarida chirindi miqdori nihoyatda kam bo`lib, tuproqning usti katlamida 1,0% atrofida mavjud. Bunga asosiy sabab iqlimiy sharoitlarni (yoz issiq, qurg`oqchil bo`lib, uzoq davom etishligi) noqulayligi tufayli o`simliklarning nihoyatda siyrak o`sishidir.

 O`zbekistonning cho`l qismida eng ko`p tarqalgan tuproq bu sur ko`ng`ir tuproq turidir. Bu tuproq turi jumhuriyat yyer fondining 25—30% ni ishg`ol qilib, asosan bo`r, paleogen, neogen davrlarining qumtosh, gil, mergel, oxaktosh va qadimiy prolyuvial, ellyuvial yotqiziqlarda tashkil topgan. Sur-qo`ng`ir tuproqlar Ustyurt platosi, Qizilqumdagi qoldiq tog` etaklari va balandliklari, Qarshi, Malik cho`llaridagi qoldiq tog` etaklarida joylashgan.

 O`zbekiston hududining ba`zi joylarida, xususan Quyi Amu— daryoning qayir- allyuvial yotqiziqlari ustida o`tloq taqir, taqir o`tloq tuproq turi uchraydi. Bunday tuproq turi joylashgan maydon jumxuriyat hududining 1,02% ni ishg`ol qiladi. Utloq taqir, taqir o`tloq tuproqlar ko`proq grunt suvi yyer betiga yaqin (2—5 m bo`lgan joylarda uchrab, u yoki bu darajada sho`rlashgan va chirindi miqdori kam bo`lib, 0,7—0,9% ni tashkil etadi.

 O`zbekiston tog`li qismida relefning balandlashuvi tufayli havo harorati pasaya boradi, aksincha, yog`in miqdori ortadi, oqibatda, cho`lga xos o`simlik turlari o`zgarib, o`z o`rnini har-xil o`tlarga, buta va o`rmonlarga, tog`larning yuqori kismida esa o`tloqlarga bo`shatib beradi. Binobarin, landshaftning balandlik mintaqalanishi vujudga kelib, uning bir unsuri hisoblangan tuproq turlari xam yuqoriga ko`tarilgan sari o`zgarib, uchta mintaqasini hosil qiladi: bo`z tuproqli adir mintaqasi:tog`-jigar rang va qo`ng`ir tog`o`rmon mintaqasi va och tusli ko`ng`ir o`tloq baland tog` (yaylov) mintaqasi.

 Bo`z tuproq o`ziniig morfologik va kimyoviy tarkibiga ko`ra pastdan yuqoriga qarab och tusli, tipik va to`q tusli bo`z tuproq turlariga bo`linadi. Joyning geomorfologik va gidrogeologik xususiyatlariga ko`ra bo`z tuproq mintaqasida yana yarim gidromorfli o`tloq bo`z, bo`z o`tloq va yana gidromorfli o`tloq, botqoq o`tloq, botqoq tuproq turlari xam uchraydi.

 O`zbekiston hududidagi Farg`oya, Zarafshon, Surxondaryo(Chirchiq, Ohangaron vodiylarida, Qarshi va Mirzacho`l-Jizzax cho`llarida sug`oriladigan bo`z tuproq keng tarqalgan. Bu tuproq uzoq yillardan beri sug`orilib, ishlov berilib, har xil o`ritldr solinib uning tabiiy holatini, ya`ni fizik va kimyoviy holatini o`zgartirib yuborilgan, ustki qismida 1—1,5 m. qalinlikda deyarli bir xil madaniy (agroirrigao`iya) qatlam vujudga keltirilgan. Sug`oriladigan bo`z tuproqda chirindi miqdori yuqori qatlamida 1—2% ga yyetadi.

 O`zbekiston tog`larining eng baland qismlarida (3000 —3300 m.dan yuqorida) och tusli qo`ng`ir tuproq mintakasi joylashgan. Och tusli qo`ng`ir tuproq tarqalgan joylar O`zbekiston tog`larining eng baland qismlarida joylashganligi uchun tuproq uncha qalin emas, chunki skeletli delyuvial jinslar negizida vujudga kelgan, binobarin, tuproq mintaqa bo`yicha yoppasiga tutashib joylashgan emas. Relefi qulay, nam, o`simliklar qalin o`sgan tog`larning shimoli- g`arbiy yonbag`irlarida bu tuproq turi nisbatan keng tarqalgan bo`lib, tarkibida gumus miqdori 5—7%, gacha, gumus saqlovchi qatlam esa 30—60 sm. yyetadi. Aksincha, tog`larning quyoshga qaragan janubiy yonbag`irlarida tuproq yaxshk rivojlanmasdan ko`p joylarida tub ona jinslar yyer betiga chihib, qoyalar ochilib, ko`p qismini shag`al va qurumlar ishg`ol qiladi. Bunday joylardagi mavjud bo`lgan och tusli qo`ng`ir tuproqlar qatl.ami yupqa, tarkibida chirindi miqdori kam bo`lib 2—3 % ni tashkil etadi.

Похожие

Umumgeografik va mavzuli kartalar

Endogen jarayonlar va ularga tavsif

Atlantika okeaniga umumiy geografik tavsif

O’zbekiston Respublikasi

Farg’ona okrugi yer usti boyliklariga tabiiy geografik tavsif